سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدى 1937-ءشى جىلدىڭ ەلەسى كەزىپ جۇرگەن سياقتى كۇن كەشۋدەمىز. بيلىك داعدارىس كەزىندە شىنايى، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعايتىن جانە دامىتاتىن قادامدارعا بارۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە، اۆتوريتارلىق، ءوزىمشىل تاسىلدەرگە بوي الدىرىپ كەلەدى.

مەملەكەتىمىزدە ەشقانداي ساياسي وپپوزيتسيالىق پارتيا قالعان جوق. ازاماتتاردىڭ ءوز ويىن، پىكىرىن ءبىلدىرۋ، سونىڭ نەگىزىندە ساياسي قوزعالىستار مەن پارتيالارعا بىرىگۋ قۇقىعى بيلىك تاراپىنان زور كەدەرگىگە ۇشىراۋدا. مىنە، بيىل 9 جىلعا جۋىق ۋاقىت بولدى، 100 مىڭنان استام مۇشەسى بار «حالىق رۋحى» پارتياسىنىڭ قۇجاتتارىن بيلىك ءالى كۇنگە دەيىن تىركەمەي، سەبەپسىز سوزۋمەن كەلەدى. ەلىمىزدە دەموكراتيانىڭ «جەموكراتياعا» اينالۋىنىڭ ءبىر دالەلى دە وسىندا جاتقان سياقتى.

كەز-كەلگەن دەموكراتيالى ەلدە ازاماتتار بىرىگىپ، بەيبىت شەرۋ، ميتينگ وتكىزىپ، بەيبىت تۇردە نارازىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتادى. بىزدە ونداي مۇمكىندىك اتىمەن جوق! ازاماتتاردىڭ بەيبىت شەرۋ، ميتينگ وتكىزۋ قۇقىقتارى جانشىلىپ جاتىر. بىرەن-ساران ادام بىرىگىپ، شەرۋگە شىقسا بولدى، بىردەن قۇرىقتالىپ، ايىپتالىپ، تۇرمەگە تۇسەدى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبiت جينالىستار، ميتينگiلەر، شەرۋلەر، پيكەتتەر جانە دەمونستراتسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» تۋرالى زاڭ 1995 جىلدان بەرى ەش جاڭالانباعان، بۇگىنگى زامان تالاپتارىنا مۇلدە ساي ەمەس.

قازاقستان ازاماتتارىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن شەكتەيتىن، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى مونوپوليزاتسيالايتىن، ادامداردىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىن تارىلتاتىن، ءباسپاسوز جانە وي ەركىندىگىن تەجەيتىن بىرنەشە زاڭدار قابىلدانىپ كەتتى.

سوڭعى ءبىر ايدىڭ ىشىندە ەلدىڭ مۇڭىن سەزدىرىپ، اششى شىندىقتى قورىقپاي ايتىپ جۇرگەن قازاق ۇلتشىلدارى مەن بەلسەندىلەرىنە قارسى قۋعىن-سۇرگىن كۇشەيىپ كەتتى.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن جالعان، تۇككە تۇرمايتىن سەبەپتەر مەن قوعامدىق بەلسەندىلەر سەرىكجان مامبەتالين مەن ەرمەك نارىمباەۆ ەكى اي مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايرىلدى. ەكەۋىنە دە ويدان قۇراستىرىلعان ايىپ تاعىلىپ، قىلمىستىق ءىس جۇرگىزىلۋدە.

وسى اپتادا استاناداعى «انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى بولاتبەك ءبىلالوۆ پەن ماقسات نۇرىپباەۆ تا وسىعان ۇقساس، ويدان شىعارىلعان سەبەپتەرمەن ايىپتالىپ، تۇتقىندا وتىر.

ەلىمىزدەگى ءباسپاسوز جانە وي ەركىندىگىنە قارسى قادامدار دا كوپتەپ جاسالىپ جاتىر. مىسالى، وسىدان ءبىر اي بۇرىن «ادام» جۋرنالى جابىلدى. تاۋەلسىز جۋرناليستەردىڭ باسىن قوسقان راتەل.كز سياقتى ۆەب-سايتتار بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ەكى اي بويى بۇعاتتالىپ كەلەدى.

كەشە عانا عاسىرلىق تاريحى بار، قازاق جۋرناليستيكاسى مەن كوسەم ءسوزىنىڭ قاراشاڭىراعى بولىپ تابىلاتىن، ىلعي دا ەلدىك، ۇلتتىق، تىلدىك مۇددەنى قايىسپاي كوتەرىپ جۇرگەن «جاس الاش» گازەتىن، ءوز مۇددەسىن عانا كۇيتتەگەن ج.زەكەيۇلىنىڭ ار-نامىسىنا كىر كەلتىردى دەپ ايىپتاپ، 40 ميلليون تەڭگە تولەۋگە ماجبۇرلەيتىن سوت ۇكىمى شىقتى. ءبىز بۇنى شىندىق پەن ۇلتتىق مۇددە جولىنداعى گازەتتى  جابۋعا باعىتتالعان رۋحسىز، ادىلەتسىز قادام دەپ سانايمىز.

ال ەگەر بۇعان ينتەرنەت جانە الەۋمەتتىك جەلىلەر سالاسىندا جاسالىپ جاتقان قىساستىق پەن زاڭدى-زاڭسىز قىسىمدى قوساتىن بولساق، الداعى ۋاقىتتا قازاق ازاماتتارى وقيتىن، مۇڭىن شاعاتىن، قورعان ىزدەيتىن بىردە-ءبىر تاۋەلسىز باسىلىم نەمەسە ۆەب-سايت قالمايتىن سياقتى.

بۇنىڭ نەگە اپاراتىنىن ەلىمىزدىڭ جۇرتشىلىعى جاقسى كورىپ-بايقاپ وتىر. قازاقستان ونسىز دا ادامداردىڭ وزىنە-ءوزى قول جۇمساپ، سۋيتسيد جاساۋدىڭ الەمدىك جانە ايماقتىق كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى بولاتىن. ال سوڭعى ءبىر ايدىڭ ىشىندە ابدەن تيتىقتاپ، كىمگە شاعىنارىن، كىمنەن قورعان ىزدەرىن بىلمەگەن ەل ازاماتتارى جاريالى تۇردە ومىرمەن قوشتاسىپ جاتاتىن ءۇردىس ايقىن بايقالىپ كەلەدى. تاراز قالاسىنداعى ەرلان بەكتىباەۆ اتتى جاس ءوسپىرىمنىڭ بيلەۋشى پارتيانىڭ كەڭسەسىنە بارىپ ءوزىن-ءوزى ورتەۋىنەن كەيىن ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا ونداعان ادام جاريالى تۇردە سۋيتسيدكە بارعانى بارشاعا ايان.

بەيبىت، تۇراقتى، وركەنيەتتى ەلدە ازاماتتار ءوزىن-ءوزى ورتەي مە؟ بۇل، اينالىپ كەلگەندە ەلىمىزدەگى ادام كاپيتالىنىڭ قۇنسىزدانىپ، ادام ءومىرىنىڭ دەۆالۆاتسياعا ۇشىراعانىنىڭ ايقىن دالەلى بولماعاندا نە سوندا؟ بۇل بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسى سوگىلىپ، جۇرتتىڭ بيلىككە، ونىڭ ينستيتۋتتارىنا دەگەن سەنىمىنىڭ ءوشۋىن كورسەتەدى ەمەس پە؟

قازاق ۇلتتىق كەڭەسى بيلىكتەن قازاق پاتريوتتارى مەن باسپاسوزىنە قارسى جاسالىپ جاتقان قۋعىن-سۇرگىندى توقتاتۋدى تالاپ ەتەدى. جالعان ايىپپەن تۇرمەگە تۇسكەن ازاماتتار بوساتىلىپ، ولارعا قارسى اشىلعان، قولدان ۇيىمداستىرىلعان قىلمىستىق ىستەر توقتاتىلۋى ءتيىس دەپ سانايمىز.

اينالىپ كەلگەندە، وسىنىڭ بارلىعى جەكەلەگەن تۇلعالاردى عانا ەمەس، بارشا قازاق قاۋىمىن، بارشا قازاق ۇلتشىلدارى مەن پاتريوتتارىن قورقىتىپ-ۇركىتۋ، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنا قارسى جاسالعان قاساقانا شابۋىل بولىپ تابىلادى. ءوزىن تاۋەلسىز ەل، ازات قوعام، ماڭگىلىككە ۇمتىلعان مەملەكەت دەپ سانايتىن قازاقستان ءۇشىن بۇنىمىز ناعىز ماسقارانىڭ ءوزى! بۇعان جول بەرۋگە بولمايدى!