قارقارالىدا بولدىم. قاسيەت قونعان، قالىڭ قاتپارلى تاريح تۇنعان كيەلى مەكەن! قۇنانباي قاجى مەشىتى. ابايدىڭ كوك ءۇيى... كوڭىلگە ءتۇرلى ويلار كەلەدى.

كوك ءۇي، كوك تەرەزەگە قاتىستى ءبىر ءتامسىل. «الاش قايراتكەرلەرى: سانكت-پەتەربۋرگ ىزدەرى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگىمدە، قازاقتىڭ تۇڭعىش زاڭ ماگيسترى جاقىپ اقپاەۆ جونىندە جازىلعان ماتەريالىمدا مىناداي جولدار بار ەدى:

«... جاقىپ اعانىڭ ومىرلىك سەرىگى – تاتار قىزى گۇلباعار بەكمەتوۆا، قايىن جۇرتى – ايگىلى بەكمەتوۆتەر اۋلەتى ەكەنى بەلگىلى. بەكمەتوۆتار اۋلەتى ءوز زامانىندا قازاقستاننىڭ قوعامدىق جانە ەكونوميكالىق ومىرىنە بەلسەنە ارالاسقان، ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى جەتە مەڭگەرگەن. ءحىح عاسىردا اۋقاتتى ساۋداگەر حاليوللا حاميتۇلى بەكمەتوۆ (1833-1903) سالدىرعان حاليوللا ءۇيى، بەكمەتوۆ ءۇيى – قازىردە قارقارالى قالاسىنداعى تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشى، مەملەكەت قامقورلىعىنا الىنعان. X. بەكمەتوۆ تۇرمەلەرگە قامقورلىقتىڭ قارقارالى بولىمشەسىنىڭ، قوياندى جارمەڭكەلىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعان. حاليوللانىڭ ءىنىسى مۇحاممەد (ماقسۇت) بەكمەتوۆ قازاقستانداعى الەۋمەتتىك تەڭدىك جولىنداعى قوزعالىسقا بەلسەنە ارالاسقان. حاليوللا بەكمەتوۆ اعا سۇلتان قۇنانباي وسكەنباي ۇلىمەن دوس بولىپ، ءجيى ارالاسىپ تۇرعان. ءادىل دە ادالدىعىمەن تانىلعان حاليوللانى قارقارالى حالقى ءبىتىمشى بي ەتىپ سايلاعان. قالادا مەشىت، مەدرەسە ۇيلەرىن سالدىرىپ، وسى ايماقتا كەن كوزدەرىن اشۋعا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن. قۇنانباي قارقارالىداعى مەشىتتى سالدىراردا ونىڭ جوباسى مەن تۇرعىزىلاتىن ورنىنا بايلانىستى بەكماتوۆپەن اقىلداسىپ وتىرعان. حاليوللا قالاداعى قۇنانباي مەشىتى عانا ەمەس، 1910 ج. سانكت-پەتەربۋرگتە سالىنىپ، ىسكە قوسىلعان مۇسىلماندار مەشىتىنە دە قارجىلاي كوپ كومەك كورسەتكەن. حاليوللانىڭ كەيىن «كوك ءۇي» اتالىپ كەتكەن، ەشقانداي شەگە قاعىلماي، بىرىڭعاي بورەنەدەن قيۋلاستىرعان ۇيىنە اباي بالا كەزىنەن بارىپ تۇرعان. اباي بەكمەتوۆ كىتاپحاناسىن دا پايدالانعان. جاس اقىننىڭ مۇندا كەلگەن ءار ساپارى ويىن-ساۋىقپەن وتكەن. 1977 ج. قازىر بالالار باقشاسى رەتىندە پايدالانىلاتىن Xاليوللا ءۇيىءنىڭ قابىرعاسىنا مەموريالدىق تاقتا ورناتىلدى. مىنە، وسى حاليوللانىڭ قىزى گۇلباعارعا جاقىپتىڭ اتا-اناسى قۇدا تۇسەدى. بىراق ەركە وسكەن، بۇلا سۇلۋ، كەربەز قىز قارا تابان قازاق بالاسىن مەنسىنبەگەندەي سىڭاي تانىتادى، «مەن قازاققا تيمەيمىن» دەپ بۇلدانادى. سودان بىردە جاقىپ قارقارالىداعى قازىرگى اباي مۇراجايى ورنالاسقان ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ پاۋەسكەدەن ءتۇسىپ جاتادى. تۋعاننان ەرەكشە سىمباتتى، كەلبەتتى، كىرپياز جىگىت – قولىندا تروستيك، باسىندا شلياپا، اياعىندا تۋفلي – ەۋروپاشا كيىنگەن جاقىپ بەينەسى – ءوز بولمەسىنىڭ تەرەزەسىنەن كورىپ قالعان قىرمىزى قىزعا ەرەكشە اسەر ەتسە كەرەك. اياق استىندا سابىردان ايرىلعان ول، اس ۇيدە جۇرگەن شەشەسىنە جۇگىرىپ كەلىپ، «مەن مىنا قازاققا تيەتىن شىعارمىن» دەپ القىنا جاۋاپ بەرىپتى...»

مىنە، سول گۇلباعار سۇلۋ قارايتىن كوك تەرەزە... تابان استىندا ءتىل ۇشىنا ءبىر شۋماق ولەڭ ورالا كەتكەنى:

كورىك بەرگەن قارقاراعا ساراي بۇل،

بءارءى ورنىندا، 

سول باياعى اراي كءۇن. 

مەن دە جەتتىم، جاقىپ سالعان سوقپاقپەن،

گۇلباحور جوق... تەرەزەگە قارايمىن.

ىلە سۇڭقار اقىن سەرىك اعاما، سەرىك  اقسۇڭارۇلىنا قوڭىراۋ شالدىم. ولەڭدى وقىپ بەردىم. سىزدەن قاي جەرىم كەم دەپ ازىلدەدىم. ارقالى اقىن مىناداي ولەڭمەن جاۋاپ بەرگەنى:

گۇلباھوردىڭ ءانى – "قايران، شاڭىراق"

                                                                           نۇرلان دۋلاتبەكوۆكە

ازان دا قازان ەل سىڭگەن جەرگە مەن سىڭبەي،
قازاننان كەلىپ، قارقارالىنى جەرسىنبەي;
تەڭسىنبەي نە ءبىر تاتاردىڭ قاراتاياعىن،
وقالى ورىس وفيتسەرىن دە مەنسىنبەي! –

ءجۇر ەدىم!
كۇندە توبەم ءبىر كوككە تيەدى.
كورمەگەن ەدىم كۇيكى مەن كومەش، كۇيەنى.
مەن تۋعان شاڭىراق قارادان شىعىپ حان بولعان،
قۇنانباي تۇسكەن، اباي كەپ تۇسكەن ءۇي ەدى!

قايران، شاڭىراق،
قالدىم اڭىراپ،
كورىسەر كۇن بار ما،
قوزىداي جامىراپ؟!.

اتتىڭ ۇستىندە كەپپەگەن ءبىر ءسات تاقىمى،
بولمىسى بولەك، ءبىتىمى، سەزىم، اقىلى،–
الدىمنان شىقتى الاشتىڭ ۇلى، ايبوزىم –
اقپايدىڭ جاقىبى!

«بەرەتىن كوكتەن بەكزاتىم سەن دەپ – ايدى الىپ!»،-
كوزىمدى جۇمىپ، قۇشاعىنا قۇلاپ، بايلانىپ;
كۇندەرىم قايدا كوك ۇيدە سول ءبىر وتكىزگەن،
شتراۋستاردىڭ بيىمەن شىر-شىر اينالىپ؟!.

تاتيانانىڭ انىنە ەلتىپ، بيگە – ءبىر،
تاتتىمبەتىممەن كۇڭىرەنىپ، كەيدە، كۇي-كوڭىل;
ابايدىڭ جىرى ار-ۇياتىمدى الديلەپ،
"ماحاببات، قىزىق جىلدارىم" وتكەن ۇيدە – بۇل!

قايران، شاڭىراق،
قالدىم اڭىراپ،
كورىسەر كۇن بار ما،
قوزىداي جامىراپ؟!.

... پيتەربور اناۋ – زەڭبىرەكتىڭ ءزىلدى سولقىلى،
تاتار مەن قازاق نەسىنە شوشىپ، تولقىدى؟!
زاماننىڭ لاڭى تەز بولىپ ءتۇسىپ تەكتىگە،
جاماننىڭ ءبارى قۇتىرىپ كەتتى سول كۇنى!

جاقاڭمەن جۇرگەن باللداعى بالداي ءبيىمدى،
ساعىنعانداعى بىلمەيدى ەل كوڭىل كۇيىمدى;
اتقورا قىلىپ الماسا بولدى قۇل-قۇتان،
قۇنانباي تۇسكەن، اباي كەپ تۇسكەن ءۇيىمدى؟!.

قايران، شاڭىراق،
قالدىم اڭىراپ،
كورىسەر كۇن بار ما،
قوزىداي جامىراپ؟!.

Abai.kz