91-تەاتر ماۋسىمى اياسىندا قازان ايىنىڭ 21-22 كۇندەرى جازۋشى، دراماتۋرگ ءمادينا وماروۆانىڭ «اقتاستاعى احيكو-سان» دراماسىنىڭ پرەمەراسى بولادى. قازىر رەپەتيتسياسى ءجۇرىپ جاتقان قويىلىم اۆتورىنان شىعارما جونىندە از-كەم سۇحباتتاسقان ەدىك.

- ءمادينا، اۋەلى 91-تەاتر ماۋىسىمىندا پرەمەراسى بولعالى وتىرعان «اقتاستاعى احيكو-سان» پەساسىنىڭ جازىلۋ ماقساتىنا از-كەم توقتالىپ وتسەڭ؟

-  بۇل پەسانى جازۋ دەگەن نارسە - قارلاگتى زەرتتەۋشى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى نۇرلان دۋلاتبەكوۆ اعانىڭ يدەياسىنان تۋىندادى. ول كىسى تەاترىمىزعا ارنايى كەلىپ ۇلكەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىردى، قارلاگ تاقىرىبىنا باعىشتالعان ونداعان زەرتتەۋ كىتابىن، وسى باعىتتا جازىلعان بىرنەشە وزگە دە كوركەم تۋىندىلاردى تەاتر مۇراجايىنا تارتۋ ەتە وتىرىپ، قارلاگ ماسەلەسىن، سونىڭ ىشىندە تۋعان جەرىنە ورالسا دا جەرسىنبەي، اقتاسقا قايتىپ كەلىپ العان جاپون تۇتقىنى احيكو تەتسۋرو عۇمىرىن پەساعا اينالدىرىپ،  كورەرمەن نازارىنا ۇسىنۋ جايىمەن ءبولىستى. بۇل وي تەاتر باسشىلارىنىڭ، كوركەمدىك كەڭەستىڭ قولداۋىنا يە بولىپ، سول جەردە جازۋ جاعى ماعان تاپسىرىلدى. سوسىن مەن وتىرىپ تاقىرىپتى زەرتتەۋگە كىرىستىم. قارلاگ مۇراجايىنا بارىپ قايتتىم. كوپتەگەن دەرەكتى، كوركەم فيلمدەر كوردىم. قىسقاسى بۇرىن تەك اتىن ەستىپ، قۇرعاق دەرەكتەر تۇرىندە سۇلباسىن  عانا اجىراتاتىن قارلاگتى  قايتا باستان كەشىپ شىعۋعا تۋرا كەلدى. وڭاي بولدى دەپ ايتا المايمىن. دەگەنمەن ناتيجەسىندە دۇنيەگە «اقتاستاعى احيكو» كەلدى. مەندىك ماقسات – سول قانقۇيلى زامانداعى ادامداردىڭ كەيپىن بەرۋ; باسقا قيىنشىلىق تۇسكەندە كەيبىرەۋدىڭ ادامي كەيىپتەن اجىراپ، حايۋاني دەڭگەيگە قۇلديلاپ بارىپ ءبىر-اق تۇسەتىنىن، كەي ادامداردىڭ، كەرىسىنشە ەشنارسەگە قاراماستان، بەت-الپەتى مەن ار-وجدانىن ساقتاپ قالاتىنىن كورسەتۋ بولدى. مەن ءۇشىن بۇل قۇبىلىس – فەنومەن. نەگە بىرەۋ الاي، بىرەۋ بىلاي؟ جازۋ بارىسىندا ءوزىم دە وسىنى جەتە ۇعىنۋعا تىرىستىم. نەگىزى مەن ءۇشىن ماقسات تا، تاقىرىپتى قاۋزاپ قۋالاۋعا ىنتالاندىرعان سەبەپ تە وسى بولدى. رۋح نەمەسە قارابايىرلاساق، پسيحولوگيا ماسەلەسى.  جالپى سول ءداۋىردىڭ كەلبەتى، پروبلەماسى، قيىنشىلىعى، اياۋسىزدىعى كوركەمدىك تۇرعىدان قيسىندالعان سياقتى. ەندى وعان وزدەرىڭىز تورەشى بولارسىزدار. اللا قالاسا.

- يدەولوگيا، ساياساتتىڭ قۇرساۋىنداعى قالعان ادام تاعدىرى تاعى دا يدەولوگياعا قىزمەت ەتىپ تۇرعانداي اسەر قالدىرادى ەكەن...

-         قوعامدا، زاماناۋي الەمدە ءومىر سۇرگەننەن كەيىن يدەولوگيا يدەياسىنان ەشقايدا قاشىپ قۇتىلا الماسپىز. ەگەر ول يدەولوگيا كوكەيگە قونىپ تۇرسا، وعان نەگە قىزمەت ەتپەسكە... سودان كەيىن بۇل پەسادان، جالپى كەز كەلگەن ادەبي تۋىندىدان وقىرمان (كورەرمەن) نەنى ىزدەسە، نەنى كورگىسى كەلسە، سونى تابادى دەپ ويلايمىن. كىشكەنە كوڭىل ەسىگىن كەڭىرەك اشىپ، تەرەڭدەۋ بويلاسا، وتە اۋىر ويدا قالارى انىق. بىراق ايتەۋىر بارلىعىنىڭ وپتيميستىك نوتادا، كوڭىلدى اياقتالاتىنى داتكە قۋات.

- شىعارمادا سوۆەت وكىمەتىنىڭ قانقۇيلى ساياساتىن، قازاق حالقىنىڭ بولمىسىن تولىق اشا الدىم دەپ ويلايسىڭ با؟

- ەندى ءوز دەڭگەيىمدە، پروبلەمانى ءبىر پەسا بويىنا ارتۋ مولشەرىندە، اشتىم دەپ ويلايمىن.

- پەساداعى ستەپاننىڭ بەينەسى سۋرەت ونەرىمەن استاستىرىلادى. بىراق، جاۋىز. بۇل زۇلىمدىق زىندانىنداعى ونەر بەينەسىن، ونەردىڭ ءحالىن بەرۋ مە، الدە باسقا ويعا قۇرىلعان با؟

- ستەپاندى سۋرەتشى ەتۋدەگى باستى ماقساتىم – ونى تۇرمەدە وتىرعان جاي «ۋركا»، «ۆور ۆ زاكونە»، «اۆتوريتەت» دەڭگەيىندە قالدىرماي، ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىن كوتەرۋ، سولايشا كورەرمەن ءۇشىن قىزىقتى ەتۋ; الاساپىران كۇي كەشىپ، بويىنداعى ونەرمەن الىسا وتىرىپ، جان-جاعىنا ولشەۋسىز قيانات جاسايتىن ەسى اۋىسقان، قاتىگەز ونەر ادامىنىڭ بەينەسىن جاساپ شىعۋ بولدى. ول مەن ءۇشىن سول كەزدەگى جۇيەنىڭ – سيمۆولى. ءتىپتى كوركەم بەينەدەگى - ءدال ءوزى. سوندىقتان ول كەيىپكەر مەن ءۇشىن وسى قالپىندا وتە قىمبات.

- جەندەتتەردىڭ قانىشەرلىگىن كورسەتۋ ارقىلى سول زاماننىڭ قاتىگەزدىگىن جەتكىزۋ بايقالادى. الايدا، جەندەتكە دە اقتالۋعا ءارى بولمىسىنىڭ ءبىر بولشەگىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرۋگە بارماۋدىڭ سەبەبى نەدە؟

- ءيا، مەن ءتىپتى ستەپانعا دا اقتالۋعا مۇمكىندىك قالدىرمادىم. ولاردى سىندىرعان زامان، ولار ىشتەي  كۇيرەي وتىرىپ، امالسىز سول زاماننىڭ كيللەرى بولدى دەگەن سەنتيمەنتالدى پسيحولوگيانى يشارا ەمىرەۋىنمەن بويلارىنا دارىتپادىم. (ارينە، رەجيسسەر وزگەرتىپ جىبەرسە، امال كەم). سەبەبى، مەنىڭ ويىمشا، قاشاندا، قاي زاماندا، قاي جاعدايدا بولماسىن ءار ادامدا اۋەل باستا تاڭداۋ ەركىندىگى بولادى. قۇداي بيلەگەن الەمدە ونسىز ەش بولمايدى. ولار ءوز تاڭداۋىن جاساعان ادامدار. سوندىقتان ولاردى جاس تالشا سولقىلداتىپ، تولقىتىپ جاتۋدى ارتىق سانادىم. بۇل ءۇزىلدى-كەسىلدى پەساعا الدەبىر مارتتىك بەرگەن سياقتى...

- قاريا بەينەسى. ارۋاق، ازاپتى جەڭىلدەتۋشى رۋح بەينەسىندە الىنۋى حالىقتىڭ دۇنيەتانىمىمەن بايلانىستىرىلعان ءۇمىت بەينەسى مە؟

- ء يا، ابىز قاريا – سارىارقا جەرىنىڭ كيەسى، يەسى رەتىندە الىندى. انانداي كەرەمەت دالانى ءبولىپ الىپ، قورشاپ تاستاپ، ول جەردە ءوسىپ-ءونىپ وتىرعان قالىڭ ەلدى تەنتىرەتىن جىبەرىپ، اجال، ازاپ لاگەرىن سالىپ وتىرعان بيلىككە كەلىپ، ۇرەيىن الاتىن، تۇتقىنداردى سەرپىلتىپ، ادىلەت ورناتىپ كەتەتىن - قاسيەت.

- اقتاماق (كەيىپكەر) حالىقتار دوستىعىنىڭ ۇيىتقى بەينەسىن بە الدە قازاقتىڭ قۇدايشىلىعىن، ادامشىلىعىن كورسەتۋ مە؟

- بۇل ەكەۋىنىڭ ارا-جىگىن اجىراتىپ، ءبىرىن تاڭداۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىرتۇتاس نارسە عوي. ادامنىڭ ۇلتىنا، ناسىلىنە قاراي وزگەرىپ وتىراتىن قۇدايشىلىق، ادامشىلىق بولا ما؟ ونى قالاي قۇدايشىلىق دەپ ايتامىز؟ اقتاماق – قازاق اناسى، قازاق ايەلى. جوعارى ماعىنادا بۇل تىركەستىڭ اياسىنا دۇنيەنىڭ بار يماندىلىعى سىيادى.

- اۋەزوۆ تەاترىندا قويىلعالى جاتقان العاشقى پەساڭ. ءوز كوڭىلىڭنەن شىقتى ما؟

- الدەنە دەۋ قيىن. قازىر رەپيتيتسيا بارىسىندا ءتۇرلى كۇيدى باستان كەشىپ ءجۇرمىن. بىرەسە الاي، بىرەسە بىلاي سياقتى. ەندى سپەكتاكل شىقسىن، سوندا بەلگىلى بولادى.

- دراماتۋرگيا سالاسىندا تاعى باسقا جاڭا ىزدەنىستەرىڭ بار؟

- يدەيا كوپ. بارلىعى قىزىق. بارلىعى ۇنايدى. ءبىر جۇمىستى باستاپ الىپ، تەزىرەك اياقتاپ، كوكجيەكتە قىلتيىپ شەتى كورىنگەن تاعى ءبىر وبرازعا جان بىتىرگىڭ كەلەدى. ارينە، بار. بۇيىرسا، وقىپ قالارسىزدار.

- قازىرگى زامان دراماتۋرگياسى نەسىمەن ەرەكشەلەنۋى كەرەك دەپ ويلايسىڭ؟

- مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ سياقتى ۇلى كلاسسيكتەر، كەشە دۇنيەدەن وتكەن اسقار سۇلەيمەنوۆ، قاليحان ىسقاق سەكىلدى ازۋلى اعالار ىرگەتاسىن قالاپ كەتكەن قازاق دراماتۋرگياسى مىقتى بولۋعا ءتيىس. بىراق، ارينە، زامان وزگەرگەن سايىن، ادەبيەت تە بىرقالىپتا قالا المايدى. الەممەن بىرگە قارىشتاپ، جاڭاشىلدىقتان قورىقپاي، قابىلداۋ كەرەك، قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ بويىنا لايىقتاپ ءسىڭىرۋ كەرەك. قازىر ءبىر قۋانتاتىنى جاقسى جاستار لەگى كەلە جاتىر. مۇرات قولعانات، الىبەك بايبول دەگەن بالالاردىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىسپىن، وتە ۇنايدى. ولار مۇلدە باسقا. ءبىز دە شاما-شارقىمىزعا قاراي ىزدەنىپ جاتىرمىز. بارلىعى جاقسى بولادى دەگەن ويدامىن.

- اڭگىمەڭە راحمەت!

سۇحباتتاسقان – ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

abai.kz