ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا (باسى)
قۇرمەتتى نۇرتاي ساليحۇلى!
ءسىزدى ەل اراسىنا ەڭ كوپ شىعاتىن دەپۋتات دەپ ەستيمىز. دەمەك، ەلدىڭ جايىن وزگەلەردەن گورى جاقسى ءبىلۋىڭىز كەرەك. بۇگىنگى قازاق اۋىلىنىڭ جايى قالاي؟ ەلدىڭ ەرتەڭگى كۇنگە ءۇمىتى بار ما؟ اۋىلدا الدىمەن قانداي ماسەلە شەشىلۋى ءتيىس دەپ ويلايسىز؟
ادىرنا
- ءوزىم شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەلدى-مەكەندەرىنە، شالعاي جاتقان اۋىلدارىنا ءجيى بارىپ، تۇرعىندارمەن كەزدەسىپ، اۋىلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن ارۋاقىتتا تانىسىپ جۇرەمىن. بۇگىنگى تاڭدا اۋىلدى جەرلەردە شەشىمىن تاپپاعان الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بار. ولاردىڭ ىشىندە تىزبەلەپ ايتار بولساق: جۇمىسسىزدىق، مادەنيەت ۇيلەرىن سالۋ، جوندەۋ، اۋىز سۋ، مەكتەپ عيماراتتارىن، اۆتو جولداردى جوندەۋ، بۇرىنعى سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ سالدارىنان زارداپ شەككەن ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قولداۋ، زەينەتكەرلىك جاس، زەينەتاقى مولشەرى، مۇعالىمدەردىڭ ەڭبەك اقىسى، حالىققا مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ساپاسىن، كولەمىن ارتتىرۋ، ەلدى-مەكەندەردەگى ينفراقۇرىلىمدى قالپىنا كەلتىرۋگە قاراجات ءبولۋ جانە ت.ب. ماسەلەلەر. سونداي-اق، اۋىلدىق جەرلەردە كاسىپكەرلەرگە جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن شىعاراتىن ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ ماسەلەسى دە ءجيى كوتەرىلەدى. وسى ايتىلعان ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارى دا قازىر قاراستىرىلىپ، قارجى بولىنۋدە. ءبارىمىز دە ەلدىڭ ەرتەڭگى كۇنىنە زور ۇمىتپەن قارايمىز.
قۇرمەتتى نۇرتاي ساليحۇلى!
ءسىزدى ەل اراسىنا ەڭ كوپ شىعاتىن دەپۋتات دەپ ەستيمىز. دەمەك، ەلدىڭ جايىن وزگەلەردەن گورى جاقسى ءبىلۋىڭىز كەرەك. بۇگىنگى قازاق اۋىلىنىڭ جايى قالاي؟ ەلدىڭ ەرتەڭگى كۇنگە ءۇمىتى بار ما؟ اۋىلدا الدىمەن قانداي ماسەلە شەشىلۋى ءتيىس دەپ ويلايسىز؟
ادىرنا
- ءوزىم شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەلدى-مەكەندەرىنە، شالعاي جاتقان اۋىلدارىنا ءجيى بارىپ، تۇرعىندارمەن كەزدەسىپ، اۋىلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن ارۋاقىتتا تانىسىپ جۇرەمىن. بۇگىنگى تاڭدا اۋىلدى جەرلەردە شەشىمىن تاپپاعان الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بار. ولاردىڭ ىشىندە تىزبەلەپ ايتار بولساق: جۇمىسسىزدىق، مادەنيەت ۇيلەرىن سالۋ، جوندەۋ، اۋىز سۋ، مەكتەپ عيماراتتارىن، اۆتو جولداردى جوندەۋ، بۇرىنعى سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ سالدارىنان زارداپ شەككەن ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قولداۋ، زەينەتكەرلىك جاس، زەينەتاقى مولشەرى، مۇعالىمدەردىڭ ەڭبەك اقىسى، حالىققا مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ساپاسىن، كولەمىن ارتتىرۋ، ەلدى-مەكەندەردەگى ينفراقۇرىلىمدى قالپىنا كەلتىرۋگە قاراجات ءبولۋ جانە ت.ب. ماسەلەلەر. سونداي-اق، اۋىلدىق جەرلەردە كاسىپكەرلەرگە جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن شىعاراتىن ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ ماسەلەسى دە ءجيى كوتەرىلەدى. وسى ايتىلعان ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارى دا قازىر قاراستىرىلىپ، قارجى بولىنۋدە. ءبارىمىز دە ەلدىڭ ەرتەڭگى كۇنىنە زور ۇمىتپەن قارايمىز.
- وتكەندە بىرەۋلەرمەن ايتىسىپ-تارتىسىپ جۇرگەنىڭىزدى وسى پورتالدان وقىعان ەدىك. سول ماسەلە نە بولدى؟ جالپى ءبىزدىڭ قوعامدا ازاماتتاردىڭ ءبىر-بىرىمەن سوتتاسۋ قاتتى بەلەڭ الىپ تۇر دەپ ويلامايسىز با؟ بۇل جاقسى ما، الدە جامان با؟ تاعى ءبىر سۇراق - ءبىزدىڭ قوعاد ءالى كۇنگە دەيىن دومالاق ارىزدىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. قۇزىرلى ورىنداردىڭ دومالاق ارىزداردى دا قاراپ، سول بويىنشا ءتۇرلى شارالار قابىلداۋىنا دەپۋتات رەتىندە نە ايتاسىز؟
- كەز كەلگەن ادام ءوزىنىڭ قۇقىعىن قاجەت بولعان جاعدايدا سوت ارقىلى قورعاي الادى. ارينە، بەلگىلى ءبىر داۋ-دامايدى سوتقا دەيىن شەشۋ جولدارى بار، داۋ سوتقا جەتپەي كەلىسسوز ارقىلى شەشىلىپ جاتسا قۇبا قۇپ. وتكەندەگى داۋعا قاتىسى ماسەلەگە بايلانىستى سوت وتىرىسى جاۋاپكەر ت.احمەتوۆتىڭ وتىنىشىنە، ونىڭ سوت وتىرىسىنا كەلمەۋىنە بايلانىستى كەيىنگە قالدىرىلدى. ال دومالاق ارىزعا كەلەتىن بولساق بۇل سوۆەت داۋىرىنەن كەلە جاتقان جاعىمسىز نارسە. قولدانىستاعى زاڭعا سايكەس اتى-ءجونى كورسەتىلمەگەن دومالاق ارىزدار قارالۋعا جاتپايدى.
- اياق-استىنان پارلامەنت تاراپ كەتسە قانداي نە ىستەر ەدىڭىز؟ جالپى دەپۋتاتتىق وكىلەتتىگىڭىز اياقتالعان سوڭ نەمەن اينالىسۋدى قالار ەدىڭىز؟
- ماماندىعىم بويىنشا جۇمىس ىستەيمىن ەكونوميست، بۋحگالتەر نەمەسە زاڭگەر بولىپ.
- قۇرمەتتى نۇرتاي ساليحۇلى!
1-سۇراق. دەپۋتاتتىق قىزمەتتەن كەتكەن سوڭ، قارتايعاندا الاتىن 25 مىڭ پەنسيادان قورىقپايسىز با؟ ءسىزدىڭ كەيبىر ارىپتەستىرىڭىزدى وسى قاتتى الاڭداتادى، ال ءسىزدى شە؟
- 2-سۇراق. جەكە باسىڭىزعا بايلانىستى سۇراق، ءوز اتىڭىزعا تىركەلگەن قانداي مۇلىكتەر، يەلىكتەر، جەر ۋچاسكەلەرى بار؟
-
- 3-سۇراق. دەپۋتاتتىق وكىلەتتىگىڭىز بىتكەن سوڭ، سەناتور بولاتىن ماقساتىڭىز بار ما؟
الدىن الا راحمەت
- 1-سۇراققا: جوق، قورىقپايمىن. بۇل ماسەلە مەنى الاڭداتپايدى، ويتكەنى قاراپايىم حالىقتان ەشقانداي ارتىقشىلىعىم جوق.
- 2-سۇراققا: الماتى قالاسىندا كوپ قاباتتى ۇيدە ەكى پاتەرىم، استانا قالاسىندا كوپ قاباتتى ۇيدە ءبىر پاتەرىم بار. 3 جاۋاپەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەردە ۇلەستەرىم دە بار. ول ۇلەستەرىمدى شارت ارقىلى سەنىمدى باسقارۋشىعا بەرگەم. جەكە جەر ءۇيىم، جەر ۋچاسكىلەرىم، اۆتوكولىگىم، شەتەلدە مۇلىكتەرىم، بانكتەردە اقشالارىم جوق. مەن دەپۋتات بولىپ سايلانعانعا دەيىن ەكونوميست، باس بۋحگالتەر، اۋديتور بولىپ ەڭبەك ەتىپ، جەكە كاسىپكەرلىكپەن دە اينالىستىم. بۇكىل تاپقان تابىسىمنان سالىق تولەنگەن. بۇل مۇلىكتەر سول تاپقان تابىسقا الىنعان. دالەلدەيتىن قۇجاتتارىم دا بار. سونىمەن قاتار، دەپۋتات رەتىندە وزىمە جانە جۇبايىما جىل سايىن جەكە تابىس جانە مۇلىك سالىعى دەكلاراتسياسىن تاپسىرىپ تۇرامىن.
- 3-سۇراققا: ماجىلىستە دەپۋتاتتىق وكىلەتتىگىم بىتكەن سوڭ سەناتور بولۋ ويىمدا جوق.
- سالەمەسىز بە، ءسىزدى بۇرىندا دەمەۋشىلىك جاساعانىڭىزعا قاراپ قازاققا جاناشىر تۇلعا رەتىندە قاتتى سىيلايتىن ەدىم، وتكەندە ءسىز تۋرالى داۋ-دامايدى وقىپ كوڭىلىم قالىڭقىراپ قالدى. دەپۋتات رەتىندە قازاققا قانداي قايىرىمدى ءىس قىلدىم دەپ ويلايسىز، ناقتى اتاپ كورسەتە الاسىز با جانە وسى جىلى مەتسەنات رەتىندە قانداي قايرىمدىلىق شارالارىن جاسادىڭىز؟
اق-ارۋ
1. ول داۋعا بايلانىستى «جاس قازاق» گازەتىنىڭ 14.05.2010 جىلعى №18(278) سانىندا سۇحبات بەرگەم جانە سول سۇحبات Abai.kz پورتالىندا دا شىقتى. وقىپ شىعۋىڭىزعا بولادى.
2. دەپۋتات رەتىندە ەلگە، قازاققا قايىرىمدى ءىس – بۇل حالىققا ادال قىزمەت ەتۋ. پارلامەنت زاڭ شىعارۋدى جۇزەگە اسىراتىن ەڭ جوعارعى وكىلدى ورگان بولعاندىقتان –زاڭ جوبالارىن تالقىلاۋ كەزىندە حالىقتىڭ وي-پىكىرىن، كوتەرگەن ماسەلەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ۇسىنىستار جاساۋعا كوپ كوڭىل بولەمىن. پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولعالى بەس جارىم جىلعا اياق باسىپتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ماعان 5 مىڭعا جۋىق حاتتار مەن وتىنىشتەر كەلدى. ولاردىڭ بارىنە ناقتى، تياناقتى جاۋاپ بەرىلدى. 1 مىڭنان اسا ادامعا تىكەلەي قولداۋىمدى كورسەتىپ، ماسەلەلەرىن شەشۋگە قول جەتكىزدىم. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ 300-گە جۋىق ەلدى-مەكەنىندە تۇرعىندارمەن كەزدەسۋ وكىزىپ، ولاردىڭ كوتەرگەن ماسەلەلەرىن، ايتقان ۇسىنىستارىن ۇكىمەتكە، ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارعا جەتكىزىپ، ولارعا قولداۋ كورسەتتىم.
قازاقتىڭ ونەرىن، ءتىلىن، مادەنيەتىن، سپورتىن قولىمنان كەلگەنشە قولداپ، قول ۇشىن بەرىپ كەلەمىن.
جالپى، زاڭ قابىلداۋ، حالىقپەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، ولاردىڭ ماسەلەلەرىنىڭ شەشىلۋىنە اتسالىسۋ – بۇل ۇلكەن جاۋاپتى ءىس.
ال، وسى 2010 جىلى مەتسەنات رەتىندە قايىرىمدىلىق شارالارىما توقتالاتىن بولسام: 120 ازاماتقا، 12 ورتا مەكتەپكە، 3 بالا باقشاعا مەنىڭ تاراپىمنان قارجىلاي، ماتەريالدىق دەمەۋشىلىك كومەك كورسەتىلدى. سونداي-اق، وتباسىلىق، الەۋمەتتىك جاعدايىن ەسكەرە وتىرىپ، جىل سايىن 10 ستۋدەنتكە (سونىڭ ىشىندە ت.رىسقۇلوۆ اتىنداعى قازاق ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 4 ستۋدەنتى، سەمەي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ 2 ستۋدەنتى جانە دە ەكى كوللەدج بەن ەكى ينستيتۋت ستۋدەنتتەرى) ستيپەنديا تاعايىنداپ، 10 ستۋدەنت بالانىڭ اقىلى وقۋىن تولەپ بەرىپ وتىرمىن. سونىمەن قاتار مادەني ءىس-شارالارعا دا، تالانتتى سپورتشىلارعا دا، جاس كوركەم گيمناستيكامەن اينالىساتىن مەكتەپ وقۋشىسىنا دا ءوز تاراپىمنان قارجىلاي كومەك كورسەتىپ وتىرمىن. مۇنى مەن ءوزىمنىڭ ازاماتتىق بورىشىم دەپ ەسەپتەيمىن.
- نۇرتاي اعا، دەمەۋشى رەتىندە دە، دەپۋتات رەتىندە دە قاراپايىم حالىققا قول ۇشىن بەرىپ كەلەسىز. ادىلەتسىزدىكتى دە باستان وتكەرگەن كەزىڭىز بولدى. ءتۇڭىلىپ كەتكەن جوقسىز با؟ قازاققا قالاي جاعۋعا بولادى؟ "جاس الاشتاعى" ماقالالاردى وقىپ وتىرىپ، وقىرمان رەتىندە سىزگە جانىم اشىدى. دەسە دە ۇلكەن تابىستار تىلەيمىن. وتباسىڭىز امان بولسىن!
- ازامات رەتىندە، دەپۋتات رەتىندە قاراپايىم حالىققا مۇمكىندىگىمشە قول ۇشىمدى بەرۋگە تىرىسامىن. ال سۇراعىڭىزعا تىكەلەي جاۋاپ بەرەر بلوسام: جوق، ەش نارسەدەن تۇڭىلگەن جوقپىن، تۇڭىلۋگە ءتيىستى ەمەسپىن. نيەتىڭىزگە كوپ راحمەت.
- نۇرتاي مىرزا، 1986 جىلعى 16-جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە قاتتى دىبىستاعىشپەن بىرنەشە رەت سۋرەتكە انىق ءتۇسىپ قالعانسىز. سونداي-اق تەلەديداردان دا سول كورىنىسىڭىز كورسەتىلىپ ءجۇر. مۇنداعى سۇراماعىم -- سونشالىق بەلسەندىلىك تانىتقان ءسىزدىڭ كگب-نىڭ الەمدەگى ەڭ قىراعى كوزىنەن جانە ەڭ ۇزىن قۇرىعىنان امان قۇتىلىپ كەتكەنىڭىز كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالادى. نەگە سۋرەتكە تۇسپەگەندەر تۇتىلىپ، ءسىز قۇتىلىپ كەتتىڭىز؟ ەكىنشىدەن وسى جەلتوقسان كوتەرىلىسىمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەندەردەن مۇحتار شاحانوۆتىڭ سوزىنە كوپ سەنەسىز بە الدە، حاسەن قوجا-احمەتتىڭ سوزىنە مە؟ قايسىسى جەلتوقسانشىلاردىڭ ناعىز قامقورى؟
- 1986 جىلعى 16 جەلتوقساندا كوتەرىلىس بولعان جوق. ول كۇنى قازاقستان كومپارتياسىنىڭ پلەنۋمى ءوتتى. جەلتوقسان كوتەرىلىسى 1986 جىلعى 17-18 جەلتوقسان كۇندەرى بولدى. ءبىز الماتى حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ (نارحوز) ستۋدەنتتەرى وسى پلەنۋم شەشىمىنە، توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ساياساتىنا قارسىلىعىمىزدى اشىق ءبىلدىرىپ، قازاق حالقىنىڭ نامىسىن قورعاۋ ءۇشىن بۇرىنعى ل.برەجنەۆ اتىنداعى ورتالىق الاڭعا شىقتىق، 2 كۇن بويى كۇرەستىك. 17 جەلتوقساندا سول الاڭدا قازاق جاستارى مەنى كوتەرىپ، دىبىس كۇشەيتكىشپەن سويلەپ تۇرعانىمدى ارنايى ورگاندار ءتۇسىرىپ العان ەكەن. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن 2 اي وتكەننەن كەيىن ىزدەستىرۋ جۇمىستارى ارقىلى سول فوتو سۋرەتپەن ارنايى ورگان قىزمەتكەرلەرى مەنى تاۋىپ الدى. مەن دە سەرگەلدەڭگە ءتۇسىپ، 6 ايداي تەرگەۋدە بولعانمىن. قانشاما قىسىم، قيندىق كورسەم دە شىداپ باقتىم. ماعان سول قيىندىقتا جۇرگەندە كوپتەگەن ازاماتتار، ستۋدەنت-دوستارىم قول ۇشىن بەرىپ، قولداۋ كورسەتتى. دەگەنمەن دە، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن كەيبىر وقىتۋشىلارىم بۇرىن ۇزدىك ستۋدەنت دەپ قاراۋشى ەدى، ەندى ۇلتشىل ستۋدەنت دەپ قارايتىن بولدى. سول كەزدەگى لەنيندىك ستيپەندياعا ۇمىتكەرلەر قاتارىنان، قۇرمەت تاقتاسىنان الىنىپ تاستالدىم. ۇزدىك ستۋدەنت رەتىندە سول ينستيتۋتتىڭ بۋحگالتەرلىك كافەدراسىنا وقىتۋشى رەتىندە بەرىلگەن جولداما دا ماعان بۇيىرمادى.
ال، جەلتوقسان كوتەرىلىسىمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن ازاماتتارعا وڭ كوزقاراس تانىتىپ، ولاردىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىنا قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك.
- سالەمەتسىز بە، نۇرتاي ساليحۇلى؟ ء"ماجىلىستىڭ 99 دەپۋتاتى حالىقتىڭ اتىنان سويلەپ، نازارباەۆقا "ۇلت كوشباسشىسى" اتاعىن الىپ بەردى" دەگەن اڭگىمە گۋلەپ كەتتى. سول 99-دىڭ ىشىندە ءسىز دە بارسىز با؟
- ءيا، بارمىن.
- قۇرمەتتi نۇرتاي مىرزا! جاقىندا سiزگە كاتىستى داۋ داماي تۋىندادى. سايلاۋشىلارىنىزدى سوتقا بەرiپ جاتقان كورiنەسiز. «جاس الاشتىڭ» جازۋىنا كاراعاندا تۇككە تۇرمايتىن نارسە.
1 سۇراعىم: «مۇنىڭ ءبارi تاپسىرىسپەن جاسالعان» دەپسiز. سوندا ولاردىن ارتىندا تۇرعان كiم؟ ناقتى اتاڭىزشى.
2 سۇراعىم: «ۇلت كوشباسشىسىنا» قاتىستى زاڭدى قولداپ داۋىس بەرگەن 100 دەپۋتاتتىڭ 1-ەۋi قالىس قالىپتى. سول سiز ەمەس پە؟
3 سۇراعىم: سiز اركiممەن بiر سوتتاسىپ ءجۇرسiز. قالاي ويلايسىز وسى سiزگە ابىروي اپەرە مە؟
- «جاس الاشتىڭ» جازۋىنا قاراعاندا «تۇككە تۇرمايتىن» ماسەلە بولسا، ونى «جاس الاش» گازەتى نەگە جازادى؟! ءسىز تۋرالى شىندىققا ساي كەلمەيتىن ماعلۇماتتار گازەت بەتىندە جارىق كورسە، سىزگە باسقا بىرەۋلەر جالا جاپسا ءسىز قالاي قارايتىن ەدىڭىز؟! مەن سايلاۋشىلارىمدى سوتقا بەرىپ جاتقان جوقپىن، مەن ءوزىمنىڭ ار-نامىسىمدى، ىسكەرلىك بەدەلىمدى قورعاپ جاتىرمىن. ول داۋعا بايلانىستى «جاس قازاق» گازەتىنىڭ 14.05.2010 جىلعى №18(278) سانىندا سۇحبات بەرگەم جانە سول سۇحبات Abai.kz پورتالىندا دا شىقتى. وقىپ شىعۋىڭىزعا بولادى.
مەن اركىممەن ءبىر سوتتاسىپ جۇرگەن جوقپىن. كەي كەزدە سوتقا جۇگىنۋ ابىروي جيناۋ ءۇشىن ەمەس، ار-نامىستى، قادىر-قاسيەتتى جانە ىسكەرلىك بەدەلدى قورعاۋ ءۇشىن قاجەت. بۇل قولدانىستاعى زاڭ نورمالارىندا قاراستىرىلعان. مەنىڭ ويىمشا جالا جابۋ، حالىقتى دۇرلىكتىرۋ ءبىزدىڭ قوعامعا جات نارسە. وعان توسقاۋىل قويۋىمىز كەرەك.
- نۇرەكە، سiز الدىڭعى شاقىرىلىمدا دەپۋتاتتىققا وتە الماي كالدىنىز. كەيiنگiسiندە سiزدi «نۇر وتاننىڭ» تiزiمiمەن وتكiزگەن پارتيانىن سول كەزدەگi توراعا ورىنباسارى امانگەلدi ەرمەگياەۆ دەسەدi. بۇعان نە دەيسiز؟
- مەن الدىڭعى شاقىرىلىمدا، ياعني پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ 3-ءشى شاقىرىلىمىنا 2004 جىلدىڭ 19 قىركۇيەگىندە شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اياگوز، جارما، ءۇرجار اۋداندارىنان №25 سايلاۋ وكرۋگى بويىنشا دەپۋتات بولىپ سايلاندىم.
ال، 2007 جىلعى 18 تامىزدا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ 4-ءشى شاقىرىلىمىنا «نۇر وتان» حدپ-نىڭ پارتيالىق ءتىزىمى بويىنشا دەپۋتات بولىپ سايلاندىم.
- نۇرتاي مىرزا! جاستار بانكتەردەن كرەديت الىپ تولەي الماعان سوڭ، وتباستارىنان ايرىلىسىپ ءتىپتى فانيدەن باقيعا وزدەرىنە قول جۇمساپ كەتىپ جاتىر . وسى ماسەلە تۋرالى ۇكىمەت جەڭىلدىكتەر جاساسا، قانشا جاس وتباسى، تەپسە تەمىر ۇزەتىن ازاماتتار امان قالۋشى ەدى؟ ال اۋىلدىڭ جاعدايىن بىلايدا جاقسى بىلەتىن شىعارسىز؟!.
- يپوتەكا ماسەلەسىن، جاستاردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى ماسەلەنى ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىنە بايلانىستى ۇكىمەتكە، اتقارۋشى ورگاندارعا، ءتيىستى مينيسترلىكتەرگە دەپۋتاتتىق ساۋال، حاتتار ارقىلى جەتكىزىپ جاتىرمىن. ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسىنا سايكەس يپوتەكا ارقىلى العان نەسيەلەر قايتا قارجىلاندىرىلدى، كوپتەگەن ۇلەسكەرلەردىڭ ماسەلەسى بىرتىندەپ شەشىلىپ كەلەدى. قۇرىلىسى اياقتالماعان تۇرعىن ۇيلەردى قارجىلاندىرۋعا بيۋدجەتتەن قاراجات تا ءبولىندى. تۇرعىن ءۇي مەملەكەتتىك باعدارلاماسى كولەمىندە جاس وتباسىلارىن، باسقا دا ازاماتتاردى تۇرعىن-ۇيلەرمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.
اۋىلعا بارىپ، جۇمىس ىستەيمىن دەگەن جاس مامانداردى تۇرعىن-ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا اتقارۋشى ورگان ارقىلى 15 جىلعا ارنالعان پايىزسىز نەسيە بەرۋ كوزدەلگەن. ال، اۋىل جاعدايىنا قاتىستى ماسەلەلەردى جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم.
(تومەندەگى بىرنەشە سۇراق بايانولگەيلىك جاناربەك اقىبيۇلىنان كەلىپتى. ساۋالدارىنىڭ بارىنە نۇرتاي ساليحۇلىنىڭ تاراپىنان جاۋاپ بولعان سوڭ تۇگەل جاريالادىق)
قۇرمەتتى نۇرتاي ساليحۇلى!
مەن ءسىزدى ءباسپاسوز ارقىلى جاقسى تانيمىن.
وتكەن جىلى شىعىس جاقتى ارالاعانىمدا بۇرىنان-اق اقپارات قۇرالدارىنان العان ءسىز جايلى جاعىمدى پىكىرلەردىڭ تەرىس ەمەستىگىنە كوزىم جەتتى. ءسىزدى ءوزى سايلاعىن اۋماعىڭىز كەرەمەت ماقتان تۇتادى ءارى قاتتى سىيلايدى ەكەن. سوسىن قانشا ايتقانمەن اباي مەن شاكارىم، مۇقتار ماعاۋين، قابدەش جۇمادىلوۆتەر تۋعان توپىراقتىڭ بالاسى ەمەس پە تەكتى بولعان سوڭ ەل قامىن ويلاپ جان تالاساتىن شىعار دەپ ماڭىمداعىلارعا ءوز قورتىندىمدى تۇيىندەگەن ەدىم..
مەن ەندى سىزگە تىكەلەي ءوتىنىشىمدى بىلدىرەيىن.
وتكەن جىلدىڭ اياعىندا شىعىس ءوڭىرىن ارالادىم، سودان قورىتقان ويلارىمدى وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ ايتۋدى ءجون كوردىم. ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزعا جاتپايتىن سۇراقتار بولسا الدىن الا كەشىرىم سۋرايمىن.
ومىرىمدە العاش رەت شىعىس ءوڭىرى جانە اباي اۋىلى جيدەبايدا بولدىم. قاتتى اسەر الدىم،كەرەمەت جەرلەر ولار..
بۇل جاق قازاقتىڭ رۋحاني استاناسى، رۋحتى جەر، ەل دەپ كوپ ايتامىز. ءيا، بۇل جالعاندا ماڭگى قالار ەشتەڭە جوق. توزبايتىن زات كەم. ۋاقىت وتە ءمۇجىلىپ وتىرادى دەسەدە ادامدار قامقورلىعىنا ايلاندىرسا ءبىراز ۋاقىت ساقتاپ قالۋعا بولادى.
سونىڭ كوپ جەرى ابايعا قاتىسى. انا قاسقابۇلاق، كۇشىكباي اسۋى، ابايدىڭ توڭىرەگىندە بولعانداردىڭ قامىرى دەيسىڭ بە؟ ت/ب
جاڭا زامانعا لايىقتى حالىقارالىق ءتۋريزىم ستاندارتىنا ساي جوبالار مەن سولاردى قامقورلىققا الىپ كەرەمەت تاريحي ساۋلەتتى كەشەندەر سالۋ جوبالارىن قاراستىرۋ مۇمكىندىكتەر بار ما ەكەن؟
- سۇراعىڭىز وتە ورىندى. مەن دە بىرنەشە رەت وسى اباي اۋدانىندا بولىپ، تاريحي جادىگەرلەردى ءوز كوزىممەن كوردىم. تاريحي جادىگەرلەردى، مادەني وشاقتاردى ساقتاپ، ولاردى بولاشاق ۇرپاققا جەتكىزۋ بارشامىزدىڭ پارىزىمىز. مەملەكەت تاراپىنان ءتيىستى شارالار دا اتقارىلىپ جاتىر. اباي مۇراجايى، اباي مەن شاكارىم اتالارىمىزدىڭ كەسەنەسى تولىق مەملەكەتتىڭ قاراماعىندا. تۋريستەردى تارتۋ ءۇشىن، ولارعا جاعداي جاساۋ ءۇشىن دە اباي اتامىزدىڭ كەسەنەسىنىڭ مۇراجايىنىڭ جانىنان قوناقتاردى قابىلدايتىن كەشەن سالۋ كوزدەلگەن. سول اباي كەسەنەسىنىڭ باسىندا جىل سايىنعى وتكىزىلەتىن اباي وقىلىمدارى دا بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن تاربيەلىك ماڭىزى زور ءىس-شارا بولىپ تابىلادى. حالىق وسىنداي يگى شارالاردى كوپ وتكىزىپ تۇرۋدى قولدايدى.
- ال، سول رۋحاني جەرىمىز، ەلىمىز دەيتىن اباي ءوڭىرىنىڭ كوپ جەرىنىڭ اتاۋلارى ورىسشا ءتىپتى موڭعولشا اتاۋلار دا جەتىپ ارتىلادى ەكەن.
قازاقتىڭ نە ءبىر ۇلتىق ۇلى تۇلعالارى شىققان وسى ءوڭىر ەركىندىك العالى 20 جىلدان بەرى سول ەل مەن جەردىڭ اتتارىن قايتارىپ الۋعا ءال دارمەنى جەتپەدى مە دەپ قىنجىلدىم. بۇعان نە دەيسىز؟
- جەر-سۋ اتتارىن وزگەرتۋ، قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ قاراستىرىلۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. وعان ۇسىنىستى جەرگىلىكتى وكىلدى جانە اتقارۋشى ورگاندار بىرلەسە وتىرىپ بەرەدى. بۇل جەردە حالىقتىڭ دا وي-پىكىرى، ۇسىنىسى ەسكەرىلۋگە ءتيىس دەپ ويلايمىن.
- سىزدەر مۇزتاۋ دەيسىزدەر، ال حالىقارلىق كارتادا «بەلۋحا» اتىمەن بەلگىلى التاي تاۋ جوتاسىنىڭ ەڭ بيگىنە قازاقستاننىڭ التايىنا شىققىم كەلدى. وسكەمەنىڭ ءتۋريزىم كومپانيالارىنىڭ بارىنە ايتىپ كوردىم، سۇرادىم. ءبارى ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي، «بۇل تاۋ ورىستىڭ جەرى سوندىقتان رەسەي جەرىنە وتەمىز، سوسىن سول تاۋىڭا شىعامىز» دەپ جاۋاپ قايىردى ..
ەندى سۇراعىم: كارتادا جانە اتا بابامىزدان قازاقتىڭ تاۋى بوپ كەلە جاتقان بۇل تاۋعا ءتۋريزىم سالاسىمەن تۋريستەردى قاپتاتىپ رەسەيدىڭ تاۋى قىپ جۇرگەن وسكەمەننىڭ ساتقىن ءتۋريزىم وشاقتارىن اكەسىنە تانتىپ قويار نەمەسە سول ولكەگە قازاقي ءتۋريزىم كومپانيالارىن اشۋ مۇمكىندىكتەرى وكىمەتتە قارستىرىلعان با؟ جالپى وسى جايلى نە دەيسىز؟
- بۇل سۇراعىڭىزعا بايلانىستى ايتارىم: جالپى تۋريستىك كومپانيالار جەكە مەنشىككە نەگىزدەلگەن. ولاردىڭ قىزمەتى قولدانىستاعى زاڭمەن رەتتەلەدى. سوندىقتان دا تۋريستىك كومپانيالاردىڭ تاراپىنان قازاقتىڭ تاۋىن رەسەيدىڭ تاۋى قىپ جۇرگەن كومپانيالاردىڭ ءىس ارەكەتىنە قاتىستى ماسەلەلەر تۋىنداپ جاتسا، ونداي ماسەلەنى ءتيىستى ورگاندارعا جەتكىزۋگە بولادى.
- وسكەمەن جاقتا قارا كوزدەردىڭ سانى وتە از كورىندى ماعان. ال بارى كوپكە ەلىكتەپ تىلدەرى ارامدانعان. وسى وڭىرگە ورالمانداردى مولىنان تارتۋ مۇمكىندىكتەرى قالاي؟
- جانە ءبىر ءوتىنىش ەستە جوق ەسكى زامانداردا وسكەمەنىڭ كاتون قاراعايىندا 4 ەلدىڭ قازاقتارى جارمەڭكە ۇيمداستىرىپ تۇرعان ەكەن، وسى جول قازىر جابىق.
ەگەر سول جول اشىق بولسا، موڭعوليانىڭ بايان-ولگينەن تۋرا وسكەنمەنگە كىرىپ كەلەتىن جولدىڭ ارا قاشىقتىعى 65 شاقىرىم عانا بولىپ قالار ەدى. وسى جولدى موڭعوليا قازاقتارى 20 جىلدان بەرى اشىپ بەرسە دەپ نازەكەڭە ءوتىنىپ كەلەدى. ءسىز قالاي ويلايسىز، بۇل جول جايلى نە ايتاسىز؟
ەگەر بۇل جول اشىلاسا، شىعىس وڭىردە مال شارۋاشىلىعى جىلدام كوتەرىلەر ەدى. ونىڭ سىرتىندا وسكەمەندەگى مەتالل وندىرىستەرى شيكىزات قورىنا كەنەلەر ەدى. قازقستانىڭ ءبىر تالاي اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن سول جاققا ەكسپورتاۋ مۇمكىندىكتەرىنە جول اشىلار ەدى..
بۋحگالتەرلىك ەسەپ جانە شارۋاشىلىق جۇمىسىن تالداۋ ماماندىعىڭزعا سايكەس تالداپ كورىڭىزشى ەل پايداسى ءۇشىن دەگىم كەلەدى.
- موڭعولياعا قاتىنايتىن جول ماسەلەسىنە بايلانىستى تولىق اقپاراتتى، ماسەلەنى جازىپ بەرسەڭىز، ونى ۇكىمەتكە قاراستىرۋ ءۇشىن ساۋال رەتىندە جىبەرۋگە بولادى. تولىق مالىمەتىڭىزدى مىنا مەكەن-جايعا جىبەرۋىڭىزگە بولادى: 010000, استانا قالاسى، پارلامەنت ءۇيى. ءماجىلىس دەپۋتاتى ن.سابيليانوۆقا.
- جالپى كوشى – قون ماسەلەسىندە قانداي ناقتى جوسپار بار؟ الدە وكىمەت «كەلگەنىڭ كۆوتاڭدى ال، كەلمەگەنىڭ ولمەسەڭ ومىرەم قاپ» ساياساتىمەن وتىرا بەرە مە؟
- شەتەلدەردە تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ قازاقستانعا قونىس اۋدارۋىنا بايلانىستى مەملەكەت تاراپىنان ناقتى ءىس شارالار اتقارىلىپ، قاراجات تا ءبولىنىپ جاتىر. 2009 جىلدان باستاپ 20 000 وتباسىنا كۆوتا ءبولىنىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا پارلامەنت ماجىلىسىندە دە «كوشى-قون تۋرالى» زاڭ جوباسى تالقىلانۋدا. كوپتەگەن ماسەلەلەر وسى زاڭ كولەمىندە شەشىمىن تابادى دەپ ويلايمىن.
- قۇرمەتتى جاناربەك اقىبيۇلى ! سىزگە قازاقتىڭ تاريحىنا، مادەنيەتىنە، ۇلت بولاشاعىنا بايلانىستى وسىنداي كەلەلى ماسەلەلەر كوتەرىپ، ازاماتتىق ۇستانىمىڭىزدى تانىتقانىڭىزعا، سۇراقتار قويعانىڭىزعا شىن جۇرەكتەن راحمەتىمدى ايتامىن.
(جالعاسى بار)
