تاۋەلسىزدىكتىڭ 25-جىلىندا ء  بىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە 14 - مينيستر تاعايىندىلىپ، ول قاراپايىم ورتا مەكتەپتەرگە ەكسپەريمەنت جۇرگىزۋگە كىرىسىپ كەتتى. مەكتەپدەردە تەك قانا 3 ءپاندى (قازاق ءتىلى، ادەبيەتى مەن تاريحىن) قازاق تىلىندە، قالعان پاندەردى اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىندە وقىتۋ جۇيەسىنە كوشىرۋگە ۇسىنىس جاسادى. اسىرەسە  ورتا مەكتەپتەردە جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىن تەك «اعىلشىن تىلىندە» وقىتۋ كەرەكتىگىن ەكپىن تۇسىرە ايتتى.

بۇعان ۇلت زيالىلارى، اكادەميكتەر مەن قوعام قايراتكەرلەرى، باق وكىلدەرى مەن قالامگەرلەر قاۋىمى ورە تۇرەگەلىپ، ىنتا-شىنتاسىمەن قارسىلىق ءبىلدىردى. ءتىپتى، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆقا اشىق حات جولداپ، مينيستر ساعاديەۆتىڭ  «ەكسپەريمەنتى» مەملەكەتتىك ءتىلدى جويىپ تىنۋعا باعىتتالعانىن ەسكەرتتى.

وتكەن اپتادا استانادا بريفينگ وتكىزگەن مينيستر ەرلان ساعاديەۆ مىرزا اشىق حات جازۋشىلاردى ايىپتاپ بىلاي دەدى:  «مەن ول پەتيتسيانى وقىدىم. قول قويعانداردىڭ ىشىندە جاسى ۇلكەن، قۇرمەتتى ازاماتتاردىڭ بارىن تۇسىنەمىن. مەنىڭ ويىمشا، ولار ءبىزدىڭ جوبانى تۇسىنبەگەن سياقتى. ولاردىڭ باسىن قوسىپ، بارلىعىن ءتۇسىندىرىپ بەرمەكپىن. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ولاردىڭ ىشىندە ءوز بالالارىن مەملەكەت قاراجاتىنا ورىسشا دا، اعىلشىنشا دا شەت ەلدەردە وقىتقاندار بار. ولار بىرەۋ دە ەمەس، ەكەۋ دە ەمەس. ولارعا نە كەرەك؟ ولار وزدەرىن ەليتا سانايدى، ال، قاراپايىم قازاقتارعا ءبىلىم كەرەك جوق دەپ ەسەپتەيدى».

مينيستر  مىرزانىڭ ايتقاندارى شىندىققا سايا ما؟ بۇل تۋرالى الگى حاتقا قول قويعانداردىڭ وزدەرى نە دەيدى؟ «Abai.kz» پورتالى اتالعان حاتقا قول قويعان اكادەميك اسقار جۇمادىلداەۆ پەن ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆتىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدى.

اسقار جۇمادىلداەۆ، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور،   قۇا اكادەميگى:

مينيستر جاقسى ادام، بىراق، مەنىڭ بالامنىڭ ايىبى نە؟

-مينيستر مىرزا راس ايتىپ وتىر. مەنىڭ بالام قازاق تىلىندە، اعىلشىن تىلىندە، ورىس تىلىندە شەتەلدە وقىدى. بىراق، مەملەكەتتەن ءبىر تيىن الماي، ءوز ەڭبەگىمەن شەتەلگە وقۋعا گرانت ۇتىپ الىپ، بارىپ وقىپ كەلدى. ءدال مەنىڭ بالاما مەملەكەت ايرىقشا جاعداي جاسادى دەپ ايتا المايمىن.  امەريكالىق كومپيۋتەر پروگرامماسىن شىعارۋمەن اينالىساتىن «Intel» كورپوراتسياسىنىڭ جارىسىنا قاتىسىپ، قولا مەدال ۇتىپ الىپ، شەتەلگە وقۋعا ءتۇستى مەنىڭ بالام. ءوز قارجىسىنا بارىپ ءبىلىم الىپ قايتتى. وعان بولا مەنى، مەنىڭ بالامدى ايىپتاۋعا بولا ما؟ مۇندا لوگيكا قيسىنسىزداۋ، بىلەسىز بە؟!

مەن - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمىن، ءسىز دە وسى ەلدىڭ ازاماتىسىز... مەن مەملەكەتكە تۇراقتى سالىق تولەپ كەلەمىن. ءسىز دە... جاڭاعى بالالاردىڭ وقۋىنا بولىنەتىن قارجى سول سالىقتان الىنادى. مۇمكىندىك بارىنە تەڭدەي ەتىپ بەرىلەدى. بارلىعىنىڭ بالاسى وزىپ شىعۋى، بىراق، مۇمكىن ەمەس. لوگيكا وسىندا، مىنە.  بىرەۋدىڭ بالاسى وزىپ شىعادى، بىرەۋدىڭ بالاسى كەيىن قالىپ قويادى. وعان بالا كىنالى ەمەس قوي؟!

مەن مينيسترگە قارسى ەمەسپىن. دۇرىس، جالپى مينيستر جاقسى جىگىت. وتە ءبىلىمدى، فيز-ماتتى بىتىرگەن. مەنىڭ قارسى بولىپ وتىرعانىم مىناۋ: مەن مىسالى 5 تىلدە ەركىن سويلەيمىن. مەن بەس تىلدە سويلەيدى ەكەن دەپ، باسقالارىن دا كۇشتەپ بەس تىلگە ۇيرەتۋگە بولا ما؟

مەن اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋعا قارسى ەمەسپىن. كەرەك دەسەڭىز، سوناۋ جىلداردان بەرى وسى اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدى تالماي قايتالاپ كەلەمىن.

مەنىڭ قارسى بولىپ وتىرعانىم مىناۋ: «ورتا جانە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردە جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىن «تەك قانا» اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ كەرەك» دەدى مينيستر مىرزا. مەن وسى جەردەگى «تەك قانا» دەگەن سوزگە قارسىمىن. راس، قازىر ەلىمىزدەگى، ونىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى 80 پايىز عىلىمي وقۋلىقتار، تۋىندىلار اعىلشىن تىلىندە. تەك اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋ – قازاق ءتىلىنىڭ ەسەبىنەن جۇرگىزىلمەۋى كەرەك. كەرەك دەسەڭىز، سول عىلىمدى قازاق تىلىندە سويلەتۋگە ابدەن بولادى. بالا ءوزىنىڭ قازاق تىلىندە وقي الماي ءجۇرىپ، ونى اعىلشىنشاعا ماجبۇرلەپ قويۋعا بولمايدى.

مىسالى، ەندى الەمدىك تاجىربيەمەن سالىستىرايىقشى. قازىر دۇنيەجۇزىندە جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىن «تەك قانا» اعىلشىن تىلىندە وقىتىپ جاتقان بىردەن-ءبىر مەملەكەت – مالايزيا. مالايزيا قازىر مينيستر مىرزانىڭ ايتىپ وتىرعان رەفورماسىنا الدەقاشان كوشىپ العان.

ءدال وسى جۇيەگە جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەادا كوشپەك بولعان. كەيىن بۇدان باس تارتتى.

مەن قايتالاپ ايتامىن. اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ قيىن ەمەس. ال ماتەماتيكانى ۇيرەنۋ قيىن! قازاق تىلىندە ماتەماتيكانى وقي الماي جۇرگەن قازاق بالاسى – اعىلشىن تىلىندە وقىتساق، ناعىز ساۋاتسىز ۇرپاق تاربيەلەنىپ شىعۋى مۇمكىن.

بۇل - كەمبريدج ءادىسى دەپ اتالاتىن جۇيە عوي. بىراق، وسى جۇيەنى سول اقش نەگە ءوز مەكتەپتەرىندە قولدانبايدى، باتىستىڭ دامىعان مەملەكەتتەرى نەگە ءوز مەكتەپتەرىندە قولدانبايدى؟ مىسالى دۇنيەجۇزىندە حالىقنىڭ سانى 1 ميلليون عانا ەستونيا دەگەن ەل بار. وندا ورتا مەكتەپتەردە جالپى بازالىق ءبىلىمدى تەك ەستون تىلىندە بەرەدى. سوندىقتان مەنىڭ ايتپاعىم، جالپى ءبىلىمدى قازاق تىلىندە دە بەرۋگە بولادى. ەگەر وقۋشى قازاق تىلىندە ءبىلىم الامىن دەپ تالپىنىپ تۇرسا، ونىڭ قۇقىعىن شەكتەۋگە بولمايدى.

مينيستر جاقسى ادام، ءبىلىمدى جىگىت، كەزىندە بيزنەسپەن اينالىسقان. گارۆاردتا وقىپ كەلگەن. تەك قازىر حالىقپەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەۋگە تاجىربيەسى جەتپەي جاتىر. ال جوعارىداعى ايىپتاۋى قيسىنعا كەلمەيدى.

ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر:

انا ءتىلىن بىلگەندىكتەن بالالارىم شەتەلدىك كومپانيالاردا جۇمىس ىستەدى

-اقتالاتىن جاي جوق! قۇداي بەرگەن ءۇش بالام دا قازاق مەكتەبىندە وقىعان، وقىپ جاتىر. بىراق شەت تىلدەرىن دە جاقسى بىلەدى. ءبىر قىزىعى، ولاردىڭ قازاقستانداعى شەتەل كومپانياسىنا جۇمىسقا تۇرۋىنا ولاردىڭ قازاق ءتىلىن جەتىك بىلگەنى مىقتى سەبەپ بولدى! ويتكەنى، ول كومپانيا باسشىلارى: ء«بىز قازاقستاندا جۇمىس ىستەيمىز. سوندىقتان دا بىزگە قازاق ءتىلىن بىلەتىن ماماندار كەرەك»، - دەگەن ەكەن. وسىنى دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك!

مەن ءوزىمدى ەليتا سانامايمىن! كوپ قازاقتىڭ ءبىرىمىن. ءبىلىم بار قازاققا كەرەك. تەك قازاق تىلىنە نۇقسان كەلتىرىلمەۋى كەرەك، گاپ سوندا. باستاۋىش سىنىپتاردا ءبىلىم تەك قازاقشا بەرىلۋى ءتيىس. ال ودان كەيىن ورىس ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىن وقىتقانعا قارسى ەمەسپىن. بىراق جاراتىلىستانۋ پاندەرىن تەك قانا اعىلشىنشا وقىتۋعا قارسىمىن. ودان قازاق ءتىلىنىڭ بەدەلى كەمىپ كەتەدى جانە ول عىلىمداردىڭ قازاق تىلىندە دامۋى كەنجەلەپ قالادى. ال شەتەلدە وقىعىسى كەلەتىن وقۋشىلار ءۇشىن ارنايى كۋرستار ارقىلى شەت ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىتىپ جاتسا، نەسى ايىپ؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz