بۇگىنگى تاڭدا وبلىستا 108 مىڭنان استام مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جان بار. ولاردىڭ 22 700-ءى 16 جاسقا تولماعاندار. بالالاردىڭ 205-ءى كەرەڭ-مىلقاۋ بولسا، 2848-ءنىڭ قۇلاعى ناشار ەستيدى. ال 940 بالعىننىڭ قۇلاعى مۇلدەم ەستىمەيدى. سونىمەن قاتار، 6624-ءنىڭ ءبىر كوزى، 1764-ءىنىڭ ەكى كوزى دە كورمەيدى. مۇنداي بالالاردىڭ قوعامعا ءسىڭىسۋى، ءبىلىم الۋى قيىن. الايدا، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتتار مەن بالاباقشالاردا كەمتار بالالاردىڭ قوعامنان الاستاماي، تولىققاندى ءبىلىم الىپ، ساۋاتتى ازامات اتانۋى ءۇشىن بىرقاتار شارۋالار جاسالىپ جاتىر. وبلىسىمىزدا مۇنداي 12 مەكتەپ-ينتەرنات پەن 6 بالاباقشا بار. سولاردىڭ ءبىرى – كوزى ناشار كورەتىندەرگە ارنالعان ء«ۇمىت» مەكتەپ-ينتەرناتى، - دەپ جازادى "وڭتۇستىك رابات" گازەتى.

1993 جىلى اشىلعان مەكتەپ-ينتەرناتتا كوزى كورمەيتىن جانە ناشار كورەتىن زاعيپ بالالار وقيدى. بۇگىنگى تاڭدا مۇندا 202 بالا بار. ولاردىڭ ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداۋىنا 47 مۇعالىم مەن 27 تاربيەشى اتسالىسادى. مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ ديرەكتورى زاۋرە مۇستافانىڭ ايتۋىنشا، ينتەرناتتا وقيتىن بالالاردىڭ 106-سى جەرگىلىكتى، 97-ءسى اۋىل-ايماقتاردان كەلگەن. اۋدانداردان كەلگەن بالالار جاتىپ وقىسا، قالالىقتار ۇيىنەن قاتىنايدى ەكەن. ينتەرنات تولىعىمەن مەملەكەت قاراماعىندا بولعاندىقتان، بالالار 5 مەزگىل تاماقپەن، كيىم-كەشەكپەن، داپتەر-قالاممەن تەگىن قامتاماسىز ەتىلەدى. دەسەك تە، مۇندا دا كۇرمەۋلى ماسەلەلەر جوق ەمەس. ونى ءبىز مەكتەپتى ارالاۋ بارىسىندا بايقادىق. ءبىرىنشى ماسەلە — 23 جىلدان بەرى كۇردەلى جوندەۋ كورمەگەن عيماراتتىڭ قابىرعالارى كوگەرىپ، ۇگىتىلىپ تۇسۋگە جاقىن. اسحانا مەن دارەتحاناعا جابىستىرىلعان سىرلى كىرپىش (كافەل) سىنىپ تۇسكەن. اۋلاداعى جاپپالاردىڭ شاتىرى شۇرق تەسىلىپ، باسپالداقتارى اۋرۋ ادام تۇگىلى ساۋ ادام ءۇشىن قاۋىپتى كۇيگە جەتكەن. ىرگەتاسى وتىرعان باسپالداقتىڭ ساتىلارى قيراپ بىتۋگە اينالعان. ەكىنشى ماسەلە – وقۋلىقتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى. بالالاردىڭ جازىپ-سىزۋىنا ارنالعان قۇرالدار تاپشى. وسىنداي كۇرمەۋلى ماسەلەرگە قاراماستان ينتەرنات ۇجىمى بالالارعا بارىنشا جاعداي جاساپ، تولىققاندى ءبىلىم الۋىنا، دەنساۋلىعىن تۇزەتۋگە تىرىسىپ-اق جاتىر. اتاپ ايتار بولساق، مەكتەپ-ينتەرنات جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەر سياقتى بەكىتىلگەن باعدارلاماعا سايكەس جۇمىس ىستەيدى. ياعني، وقۋشىلار قازاق ءتىلى، ادەبيەت، ماتەماتيكا، فيزيكا، حيميا، گەوگرافيا جانە ت.ب پاندەرىن وقيدى. بۇدان بولەك، مۇندا نۇكتەلى-بەدەرلى «برايل» جۇيەسى ەنگىزىلگەن. ياعني، وقۋشىلار ليۋ ءبرايلدىڭ 6 نۇكتە ادىسىمەن وقيدى، جازادى. دەي تۇرعانمەن، مۇعالىمدەر مەكتەپتە ارنايى وقۋلىقتاردىڭ از ەكەنىن ايتادى. سوندىقتان دا، وقۋشىلار وبلىستىق كوزى ناشار كورەتىندەرگە ارنالعان كىتاپحاناعا ءجيى بارىپ تۇرادى. ال جازىپ-سىزۋ ءۇشىن تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى داپتەردىڭ ورنىنا ارنايى پريبوردى، قالامساپتىڭ ورنىنا گريفەلدى پايدالانادى ەكەن. ال جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارى ءۇشىن ارنايى برايل ماشينكالارى بار. سونىمەن قاتار مۇندا «ارنايى تۇزەتۋ پاندەرى» بولمەلەرى جۇمىس ىستەيدى. وندا دەفەكتولوگ ماماندار بالالاردىڭ بويىنداعى باسقا دا كەمىستىكتەردى تۇزەتۋگە تىرىسادى. ەمدىك دەنە تاربيەسى (لفك), وفتالمولوگيالىق كابينەتتەر، كومپيۋتەر سىنىپتارى دا زاماناۋي قۇرالدارمەن جابدىقتالعان.

ايتپاقشى، ءبىلىم جايىندا ءسوز قوزعاعاندا ء«ۇمىتتىڭ» 2004 جىلدان باستاپ 12 جىلدىق ءبىلىم جۇيەسىنە كوشكەنىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. ماقتانىشپەن ايتاتىن تاعى ءبىر جاڭالىق، وبلىستاعى 12 مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ ىشىندە تەك ء«ۇمىت» مەكتەبى عانا وقۋشىلاردى ۇبت دايىندايدى ەكەن. ءسوزىمىز دالەلسىز بولماۋ ءۇشىن، 2014-2015 وقۋ جىلدارىن الىپ قاراستىرساق. بيىل مەكتەپ-ينتەرناتتى 19 وقۋشى ءتامامدادى. ولاردىڭ 11-ءى 12 سىنىپتى، 8-ءى 10 سىنىپتى بىتىرگەندەر. 12 سىنىپتى اياقتاپ ۇبت-عا قاتىسقان وقۋشىلاردىڭ ەكەۋى مەملەكەتتىك گرانتتى جەڭىپ العان. ال 10 سىنىپتى تامامداعاندار كوللەدجدەرگە وقۋعا تاپسىردى.

زاۋرە مۇستافا، وبلىستىق كوزى ناشار كورەتىندەرگە ارنالعان ء«ۇمىت» مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ ديرەكتورى:

– مۇندا كوزى ناشار كورەتىن، ءبىر كوزىندە دەفەكتىسى بار، مۇلدەم كورمەيتىن بالالار بار. وقۋشىلار جالپى ورتا مەكتەپتىڭ باعدارلاماسىمەن قاتار برايل ادىسىمەن وقيدى. ياعني، ءبىر توپتا برايل ادىسىمەن دە، كادىمگى مەكتەپ پاندەرىن وقيتىندار دا بار. ءبىر توپ 6-8 بالادان اسپايدى. بىراق، وقۋشىلارعا برايل ماشينكالارىن جەتكىزۋ قيىن بولىپ وتىر. ماسەلەن بىزدە 50 وقۋشىعا 10-15 ماشينكا عانا بار. ال ونىڭ قۇنى 350 مىڭنان اسىپ جىعىلادى. ەگەر قۇرالدار جەتكىلىكتى بولسا بالالارعا جازۋ تەز، ءارى وڭايلاۋ بولار ەدى.

ء«ۇمىت» مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ وقۋشىلارى زاعيپ بولسا دا، بىلىمگە دەگەن تالپىنىسى ارقاسىندا كوپتەگەن ينتەللەكتۋالدىق جارىستارعا قاتىسىپ باقتارىن سىناپ جۇرگەندەرىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. ماسەلەن، ينتەرنات-مەكتەپتىڭ ماقتانىشى ءابىلدا ءدىلناز مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار اراسىندا ماتەماتيكا ءپانى بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان رەسپۋبليكالىق جارىستا ءى ورىندى يەمدەندى. ودان، بولەك ء«بارىمىز بىردەيمىز كەمسىتۋدى بىلمەيمىز» اتتى رەسپۋبليكالىق بايقاۋدا تەست سۇراقتارىنا مۇدىرتپەي ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرگەنى ءۇشىن 1 ورىن الدى. وقۋشىلاردىڭ جەتىستىگى تۋرالى ايتقاندا، ۇمىتتىكتەردىڭ ونەر، سپورت سالاسىنا قوسىپ جاتقان ۇلەستەرىن دە تىلگە تيەك ەتكەن ءجون. ماسەلەن، مۇنداعى بالالار شاحمات، توعىزقۇمالاق، جۇگىرۋ، سەكىرۋ سياقتى سپورتتىق ويىندارىنا مىقتى. اتاپ ايتار بولساق، 2014 جىلى تالدىقورعان قالاسىندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار اراسىندا وتكەن جارىستا يادرو لاقتىرۋدان شىڭعىس اقىلبەكوۆ ءى ورىندى السا، بوكەش سلامبەك 50 مەتر قاشىقتىققا جۇگىرۋدەن ءى ورىندى، 100 مەتردەن ءىى ورىندى يەمدەندى. ء«ۇمىت» مەكتەبىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى ونەردەن دە كەندە ەمەس. ءسوز ورامدارىن كەستەلەپ، قيىستىرا بىلگەن وقۋشىلار رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق جارىستارعا قاتىسىپ جۇلدەلى ورالىپ ءجۇر. اينۇر سمانديار سونداي جاننىڭ ءبىرى. 2014 جىلى استانادا وتكەن رەسپۋبليكالىق جارىسقا قاتىسقان ول جۇزدەن جۇيرىك بولىپ، ءى ورىنعا لايىق دەپ تانىلدى. ال، قوڭىر داۋسىمەن ءان شىرقاپ، وڭتۇستىك جۇرتىنىڭ كوزايىمىنا اينالعان قۇرال باعداۋلەت پەن «Bala Turkvision» جارىسىندا باعىن سىنىپ، جارتىلاي فينالعا دەيىن جەتكەن نازيما يساحانوۆا 2014 جىلى استانا قالاسىندا وتكەن رەسپۋبليكالىق «جۇلدىزاي» فەستيۆالىنە قاتىسىپ قايتقان بولاتىن. فەستيۆالدە قۇرال مەن نازيماعا رەسەيدىڭ اتاقتى جۇلدىزى د.گۋرتسكايامەن بىرگە «قىزىل كىلەمدە» ءجۇرىپ ءوتۋ باقىتى بۇيىردى. ال جاقىندا نازيما يساحانوۆا مەن رىسداۋلەت ورىنبەك د.گۋرتسكايانىڭ ارنايى شاقىرتۋىمەن ءانشىنىڭ «بەلايا تروست بەز گرانيتس» اتتى ءان فەستيۆالىنە قاتىسىپ قايتتى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 2011 جىلى بۇل شاراعا ء«سات» تريوسى قاتىسىپ، «كورەرمەن كوزايىمى» نوميناتسياسىن جەڭىپ العان بولاتىن.

اينۇر شەرىمبەت، وبلىستىق ءبىلىم، جاستار ساياساتى جانە تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ ءبولىم جەتەكشىسى:

– وبلىستا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ ءبىلىم الۋىنا تولىق جاعداي جاسالعان. اتاپ ايتقاندا، كۇنگەيدەگى 12 ارنايى تۇزەتۋ – ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا بۇگىنگى تاڭدا 2365 بالا ءبىلىم الۋدا. ولار: اقىل-ەسى كەم بالالارعا ارنالعان ارنايى ءبىلىم ۇيىمدارى، ءتىل كەمىستىگى بار بالالارعا ارنالعان ءبىلىم ۇيىمدارى، ەستىمەيتىن جانە ساڭىراۋ بالالارعا ارنالعان مەكەمەلەر. بۇگىنگى كۇنى الەۋمەتتىك مەكەمەلەردىڭ جەلىسى، ونىڭ ىشىندە 4 تىرەك-قوزعالىس اپپاراتىنىڭ بۇزىلۋشىلىعى بار مۇگەدەك بالالارعا ارنالعان ينتەرنات ءۇيى، 17 بالالار پسيحونەۆرولوگيالىق ينتەرنات ءۇيى، 16 مۇگەدەكتەردى وڭالتۋعا ارنالعان ورتالىق، 167 ۇيدە الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ بولىمشەلەرى تۇراقتى جۇمىس ىستەيدى. وڭالتۋدىڭ تەحنيكالىق كومەكشى قۇرالدارىمەن مۇگەدەكتى وڭالتۋدىڭ جەكە باعدارلاماسىنا جانە الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋگە سايكەس مۇگەدەك بالالاردى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى ماسەلەلەر تۇراقتى نازاردا بولادى. ماسەلەن، 2013 جىلى 5,1 بالاعا پروتەزدىك-ورتوپەديالىق كومەك كورسەتىلدى. ناشار كورەتىن جانە ەستيتىن 1000-نان استام بالا سۋردو-تيفلوتەحنيكامەن قامتاماسىز ەتىلدى. ياعني ەستۋ اپپاراتتارى كوپ فۋنكتسيونالدى دابىلداتۋ جۇيەلەرى ماتىندىك حابارلامالى جانە حابار قابىلدايتىن جيناقى تەلەفوندار، ديكتوفوندار، دىبىس جازبانى قايتا تىڭداۋعا ارنالعان پلەيەرلەر جانە باسقالارى. تىرەك قوزعالىس اپپاراتىنىڭ بۇزىلۋشىلىعى بار بالالارعا 1226 كرەسلو-اربا بەرىلدى. جىل سايىن شامامەن 1000 بالا ساناتوري-كۋرورتتىق ەمدەلۋگە جىبەرىلەدى. بۇدان بولەك، كەمتار بالالارى بار وتباسىلاردى الەۋمەتتىك قولداۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتىنان ۇيدە وقيتىن 14 159 مۇگەدەك بالاعا ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتۋ تولەمى جۇرگىزىلەدى. بالانىڭ ءبىلىم الۋ كەزەڭىندە تولەمدەردىڭ ورتاشا ايلىق مولشەرى 3,5 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى.

ءبىلىم ۇياسىنىڭ جۇمىسىمەن، جەتىستىكتەرىمەن تانىسقاندا، مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ىسكەر، ۇتقىر ۇيىمداستىرۋشى ەكەنى ونىڭ قيمىل-قارەكەتىنەن، تياناقتى اڭگىمەسىنەن كورىنىپ تۇر. ايتۋىنشا، جوعارىدا ايتىلعان ەكى ماسەلە بويىنشا قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان جوق. رەسپۋبليكاداعى، وبلىستاعى قۇزىرلى مەكەمەلەرگە حات جازىپ قويىپتى. جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەر مەن دەپۋتاتتاردىڭ الدىنا دا سان مىڭ رەت كىرىپ، مەكتەپ-ينتەرناتتاعى كەم-كەتىكتەردى جويۋعا كومەك سۇراپ ءجۇر. وسىلايشا زاۋرە ىڭكاربەكقىزى ء«ۇمىت» مەكتەپ-ينتەرناتى 2016 جىلى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، جاڭا وقۋ-قۇرالدارىمەن جاڭارادى دەپ وتىر. اڭگىمە بارىسىندا باسشى قانداي قيىندىقتار بولسا دا، مەكتەپ-ينتەرنات قارجىلىق ماسەلەگە كەلگەندە، ياعني مەملەكەت قازىناسىنا ۋاقىتىلى سالىق تولەۋ، ساتىپ-الۋ بايقاۋىنا قاتىسۋ جانە ت.ب ەلىمىزدەگى ۇزدىك 100 مەكتەپتىڭ ىشىندە 15-ءى ورىننان كورىنىپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتتى. وسى ورايدا مەكتەپ باسشىسى مەن 2016 جىلى استانا قالاسىنا شاقىرتۋ الىپتى. ەندى زاۋرە ىڭكاربەكقىزى جاڭا جىلدا باس قالاعا بارىپ مەكتەپ-ينتەرناتقا تيەسىلى «التىن مەدالدى» الىپ قايتپاق. بۇل دا مەكتەپ باسشىسى مەن ۇجىمنىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى. ەندەشە، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ومىرگە، قوعامعا بەيىمدەلۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسىپ كەلە جاتقان ۇجىمنىڭ ەڭبەگى جانا بەرسىن. الار اسۋلارى كوپ بولسىن.

ايجان ەرمەكقىزى

Abai.kz