جاسان زەكەيۇلى دەگەن ازاماتتىڭ اتى-ءجونىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەۋى مۇمكىن. ال، «جاس-اي» دەسە جۇرتتىڭ قۇلاعى ەلەڭ ەتە قالادى. «جاس-اي» دەگەن الگى ينەمەن ەمدەيتىن ورتالىق پا؟» دەسەدى. ءيا، «جاس-اي» دەگەنىمىز سول. ءبىز سول «ينەمەن ەمدەيتىن ورتالىقتى» ەلىنىڭ  يگىلىگىنە اينالدىرعان  جاسان مىرزا تۋرالى از-كەم اڭگىمە ايتپاقپىز.

جاسان «ارعى بەتتە»، بۇرىنعى شىعىس تۇركىستان ولكەسىندە دۇنيەگە كەلگەن وعلان. ول بارىنا ءتاۋبا ايتقان بالالى-بازارلى شاڭىراقتا ءوسىپ ونەدى. قارشادايىنان ارمانىنا قانات بايلاپ قيىردى شولعان جاسان ورتاسىنان وزىق شىعىپ، شىڭجاڭ مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىنە تۇسەدى. تەگىندە، ۇلتتىق مۇراتتارعا قىزمەت ەتۋ يدەياسى ءار ۇرپاقتىڭ جادىندا جاڭارىپ، ويانىپ تۇراتىن بولسا كەرەك. «كەۋدەمدە جانىم تۇرسا، قازاققا قىزمەت ەتپەي قويمايمىن» دەگەن ءاليحان اتاسىنداي ميللياردتىڭ اراسىندا جۇرگەن جاسان دا بار بىلگەنىمدى قازاعىما بەرسەم دەگەن ويدان تانباپتى. بۇل جايىن ءوزى:

–             1983 جىلدارى قىتايداعى شىڭجاڭ مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەنىمدە بار كۇش-جىگەرىمدى ەڭ الدىمەن قازاعىما ارناسام دەپ ويلاۋشى ەدىم. سەبەبى -  ايتپاسا دا تۇسىنىكتى شىعار. ميللياردتاردىڭ ىشىندە 100 ادامدى ەمدەسەڭ، ىشىنەن ەكى-ءۇش قازاقتى كورەسىڭ، نە كورمەيسىڭ. بىراق بۇل –  قازاق سىرقاتتانبايدى، دەنساۋلىعى كەرەمەت دەگەن ءسوز ەمەس. تەك كۇش-جىگەر، قايرات-قۋاتىڭنىڭ ەڭ ءبىرىنشى ءوز حالقىڭا جۇمسالماعانىنا ناليسىڭ. سويتە ءجۇرىپ ۋنيۆەرسيتەتتە العان بىلىمىمە قاناعاتتانباي، پەكين، تيانجين سىندى قىتايدىڭ ماڭداي الدى قالالارىنا بارىپ ء بىلىمىمدى تولىقتاي ءتۇستىم.  سونىڭ ءبارى  كىم ءۇشىن ەدى؟! ارينە، تۋعان جۇرتىم، قازاعىم ءۇشىن ەدى، - دەپ ەسكە الادى.

وقۋ-بىلىمگە قۇشتار، ۇيرەنسەم-بىلسەم دەپ ۇشقىن اتىپ تۇرعان بالعىن جىگىتتىڭ تاۋداي تالابى سول جىلدارى ۇشتالا ءتۇسىپ،  1995 جىلى تيبەت مەديتسيناسىنداعى ەرەكشە ەڭبەگى ءۇشىن قحر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترىلىگى تاراپىنان  «جوعارى بىلىكتى اعا زەرتتەۋشى-دارىگەر» اتاعىن يەلەنەدى. سول جىلى حالىقارالىق التىن ينەمەن ەمدەۋ عىلىمي-زەرتتەۋ قوعامىنا مۇشەلىككە قابىلدانادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسى بويىنشا قىتايداعى 100 ۇزدىك جاس ماماننىڭ ءبىرى اتانىپ، حيرۋرگيا ءبولىمىنىڭ باسشىلىعىنا تاعايىندالادى.

جوعارىدا جاساننىڭ «بار كۇش-جىگەرىمدى ەڭ الدىمەن قازاعىما ارناسام» دەگەن ءسوزىن كەلتىردىك.  وسى تىلەگىنەن ءبىر ساتكە اينىماعان اردا ازامات اۋرۋ-سىرقاۋىن ارقالاپ كەلگەن اعايىندارىنا از اقشا جۇمساپ، ناتيجەلى ەمدەلۋ جولىن كەڭەس قىلىپ ايتامىن دەپ ءجۇرىپ ۇلتشىلدىق «قالپاعىن» كيىپ، قىسىم كورە باستايدى. سودان كەيىن توڭىرەگىن شولا تەگىس ويلاعان ول «اقىرى بىلگەنىمدى ەلىمنىڭ يگىلىگىنە جۇمساسام دەدىم بە، ەندەشە نە تۇرىس؟» دەيدى دە اتاجۇرتىنا تارتىپ وتىرادى.

قىتايدا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبارى حانزۋ ءتىلىندى. ونىڭ ۇستىنە دارىگەر ماماندىعىن يگەرگىسى كەلەتىن جاس تازا حانزۋ تىلىندە وقىپ، حانزۋشا سايراپ شىعادى. ال، قازاقستاندا... وكىنىشكە قاراي، مەديتسينا ءتىلى – ورىس ءتىلى. امال كەم، عۇمىرىندا ء«تىرى ورىس» كورمەگەن جاسان  اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنە قابىلدانىپ،  ورىس تىلىندە ءبىلىم الادى. قينالىپ ءجۇرىپ امالدىڭ جوقتىعىنان ورىس ءتىلىن دە ۇيرەنەدى (قاجەتتىلىك دەگەنىمىز مىنە وسى: ەگەر وقۋ مەن قىزمەتتىڭ ماسەلەسى قازاق ءتىلىن بىلۋگە تىرەلىپ تۇرسا، وزگە جۇرت تا جاساننىڭ جولىن كەشىپ وتەر ەدى). 1997 جىلى اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ «حيرۋرگيالىق سىرقات» كافەدراسىنىڭ اسپيرانتى اتانعان زەكەيدىڭ زەرەك ۇلى  1999 جىلى اسپيرانتۋرانى ءبىتىرىپ، الماتى قالاسىنىڭ №12 كلينيكالىق قالالىق ورتالىق اۋرۋحاناسىندا شىعىس-تيبەت مەديتسيناسى بويىنشا اعا دارىگەر قىزمەتىنە كىرىسەدى.  ال، 2004 جىلى شىعىس-تيبەت مەديتسيناسىنىڭ جەكە شاڭىراعىن كوتەرىپ، «جاس-اي» ورتالىعىن قۇرادى. سول 2004 جىلدان بەرى «جاس-اي» ورتالىعى ەل اۋزىندا.

وسى ۋاقىتقا دەيىن اتالعان مەديتسينا ورتالىعىنان 50 مىڭنان اسا سىرقات ەمدەلىپتى، سول ەلۋ مىڭنىڭ  10 مىڭنان استامىنا تەگىن ەم-دوم جاسالىپتى. كىمنىڭ دە بولسا ايتەۋىر باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداماي تۇرمايدى عوي. «جاس-اي» ورتالىعىنىڭ ەمدەلۋشىلەرىنىڭ قاتارىندا ەسىمى ەلگە تانىمال قاسقا-جايساڭدار دا جەتەرلىك. سولاردىڭ  اۋزىنداعى ءسوز: «ەمشى بولسا، جاسانداي، ەمحانا بولسا «جاس-اي»- داي بولسىنعا» سايادى. ورتالىققا كەلىپ، جاتىپ ەمدەلگەن جانداردىڭ ەستەلىك كىتاپشالارعا قالدىرعان سوزدەرى ءتىپتى جانىڭدى ەلجىرەتەدى. قاراپ، پاراقتاپ وتىرساڭ ەستەلىك قالدىرعانداردىڭ ءبىرى ايىقپاس دەرتكە شالدىعىپ كەلىپ، اياعىنا تۇرىپ قايتقانىن جازادى. ەندى ءبىرى ۇرپاق سۇيۋدەن ءۇمىتى ۇزىلگەندە   «جاس-اي»  تۋرالى اڭگىمە قۇلاعىنا جەتىپ، قۇلدىق ۇرىپ كەلگەنىندە قۇرساعىنا «قۇلىن» ءبىتىپ، قۋانىپ قايتقانىن سۇيىنشىلەيدى. ء بارى دە ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى قايتا ويانعان، سەرگىگەن، سەرپىلگەن جانداردىڭ ءسوزى. ەلدىڭ وسىنشا ىقىلاسىنا بولەنگەن جاسان دا ۇنەمى جارقىلداپ، اڭگىمەسىنە ءازىل قىستىرىپ، كۇلىپ جۇرەدى. «ۇلكەن ەم - تىلدە»، - دەيدى جاسان. «ناۋقاسقا جىلى سويلەگەننىڭ ءوزى ونى جىگەرلەندىرەدى. كوڭىلىن وسىرەدى»، - دەپ ءسوز تۋرالى ءسوزىن جالعاي تۇسەدى جاكەڭ. كيەلى كىتاپتار «اۋەلى ءسوز بولعان، - دەپ باستالادى، – ءسوز قۇدايمەن بىرگە بولعان».  جاسان زەكەيۇلى دا ءسوز قۇدىرەتىنە تابىناتىن، قاسيەتىنە باس ۇراتىن ادام. اقىن-جازۋشىلاردى قۇرمەت تۇتادى. جاس تالاپكەرلەردىڭ ورتالىققا كەلىپ ولەڭ وقۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزىپ وتىرادى. ء  ال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە  جاسان زەكەيۇلى تاعايىنداعان ستەپەنديامەن وقىپ جۇرگەن جاستار دا بار. ورتالىقتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن «جاس-اي» اتتى جۋرنالدىڭ جارىق كورىپ باستاعانىنا دا بەس جىلدىڭ مۇعدارى بولىپتى. جۋرنال تۋرالى جاسان زەكەيۇلى ءبىر سۇحباتىندا بىلاي دەگەن ەدى:

-          ءبىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرىمىزدىڭ ءبىرى – «جاس-اي» شىعىس-تيبەتتىك مەديتسينا جۋرنالىن شىعارۋىمىز. كورشى قىتايدا قازاق تىلىندە مەديتسينالىق ءبىلىم بەرەتىن مەرزىمدى باسپاسوزدەر شاش ەتەكتەن. ال بىزدە مۇنداي باسىلىمدار جوقتىڭ قاسى. جۋرنال جارىق كورگەن 5 جىلدان بەرى حالىققا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋدا ايتارلىقتاي جۇمىستار جاساپ كەلەدى.

زەكەيۇلىنىڭ وسى تىرىلىگىنىڭ ءوزى اقشا تولى امباردىڭ اۋزىن باعىپ وتىرسا دا قازاققا دىم تاتىرعىسى كەلمەيتىن الپاۋىتتارعا  ۇلگى بولسا كەرەك-ءتى. بىراق ول ءۇشىن ءبىزدىڭ اق جاعالى ۇلىقسىماقتارعا الدىمەن جاسانعا بىتكەن جۇرەك  كەرەك. سوندا عانا ولاردىڭ تاراپىنان  ەلگە قىزمەت جانە سول قىزمەتتى جەتەگىنە الاتىن مىرزالىق پەن جومارتتىق  تابىلادى. ايتپەسە... ايتپەسە كورىپ ءجۇرمىز عوي، قازاق باسپاسوزىمەن  قارا باقىر بولىسكىسى كەلەتىن  «باي-باعلاندى» ءبىزدىڭ ەلدەن تابۋ قيىننىڭ قيىنى. سەبەبى ولاردا ەڭ اۋەلى دۇرىس مەنەدجمەنت جوق. باسەكەلەستىك پەن سۇرانىستىڭ شەگىن باقىلاپ، سوعان وراي قىزمەت ۇيلەستىرۋ دەگەندى كەم بىلەدى (قازىر بارلىق قوعامدىق، الەۋمەتتىك مازمۇنى كۇردەلى قۇرىلىمدارعا قازاق ءتىلدى ورتانىڭ سۇرانىسى وتە جوعارى، ءبىز وسى جايتتى ايتىپ وتىرمىز). ال، «جاس-اي» ورتالىعى ەلىمىزدە شىعىس-تيبەت مەديتسيناسىنىڭ ءىزاشارى بولا تۇرا، وسى سالانىڭ قارقىن الا باستاعانىنا تەرەڭ ءمان بەرىپ ءوزىن ءوزى قامشىلاۋمەن، دامىتۋمەن كەلەدى.   «جاس-اي» قازىر كوپ قاباتتى ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ  ورىنى بار ورتالىق.  «جاس-اي»  شىعىس-تيبەت مەديتسيناسىنىڭ قىزمەتى بۇل كۇندەرى اقش-تىڭ، جاپونيانىڭ، ەۋروپا ەلدەرىنىڭ بىلىكتى ماماندارىمەن ارالاسىپ، تاجىريبە الماسۋ ۇستىندە.  اتالعان ەلدەرگە ءوزى دە ءجيى ساپارعا شىعىپ تۇراتىن جاسان زەكەيۇلىنىڭ كاسىبي دەڭگەيى ءار تاراپتان ەسكەرىلىپ، 2009 جىلى ۆەنا قالالىق حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  «قۇرمەتتى پروفەسسورى» ، 2010 جىلى حالىقارالىق «سوكرات» اتىنداعى وردەننىڭ يەگەرى اتاندى. بۇنىڭ سىرتىندا ول –  قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالىق ەمشىلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ «حالىق ەمشىلىگىن دامىتۋعا قوسقان ۇزدىك ۇلەسى ءۇشىن»، «حالىق مەديتسيناسى مەن رۋحاني تاربيە قىزمەتىنە قوسقان جەكە ۇلەسى ءۇشىن»، «حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋداعى ەمشىلىك قىزمەتىندەگى ۇزدىك جەتىستىكتەرى مەن ناتيجەلەرى ءۇشىن» دەپ اتالاتىن ءارتۇرلى قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان. 2007 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» اتاندى. 2008 جىلى جىل سايىنعى «التىن جۇرەك» سىيلىعىن يەلەندى.  

جاساننىڭ «جاس-ايى» اعىمداعى جىلى ونعا كەلدى. ون جاسىندا وزات تانىلعان «التىن ينەلى» ورتالىقتىڭ ەلگە قىزمەتى ءالى تالاي ۋاقىتتى وراپ باسىپ، العا وزارىنا كامىل سەنەيىك.

Abai.kz