ابايدىڭ سوڭعى ولەڭى
1978 جىلعى 30 قىركۇيەكتە الماتىدان سەمەيگە كەلىپ، جيدەبايداعى حاكىم ابايدىڭ ادەبي-مەموريالدىق مۋزەيىنە بارماقشى بولدىم. ەرتەڭىندە ويلاعان جەرىمىزگە جەتىپ، شىراقشى شالعا جولىقتىق. امانداسىپ، ءجون سۇراسىپ اتا، بابامىز ءوز زامانىندا مۇمكىندىگى بولا تۇرا سوناۋ عاجاپ كورىكتى شىڭعىستاۋدا تۇرماي، مىنا سايىن دالا جەلىنىڭ وتىندەگى جەردى نەلىكتەن مەكەندەدى ەكەن، دەدىم.
بۇل سۇراققا شىراقشى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى: «بالام، كورەسىڭ بە، ءبىز تۇرعان جەردىڭ تەرىستىك پەن شىعىس جاقتارى سوزىلىپ جاتقان كەڭ جازىق. مۇندا ۇزىن ساباقتى ءشوپ پەن سارى كودە وسەدى، قىستا بۇل جەردە نىعىزدالعان قالىڭ قار بولمايدى. ونىڭ سەبەبى، جاۋعان قار قاتتى جەلدىڭ ۇرلەۋىنەن قاۋدىراپ قالادى، كەيىن جاۋعان كوبىك قاردى دا جەل سىرعىتىپ اكەتىپ وتىرادى. وسىنداي جۇقالاڭ كەلگەن الا قانات قاردا قولدا ۇستاپ وتىراتىن ەشكى، قوي، سيىر، جىلقى قىس بويى ءۇيدىڭ جانىندا تەبىن تەۋىپ جايىلىپ جۇرەدى. سوندىقتان جازدا قولدا ۇستايتىن وسىنداي مالدارعا قىسقا كەرەكتى ءشوپ دايىندالمايدى. ال شىڭعىستاۋدىڭ قارى قالىڭ بولادى. بۇل جەردىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى: كوك تە ەرتە شىعادى».
وسى اڭگىمەدەن سوڭ مەن ول كىسىگە: «باياعىدا اعا سۇلتان مۇسا شورمانوۆ تا باياناۋىل تاۋىنان 90 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى اقكەلىن دەپ اتالاتىن قىراتتىڭ باۋىرىنداعى جەر بەدەرى مەن شوپتەرى دە ءدال وسىنداي جەردە التى بولمەلى اعاش ۇيدە تۇرىپتى»، دەگەنىمدە ول: «ياپىر-اي، بالام-اي، سەن باياناۋىلدان ەكەنسىڭ عوي»، – دەپ ماعان ىلتيپاتپەن قارادى. ايتپاقشى، وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارى اكەمنىڭ ناعاشىسى، سۋىرىپسالما قارت اقىن جۇنىسبەك جولدينوۆتەن مۇسا شورمانوۆ كورىكتى سابىندىكولدىڭ جانىندا تۇرماي، نەگە دالاداعى اقكەلىن قىراتى ماڭىنداعى جازىقتى مەكەن قىلدى دەپ سۇراعانىمدا ونىڭ ايتقانى دا جيدەبايداعى اقساقالدىڭ سوزىمەن ساباقتاس شىعىپ ەدى.
جيدەبايداعى ءبىز اڭگىمەلەسكەن اقساقالدىڭ اتى-ءجونى نيازبەك الداجاروۆ ەدى. ول سول كەزدە اقىن قىستاۋىنداعى مۋزەيدىڭ شىراقشىسى، ەتنوگراف، شەجىرەشى، اقىننىڭ اتالاس تۋىسى، ءبىرىنشى توپتاعى سوعىس مۇگەدەگى بولاتىن. نيازبەك اقساقال سول جولى شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ ءبىراز ءانىن ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىنداپ بەرگەن ەدى.
سودان كەيىن قاريامەن بىرگە مۋزەيدى تۇگەل ارالاپ كورىپ، كەيبىر جادىگەرلەر بويىنشا تۇسىنىك العانمىن. ءارتۇرلى تاقىرىپتا اڭگىمەلەسكەنمىن. سوندا نيازبەك اقساقال ماعان ابايدىڭ باقيلىق بولار الدىندا شىعارعان مىناداي ولەڭ جولدارى بار دەپ ايتقان ەدى:
«كۇنايىم كوپ يلاھي،
كەشىرە گور مۇنىمدى.
بارار باسقا جەرىم جوق،
ۇسىندىم حاققا موينىمدى.
اتا-انام ەدىڭ قارا جەر،
اشا گور ەندى قوينىڭدى».
بۇل ولەڭ جولدارى ازىرگە ەشبىر ءباسپاسوز بەتىندە جاريالانباعان دەۋگە بولادى. مۇنى اۋزى ءۋالى، ءسوزى دۋالى نيازبەك سەكىلدى يناباتتى ادامنىڭ اۋزىنان شىققانىن ايتقىم كەلەدى.
سەرىك جاقسىباەۆ،
ەكىباستۇز قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى.
پاۆلودار وبلىسى.
"ەگەمەن قازاقستان"