الماتىدا جاسى كەلىپ قايتىس بولعان ءبىر اجەيدىڭ ارتىندا جوقتاۋشىسى بولماعاندىقتان، سۇيەگىنە كىرەتىن ادام تابا الماعانى تۋرالى سول وقيعانىڭ باسى-قاسىندا بولعان اعايىمىزدىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەنىم بار ەدى. «سول كەزدە باسقا شارامىز بولماعان سوڭ، ءمايىتتى جۋعا امالسىز ەكى ورىس كەلىنشەكتى كىرگىزدىك» دەدى. «سوندا قالاي، ارتىندا جاناشىر جاقىنى جوق جانداردى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋ قىزمەتتەرىن كورسەتەتىن ەلىمىزدە ارنايى مەكەمە بولماعانى ما» دەگەن ماسەلە ەرىكسىز ويلاندىردى. ەشكىم دە بۇل دۇنيەدە باسىنا ءىس تۇسپەيىنشە، ەشكىمدى تۇسىنە المايدى. ء«ولى رازى بولماي، ءتىرى بايىماس» دەپ، دانا حالقىمىز ارۋاقتارعا ەرەكشە قۇرمەت كورسەتەدى. ءبىز مۇسىلمان بولعاندىقتان، ارتىندا ءىزباسار ۇرپاعى نە تۋعان-تۋىسى جوق جانداردى دا شاريعات جولىمەن جۋىندىرىپ، اق كەبىندەپ اقتىق ساپارىنا شىعارىپ سالۋ پارىزىمىز. وكىنىشكە وراي، ءمايىتتى جەرلەۋ ءراسىمى تۋرالى ءسوز ەتە قالساق، كەيبىر شەنەۋنىكتەرىمىز پانتەون مەن كرەماتوري سالۋ تۋرالى وي تولعايدى.

ءمايىت جۋشى دەمەكشى، قوعامىمىزدا كەز كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگى داۋالاپ ىستەي بەرمەيتىن قانشاما جۇمىستار بار. سونداي جۇمىستاردىڭ ءبىرى ءمايىتحانالاردا ءولى دەنەلەردى جۋ شىعار. ولار تۋرالى ويلاعاندا، ىشتەي «باسقا جۇمىستى ەمەس، نەگە وسى جۇمىستى تاڭدادى ەكەن؟» دەگەن ويعا قالاسىڭ. وسىنداي وي ءبىزدى الماتىداعى ءبىر مايىتحاناعا جەتەلەدى.

«… جانسىز بولسا دا، ولىكتەرگە قىزمەت ەتكەن ۇنايدى»

ءبىز بارعان ءمايىتحانا الماتىنىڭ حالىق كوپ شوعىرلانعان بولىگىندە ورنالاسقان. بۇل جەردە جۇمىس تاڭعى ساعات 8-دە باستالىپ، كەشكى 17-دە اياقتالادى. تاڭعى ساعات 8.00-دەن 14.00-گە دەيىن ءمايىتتى سويىپ، تىگىپ، جۋىپ، كەبىندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلسە، 14.00-دەن كەيىن مايىتتەردى تۋعان-تۋىستارىنا تاپسىرىپ، جۋرنالعا تىركەيدى.

مارقۇمدارعا تىرىلەر تاراپىنان كورسەتىلەتىن اقتىق قىزمەت تۋرالى بىلۋگە جورنالشىلىق جاعىنان قىزىعۋشىلىعىم بولعانمەن، بۇل مەكەمەنىڭ تابالدىرىعىن جۇرەكسىنىپ ازەر اتتادىم. ال بۇل جەردە تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن قانشاما جاندار بار. مەكەمە باسشىلارىنىڭ ايتۋلارىنشا، مۇندا كەلىپ تۇراقتى جۇمىس جاسايتىندار سيرەك كورىنەدى. سەبەبى كوبىسى جۇمىستىڭ اۋىرلىعىنا شىدامايدى، وعان قوسا، جالاقىسى دا از. ودان كەيىن ەڭ قورقىنىشتى جەر ەكەنى بەلگىلى. دەگەنمەن، بۇل جۇمىستى جان-تانىمەن بەرىلىپ، ىقىلاستانا اتقاراتىندار دا بار. وسى مەكەمەدە ۇزاق جىلدار بويى قىزمەت ەتكەندەردىڭ ءبىرى — مۇرات مەڭدياروۆ. بۇعان دەيىن ءتۇرلى سالالاردا جۇمىستار ىستەگەن ول، تۇراقتى جۇمىسىن اقىرى ءمايىتحانادان تاپقان. نەبارى 30-40 مىڭ تەڭگە كولەمىندە جالاقى السا دا، ول ءوزىن باسقا جۇمىستا ەلەستەتە دە المايتىنىن ايتادى.

«مەنىڭ وسى سالادا كەلە جاتقانىما بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. بۇدان بۇرىن جەكەمەنشىك جەرلەۋ فيرمالارىندا جۇمىس ىستەدىم. ول جاقتا جالاقى بىردە بولسا، بىردە بولمايدى. كەيىننەن ۇكىمەتكە قاراستى مەكەمە دەپ، وسى جۇمىسقا اۋىستىم. ەشقانداي دا مەديتسينالىق ماماندىعىم جوق، تەك كىشى مەديتسينالىق قىزمەتكەر رەتىندە جۇمىس ىستەيمىن»، — دەدى ول. «ال ءسىزدىڭ بۇل جەردەگى قىزمەتتىك مىندەتتەرىڭىزگە نە كىرەدى؟» دەگەن سۇراعىما مۇرات: «مايىتتەردى اۋرۋحانا دارىگەرلەرىنىڭ بەرگەن بۇيرىعى بويىنشا سويىپ، تىگىپ، جۋىندىرامىز. سويۋداعى ماقساتىمىز — ءولىم سەبەبىن انىقتاۋ»، — دەپ جاۋاپ بەردى.

«قانشا دەگەنمەن ءمايىتحانادا جۇمىس ىستەۋگە كەز كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگى داۋالاماسى انىق. ال ءسىز نەلىكتەن وسى جەردى تاڭدادىڭىز؟ جۇمىسىڭىزدى وزگەرتۋ تۋرالى ويلاپ كوردىڭىز بە؟» — دەگەن كوكەيىمدەگى ساۋالدى بۇگىپ قالا المادىم. بازبىرەۋلەر بۇل تەكتەس جۇمىستاردى ماجبۇرلىكتەن جاساسا، بىزگە مۇرات مىرزانىڭ بەرگەن جاۋابى توسىن ءارى تاڭقالارلىق ەدى. «جوق، وزىمە وسى جۇمىسىم ۇنايدى. باسقا جۇمىسقا بارعىم كەلمەيدى. ماعان ءولى دە بولسا، مايىتتەرگە قىزمەت ەتكەن ۇنايدى. ويلاڭىزشى، باقيلىق بولعان جاندى جۋىپ، كەبىندەپ، قۇدىرەتتى جاراتقاننىڭ قۇزىرىنا بارۋ ءۇشىن سوڭعى ساپارىنا ادەمى ەتىپ شىعارىپ سالۋ ماعان جۇكتەلگەن. سوندىقتان جالاقىسى از بولسا دا، بۇل جۇمىسىمنان كەتكىم كەلمەيدى. ارينە، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك دەپ، باسقا سالادان دا نان تاۋىپ، جۇمىس ىستەۋگە بولار ەدى. ماسەلەن، ءار ادامنىڭ بويىندا ءبىر ىسكە بەيىمدىلىگى بولادى عوي، سول سەكىلدى ءمايىت جۋ مەنىڭ جانىما جاقىن ءىس دەپ ايتار ەدىم»، — دەدى ول.

«بۇل جەردە باي دا، كەدەي دە ءبىر…»

«ال قوعامدىق ورىنداردا ءسىزدىڭ ءمايىت جۋشى ەكەنىڭىزدى ەستىگەندەردىڭ رەاكتسياسى قانداي بولادى؟» — دەپ سۇرادىم مەن ودان. ء«بىز، ارينە، بۇندايدا «جۇمسارتۋ» ءادىسى ارقىلى تىگىسىن جاتقىزىپ جەتكىزەمىز. ارتىق اڭگىمە مەن ءسوزدى كوبەيتپەس ءۇشىن زەرتحانادا، پروزەكتۋرادا (مەد. پاتولوگواناتوميالىق بيۋرو دەگەننىڭ بالاماسى) جۇمىس ىستەيمىن دەي سالامىن. بۇل تەرميندى كوپ ادام بىلمەگەندىكتەن، «ا-ا، ءتۇسىندىم» دەي سالادى. ايتپەسە «مورگتە، ءمايىتحانادا جۇمىس ىستەيمىن» دەيتىن بولساق، ادامدار ءارتۇرلى قابىلدايدى. ونداي جاعداي باسىمىزدان وتكەن. بىرەۋلەر شوشىپ كەتەدى، قۇددى بىزدەن جانالعىش ءتارىزدى ۇركىپ، جانىمىزدان تۇرا قاشاتىندارى دا بولادى. ال بىرەۋى تاڭ قالىپ، نەشە ءتۇرلى سۇراقتىڭ استىنا الادى. بىزگە بۇل ۇنامايدى. ەڭ ابزالى، ءمايىتحانادان شىققاننان كەيىن جۇمىستا بولعان جايتتەردى سوندا قالدىرىپ، رەتى كەلسە جۇمىستاعى كوڭىل كۇيدى سول جەردە تاستاپ كەتۋ. سونىمەن قاتار، ءمايىتحانانىڭ تابالدىرىعىنان اتتاي بەرە، جەكە ومىردەگى كوڭىل كۇيدەن ارىلۋ كەرەك. سەبەبى مۇندا قايعىدان قان جۇتقان ادامدار كەلەدى. جۇمىس بارىسىندا ءتۇرلى جايتتارعا كەزىگىپ جاتامىز. سونداي كەزدەردە سەزىمگە بەرىلىپ، سونىڭ اسەرىنەن شىعا الماي، ونى اپارىپ كەشكە وتباسىڭمەن، جاقىندارىڭمەن بولىسەتىن بولساڭ، بۇل ەشكىمگە دە پايدا اكەلمەيدى»، — دەدى اعىنان جارىلىپ.

سىرتقى ءجۇندى قامپايتىپ كورسەتۋگە قۇمار قازاق ەمەسپىز بە؟! و دۇنيەلىك بولعانىنا ونداعان جىلدار وتكەن اتاسىنا ات شاپتىرىپ، اس بەرۋگە قۇمارتاتىن حالىقپىز. توي-دۋماندى بىلاي قويىپ، قارالى ءۇيدىڭ داستارقانىن دا سىنعا الىپ جاتامىز. سونداي سىناپ-مىنەگەن سوزدەردەن قاشىپ، جوق-جۇقا جانداردىڭ ءوزى «كوشتەن قالمايىق» دەپ، داستارقانىن بارىنشا ءسان-سالتاناتپەن جاساۋعا تىرىسادى. ءبىزدىڭ وسىنداي داراقى مىنەزىمىز ءمايىتحانادا دا كورىنىس بەرىپ، جاقىندارىن وزگەلەردەن ەرەكشە ارۋلاپ جۋىندىرىپ، كەبىندەۋدى تالاپ ەتەتىندەر بار ما دەگەن سۇراققا كەيىپكەرىمنەن ەستىگەن جاۋابىم كوڭىلىمە مەدەۋ بولدى. «قازاق، مۇسىلمان بولعاننان كەيىن بە ەكەن، ەشكىم دە بىزگە اسىرەتالاپتار قويعان ەمەس. ايتپەسە نەبىر ەلگە اتاقتى، تانىمال جاندار، ارتىستەردىڭ اتا-انالارى، تۋىسقاندارى، ءتىپتى ارتىستەردىڭ وزدەرى دە الدىمىزدان ءوتتى. ولگەننەن كەيىن وزىڭمەن بىرگە ەشنارسە الىپ كەتە المايسىڭ دەگەن راس عوي. شەتەلدە التىن جالاتىلعان، كۇمىس تاستارمەن كومكەرىلگەن تابىتتار بار شىعار، ال بىزدە باي بولسىن، كەدەي بولسىن، بارلىعىنا بىردەي قىزمەت كورسەتىلەدى. ءبارى دە جيىرما مەتر ماتا مەن جۋىندىراتىن سابىن، ورامالىن اكەپ بەرەدى. جۋىندىرىپ، كەبىندەپ بەرەمىز. كىلەم اكەپ بەرەتىندەر بولادى، ونداي جاعدايدا ءمايىتتى كىلەمگە وراپ بەرەمىز. بارىنە بىردەي قارايمىز، الالاپ بولمەيمىز. قارا جامىلىپ تۇرعان ادام «مەن باي ەدىم، مەنىڭ باقيلىق بولعان جاقىنىم نەمەسە باۋىرىم ەرەكشە جاعدايدا جەرلەنسىن» دەمەيدى. ولاردىڭ بار تىلەكتەرى «دەنەسىن ساقتاپ بەرىڭىزدەرشى» دەۋ عانا. سول سياقتى «وسىنداي كۇنى جەرلەيتىن ەدىك، مىنا كۇنى جولعا شىعۋىمىز كەرەك نەمەسە الىستا تۇراتىن ەدىك، دۇرىستاپ بەرسەڭىزدەر ەكەن» دەگەن قالاۋلارى بولماسا، باسقا اسىرەتىلەكتەرى بولمايدى»، — دەدى ول.

«ال ءمايىتحانادا جۇمىس ىستەۋ سىزگە نەنى ۇعىندىردى؟» — دەگەن سۇراعىما مۇرات ماراتۇلىنىڭ بەرگەن جاۋابى دا ەرەكشە تەبىرەنتەرلىك ەدى: «بۇل جۇمىس ءومىردىڭ جالعان ەكەنىن، حان بولساڭ دا، قارا بولساڭ دا، ولگەننەن كەيىن سەنىڭ قۇنىڭ بىرنەشە مەترلىك اق ماتا ەكەنىن، مەيلى باي بول، مەيلى كەدەي بول، بارلىق ادامنىڭ تەرەزەسى تەڭ ەكەنىن ۇعىندىردى. جالعاندا بىرەۋ بايلىققا، بىرەۋ اتاققا جۇگىرەدى. بەس كۇندىك تىرلىكتە ارپالىسقان ادامداردىڭ اقىر سوڭىندا جاتاتىن جەرى ەكى مەتر قابىر ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ءومىردىڭ ءمان-ماعىناسىن ودان سايىن سەزىنە باستايسىڭ. ءبارىنىڭ دە وتپەلى ەكەنىنە، ولگەننەن كەيىن جالعان دۇنيەنىڭ ساعان پايدا بەرمەيتىنىنە كوزىڭ جەتەدى. ەڭ باستىسى، يماندىلىققا بەت بۇرىپ، ءومىرىڭدى ماعىنالى وتكىزۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەدى. ومىردە قانشا كۇشتى بولساڭ دا، باي بول مەيلى، پاتشا بول، بارشا ادامزاتتىڭ سوڭعى تۇراعى قابىر ەكەنىن سەزىنگەندە، قىزىلدى-جاسىلدى دۇنيەنىڭ جالعاندىعىن مويىندايسىڭ».

ءمايىتحانادا ولىلەردى اتتاندىرۋدىڭ ءراسىمى جاسالادى

ودان سوڭ ءمايىتحانانىڭ تاعى ءبىر قىزمەتكەرىمەن اڭگىمەلەستىم. ەسىمى — كۇلايحان. ول تاڭنان كەشكە دەيىنگى ۋاقىتىن ءولى مۇردەلەردىڭ جانىندا وتكىزەدى. ول ازداي، جاقىنىنان ايىرىلىپ، قۇسا بولعان پەندەلەردى سابىرعا شاقىرىپ، جۇباتۋ دا ەرىكسىز مىندەتىنە اينالعان. ونىڭ قىزمەتى — ولىكتەردى تىركەۋشى.
«وسىندا كەلىپ تۇسكەن مايىتتەردىڭ قۇجاتتارىن تىركەپ، باس دارىگەردىڭ نۇسقاۋىمەن دياگنوز قويۋ ماقساتىندا ءمايىتتى سويۋ نەمەسە سويماۋ تۋرالى بۇيرىقتاردى رەتىمەن تولتىرىپ، تۋىستارىنا مارقۇمنىڭ قايتىس بولعاندىعى تۋرالى انىقتاما بەرۋ — نەگىزگى مىندەتىم. ودان بولەك، ءمايىتتى سويۋ پروتسەسىنە كىرەمىن. ماسەلەن، بۇگىن بىزگە ءۇش ءمايىتتى اكەلدى. سەنبى كۇنى التاۋ بولدى. ءار كۇنى ارقالاي…
كەيبىرەۋلەر قايعىنىڭ قارا بۇلتى ءۇيىرىلىپ، جاقىنى قازاعا ۇشىراعاندا قايدا بارارىن، نە ىستەرىن بىلمەي جاتادى. سونداي كەزدە اقىلىمىزدى ايتامىز. «قۇجاتتى مىنا جاققا وتكىزىڭىز، انا جەرگە بارىپ، ءمايىتتى جەرلەۋگە جەر بولۋگە كەلىسىڭىز. مەشىتكە بارىڭىز، تابىتتاردى سول جاقتان الۋعا بولادى» دەگەندەي، قىزمەتتىك مىندەتىمىزگە كىرمەسە دە، وسىنداي اقىل-كەڭەسىمىز بەن كومەگىمىزدەن ايانبايمىز. ءتىپتى تاكسي شاقىرىپ تا بەرەمىز. مۇندا ۇرىسۋعا، ەموتسياڭدى كورسەتۋگە بولمايدى. قارا جامىلىپ وتىرعان ادامعا قۋانىشىمىز بەن قايعىمىزدى بايقاتپاۋعا تىرىسامىز. ءوزىمىزدى قالىپتى ۇستاپ، بارىنە سالقىنقاندىلىقپەن قارايمىز. كەرىسىنشە پسيحولوگ رەتىندە پسيحولوگيالىق كومەكتەر بەرەمىن. ولاردى سابىرعا شاقىرىپ، جۇباتۋعا تىرىسامىن. حالىق جادىندا ءمايىتحانا قۇددى جانالعىش مەكەن دەگەندەي تۇسىنىك بار عوي. كوبىسى باسىندا بىزگە ۇرىسىپ كەلەدى. سابىرعا شاقىرىپ، بىزبەن كەزدەسكەننەن كەيىن عانا باسقاشا ويلاي باستايدى. سودان كەيىن مارقۇمنىڭ جاقىندارىنان الدىمەن قانداي قىزمەتتەردى پايدالانعىسى كەلەتىنىن سۇرايمىن. ولار جاقىندارىن اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋ ءۇشىن قولدارىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساعىسى كەلەدى. جۋىندىرۋدى، قاجەت بولسا قىرىندىرۋدى، ءتىپتى بالزامداتۋدى دا قالاپ، اقشالارىن ايامايدى»، — دەيدى كۇلايحان اپا.
«سوندا قىزمەت قۇنى قانداي دەڭگەي-دە؟» — دەدىم مەن. ء«ارتۇرلى عوي. قالالىق اكىمشىلىك تاراپىنان بەكىتىلگەن ارنايى قىزمەت اقىلارى بار. ماسەلەن، ءمايىتتى جۋ — 1610 تەڭگە، كەبىندەۋ — 1155, قىرىندىرۋ، كوسمەتيكالىق ارلەۋ — 1855, توڭازىتقىشتا ساقتاۋ ء(بىر تاۋلىك) — 3000, بالزامداۋ — 14 725 تەڭگە، ارنايى زالدا ءدىني راسىمدەردى وتكىزۋ — 1605, ودان ءارى پاتوگيستولوگيالىق زەرتتەۋ تۇرلەرىنە قاراي قىزمەت باعاسى دا تۇرلىشە جالعاسا بەرەدى»، — دەپ جاۋاپ بەردى ول.

«كوبىنەسە قاي جاستاعىلار، قانداي اۋرۋ تۇرلەرى كوپتەپ كەزدەسەدى؟» — دەگەن سۇراعىما: «بۇندا كوبىنەسە ينفاركت ميوكاردا، ينسۋلت، پنەۆمونيا سەكىلدى اۋرۋلاردان قايتىس بولاتىندار ءجيى كەزدەسەدى. قايتىس بولاتىنداردىڭ ورتاشا جاس مولشەرى 45-80 ارالىعىندا»، — دەدى.
ەلىمىزدە ءارتۇرلى ۇلتتىڭ وكىلدەرى تۇراتىندىقتان، ءمايىتتى جۋدا ءار حالىقتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار. ال مۇسىلماندار شاريعات جولىمەن جۋدى پارىز دەپ ساناعاننان كەيىن، مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋلارىنشا، مارقۇمنىڭ تۋىستارى كوپ جاعدايدا مولدالاردى الىپ كەلەدى. «كوپ جاعدايدا مولدانىڭ قاتىسۋىمەن، نۇسقاۋىمەن جۋىپ بەرەمىز. ءوز بىلگەندەرىڭىزبەن جۋىپ بەرىڭىزدەر نەمەسە ءوزىمىز جۋامىز دەيتىندەر كەزدەسەدى. وندايدا ءمايىت جۋعا ارنالعان ارنايى زالدى بوساتىپ بەرەمىز. وزدەرى كىرىپ، جۋىپ، كەبىندەپ الادى. جۋىندىرۋ كەزىندە كىرىپ، قاراپ تۇرۋدى سۇرايتىن تۋىسقاندارى دا بولادى. سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالعان ادامنىڭ الار ساۋابى مول دەپ ايتادى عوي. ءبىز دە بۇل جەردە ومىرگە باسقاشا قاراپ، قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىردى باعالاپ، ساۋاپتى ىستەر ىستەۋگە داعدىلاندىق»، — دەيدى ءمايىتحانا قىزمەتكەرى.

ءمايىتحانادان ەڭسەم ەزىلىپ، ءومىردىڭ جالعاندىعىن ەرىكسىز مويىنداپ، كوڭىلىم قۇلازىپ شىقتىم. مۇندا وتكىزگەن باس-اياعى 40-50 مينۋت ماعان ومىرگە ادامزاتتىڭ تەك قوناق ەكەندىگىن ودان سايىن سەزىندىرگەندەي. قىسقا عانا عۇمىرىمىزدا ءبىر-ءبىرىمىزدى رەنجىتىپ جاتامىز. بارلىعىمىز دا جولاۋشىمىز، سوڭعى ايالدامامىز قابىر بولماق. سوندىقتان، اعايىن، جالعان دۇنيەدە ءبىر-ءبىرىمىزدى ايالاپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ قادىرىمىزدى ءبىلىپ، سىيلاسىپ جۇرەيىكشى.

نۇرگۇل جامبىلقىزى «قازاقستان زامان» گازەتى

Abai.kz