دارابوز دارىن قابدەش اعانىڭ 80-گە تولۋ قۇرمەتىنە ارنالىپ، الماتىدا القالى جيىن ءوتتى. ارمان قىرىقباەۆ (الماتى اكىمىنىڭ ورىنباسارى) سول سالتاناتتى اشىپ تۇرىپ: «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا ەڭ تانىمال 10 جازۋشى بولسا، سونىڭ ءبىرى – قابدەش ءجۇمادىلوۆ!» – دەدى. 

ۇلكەن باعا! ارمان باۋىردىڭ ادەبيەتكە باعا بەرۋگە قانشالىقتى قاقىسى بارى – باسقا اڭگىمە. بىراق ءىش پەن سىرتتا وقىپ-توقىعانى مول تاستاي جىگىتتىڭ سىلەم-سىلەم سوزىننەن سەڭگىرلىك سيپات سەزىلگەنى انىق ەدى.

دەسەك تە، ىشتارلىعى ىرىڭدەپ جۇرگەن اقوردا ارماننىڭ بۇل باعاسىنا نە دەر ەكەن؟.. ەگەر بەرەر باعاسى ارماننىڭ ايتقانىنا ءدوپ كەلسە، دارابوز جازۋشىعا ارىسى – ەڭبەك ەرى اتاعىن، بەرىسى – كوپ سولكەبايدىڭ ءبىرىن بەرۋى كەرەك ەدى. بىراق ءبىزدىڭ سول دامەمىز دوكەيدىڭ دانەكۇس دولبارىنا ءدال كەلمەگەن سياقتى: قاسىرەتتى قازاقتىڭ ءۇش ءجۇز جىلدىق ارعى-بەرگى تاريحىن ادەبيەتتە ارلەگەن جازۋشىعا وردەن تۇگىلى، قاتىرما قاعازعا سۇيكەي سالقان قۇتتىقتاۋى دا جوق.

«دانەكۇس» دەمەي كور: وتكەندە سول سەكسەنگە كەلگەن ءسابيت ورازباەۆقا وردەن بەردى. كابينەتىندە وڭاشا قابىلداپ، اۋىلداس اعاسىن ارقادان قاقتى. ءجون-اق!

سول سەكسەنگە قاباڭمەن قاتار جەتكەن ولجاستى ەڭبەر ەرى اتاندىردى. قولىندا تۇرعان سوڭ، وزىنىكىن وزەگىنە تارتىپ، وزگەنى وڭمەنىنەن يتەردى دەسەڭ، ونسىز دا قىزىلكوز اتاعىڭا «جىكشىلدىڭ» جوساسىن جاعاتىن جۇرت بار. (دەسە دە، داراباز ءۇشىن دارعا اسسا دا، سول زالدا تۇيگەن ايتپاعىمدى الىپ قايتقىم كەلمەدى). 

بىراق قازاقتىڭ قابدەشىن جىككە جەكەشەلەپ، «ولە الماي جۇرگەن» جايىم بار ما؟ مەنىكى – قابانبايدى تىرىلتكەن، قازاقتىڭ جارىم تاريحىن دەستەلەگەن دارابوزدىڭ دارىنى ماراپاتتىڭ داڭقىنا لايىق دەپ، تەاتردان شىعا بەرە داۋلى اعايىننىڭ ايتقانىن جەتكىزۋ عانا عوي. ايتپەسە ەلىندە ەرەن جازۋشىعا مەنىڭ اراشا ءتۇسۋىم، باسقا – باسقا، ءدال قاباڭا قاجەتسىز ەكەنى تاعى داۋسىز.

ايتسە دە، الدەكىم «وسىنىڭ كيلىكپەيتىن جەرى جوق ەكەن» دەسە دە، ءدال وسى 80 جىلدىق جيىننان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى نۇرلان ءورازاليننىڭ وڭاشالانعانى وعاشتىڭ ءسوزى بولماسا كەرەك. باسقاسى – باسقا، كەزىندە بۇكىل اقىن-جازۋشى جابىلىپ، ونى وداقتان الاستاتۋ ناۋقانى قاۋلاپ كەتكەندە، كۇيەۋ دەدى مە، سۇيەۋ دەدى مە – وعان اراشا تۇسكەن ەكى ەرەننىڭ ءبىرى ماعاۋين بولسا، ەكىنشىسى – وسى قابدەش ەدى. سونداعىسى مىناۋ – قاتىرما قاعازىن ورىنباسارىنا وقىتۋدان وزا الماپتى. 
ونداي قاعازدى مەمحاتشى گۇلشارا حانىمنىڭ اتىنان – ءباسپاسوز حاتشىسى، «نۇر وتاننىڭ» اتىنان – كوپ كەڭەسشىنىڭ ءبىرى الىپ كەپتى. كورشى اۋىلدىڭ بالاسىنان سالەم ايتىپ جىبەرۋدىڭ كەبى وسى بولدى. بارىنەن دە ءبىر تارباعاتايدان تاراعان مۇحتار باۋىرىنىڭ (قۇل-مۇحاممەد) باس كورسەتپەۋى كۇپتى كوپشىلىكتى كوپ ويعا قاماپ كەتتى. «قۇل-مۇحاممەدتەردىڭ قۇتتىقتاۋىنا قاراپ قالعان قابدەش جوق، قازاعى امان بولسىن!» – دەپ، الىكەن دەگەن جىگىتتىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە جازعان جازۋىن داتكە قۋات ەتتىك. «پرومەتەي الاۋى» رومانىنىڭ سوڭعى جاعىندا مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ ءتۇپ اتاسىنىڭ ءبارى جازىلعان. كەلمەگەنى – جاراماعانى». بۇل دا جەلىدەگى جاندى ءسوز (زاڭعار كارىمحان).

«جەلى» دەمەكشى، مۇنداعى ءسوز ماراپاتقا مالىنىپ تۇر ەكەن. «قابدەش اعانىڭ ءوز سوزىمەن ايتقاندا: «مەنىڭ قىتاي بيلىگى بەرگەن ۇلتشىل دەگەن اتاعىم بار. ولار بەرسە، بىردەڭە ءبىلىپ بەرەدى» دەگەن الماس قاسەنوۆتىڭ پىكىرى – پەرىنىڭ ءسوزى دەرسىڭ. «ەشقاشان وتىرىك ۇلتشىل «پوزاسىنا» ەنبەگەن، ۋاقىتتىڭ وزىندەي ءادىل، تۋرا، سۇيىكتى جازۋشى اعامىز ۇزاق جاساسىن! 77 اتاسىنىڭ ءتىلى مەن عۇرپىن ۇمىتقان، اداسقان توبىردى ۇيىرگە قايتا قوسۋ ءۇشىن مىڭ جاساڭىز!» دەپتى سول الماس. 

«ەلباسىن جاعالاعاندار – ءجىپسىز بايلانعاندار، يەسى ءۇر دەسە – ۇرەدى، قاپ دەسە – قابادى، جىلى قاباق تانىتسا – قۇيرىعىن بۇلعاڭداتادى». بۇل دا مەنىڭ ءسوزىم ەمەس – جەلىدەن الدىم.

بارىنەن دە سول جەلىدەگى ايگۇل قارىنداسىمنىڭ (احانبايقىزى) سوزىنە قابدەشتى قايدام، ال ءوزىم رازى بولدىم: «ارعى بەتتەن كەلگەنىنە الپىس جىل بولسا دا، قابدەش اعامىز قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىزعا عانا كەرەك سياقتى. كەش يەسىنىڭ مەرەيىن كوتەرىپ جاتقان دا، ابىرويىن اسقاقتاتىپ جاتقان دا سولار. باسقاسىن ايتپاعاندا، ادەبيەتتەگى «بەس تاپالدىڭ» ءبارى باقيلىق بولعان جوق قوي: قابدەش اعانىڭ ءوز دەڭگەيىندەگى قالامداستارىنىڭ بىرەۋىنىڭ بوي كورسەتپەگەنىنە قاتتى قىنجىلدىم. توقسانعا دەيىن كىم بار، كىم جوق، پەندەلىكتەرىن ىسىرىپ قويىپ، سەكسەننىڭ قۋانىشىن بىرگە بولىسسە، قايتەر ەدى؟» دەپتى اشۋلى ايگۇل.

ايتپاقشى، اقىن الماس احمەتبەك باستاعان، ايگۇل ايتقان «ارعى بەتتەن كەلگەندەر» قابدەش اعاعا «تويوتو» كولىگىنىڭ كىلتىن تاپسىردى. سوندا عانا جينالعاندار «ە، باسە!» دەپ، ورىندارىندا ءبىر قوزعالاقتاپ قالدى. قالعاندارى قاباڭدى قالىڭ شاپانمەن «قارىق قىلىپ» كەتتى.

جالپاق جۇرتى سۇيگەن جازۋشىعا جاقتاس بولسام دا، بازىناسى باسىم بۇل جاعدايدى نەگە تىرنەكتەپ وتىرمىن؟ ونىڭ جاۋابىن ءوزىم ەمەس، جەلىدەگى جىگىتتىڭ سوزىمەن ايتايىن (ەكپىن تولەنتاەۆ): «ماراپات تا ساياساتقا تىرەلەدى. اعامىزدىڭ حالىققا جاناشىر كوزقاراسى بيلىككە ۇناماۋى – نەگىزگى سەبەپ. جاعىمپاز بولسا، وردەندى اياماس ەدى...» دەپتى ول.

ەكپىننىڭ ەر سوزىنە ساي پىكىردى جيىننىڭ سوڭىندا قاباڭ دا قالتارىس قالدىرمادى: «80-گە تولعان باسقالارمەن جاسىم ءبىر بولسا دا، ءباسىم ءبىر ەمەس...» – دەگەنى مەرەيتويعا ماراپات جاسالماۋدىڭ جايىن جورتا ايتقانى ەدى. «مەنىڭ ماراپاتىم – ينە شانشار ورىن جوق مىناۋ زالعا جينالعان حالقىم»، – دەگەن-ءدى قابدەش اعا. 

سولايى – سولاي شىعار... بىراق اۋىت باۋىرىم مۇقيبەك ايتقانداي: «سەكسەن جىلدا ءبىر قابدەش تۋىپ تۇرسا...» دەپ، سورلى قازاققا قاراتا ايتقان اقىن تىلەگى ەلدىڭ تورىنەن تۇسپەگەن توبەل توپقا جەتپەگەنى جىنىڭدى كەلتىرەدى ەكەن...

ەرمۇرات باپي

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان