بىردە ءبىر حالىق ءتىرى جۇرمەس ەدى،

ەگەردە  اق پەن قارانى ايىرا الماسا;

ف. نيتسشە

 

قاز داۋىستى قازىبەك بي بابامىز: «قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز...، دۇشپان باسىنباعان ەلمىز، باسىمىزدان ءسوز اسىرماعان ەلمىز... » دەگەن ەدى، اسىل دانا اباي: «قايران ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» دەپ ءوتتى، الاششىل مىرجاقىپ دۋلاتوۆ: «ويان،  قازاق!» دەپ جار سالعانىن بارشا جاقسى بىلەدى، ەرجۇرەك قاسىم اقىننىڭ: «مەن – قازاقپىن، سەن – ءفاشيسسىڭ» دەگەن ايباتتى ءسوزى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى، بەرتىن كەلە اقىن جۇبان اعامىز: «مەن – قازاقپىن، مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» دەپ جازدى.

ءبىز ءوزىنىڭ قادىرىن ءوزى جاقسى بىلگەن حالىقتىڭ ۇرپاعىمىز....

قازىردە كۇن استىنداعى تىرلىگىمىزگە شۇكىرشىلىك ەتىپ، ءاربىر كۇنىمىزدى وزىمىزشە ءتۇسىنىپ، وزىمىزشە ءتۇيىپ جۇرگەن، جۇرەگىمىز اشىق، نيەتىمىز تازا، ادال جاندارمىز: سەن، مەن، ول، ءبىز.... ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالادى.

 

***

كۇن استىنداعى قازاق – ءوز تىرلىگىن ءوزى كورىپ جۇرگەن، ادامشىلىق قاسيەتتەردى بويىندا ساقتاپ قالعان قازاق، ول ۋاقىت پەن زاماننىڭ قانداي بولماسىن دۇلەي داۋىلدارى مەن قۇيىندارىنا، داعدارىستارىنا ءوزىنىڭ كىسىلىگىمەن قارسى تۇرادى; ول – ءومىر  كوپتەگەن تۇسىنىكتەردەن تۇراتىنىن،  قىزىقتار مەن جاقسىلىقتان عانا تۇرمايتىنىن، سونداي-اق ادام جانى كۇيزەلىسكە تولى ەكەنىن جاقسى بىلەدى، سونان دا شىعار ول قانداي جاعدايلار بولماسىن ءومىرىنىڭ ءمانى بولعانىن قالايدى، ءومىرىن بەكەر وتكىزبەيدى; ول – قىزىقتا جانە قايعىدا،  جاقسىلىق  پەن جاماندىقتا ادام بولىپ قالادى. 

***

كۇن استىنداعى قازاق – كىسىلىكتى ءومىرىنىڭ باستى قۇندىلىعى سانايدى، ارقاشان كىسىلىگىن ساقتايدى، ول كىسىلىگىنەن  ايىرىلسا وزىنە جات بولاتىنىن، ودان سوڭ جاقسى كورەتىندەرى الدىندا، اينالاسىنا كەرەك بولمايتىنىن  جاقسى بىلەدى; ول  جاقسى مەن جاماننىڭ، اق پەن قارانىڭ، ادال مەن ارامنىڭ پارقىن ايىرا الادى، ونىڭ باسىنان كوپ نارسە ءوتتى، ول ءجۇزىن جامانعا بۇرمايدى، ويتكەنى تالاي رەت جاماننان كوڭىلى قالدى، ساعى سىندى، تاۋى قايتتى، بىراق وتكەن جىلدار ونىڭ  رۋحىن سىندىرا المادى. 

***

كۇن استىنداعى قازاق – كوكىرەگى وياۋ، تۇسىنىگى بار ادام، كوپ وقيدى، كوپ تۇيەدى، ونىڭ بىلەتىنى كورىنىپ تۇرادى، بىلگەنى مەن تۇيگەنىن جاقسىلىققا  جۇمسايدى; ول – ومىردەن ۇيرەنەدى، ومىردەن ساباق الادى، ادامعا بولسىن دەپ جۇرەدى; دانا اسىلى ابايدىڭ: ء «بىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» ءسوزىن جۇرەگىندە جاتقا ۇستايدى، قازاقتى دوس، باۋىر كورەدى جانە ونى يتەرمەيدى.

***

كۇن استىنداعى قازاق – ونىڭ ومىرىندە قيىن جانە اۋىر كەزەڭدەر بولعانىن، ول ءبىر كەزدە ءوزىنىڭ قاتەلەسكەنىن دە جاسىرمايدى، وتكەنىنە كوز جىبەرىپ، اقىلعا سالا وتىرىپ، ول ءوزىن ساقتاۋ ءۇشىن ىستەگەنىن بايقايدى، ول ءوزىنىڭ دۇرىس ىستەگەنىن، دۇرىس جولدى تاڭداعانىن، سونىڭ ارقاسىندا دۇرىس كەلە جاتقانىن تۇسىنەدى; ول قانداي بولماسىن جەتىستىككە ءوزىنىڭ بىلىمىمەن، اقىلىمەن، كۇشىمەن جەتەدى، كىشكەنتاي بولسا دا ءوزى جەتكەن، ءوزى شىققان  بيىكتى مۇرات تۇتادى.

***

كۇن استىنداعى قازاق – ول كۇنشىل ەمەس، ادامعا قىزعانىشى جوق دەنى  ساۋ ادام; اينالاسىنداعى ادامداردىڭ جەتىستىكتەرى مەن قۋانىشتارىنا شىن نيەتىمەن قۋانادى، جاقسىلىققا ورتاق جان.

 

***

كۇن استىنداعى قازاق – «ادام ارامدىعىنىڭ شەگى جوق»، – دەيدى، ول ارام ادامداردان بويىن اۋلاق ۇستايدى، ادالدىقتى قازىنا بايلىق، ەرلىك نىشان دەپ بىلەدى، ول  – ءومىرىن ادال  سۇرەدى، ادال ەڭبەكپەن كەلمەگەن دۇنيەنىڭ ارام ەكەنىن، ارام دۇنيەنىڭ تەسىپ، نە جارىپ، نە جارالاپ شىعاتىنىن، ال كەيدە ادامدى جوق ەتەتىن  جاقسى بىلەدى، سونان دا بولار ول ەشقاشاندا ارامدىققا، ارام ىسكە بارمايدى; ول – دۇنيەنىڭ قۇلى ەمەس، دۇنيە بايلىق، كوپ اقشا ءومىرىنىڭ ماقساتى ەمەس، اسىپ – تاسقان بايلىقتى قۇدايدا قوستامايتىنىن جاقسى بىلەدى، ول –  قاناعاتشىل، كەدەيلىگىن  كەمدىك  سانامايدى.

 

***

كۇن استىنداعى قازاق  – ەكى جۇزدىلىك پەن ساتقىندىقتى  قابىلدامايدى، ازعىندىق ىشىندەگى ەكى جۇزدىلىك پەن ساتقىندىق ەڭ جەكسۇرىنى ەكەنىن بالا كەزىنەن بىلەدى، ال قاتە بولىپ، نە قاتەلىككە ۇرىنعان كۇندە، ول ءوزىنىڭ جاساعانىن، ءوزىنىڭ قاتەسىن مويىنىمەن كوتەرەدى.

 ***

كۇن استىنداعى قازاق – ادام  قادىرىندە، ءوزىنىڭ قادىرىن دە  جاقسى بىلەدى، ەشكىمدى وزىنەن كەم سانامايدى، «قادىرسىزدەن قۇت قاشاتىنىن»  جاقسى بىلەدى.

 ***

كۇن استىنداعى قازاق  – ماحابباتتان ءومىر تۋادى، «ەگەر دە  ءسۇيۋ بولماسا، ادامدا بولماس ەدى» دەپ تۇسىنەدى، جۇرەگى  مەيىرىمگە، ماحابباتقا  تولى جان.

 

***

كۇن استىنداعى قازاق –تۋعان ولەتىنىن، جارالعان جوعالاتىنىن، كەلگەن كەتەتىنىن، اجالدان ەشكىم قۇتىلا المايتىنىن جاقسى بىلەدى، اجال جەتپەي ولمەك جوعىن دا تۇسىنگەن بۇل دۇنيەدەگى قوناق; ول ءومىردىڭ كۇشتى ەكەنىن، ءولىم ودان دا كۇشتى ەكەنىن جاقسى بىلەدى، ول قۇدايدان ءولىمىنىڭ ۇياتتى بولعانىن قالامايدى.   

 ***

كۇن استىنداعى قازاق  – بالا كەزىنەن تاكاپپار جانداردى،پىسىقتار مەن پاسىقتاردى ۇناتپايدى، ولاردى كورگەندە ول ىشىنەن تىنادى، ال ءبىراز جىلداردان كەيىن ولاردىڭ سۇمىرەيگەن ۇسقىندارىن كورىپ تاعى دا ۇندەمەي قالادى، ويتكەنى ولاردىڭ نادانداردان ەكەنىن بالا كەزىنەن جاقسى بىلەدى، ولاردىڭ وپاسىزدىقتان تايىنبايتىنىن تالاي كوردى، ءوزى دە سولاردىڭ تالاي قۇربانى بولدى.   

***

كۇن استىنداعى قازاق – مۇسىلمان، جاراتقان يەم، اللانىڭ قۇدىرەتىنە باعىناتىن ادام. قۇران كارىم كىتابىن قولىنان تاستامايدى، جىلدار، كۇندەر بويى، ساعاتتاپ قۇران وقيدى. جاراتقان يەمگە  جالبارىنادى، يمانىن  جۇرەگىندە ساقتايدى. ءبارى اللانىڭ قولىندا ەكەنىن، جاراتقان يەم يەلىگىندە ەكەنىن ول جاقسى تۇسىنەدى.

***

كۇن استىنداعى قازاق – ول اتا-اناسىن قۇرمەتتەپ  سىيلايتىن، كارىلىگىندە كۇتىپ باعاتىن، ولگەندە قادىرلەپ كومەتىن، ولاردىڭ بەينەسىن جۇرەگىندە ۇستاپ،  جۇما كۇنى ولاردىڭ ارۋاقتارىنا باعىشتاپ دۇعا وقيتىن جان.

 

***

كۇن  استىنداعى قازاق – ەرجۇرەك، قورقىنىشىن بىلدىرمەيدى، ۇيالعان باتىر بولادى دەپ تۇسىنەدى. ەرلىك – اقىل مەن جۇرەك  شەشىمىنەن كەيىن عانا تۋاتىن ارەكەت سانايدى.باتىرلىق، ەرلىك مىڭنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىنىن، ەزدىك بيلەگەن جەردە ەرلىككە ورىن جوق ەكەنىن ول جاقسى ءتۇسىندى.

***

كۇن استىنداعى قازاق  –  جاقسىلىقتان ءۇمىت ۇزبەيدى، باسىنا اۋىر كۇندەر تۇسكەندە  كۇشىن قيىندىقتاردى جەڭۋگە جۇمسايدى، ول اۋىرلىقپەن بىرگە جەڭىلدىك بارىن، قيىنشىلىقپەن بىرگە وڭايلىق بارىن، بەلىن قايىستىرعان جۇكتىڭ تۇسەتىنىن، كوڭىلىنىڭ اشىلاتىنىن، ابىرويىنىڭ  كوتەرىلەتىنىنە سەنەدى.

***

كۇن استىنداعى قازاق  – ءوزىنىڭ كۇش – قايراتىن كۇتەدى، بوسقا شاشپايدى،  ويتكەنى  ونىڭ كۇش –قۋاتى ونىڭ ءومىرى ءۇشىن  ماڭىزدى ەكەنىن جاقسى بىلەدى، سوندىقتاندا بولار ول قيىن ساتتە ءوزىن توقتاتادى، سابىرعا سالادى، اقىلىن اشۋعا جەڭدىرمەيدى، كۇش - قۋاتىن  كەلەشەكتە  باسقا يگى  ىستەرگە قالدىرادى.

***

كۇن استىنداعى قازاق – ءوزىنىڭ  جۇرەگىن  تىڭدايتىن ادام، جۇرەگىنىڭ ونى الدامايتىنىن جاقسى بىلەدى، قانداي بولماسىن شەشىم قابىلدار الدىندا  ول اقىلىنان گورى جۇرەگىن تىڭدايدى، سونان دا شىعار ونىڭ جۇرەگى كوپ اۋىرمايدى، ويتكەنى شىن جۇرەكتەن شىققان ءسوز، نە جاسالعان يگىلىك قانداي بولماسىن جۇرەكتەن ورىن الاتىنىن  جاقسى بىلەدى.

***

كۇن استىنداعى قازاق – قيىنشىلىقتا ادامعا قول ۇشىن سوزادى،  جاقسىلىق  ىستەيدى،  جاقسىلىق ىستەي وتىرىپ، ول ءوزىنىڭ ادامدارعا قاجەتتىلىگىن سەزىنەدى، ءوزى دە قۋانىشقا بولەنەدى، جاقسىلىق ءۇشىن  ول ءوزىنىڭ  قولىنداعىسىن  ءبولىپ بەرەدى، سول كەزدە ول ءوزىنىڭ جۇرەك سەزىمدەرىمەن ارەكەت قىلادى، وسىلايشا ول ءوزىنىڭ  جۇرەگىن ىزگىلىكپەن شىڭدايدى.

 ***

كۇن استىنداعى قازاق – ەڭبەكقور، ەڭبەكسۇيگىش، ول  بالا كەزىنەن  ەڭبەك ەتتى: جەردە جىرتتى، ەگىندە سالدى، شوپتە جاپتى، مالدا باقتى، قۇرىلىستا سالدى، ۇستازدىق ەتتى، كوپ جىلدار كەڭسەدە قىزمەت اتقاردى، كىتاپ جازدى، ول قانداي بولماسىن ەڭبەكتىڭ ءدامىن تاتتى، قانداي  بولماسىن وعان تاپسىرىلعان جۇمىستى ادال اتقاردى، ول – ءوز ءىسىنىڭ  بىلىكتى مامانى، ول ادال ەڭبەگىمەن نانىن تاۋىپ جەيدى; ول بۇگىنگىسىن ەرتەڭگە قالدىرمايدى، جالقاۋلىقتى ارامتاماقتىق سانايدى، جاتىپ ىشەرلىكتى، قىڭىر-قىرسىقتىقتى  ەشقاشاندا قولدامايدى.

 

***

كۇن استىنداعى قازاق – دوسىنىڭ كەمشىلىگىن كەشىرە بىلەدى، دوسىنان  سۇرامايدى، دوسىن دۇشپان سانامايتىن ادام، ول جالعاننان جانىن اۋلاق ۇستايدى، جانىن وتىرىككە ساتپايدى، وتىرىكتەن كەيىن جازىلمايتىن جارا قالاتىنىن جاقسى تۇسىنگەن قازاق. 

 

***

كۇن استىنداعى قازاق – ول ادامعا قيانات  جاسامايدى، ادامعا قيانات جاساۋ قىلمىس دەپ بىلەدى.

***

كۇن استىنداعى قازاق – ونىڭ ەلىندە، مەملەكەتىندە، قوعامدا، ادامدار اراسىندا ارقاشاندا ادىلدىك بولعانىن قالايدى، اركىم وزىنە، وزگەگە ءادىل قاراسا دەپ ويلايدى، ول ءار نارسەگە ءادىل كوزبەن قارايدى.               

***

كۇن استىنداعى قازاق   –   جەمقورلىق  پەن  پاراقورلىق   ازعىندىقتىڭ ءبىر ءتۇرى سانايدى، ولاردى قۇزعىندارعا تەڭەيدى، ويتكەنى قانشاما قۇزعىندار اسپاندا سامعاسا دا ولاردىڭ جارىلىپ ولەتىنىن جانە ولاردىڭ  جارىماعانداردان  ەكەنىن  بالا كەزىنەن  جاقسى بىلەدى. 

 

***

كۇن استىنداعى قازاق  – سابىرلى،  ارقاشاندا اماندىعىنا  شۇكىرشىلىك  ەتەدى. بالە كەلسە  «كەتەر» دەپ،  توزىمدىلىك ساقتايدى.ول ءار نارسەنىڭ شەگى بارىن جاقسى بىلەتىن ادام. 

 

***

كۇن استىنداعى قازاق – ءوزىنىڭ ۇرپاعىنىڭ تاربيەسىنە ۇلكەن ءمان بەرەدى، قوعامنىڭ، قازاقتىڭ ەڭ باستى ماسەلەسى سانايدى، ول  تاربيەنىڭ  وزەگى: «اتا - انادان ءوسىپ ۇرپاق تارالعان، جاقسى، جامان بولسا بالا – سولاردان» دەپ تۇسىنەدى جانە ەسىندە ساقتايدى; ول قازاق وتباسىندا ەرلى- زايىپتى ادامدار اراسىنداعى  قاتىناس ماحابباتپەن جانە ءوزارا سەنىمگە، تۇسىنىستىك پەن سىيلاستىققا  قۇرىلىپ، قازاق  وتباسىندا  ەركەك – ەر، ال ايەل – انا بولىپ قالۋىنىڭ ماڭىزى زور دەپ سانايدى. 

***

كۇن استىنداعى قازاق – بالالارى  بويىندا  جاعىمسىز قىلىقتار مەن كەمشىلىكتەردى كورگەندە ول وزىنەن جۇققان، نە اۋىسقان كەمشىلىكتەر  دەپ بىلەدى، ول بالالارىنىڭ الدىندا ءوزىنىڭ تاربيەسىنە كوڭىل بولەدى، ءوزىنىڭ قىلىعى مەن سوزدەرىنە مۇقيات، ءجۇرىس -تۇرىسىمەن بالالارىنا ۇلگى. ول بالالارى العان بىلىمدەرىمەن عانا ەمەس، ادامشىلىقتارىمەن بيىك تۇرعاندارىن قالايدى.

***

كۇن استىنداعى قازاق – قۇداي قوسقان قوساعىن، سۇيىكتى جارىن  سىيلايدى،  تاتۋ ءومىر ءسۇرىپ،  بالالارىن تاربيەلەپ، ءومىردىڭ قىزىعى مەن شىجىعىن بىرگە  كورىپ، ارالارىنا داق تۇسىرمەي ءومىر سۇرەدى; ول – ايەلدىڭ ۇياتتىسىن، جاردىڭ اقىلدىسىن، قىزدىڭ قىلىقتىسىن دۇرىس كورەدى، ايەلدىڭ كوركى – ونىڭ ار- ۇياتى، اقىلى، سۇيكىمدى قىلىعى دەپ بىلەدى، ول  ايەل  الدىنداعى سەرتىنە  بەرىك  قالادى، ايتقان ءسوزىن جەرگە قالدىرمايدى.

 

***

كۇن استىنداعى قازاق  –سالەمىم ساۋلىق، سالەم العان قىزىعىن كورەدى، ادەپتى جاقسى قىلىق، ادەپتى سويلەپ – ءوز ورتاسىندا سۇيكىمدى جۇرەتىن، ارقاشاندا سالەمى ءتۇزۋ ادام. 

 

***

كۇن استىنداعى قازاق  – تۋعان-تۋىسقانىن جاقىن كورەدى، جاقىنىمەن اراسىن ۇزبەيدى، ال ۇزىلە قالسا ءوزىنىڭ وكپەسىن قويىپ اعايىنىنا، تۋىسقانىنا  جاقىنداي تۇسەتىن قازاق.

 

***

كۇن استىنداعى قازاق – ءوش العاننان گورى كەشىرگەن جاقسى دەپ بىلەدى، سوندىقتاندا بولار ول وعان قارسى جاسالعان بارلىق جاماندىقتاردى جانىمەن قينالىپ، جانىمەن  كەشىرەدى، ەشقاشاندا  كەك ساقتامايدى.  

 

كۇن استىنداعى قازاق - ەلى، حالقى، ونىڭ وتكەنى جانە كەلەشەگى تۋرالى

كۇن استىنداعى قازاق – ەلى، قازاعى، ونىڭ وتكەنى  مەن كەلەشەگى  تۋرالى كوپ ويلانادى، كوپ تولعانادى، ول جەر الەمدە جانە ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە قازاقتىڭ  ەڭ بولماعاندا ون بەس ميلليونعا تولمايتىنىن جاقسى بىلەدى، ول ارقاشاندا ەلىنىڭ  مۇددەسىن  جوعارى قويادى;  تاۋەلسىز ەلىنىڭ شىرقىن بۇزاتىن قانداي بولماسىن قاۋىپتەن ساقتانادى، ول ەلىنىڭ اماندىعىن تىلەيدى، تاۋەلسىزدىگىنىڭ قادىرىن تۇسىنگەن  قازاق.

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق –  كۇن استىنداعى فرانتسۋز، جاپون، اعىلشىن، ۇندىلەر مەن قىتايلار  جانە  باسقا دا كۇن استىنداعى حالىقتار سياقتى ءوزىنىڭ عاسىرلار  تاريحىن جاقسى بىلەدى، قازاق  حالقىنىڭ  قادىر-قاسيەتى  بيىك،  ونىڭ  اتا-بابالارى  ءادىل، ادال،  شىنشىل، ەرجۇرەك، قاھارمان  بولعانىن،  ول  حالقىنىڭ ادامشىلىق قۇندىلىقتارى مەن تۇسىنىكتەرىنىڭ تامىرى، ونىڭ كىسىلىك قاينارى تەرەڭدە ەكەنىن سەزەدى، ول ودان سايىن حالقىنىڭ بولاشاعىنا سەنىممەن قارايدى جانە ونىڭ كەلەشەگىنە كۇمان كەلتىرمەيدى.

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق – ەلدىگىنەن ايىرىلعان ءۇش عاسىرعا جۋىق كەزەڭ  ۋاقىت پەن ءومىردىڭ توقتاعان، قازاقتىڭ تىنىسى تارىلعان، تارىداي شاشىلعان  اۋىر كەزەڭ سانايدى، ول وتكەنىنەن وشپەس ساباق الدى، وتكەندە كورگەنىن ەشقاشاندا  قايتالاعىسى كەلمەيدى. ول ءوزىنىڭ  تاريحىنان  سىندا جانە مىندە ىزدەمەيدى، بۇدان بىلاي قاتەلىككە ۇرىنباس ءۇشىن اقيقاتتى تاڭدايدى.   

~~~~~~~~~

كۇن  استىنداعى  قازاق – ادام قۇندىلىقتارى مەن تۇسىنىكتەرىنىڭ  وزگەرىپ  جاتاتىنىن، ال كەيبىرەۋى قوعامنىڭ  سيپاتىنا قاراي ەسكىرىپ، ال ەندى بىرەۋلەرى قالىپ جاتاتىنىن دا بىلەدى، ول ەڭ باستى قۇندىلىق  - قازاق جانە ونىڭ  ءومىرى دەپ سانايدى. 

 

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق  – ءوزىن ءبىزدىڭ زامانعا دەيىنگى ەكى مىڭجىلدىق  ۋاقىتتا ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ قاق ورتاسىندا، قازىرگى كەڭ بايتاق قازاق دالاسىندا ءومىر سۇرگەن  اسقاق جاندى، ادال نيەتتى، ەركىندىك اڭساعان، باتىل  ادامدار  –   كوشپەندى دالا تايپالارىنىڭ زاڭدى  جالعاسى. 

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق  – جايىلىم  جەر  مۇددەسىندە،  شارۋاشىلىق تىرشىلىگىنىڭ جانە  سالت-ءداستۇرىنىڭ ۇقساستىعى مەن تايپالىق، رۋلىق بىرلىگىندە  قازىرگى قازاق جەرىندە ەلدىگىن قالاعان جانە قۇرعان، وعان قوسىلعان  (تايپالىق وداق، بىرلىك، قاعانات، وردا، حاندىق، اۆتونوميالىق رەسپۋبليكا، سوتسياليستىك رەسپۋبليكا) تاريحي تامىرى تەرەڭ ەلدىڭ، ون بەسىنشى عاسىردا قازاق حاندىعى اياسىندا حالىق بولىپ بىرىگۋى ارقىلى قالىپتاسقان، سوڭعى ءۇش عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتا مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلىپ، قازىرگى ۇرپاعىنا كەڭ بايتاق جەرىن قالدىرعان قازاقتىڭ بالاسى.

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق –جەرىنىڭ كەڭدىگى، ەلدىگى وسى كۇيدە وڭايلىقپەن كەلمەگەنىن، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان قازاقتىڭ ءبىرتۇتاس قان بىرلىگىنىڭ، جان بىرلىگىنىڭ جەمىسى ەكەنىن، ەل تاۋەلسىزدىگى -  تاريحي زاڭدىلىق دەپ سانايدى.

قازاق حالقى ادامزات بالاسىن قىزىل قانعا بوياعان، اشتىق پەن جوقشىلىققا ۇرىندىرعان، ستاليندىك زورلىق  - زومبىلىققا   ۇشىراتقان توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قۇرساۋىنان امان قالدى، قۇرىعىنان امان شىقتى.

كۇن استىنداعى قازاق – 1991 جىلى مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىككە قول جەتتى، جاھان الەمدەگى جاڭا ەل، كۇن ساۋلەسىنە قىرانداي اتىلعان  – قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى.

~~~~~~~~~

كۇن  استىنداعى  قازاق  –  قازاق حالقىنىڭ سابىرلى ەكەنىن جاقسى بىلەدى، قانداي بولماسىن تاريحي وتكەلدەر مەن اسۋلاردا، سىن ساعاتتاردا ەلدىك پەن بىرلىك كورسەتتى، ونىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىر كەزەڭدەر مەن كۇيزەلىستەردە، ءومىر مەن ءولىم ساتىندە توزىمدىلىك كورسەتكەن حالىق; ول قازاقتىڭ ءتوزىمدى جانە سابىرلى تابيعاتىن قادىر تۇتادى، سول ءۇشىن سىيلايدى.     

~~~~~~~~~

كۇن  استىنداعى  قازاق –  قازاقتىڭ سىرتقى تۇلعاسى، بەت ءپىشىنى مەن كەلبەتىنە، ىشكى جانى مەن وي جۇيەسىنە، مىنەز - قۇلقى مەن ءسوز ساپتاۋىنا، الەۋمەتى مەن مارتەبەسىنە جانە باسقا دا ءتۇرلى بەلگىلەرىنە قاراپ ولاردى بولمەيدى، قازاقتى سول قالپىندا  قابىلدايدى، ءوزى دە وزگە بولعىسى كەلمەيدى. ول حالقىن جانىمەن سۇيەتىن قازاق، ونىسىن ەشقاشاندا جاسىرمايدى.           

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق –  ول بىرەۋدىڭ جەرىنە كوز جۇگىرتپەيدى، وزىنىكى وزىنە جەتەتىن ەل، ول جاۋ ىزدەيتىن ەل ەمەس، «سوعىستىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن» دەيتىن بەيبىت حالىق، ول جەر بەتىندە، الەمدە سوعىس بولعانىن قالامايدى، ال ونىڭ ەلىنە جاۋ شاپسا، ول ەلى ءۇشىن، جەرى ءۇشىن جانىن اياماي، قاسىق قانى قالعانشا قورعايتىن ەرجۇرەك جاۋىنگەر، ونى ۋاقىت پەن تاريح سان مارتە دالەلدەدى جانە وعان كۋا بولدى.      

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق – حالقىنىڭ  بيلىكتەن ارقاشاندا بيىك  تۇرعانىن،  قازاق تاريحىنىڭ قاي كەزەڭى،  قانداي عاسىرى مەن زامانى بولماسىن، قانداي  بيلىك قازاق باسىندا تۇرماسىن ول ءوزىنىڭ ادامشىلىق بيىگىندە ەل بولىپ قالعان حالىق ەكەنىن جاقسى بىلەدى; ول ءوزىنىڭ عاسىرلار  قالىپتاسقان  ەركىن رۋحى، ادال تابيعاتى مەن ۇلتتىق  بولمىسى، وي ساناسى، توزىمدىگى مەن بىرلىگى ارقاسىندا ەلدىگىن ساقتادى; التى عاسىر - قازاق ەلى بولىپ كەلەدى جانە قالا بەرەدى،ەلىنىڭ ماڭگىلىگى – ونىڭ ماڭگىلىگى.

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق –  ول قازاق ءتىلىنىڭ كورگەن قاسىرەتىن جانىمەن قينالىپ، انا تىلىمەن بىرگە تارتادى، ول قازاق ءتىلىن  قاتىناس قۇرالى قىزمەتىنەن  كەڭ سانايدى، قازاق ءتىلى – قازاقتىڭ ءوزى، قازاقتىڭ جانى، ءومىرى، ونى قورعايتىن  جانە ساقتايتىن قۇرال دەپ بىلەدى; ول  - ءوز  ءتىلىنىڭ  قاسيەتىن تومەن تۇسىرمەيدى، ول - قازاق تىلىندە سويلەيدى، قازاقشا ويلايدى، قازاقشا جازادى.

~~~~~~~~~

كۇن  استىنداعى  قازاق – ءوزىنىڭ  جەتى اتاسىن، رۋىن، ءجۇزىن بىلەتىن، ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنىڭ سالت-ءداستۇرىن بىلەتىن قازاق، ونىڭ وسى بەلگىلەرى ۇلتتىق تۇتاستىعىنىڭ نەگىزى دەپ سانايدى. ول قازاقتىڭ رۋعا، جۇزگە، ايماققا  ءبولىنىپ، جارىلعانىن قالامايدى، ويتكەنى ول بولىنسە تىرلىگىنەن، بىرلىگىنەن ايىرىلاتىنىن، ەلىنىڭ جوعالاتىنىن جاقسى تۇسىنەدى.

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق – ونىڭ جەرىندە ونىمەن بىرگە ءومىر سۇرەتىن كۇن استىنداعى باسقا دا ۇلتتاردى تەڭ كورەدى، ولاردىڭ دا ەلى – قازاق جەرىنىڭ شىن قولداۋشىلارى مەن  جاناشىرى بولعانىن  قالايدى.           

~~~~~~~~~

كۇن  استىنداعى  قازاق – ۋاقىت قۇدىرەتىن جاقسى تۇسىنەدى، ءبارى ۋاقىتقا كەلىپ تىرەلەدى، ۋاقىتسىز ونىڭ ءومىرى جوق، ولشەۋلى ۋاقىت اركىمگە بەرىلگەن مۇمكىندىك، ادام ۋىسىنداعى ءومىر ونىڭ بۇگىنگىسى جانە كەلەشەگى دەپ سانايدى.

~~~~~~~~~

كۇن  استىنداعى  قازاق – وتكەن كۇننىڭ قايتىپ ورالمايتىنىن، مىڭ رەت باقىرسا دا، وتكەن ۋاقىتتى قايتارۋ مۇمكىن ەمەستىگىن، سونداي-اق مەزگىلى جەتپەي ءىستىڭ بىتپەيتىنىن دە جاقسى بىلەدى، ول وتكەن ىستەن سىن ىزدەمەيدى، ارتىنا كوپ الاڭدامايدى، كەلەر كۇنىن ويلايدى.      

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق –  ەڭ باستىسى قازاقتىڭ  ارسىزدىق پەن ازعىندىققا بىلعانباعانىن، ونىڭ بويىندا ادىلدىك جوعالماعانىن، شىندىعى تاپتالماعانىن، ءوزىنىڭ ازباعانىن، قازاقتىڭ بىرىنە ءبىرى: جات، وگەي، ءوش،قاس بولعانىن جانە قازاقتىڭ جانى كۇيزەلگەنىن قالامايدى.

~~~~~~~~~

كۇن  استىنداعى  قازاق –  ەلىنىڭ بۇگىن جانە ەرتەڭگى ىلگەرى دامۋىنىڭ نەگىزى  – حالىقتىڭ لايىقتى ءومىر ءسۇرۋى، اركىمنىڭ ەلىنە قىزمەت ەتۋى، وي ارمانىنىڭ ىسكە اسۋى، جانىنىڭ كەڭدىگى جانە ۇرپاعىنىڭ ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمىمەن ولشەيدى.   

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق – قانداي بولماسىن جەتىستىكتەر حالىقتىڭ ارقاسىندا جاسالاتىنىن، قانداي بولماسىن كەمشىلىكتەرگە دە حالىقتىڭ ءوزى جاۋاپ بەرەتىنىن جاقسى بىلەدى، سونان دا شىعار ول ەشقاشاندا وزىنەن جاۋاپكەرشىلىكتى تۇسىرمەيدى جانە زامانعا يتەرمەيدى، زاماننان كورمەيدى.

~~~~~~~~~

كۇن استىنداعى قازاق  –  قازاق ەلى، قازاق جەرى جانە قازاق حالقى وتە قىمبات جانە قاسيەتتى ۇعىمدار، جان بەرەتىن، قان اعىزاتىن ۇعىمدار سانايدى. اتالعان ۇعىمداردى كەرەگى جوق، ۇساق، تىرشىلىك قاراكەتتەرىنە، الدامشى مۇددەلەر مەن الدانىشتارعا، تۇككە تۇرمايتىن جەتىستىكتەرمەن الماستىرۋعا  جانە ساتۋعا بولمايدى دەپ سانايدى.

سالاۋات كارىم

Abai.kz