جاقىندا تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى احمەت داۆۋتوعلى استاناعا ارنايى كەلىپ، قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ قابىلداۋىندا بولدى. قازاق پەن تۇرىكتى قانى دا، جانى دا ءبىر ۇلىس رەتىندە تانىعان تۇرىك پرەمەرىنىڭ وسى ءبىر ءسوزى، جۋرناليستەردىڭ نەگىزگى «تاقىرىبىنا» اينالعانى دا راس.

سونىمەن، ەلىمىز ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەن كۇننەن باستاپ، قازاق پرەزيدەنتى مەن قازاقستانداعى مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتقا دەگەن ەرەكشە ىقىلاستارىن بىلدىرگەن تۇركيا پرەزيدەنتتەرىنىڭ ۇزدىك  ماداقتاۋلارىن ەسكە تۇسىرە وتىرايىق.

2016 جىل. استانا. تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى احمەت داۆۋتوعلى:

«تۇركيادا مەنى قوسقاندا 78 ميلليون 600 مىڭ قازاقتىڭ سالەمىن الىپ كەلدىم»

تۇرعىت وزال، تۇركيانىڭ 8 – پرەزيدەنتى:

«اسا قىمباتتى باۋىرلار! تەك-تامىرى ءبىر، قان-قاسىرەتى ورتاق، الىس داۋىردەن تاريحي تاعدىرى ساباقتاس، قيلى-قيلى زامانداردا اۋىر سوقپاق، ازاپتى جولدارى توعىسىپ جاتقان تۇركيا مەن قازاقستان ەلدەرى سوڭعى كەزدەرى ءوزارا ساۋدا، مادەني قاتىناستاردىڭ سان سالاسىندا ىنتىماق تاۋىپ وركەندەي ءتۇسۋدىڭ العاشقى ادىمدارىن باستادى. قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى اڭساپ ارمان ەتكەن تاۋەلسىزدىك تۋى جەلبىرەپ، بۇرىن ەمەۋرىندەگى ەگەمەندىك ەندى ەڭسەسىن كوتەرىپ، بيىككە بەت تۇزەگەن شاقتا قازاقستاننىڭ الەمدىك دامۋدان الار ەنشىسى از بولماسا كەرەك. وعان اتامەكەننىڭ باي تابيعاتى، جومارت جەرىنىڭ قويناۋىنداعى ۇشان-تەڭىز قازىناسى كەپىل».

«تۇركيادا مەنى قوسا ەسەپتەگەندە 70 ميلليون قازاق بار دەپ بىلىڭىزدەر»

سۇلەيمەن دەميرەل، تۇركيانىڭ 9 – پرەزيدەنتى:

« قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ تۇركى الەمىنىڭ كوشباسشىسى رەتىندە قازاق-تۇرىك ىنتى­ماقتاستىعىنىڭ قارقىندى دامۋىنداعى، تۇركىتىلدەس ەلدەر اراسىنداعى ينتەگ­راتسيا­لىق ۇدەرىستەردىڭ كەمەلدەنۋىندەگى ايرىقشا ەڭبەك ءسىڭىردى. قازاقستان كوش­باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن تۇركى الەمىنىڭ تاريحىندا العاش رەت تۇركىتىلدەس مەملە­كەت­­تەردىڭ اراسىنداعى ورگان – تۇركى كەڭە­سىنىڭ قۇرىلعان ەدى... »

2010 جىل. استانا. ابدوللا گۇل، تۇركيانىڭ11 – پرەزيدەنتى:

«تامىرى تەرەڭ قوس بايتەرەكتىڭ نوسەر جاۋىندارعا شايىلماي، داۋىلدارعا شايقالماعان قايراتتى دىڭگەكتەرى بۇگىندە كوك نۇرىنا شومىلۋدا»

ء«بىز قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىن قۇرۋداعى تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرلىگىن نىعايتۋداعى ەڭبەگىن جوعارى باعالايمىز. وسى ورايدا ءسىزدى «تۇركى ەلدەرىنىڭ اقساقالى» دەي كەلە ۇستىڭىزگە اق شاپان جاۋىپ، باسىڭىزعا اق باس كيىم كيگىزۋگە، قولىڭىزعا كيەلى اسا تاياق ۇستاتۋعا رۇقسات ەتىڭىز. ءسىز بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ ليدەرىسىز!»

رەجەپ تايىپ ەردوعان، تۇركيانىڭ 12-پرەزيدەنتى:

«اسا قادىرمەندى پرەزيدەنت مىرزا، مەنىڭ اياۋلى باۋىرىم! الدىڭعى جىلى تۇركياداعى پرەزيدەنتتى ۇلىقتاۋ راسىمىنە ءسىز ارنايى كەلىپ قاتىستىڭىز. مەن مۇنى ءسىزدىڭ ماعان عان ەمەس، بارشا تۇرىك جۇرتىنا قۇرمەتىڭىز دەپ تۇسىنەمىن. ءسىز تۇركى جۇرتىنىڭ اقساقالى رەتىندە قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى باۋىرلاستىقتى نىعايتۋعا ايانباي تەر توگىپ كەلەسىز. مەن ءسىزدى ۇلگى تۇتاتىنىمدى جاسىرمايمىن».

«ءۇش جىلدان كەيiن مەن بiزدiڭ اتا-بابامىزدىڭ، اكەلەرiمiزدiڭ وتانىنا پرەزيدەنت رەتiندە كەلiپ وتىرعانىما باقىتتىمىن. بۇل ساپاردىڭ ءمانi ەرەكشە. ويتكەنi بيىل قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى تويلانادى. وسى ايتۋلى وقيعامەن باۋىرلاس حالىقتى شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاعىم كەلەدi»

تاقىرىپقا تۇزدىق:

90-جىلدارى كەڭەستەر ۇكىمەتى تارقاتىلىپ، ونداعى تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ەگەمەندىك الا باستاعان كەزەڭدە گەوگرافيالىق ساياساتتا تۇركيانىڭ ءرولى جوعارىلاي باستاعان ەدى.

تۇركيانىڭ وسى جىلدارداعى يممۋندىق وزگەرىۋى كۇللى الەمدى ءدۇر سىلكىندىرەردەي بولىپ، رەسپۋبليكانىڭ ساياسي، مادەني، ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق سالالارى دامي باستاعان. جاھاندىق ساياساتتا ء«ۇشىنشى الەم» قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ بىرىگۋى ۇلكەن قادام ەدى. سولاي بولدى دا، قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان جانە ءازىربايجان وسى تۇرعىدان تۇكريانىڭ باستاماسىن تولىق قولدادى. ال، تۇركيانىڭ توعىزىنشى پرەزيدەنتى سۇلەيمان دەميرەل مىرزا وسى ەلدەرمەن بايلانىستى ارتتىرۋدى  كوزدەگەن بولاتىن. ول جەكەلەگەن قاتىناستارعا بايلانىستى ينستيتۋتسيونالدىق قۇرىلىم جولىن تاڭدادى.

جالپى،  سوڭعى جىلدارى تۇركيانىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ  تاياۋ شىعىسقا باعىتتالعانىن  ساراپشىلار  ءجيى ايتادى. دەگەنمەن، انكارا ءۇشىن ەۋروپالىق وداقپەن قارىم-قاتىناس ەشقاشان   ماڭىزىن  جويماق ەمەس. رەجەپ تايىپ ەردوعان ەۋروپاعا، باتىس ەلدەرىنە قاراتا اندا-ساندا  مالىمدەمە جاساپ  قويعانىمەن، ءىس جۇزىندە تۇركيا ءبارىبىر دە ەۋروپا ەلدەرىنەن الىستامايتىنى تۇسىنىكتى. تۇركيانىڭ شەتەلدەرمەن ساۋدا-ساتتىق، ەكونوميكالىق بايلانىستارىنىڭ  باسىم  بولىگى ەۋروپاعا باعىتتالعان.  ويتكەنى، انكارانىڭ ەۋروپالىق وداققا  مۇشە  بولىپ كىرۋگە دەگەن  ءۇمىتى ءالى وشكەن جوق. ال،  تاياۋ شىعىس پەن  يسلام الەمىنە قاتىستى ۇستانىمدارىنا كەلسەك ەردوعاننىڭ نەووسماندىق  كوزقاراسى  بار. ياعني،  بۇرىڭعى وسمان  يمپەرياسىنىڭ  قۇرامىنا كىرگەن  ەلدەرگە «اعالىق اقىل ايتىپ»  وتىرعىسى كەلەدى.

سونىمەن بىرگە، تۇركيا يسلام الەمىندە كوشباسشى بولۋعا ۇمتىلىپ كەلەدى. ءتۇرلى  ساياسي ويىندارعا  باراتىنى، استىرتىن ارەكەتتەر ۇيىمداستىراتىنى دا سودان. تۇركيانىڭ وزگە ەلدەرمەن  ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستارىنا نازار اۋدارساق، ماسەلەنىڭ ءمان- جايى  بىردەن اڭعارىلادى. ادەتتە، «باۋىرىم، باۋىرىم» دەسىپ  ءبىر-بىرىنە ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتىپ جاتاتىن قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى تاۋار اينالىمى سوڭعى بەس جىلدا وزگەرگەن دە  جوق. وزگەرسە دە ماردىمسىز عانا ءوسۋ  بولدى.

كۇنى كەشە عانا، تۇركيا پرەمەرىنىڭ ونداعى 78 ميلليون «قازاق» تۋرالى سوزىنەن كەيىن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ دا ءىشى ءجىبىپ سالا بەرگەنى انىق بايقالدى. دەسەك تە، تۇركيا پرەزيدەنتتەرى قازاقستان مەن ونىڭ باسشىسى تۋرالى ايتقان جىلى لەبىزدەرى، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ گەوساياسي پوزيتسياسى ەش وزگەرگەن ەمەس. سوندا تۇرىكتەر «قازاقتى» ماقتاعاننان نە ۇتتى؟..

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz