كوكتەمنىڭ كۇنى. شىعىستان تاڭ شاپاعى بىلىنگەننەن باستالىپ، كۇن باتىسقا باتقانشا ءبىر تولاس تاپپايتىن ءتىرىنىڭ تىرشىلىگى. اركىم ءوز ىسىمەن. اۆتوبۋس ايدايتىن كورشىمىز ساقاڭ ماشيناسىنىڭ ماتورىمەن الەك. مالشى مارات ءوز ادەتىنشە مال قوراسىندا. اۋىلدىڭ ۇستاسى قوقاڭ ىڭىلداپ اعاش جونىپ وتىر. تاۋىق قورانىڭ جانىنان جاپسارلاستىرا سالىنعان ءوز ۇيشىگىنىڭ الدىندا كەۋىپ كەتكەن قۋ سۇيەكتى قىزعانعانداي ەكى اياعىنىڭ اراسىنا الا ءتۇسىپ بايعاسقا جاتىر. جانىنان وتكەن تاۋىقتارعا ىرىلداي قاراپ، قۋ سۇيەكتى قارمانا تۇسەدى. دىمعا جارامسىز ونى نەسىنە قىزعانادى دەسەڭشى؟.. تۇسىنبەيمىن...
قىس بولسىن، جاز بولسىن اۋىلدىڭ تۇڭگى كوشەسىنىڭ تىرلىگى بىتكەن بە؟ سونداي تىرلىكتەرىم كەش ءبىتىپ، جۇلدىزدار جارىقتان جاسقانىپ، جوعالا باستاعان شاقتا جاستىعىما جانتايعان ەدىم. قانشا ۇيىقتاعانىمدى بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ازاندا اتامنىڭ ايقايى مەن جامىلعىمدى جۇلقا تارتقانىنان جان ۇشىرا اتىپ تۇردىم. كوزىمدى ۋقالاي كۇشتەپ اشىپ، قابىرعاداعى سەكۋند ساناپ سوققان سارى ساعاتقا سىعىرايعان كوزىممەن سىعالاي قارادىم دا، ءوزىمنىڭ ەكى-اق ساعات ۇيىقتاعانىمدى ۇقتىم. امال قايسى، اتامنىڭ تابالدىرىقتى تورۋىلداپ جۇرەتىن اشۋىنا الىنعىم كەلمەي توسەگىمنەن تۇردىم دا، ەسىكتى ەسىنەي اشىپ، ەسەنگىرەگەن قالپى دالاعا شىقتىم. قۇدىق باسىنا بارىپ، موتوردان اققان مۇزداي سۋعا ابدەن جۋىنىپ، ۇيگە كىرسەم ءبارى ءشاي ۇستىندە ەكەن. ءبىر شەتىنە مەن دە وتىرا كەتتىم. تۇندە ۇيگە ءتۇن اسپانى تۇرىلە باستاعاندا كەلىپ، ازاندا ايقايمەن ويانعان ادامدى كىم جاقتىرسىن، ەشكىم ءتىل قاتپادى. ءوزىمنىڭ قاتەلىگىمدى ءبىلىپ مەن دە ءۇنسىزبىن.

- تۇندە قايدا بولدىڭ؟ – ازاننان بەرى ماعان قاراتا ايتىلعان العاشقى ءسوز.

- ايدوستىڭ ۇيىندە.

- قايدا قاڭعىرساڭ دا قاتىپ قالعان قاعيدامەن قايتالاناتىن ءبىر-اق جاۋاپ – وسى.

- سەن بولماساڭ ولەدى ەكەن دە سول ايدوسىڭ! ەكى تۋىپ ءبىر قالعان ەگىزىڭنىڭ سىڭارى ما ەدى؟

وسىلاي اتام جاقتان بولاشاق بوراننىڭ باستالارىن ءبىلدىرىپ العاشقى ۇشقىندار ۇشا باستاعاندا، اينالايىن اپام سوزگە ارالاسىپ:
- بالام، ەسىكتىڭ الدىن جيناستىرىپ، قىستان قالعان كۇلدى شىعارىپ تاستايىق. شايىڭدى ءىشىپ ال! – دەپ اتامنىڭ الاپات اشۋىنىڭ الدىن الىپ ۇلگەردى. ماعان دا قاجەتى وسى، شايىمدى ىشەر-ىشپەستەن ەسىككە ەكى اتتاپ جەتتىم دە، دالاعا شىعىپ كەڭ تىنىستادىم.
ەسەكتى ەرتتەپ، اربانى جەگىپ، قىستاي ۇيدەن شىعارىلىپ، توبە بولىپ ۇيىلگەن «كۇل توبەنىڭ» جانىنا كەلدىم. قولىم مەن اياعىم وزىمدىكى ەمەس سياقتى. ۇيقىنىڭ قانباعانى بار،   تۇنىمەن اۋىلدىڭ شاڭىن بالاعىممەن سىپىرىپ جۇرگەنىم بار، ءبارى قوسىلىپ دەنەمدى قورعاسىنداي قۇرىستىرىپ قيمىلداتار ەمەس. قالعىپ، مۇلگىپ ەكى كۇرەك لاقتىرىپ، ەكى ساعات دەم الىپ ءجۇرىپ، ءبىر اربا كۇلدى شىعارىپ كەلگەننەن كەيىن بويىم جازىلىپ، تۇسكى اسقا شاقىرعان جەڭگەمنىڭ جاعىمدى داۋىسىنا دەيىن جۇمىستىڭ ءبىراز بولىگىن ەڭسەرىپ تاستادىم.
جۇمىس ىستەگەن ادامدى كىم جەك كورسىن؟ تاڭعى استاعىداي ەمەس، تۇسكى اس كەزىندە كادىمگىدەي ادام قاتارىنا قوسىلىپ قالىپپىن.
تۇستەن كەيىن بار كۇلدى شىعارىپ ءبىتتىم دە، ەندى تەك مايدا-شۇيدە جۇمىستار قالدى دەپ ويلاپ ەدىم، كۇتپەگەن كەدەرگىگە كەز بولدىم.  اربانى اعىتىپ، ەسەكتىڭ ەرىن الىپ جايعاستىردىم دا، ەسكى اعاشتاردى جيناستىرىپ جاتىر ەدىم، اپام:
- دوسحان، بەرى كەلشى، مىنا توڭازتقىشتى باستىرماعا اپارىپ قويايىق، - دەدى. ۇيگە جاڭا توڭازتقىش كەلگەننەن بەرى ابىرويى ءتۇسىپ، ىعىسا-ىعىسا سىرتقا شىعىپ قالعان ەسكى توڭازتقىشتى نە ىستەيدى ەكەن دەپ، ءبىر ءسات ويلانىپ تۇردىم دا، اپاممەن ءسوز تالاستىرعىم كەلمەي قاسىنا باردىم. ىستەن شىققانىنا كوپ جىل وتسە دە، اعام ۇيلەنىپ جەڭەشەمنىڭ ارتىنان جاڭا توڭازتقىش كەلگەنشە، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءبىر ۇلكەن مۇلكىندەي كەۋدەسىن كەرىپ تۇرعان ەدى. ال، قازىر دىمعا جاراماي ءيتتىڭ ۇيشىگىنىڭ جانىنان ورىن تەپكەن.  ەسكى توڭازىتقىشتى ىشتەي اياپ تۇردىم دا، اپام ەكەۋمىز ەكى جاعىنان كوتەرىپ، باستىرماعا اپارا جاتىر ەدىك، سىرتتا كىر جايىپ جۇرگەن جەڭەشەم شىر ەتە قالدى.
- ويباي، ونى نە ىستەيسىزدەر؟
- باستىرماعا اپارىپ قويامىز.
- نەگە؟ ىستەمەيتىن بۇل ءيتتىڭ يتاياعىن قايتەمىز، ماما؟
- باستىرماداعى زاتتاردى سالىپ قويۋعا قاجەت.
اپامدىكى سىلتاۋ عانا. ايتپەسە باستىرمادا بۇعان سالىناتىن زات تا جوق. مەن اڭگىمەگە ارالاسپادىم.
- وي، ماما، قويىڭىزشى تاستاي سالايىقشى. دوسحان، باعانا ارباعا سالىپ نەگە شىعارىپ تاستامادىڭ؟
- ە، نەگە شىعارادى ەكەن؟ ارتىمنان كەلگەن دۇنيەم. العاشقى دۇنيەم! مەنىڭ كوزىم كەتپەي تۇرىپ كوزىن جويماقپىسىڭ؟ شىعارمايمىن!
اپامنىڭ كوز الدىنان جاستىعى جىلت ەتىپ وتە شىققانداي بولدى. ول كىسىنىڭ قارتايعانىن جۇزىنە قاراپ ەمەس، توركىنىنەن كەلگەن وسى توڭازتقىشقا قاراپ-اق اڭعارۋعا بولار ەدى. العاش ۇيلەنگەن جىلدارى اينالدىرعان ەكى بولمەلى ۇيدە شوشايىپ وتىرعان ەكەۋى جانە از-ماز عانا دۇنيە-مۇلكى بولاتىن. سول دۇنيەنىڭ ىشىندە وزىنە ەڭ ىستىعى، اۋىلدىڭ بارىنە تاڭسىق، ۇيگە كىرگەندە بىردەن كوزگە تۇسەتىن وسى توڭازتقىشى ەدى. وسى توڭازتقىشى ارقىلى-اق اۋىلداعى ايەلدەردىڭ ىشىندە ابىرويى اسقاقتاپ تۇراتىن. ال، بۇگىن جاعدايى مىناۋ. اپامنىڭ وسى توڭازتقىشقا قاراپ جاستىق شاعى، ۇيلەنگەن بال شاقتارى ەسىنە تۇسەر. ارتىنان كەلگەن دۇنيەدەن قالعانى – وسى. باسقانىڭ ءبارى بىت-شىت. دۇنيە كەزەك دەگەن وسى ەكەن-اۋ. اپام ءۇشىن ءبىر كەزدەرى قول جەتپەس ارمانداي ەدى، كەلىنى ءۇشىن دىمعا جارامسىز يتاياق. كەلىنىنە جەكىپ ۇرىسىپ تاستاعى كەلسە دە، ۇرىس شىعارىپ ءۇيدىڭ بەرەكەسىن العىسى كەلمەگەن. شىنى كەرەك، بۇل توڭازتقىشتى مەن دە قيمايمىن. بۇل – مەنىڭ دە بالالىق شاعىمنىڭ بەلگىسىندەي. وسى توڭازىتقىشتى كورگەن سايىن مەنەن 2 جاس ۇلكەندەگى بار كورشىنىڭ كەنجە قىزى كوز الدىمدا كولبەڭدەيتىن.
تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن بىرگە ويناپ، بىردە ونىڭ، بىردە ءبىزدىڭ ۇيگە قونىپ قالىپ جۇرە بەرەر ەدىك. ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ ۇيدەگى كەزەكتى ويىنىمىزدا جاسىرىنباق ويناپ جاتقانبىز. مەن – ىزدەدىم، ول – تىعىلدى. ءۇي ىشىندەگى تىعىلاتىن تاسالار تانىس بولىپ قالسا دا، وسى ويىنىمىزدان جالىقپايمىز. كوزىمدى جۇمىپ تۇرىپ، مەجەلى سانعا دەيىن سانادىم دا، ۇيرەنشىكتى جەرلەردى جاعالاي ءجۇرىپ ءوتتىم. تاپپادىم. شيفونەردىڭ ءىشى، پەشتىڭ ارتى، ستولدىڭ استى... جەر جۇتقانداي زىم-زيا. ويىن زاڭىندا دالاعا شىعۋ جوق بولاتىن. سوندا دا دالاعا شىعىپ كەتپەدى مە دەپ، دالانى دا ءبىر شولىپ كەلىپ، تابالدىرىقتان اتتاي بەرسەم، توڭازتقىش ەسىگى وزىنەن-ءوزى اشىلىپ، ساندىققا جاسىرىپ ۇستايتىن قىزعانشاق ديۋدىڭ قىزىنداي بولىپ ىشىنەن كورشىنىڭ قىزى قىلمىڭداي شىعىپ كەلە جاتقانى. وسىنشا ۋاقىت بويى جاسىرىنباق ويناپ ءجۇرىپ، بوس تۇرعان توڭازتقىش ىشىنە جاسىرىنۋ ويىما دا كەلمەگەنىنە، اياداي ءۇيدىڭ ىشىنەن كورشىنىڭ قىزىن تابا الماعانىما اشۋلانعانىم سونشا، ول قىزعا ايقايلاعانىمدى سەزبەي دە قالدىم. ال، ول مەنىڭ ايقايلاعانىمدى ەلەڭ دە قىلار ەمەس. ءوزىن تابا الماي قالعانىنا سونشا ءماز. سالدەن كەيىن اشۋىم باسىلىپ، باسقا امال بولماي، بۇرتيۋعا كوشتىم. سويلەگەنىنە، وينايىق دەگەن سوزىنە وزىمشە ءمان بەرمەگەن بولىپ، رەنجىگەن رەڭىممەن تەرىس قاراپ وتىرا بەردىم. قاسىمداعى قارا قىز سول ءسات ءۇنسىز قالىپ، ەڭكەيە بەرىپ ەرىندەرىن بەتىمە تيگىزدى دە، بۇراڭداي باسىپ ەسىككە بەتتەدى. ونىڭ سۇيگەنى قانشا نازىك بولعانىمەن، ورنىمنان تۇرا الماستاي ەتىپ شەگەلەپ كەتتى. ەسىمدى جيسام – بولمەدە جالعىز وتىرمىن.
سول كۇننەن باستاپ انشەيىندە ەسىگىن تەۋىپ كىرەتىن كورشىنىڭ ۇيىنە بارۋعا ۇيالاتىندى شىعاردىم. اپام جۇمساسا، سىرتتا تۇرىپ ايقايلايمىن. ەكى ءۇي دە مەنىڭ بۇل ىسىمە قاتتى ءمان بەرمەگەن ەدى. «بالالاردىڭ ءسوزى جاراسپاي قالعان دا!»، - دەسىپ قويعان. بىراق، ءبىز ءدال سول كەزدە بالا ما ەدىك؟ كورشىنىڭ قىزىن قايدام، بىراق مەنىڭ بالالىققا ءتان پاك ويىنىم مەن ويلارىم سول كۇننەن بەرى جالعاسپادى. سول قىزبەن ويناۋعا ۇيدەن وقتالىپ-اق شىعامىن. كورشىنىڭ اۋلاسىنا جەتە بەرگەندە كەۋدەمنەن بەلگىسىز ءبىر كۇش يتەرىپ تۇرادى. امالسىز كەرى قايتام. وسىلايشا ەكى ءۇيدىڭ ورتاسىندا ساندالىپ ءۇش كۇن ءجۇردىم.
بۇگىن ءتورتىنشى كۇن. سالداباسى شىققان ويىنشىعىمدى سالدىراتىپ اۋلادا جۇرگەنمىن. كورشىنىڭ ءۇيىنىڭ وشاعىنان تەزەكتىڭ ءتۇتىنى كوتەرىلىپ جاتىر ەكەن. اندا-ساندا اشقىلتىم ءيىسى كەلەدى مۇرىنعا. شاماسى، نان كومىپ جاتىر-اۋ. سالدەن كەيىن ەكى ءۇي اراسىنداعى ەسىك اشىلدى دا، قولىندا جاڭا پىسكەن ىستىق ءبىر ءۇزىم نانى بار كورشىنىڭ قىزى كورىندى. بايقاماعانسىپ، ويىنشىعىمدى شۇقىلاپ وتىرا بەردىم تەرىس قاراپ. ارقام مۇزداپ بارا جاتتى. كەۋدەم داۋىل كۇنگى تولقىعان تەڭىزدەي تولقيدى كەپ، تولقيدى كەپ. ادام كۇتكەن كەزدە ۋاقىت جاي وتە مە، جوق الدە كورشىنىڭ قىزى سونشا سىلبىر ما، جاقىن-اق جەردەن جانىما جەتۋى مۇڭ بولدى. ول كەلگەنشە مەنىڭ كەۋدەمدەگى تەڭىز كەمەرىنەن الدەنەشە رەت تاسىپ توگىلگەن ەدى. ايتەۋىر، جەتتى-اۋ قاسىما... قولىنداعى ناندى ماعان ۇسىنىپ تۇرىپ، كوزىنە تۇسكەن شاشتارىن قۇلاعىنىڭ ارتىنا قايىرىپ تاستاپ، سول قولىمەن كۇن ساۋلەسىنەن كوزدەرىن كولەگەيلەپ، كۇلىمسىرەپ تۇردى دا:
- ءجۇر، وينايىق! – دەگەن.
قارسىلاسقان دا، كەلىسكەن دە جوقپىن. ءۇنسىز ارتىنان ەرە بەردىم. سىرتتاي قاراعاندا ءبارى بۇرىنعىشا سياقتى. بىراق تىپتەن ولاي ەمەس. ويىنىمىزدىڭ مازمۇنى وزگەرمەگەنىمەن مەنىڭ باسىمداعى وي باسقا. مۇمكىن، ونىڭ دا باسىندا مەنىكىندەي شىعار. ءوز ويىمنىڭ شەتىن شىعارىپ بىرگە سۋعا شومىلايىق دەپ ەدىم، انشەيىندە مەنەن بۇرىن سۋعا سۇڭگي كەتەتىن ول، مۇرنىن تىرجيتىپ، كەلىسپەگەن سىڭاي تانىتتى. ءبىز وسىلاي العاش رەت ءبىر-بىرىمىزدەن ۇيالدىق. ول ءوزىنىڭ قىز ەكەنىن، مەن ءوزىمنىڭ جىگىت ەكەنىمدى ءتۇسىنىپ، تۇڭعىش رەت بىرگە سۋعا تۇسۋدەن باس تارتتىق. مەنى العاش رەت ونىڭ كۇلگىن ءتۇستى كويلەگى نەندەي بايلىقتى جاسىرىپ تۇرعانى قىزىقتىردى. بۇرىن تالاي رەت بىرگە سۋعا شومىلساق تا كوزىمە تۇسپەگەن، كەۋدەسىنىڭ تومپايعانىن تۇڭعىش اڭعاردىم. جانە سول تومپاق وزىنە ەرەكشە جاراساتىنىن سەزىندىم. بۇل نارسەلەردى بىزگە ەشكىم تۇسىندىرگەن جوق. ءبىز ءوزىمىز تۇيسىندىك. ارينە، ءبىز مۇنان كەيىن وينامادىق ەمەس، وينادىق. بىراق ويىن دا، وينالاتىن ورىن دا وزگەرگەن...
قىسقاسى بۇل توڭازتقىش - وزدەرى كەيىننەن كوشىپ كەتكەن، مەنىڭ العاشقى ماحابباتىم بولماسا دا، العاش قىز دەپ تانىعان كورشىنىڭ كەنجە قىزىنان قالعان ەستەلىك پەن مەنىڭ بالالىق پاك ويلارىمنىڭ ەڭ سوڭعى، ال اپامنىڭ وتباسىلىق ءومىرىنىڭ ەڭ قادىرلى مۇلكى ەدى.
ەنە دەگەن – ەسكىلىگىن اڭساۋشى دا، جەڭگە – جاڭالىقتىڭ جارشىسى. جاڭا نارسە تۇرعىزۋ ءۇشىن، ەسكىنى قيراتۋ قاجەت. بۇل توڭازتقىش توڭىرەگىندە ەنە مەن كەلىننىڭ عانا كەلىسپەۋشىلىگى ەمەس ەدى. ەكەۋىن دە كىنالاۋعا بولمايتىن شىعار. بىراق اپامنىڭ ايتقانىن ورىنداماعانى ءۇشىن جەڭگەمدى سونشا جەك كورىپ تۇردىم. بۇل داۋدىڭ بولىپ جاتقانىن كورسە دە، كورمەگەنسىپ وتە شىققان، اعاما، ءوز ايەلىنە «قوي» دەپ ايتا الماعانى ءۇشىن ءىشىم قىج-قىج قايناپ جاتتى. بىراق، اپام ەنەلىگى مەن جاسىنىڭ ۇلكەندىگىن ورتاعا سالىپ ءجۇرىپ، توڭازتقىشىن قىزعىشتاي قورىپ، اقىرى اراشالاپ الىپ قالدى. اعام ەكەۋمىز كوتەرىپ اپارىپ قالاعان ورنىنا قويىپ بەردىك. كەلىنى تۇسكەلى بەرى قازان-وشاقتىڭ قاسىنا كوپ بارا بەرمەيتىن ەدى. بىراق، بۇگىن ءوزى وشاققا وت جاعىپ، سۋ ىسىتىپ، سول سۋمەن توڭازتقىشىن جۋىپ-شايىپ جاتتى. باستىرماعا قاراما-قارسى قويىلعان تاپشان ۇستىندە، جاڭا عانا قويلاردى جايعاپ كەلگەن اتام اياق استىنان پىسىقتىعى ۇستاپ كەتكەن كەمپىرىنە كوزىن سىعىرايتا كۇلىمسىرەپ، قارادى دا وتىردى. ەسىنە نە ءتۇستى ەكەن؟..
ءوز جۇمىسىمەن اۋەستەنىپ كەتكەنى سونشا، اپام كەشكى اسقا كەشىگىپ كەلدى. ء«بىسسىمىللاسىن» اۋزىنا الىپ، جەڭگەم قۇيعان شايعا قولىن سوزا بەرىپ:
- سەن دە ەنە اتانارسىڭ. ءيتتىڭ جاسىنا سەن دە جەتەرسىڭ، - دەدى دە رەنجىگەن سىڭايمەن تەرىس قاراپ الىپ، شايىن ۇرتتاي بەردى. بەتىنە تۇسكەن اجىمدەر قۇلاعىنا قاراي ءجيى-ءجيى جيىرىلادى. كۇلىمسىرەپ وتىر ما؟ جىلاپ وتىر ما؟.. ەسىنە نە ءتۇستى ەكەن؟..

اۋىل تىنىشتالعان. اۆتوبۋس ايدايتىن ساقاڭ دا، بەلگىسىز ءبىر ءاننىڭ اۋەنىنە سالىپ ىڭىلداپ اعاش جونىپ وتىراتىن قوقاڭ دا جوق. تەك باياعى بايعاسقا عانا ءوز ۇيشىگىنىڭ جانىندا سول باياعى قۋ سۇيەكتى قارمانا ءتۇسىپ، اۋىق-اۋىق ءۇرىپ قويادى.
 دىمعا جارامسىز ونى نەسىنە قىزعانادى دەسەڭشى؟..

دوسحان

Abai.kz