سۋديانىڭ سۇيىكتىسى
ءومىرىمنىڭ وتكەن كۇندەرىنە كوز جۇگىرتسەم، «سۋديانىڭ سۇيىكتىسى» اتانعان–گاۋھار اپايدى ءجيى ەسكە الامىن. ءوزى سونداي پىسىق ايەل، كەشكەنى قانداي راحات ءومىر دەسەڭىزشى. ءوز باسىم بەس وقۋ ورنىن بىتىرسەم دە، ءدال وسى گاۋھار اپايداي بولا المايتىنىمدى بىلەمىن. نە ءبىر سوڭعى موداداعى كيىمدەردى تاۋىپ الادى، مىنگەنى تاكسي، ماشينا، ونىڭ جاسىنداعى كوپ ادامدار سەكىلدى، «وسى جەرگە دەيىن قانشا بولادى»-دەپ سۇراپ جاتپايدى، سوڭىنان شوفەردىڭ ايتقانىنا ءبىر-ەكى ءجۇز تەڭگەنى مىندەتتى تۇردە قوسىپ تولەيدى. كەز-كەلگەن جەردە رەستوران، كافەلەردەن تاماق ىشە سالادى، اسحانا مەن كافە تۇرسا، كافەسىنە، رەستوران مەن كافە تۇرسا، رەستورانىنا كىرەدى. جۇمىستا دا سولاي، نە ءبىر قيىن ىستەردىڭ ءتۇيىنىن شەشۋ وعان تۇك ەمەس ەدى، مەنىڭ دە كەيدە سول گاۋھار اپايداي «دەلوۆوي» بولعىم كەلەدى. سەبەبى، ءبىلىمى مەن ەڭبەكقورلىعى، ءىستىڭ كوزىن تاۋىپ ىستەيتىن كورەگەندىگى مەن تاجىريبەسىنىڭ ارقاسىندا ەمەس، كىممەن قالاي سويلەسە ءبىلۋ، كىمگە قالاي، كىمدەر ارقىلى شىعۋ، قانشا بەرۋ، قانداي ىستەردى كىمدەر ارقىلى قالاي شەشۋ، تەز ءارى ارزان بىتەتىنىن ءبىلۋىنىڭ ارقاسىندا الدىڭعى قاتارلى ادۆوكات بولىپ ءجۇر. سول «دەلوۆويلىعىنىڭ» ارقاسىندا دا شىعار، نە ىشەمىن، نە كيەمىن دەمەيدى. گاۋھاردىڭ پىسىقتىعىنىڭ ارقاسىندا ول يە بولاتىن قۇندىلىقتار مەنى دە قىزىقتىرادى، بىراق، ءبىر جاعىنان وعان ۇقساعان «دەلوۆوي» بولعىم دا كەلمەيدى، الدە ءبىر بەلگىسىز نارسە جيرەندىرىپ، سىرتقا تەبەدى دە تۇرادى. ول مۇمكىن، اكە-شەشەمنىڭ «ادال بول»، «بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما»، «بىرەۋدە باردى قىزعانبا»، «دۇنيەگە قۇمارتپا»-دەگەن سەكىلدى «زاپرەتتەردى» جاستايىمنان قۇلاعىما قۇيىپ تاستاعانىنان بولار. ايتەۋىر وسى گاۋھار اپاي تۋرالى جانىمدا ەكى ۇداي سەزىم ارپالىساتىن دا جاتاتىن. بىراق، «ادام ءۇش كۇننەن كەيىن كورگە دە ۇيرەنەدى»-دەمەيدى مە، مەنىڭ دە بارا-بارا ەتەنە ارالاسا باستاعان ءومىردىڭ شىندىعىنا ەتىم ۇيرەنگەن، قوعامنىڭ قىز-قىز قايناعان ومىرىنەن ەشقايدا قاشىپ كەتە المايتىنىمدى تۇسىنگەنمىن. ايتەۋىر، ستاجەر اتانىپ، گاۋھارداي ادۆوكاتقا كومەكشى بولىپ جۇرگەنىمە ەشقاشان وكىنگەن ەمەسپىن. مۇمكىن باسقا تاڭداۋىم جوق بولعاندىقتان شىعار. مۇمكىن ونىڭ ءومىرىن باسقالارمەن سالىستىرعاندا ارتىق كوردىم بە؟
ءيا، گاۋھار اپايمەن العاش تانىستىعىم قاشان باستالىپ ەدى؟
... ۇلكەن اۋپىرىممەن ءجۇرىپ، ادۆوكاتۋراعا ستاجەر بولىپ كىردىم-اۋ. ول دا جەزدەم ومىربەكتىڭ ارقاسى. بىلدەي ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتەن، اقىسىن تولەپ وقىپ، قىزىل ديپلوم العانمەن، ونى قۇشاقتاپ جۇمىس تاپپاي جۇرگەنىمە دە ءبىر جىل بولعان. ديپلومدى بەرەردە، دەكان اعاي بارىمىزگە: ء«بىر جەرگە جۇمىسقا الامىز، ءيا جۇمىسقا ورنالاستىق دەگەن انىقتاما اكەلمەسەڭدەر قولدارىڭا ديپلومدى بەرمەيمىز» - دەگەن. باسقالاردىڭ قالاي شەشكەنىن بىلمەيمىن، كۋراتورىما ءۇشىنشى رەت، جۇمىس تابا الماعانىمدى، «تاجىريبەڭ جوق»-دەپ، المايتىنىن، بىراق، جاقسى جۇمىس تابىلسا باسقا وبلىستارعا كەتىپ قالۋىم مۇمكىن ەكەنىن، سول سەبەپتى ديپلومىمدى قولىما الىپ وتىرعىم كەلەتىنىن ايتقاندا، مەنى ايادى ما، كومەككە اپايىمنىڭ ءوزى كەلدى.
- قازىر نە كوپ، وندىرىستىك كووپەراتيۆتەر مەن جەكە شارۋاشىلىق سەرىكتەستىكتەرى كوپ، سولاردان تانىستىق ارقىلى انىقتاما الا سال، تانىستارىڭ جوق بولسا كەز-كەلگەنىنە ءبىر كونياك اپارساڭ بەرە سالادى، سەنى سوڭىنان جۇمىسقا الماسا دا ولارعا ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىك جوق –دەگەن كۋراتورىما:
- اپاي، سول كونياكتى سىزگە اكەلەيىن، ديپلومىمدى بەرىڭىزشى - دەدىم.
- جوق، بەرە المايمىن، ەرتەڭ ء«بىزدى بىتىرگەندەردىڭ وسىنشا پايىزى جۇمىسقا ورنالاستى» - دەپ، جوعارى جاققا اقپار بەرەمىز، ونداي انىقتاما اكەلمەي بەرە المايمىن، رەكتوردىڭ بۇيرىعى سولاي - دەدى.
شاقشاداي باسىم شاراداي بولىپ، نە ىستەرىمدى بىلمەي، قينالىپ، نە كابينەتتەن شىعىپ كەتە الماي تۇر ەدىم، مەنىڭ امالىم قۇرىپ تۇرعانىن ءتۇسىندى مە، كومەككە تاعى دا كۋراتور اپايىمنىڭ ءوزى كەلدى.
- ەرتەڭ ەكى مىڭ تەڭگە الىپ كەل، انىقتامانى ءوزىم تاۋىپ بەرەمىن - دەدى.
ەرتەڭىنە ەكى مىڭ تەڭگە الىپ كەلگەنىمدە كۋراتور اپايىم، انىقتاماعا باسىلعان مورىنەن ەشتەڭە ايىرىپ بولمايتىن، قۇسقان سياسىنان ەش جازۋ وقىلمايتىن، بىراق، ول جەردە زاڭگەر بولىپ جۇمىس ىستەيتىندىگىم جازىلعان ءبىر جشس الىنعان انىقتامانى كورسەتىپ، ديپلومىمدى قولىما بەردى. راحمەتىمدى ايتىپ، كەتىپ بارا جاتقان ماعان كۋراتورىم اقتالعانداي:
- كوبى جۇمىسقا ورنالاسپاسا دا، وسىلاي ىستەپ جاتىر، ديپلومدارىن الماعان ءالى بىرنەشە بالا بار - دەدى. كۋراتور اپايىمنىڭ جاعدايىن تۇسىنگەندەي بولىپ مەن باسىمدى يزەدىم. سودان جۇمىس ىزدەۋگە كىرىسكەنمىن، بىرەن-ساران زاڭگەر ىزدەگەن حابارلاندىرۋلارعا ەكى وكپەمدى قولىما الىپ جەتسەم، «بىزگە وپىتنىي يۋريسكونسۋلت كەرەك» - دەپ مۇرنىن شۇيىرەدى. سۋديالىق پەن پروكۋرور بولۋعا اۋەل باستان نۇكتە قويعانمىن، ول بىزدەي قاراپايىم حالىقتان شىققانداردىڭ تاڭداۋى ەمەس. انام ايتپاقشى «اقىلى مەن بىلىمىنە، نە جۇرەك تاڭداۋىنا قاراي ەمەس، سوتتىڭ بالاسى سوت، پروكۋروردىڭ بالاسى پروكۋرور بولعان زامان». بىلەتىن ادامداردىڭ ايتۋىنشا ونداي جۇمىستار جوعارىدا بيلىكتە وتىرعانداردىڭ بالالارى مەن تۋىسقاندارىنا دا جەتە بەرمەيتىن كورىنەدى. مەنى سۋديا ءيا پروكۋرور قويسىنشى، ول جۇمىستاردى دوڭگەلەتىپ اكەتەتىنىمە سەنىمىم مول. بىراق، وعان اپاراتىن باسپالداقتاردان ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. شاعىن فيرمالارعا باس سۇققانىمدا «بىزگە ءىس جۇرگىزۋ، كادر ءبولىمى مەن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى قوسا اتقاراتىن ۋنيۆەرسالنىي يۋريست كەرەك» دەسە، ەندى ءبىر جەردە «زاڭگەرلىك پەن بۋحگالتەرلىكتى بىرگە ىستەيتىن زاڭگەر كەرەك »-دەيدى. ال، ءوزىمىزدىڭ قازەكەمدەر وتىرعان جەردە «قاي جەردەن كەلدىڭنەن؟» باستالىپ، ورتاسىندا «قانداي رۋدانسىڭ؟» دەپ، جالعاسىپ، اياعىندا «بالەنشەنىڭ تۋىسقانى ەمەسسىڭ بە، فاميليالارىڭ ءبىر عوي» دەپ، وبلىستاعى بەلگىلى فاميليالاردى اتاپ، مەنىڭ تۋىسقاندارىمدى تۇگەلدەگەندەي بولادى. ءبىر كۇن اۋرۋ، ءبىر كۇن ساۋ انامىز، اكەم قايتىس بولعان سوڭ، وسى جاققا كۇيەۋگە شىققان ۇلكەن قىزى اقايشانى ساعالاپ، قاراعاندى وبلىسىنان كوشىپ كەلگەنبىز. بيىل وعان تەتە اپكەم اقتوتى دا تۇرمىس قۇرماقشى. اۋداندارعا بارىپ جۇمىس ىستەيمىن دەگەنىمە انام، «قاسىمدا بول، انا قىز دا كەتەدى، مەن جالعىز قالام با، ەندى قانشا ءومىرىم قالدى دەيسىڭ، سەن كەنجەم ەمەسسىڭ بە ؟»-دەگەن.
سونىمەن ءبىر جىل جۇمىس تابا الماي، ساندالىپ جۇرگەنىمدە جەزدەم: «ەرتەڭ ادۆوكاتۋراعا، مىنا كىسىگە بار، سەن تۋرالى ايتىلىپ قويىلعان»- دەپ، ءبىر ايەلدىڭ اتى-ءجونىن جازىپ بەردى. ول وسى گاۋھار ەدى. كوزدەرى باقىرايعان، ءتامپىش تاناۋ، قىزىل شىرايلى كەلىنشەك. ول باستىقتارىنا اپارىپ، مەنىڭ قۇجاتتارىمدى وتكىزگەننەن كەيىن تۇسىنگەنىم، مەنى جۇمىسقا ورنالاستىرىپ جۇرگەن جەزدەم ەمەس، گاۋھار سياقتى. ول مەنى وڭاشا شىعارىپ الىپ بىلاي دەدى:
- اتىڭ كىم ەدى، ا، ءيا، اقەركە. مەنىڭ ساعان قوياتىن تالابىم بىلاي. سەنىڭ تاجىريبەڭ جوق، تاجىريبەلى زاڭگەرلەردىڭ ءوزى ساعات تاڭعى توعىزدان كەشكى التىعا دەيىن وتىرعاندا الاتىندارى ون-جيىرما مىڭ تەڭگەنىڭ اراسى. ايىنا ون مىڭ تەڭگە الاتىنىڭا گارانتيا بەرەم، بىراق، بىرىنشىدەن، (گاۋھار باس بارماعىن بۇكتى) مەنىڭ ايتقانىمدى بۇلجىتپاي ورىندايسىڭ، ەكىنشىدەن، (سۇق ساۋساعىن بۇكتى) ءبىر ەلى اۋزىڭا ەكى ەلى قاقپاق قوياسىڭ، ۇشىنشىدەن، (ورتاڭعى ساۋساعىن بۇكتى) ەكەۋىمىزدىڭ جۇمىسىمىز بەن ارامىزداعى نارسەلەر تۋرالى ەشكىمگە ەشقاشان ەشتەڭە ايتپايسىڭ، ءتىپتى شەشەڭە دە، اپكەڭە دە، كوممەرچەسكايا تاينا، ۇقتىڭ با، تورتىنشىدەن، (اتى جوق ساۋساعىن بۇكتى) مەنىڭ ەكى بالام بار، كۇيەۋىم جوق ايەلمىن، ءۇي جۇمىستارىما دا كومەكتەسەسىڭ، ەڭ باستىسى ءار ءبىر ىسكە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋىڭ كەرەك - دەدى.
تاعى قانداي تالاپتارى بار دەپ، ونىڭ بەتىنە ۇرەيلەنە قارادىم. ماعان بۇنداي تالاپتار ۇناپ تۇرماسا دا، «ايىنا ون مىڭ تەڭگە الاسىڭ» دەگەنى قۇلاعىما جاقتى ما، الدە جۇمىس ىزدەۋدىڭ زارى ابدەن ءوتىپ، انامنىڭ ءوزىنىڭ ءدارى-دارمەگىنە جەتپەيتىن زەينەتاقىسىنا ورتاقتاسقانىم جالىقتىردى ما، الدە اپكەم اقايشانىڭ بالالارىنىڭ اۋزىنان جىرىپ، بىزگە كومەكتەسەتىنى ىڭعايسىزداندىرىپ بىتكەندىكتەن بە، تەك باسىمدى شۇلعي بەردىم.
ادۆوكاتتىڭ كومەكشىسى بولۋ ونشا قيىن شارۋا ەمەس سەكىلدى، كوبىنە «بارىپ كەل، الىپ كەلمەن» جۇرەمىن. ادىلەت باسقارماسى، انىقتاما بيۋروسى، سوتتارعا ءار ءتۇرلى قۇجاتتار وتكىزىپ، الامىن، پوچتاعا حاتتار تاپسىرامىن، كومپيۋتەرگە گاۋھاردىڭ جازعان تالاپ ارىز-شاعىمدارىن تەرەمىن، مەن ءۇشىن ەش قيىندىعى جوق جۇمىستار. اراسىندا گاۋھاردىڭ ۇيىنە دۇكەندەر مەن بازارلاردان ازىق-تۇلىك اپارامىن، ونىڭ مەكتەپتە وقيتىن ەكى بالاسىنا دا باۋىر باسىپ قالدىم. كۇنى بويى مامالارىن كورمەيتىن بالالار مەنى كورسە ءار ءتۇرلى سۇراقتار جاۋدىرۋمەن بولادى. كىشىسى: ء«بىر جۇما دەگەن، ءبىر اپتا دەگەن ءسوز بە؟» دەسە، ۇلكەنى: ء«بىر قىزدى جاقسى كورسەڭ سمس جازۋ كەرەك پە، حات جازۋ كەرەك پە؟» –دەيدى.
مامام دا ءماز، العاشقى جالاقىمدى الاقانىنا اكەلىپ سالعاندا:
- مىنە قىزىم، سەن دە اياعىڭنان قاز تۇرا باستادىڭ، ەندى سەنى دە قۇتتى ورنىڭا قوندىرىپ ولسەم ارمانىم جوق - دەپ، كوزىنە جاس الىپ ءبىر بوساپ الدى. ەكى-ءۇش اي وتە باستىعىم مەنىڭ ۇقىپتى ەكەنىمە كوزى جەتە باستاعان سەكىلدى، كۇردەلى جۇمىستاردى دا تاپسىرا باستادى. ماعان زاڭداردى وقى دەپ، اراسىندا ءوزى دە ءتۇسىندىرىپ، ءار ءتۇرلى تالاپ ارىز، ارىز-شاعىمدار جازۋدى ۇيرەتتى. العاشقىدا ونىڭ تاپسىرعان كەيبىر ىستەرى ۇناماي، ءوزىمدى ءوزىم زورلاپ، قينالاتىن كەزدەرىم بولعانمەن، بىرتە-بىرتە ەتىم ۇيرەنىپ كەتتى. مارگارەت ميتچەللدىڭ سكارلەتى قۇساپ، «جوق مەن ەشقانداي جۇمىستان قاشپايمىن، ءوزىم تاپقان جالاقىممەن ءوزىمدى اسىرايمىن، ماماما كومەكتەسەمىن»-دەپ، ىشتەي تاس ءتۇيىن بولىپ جيناقتالىپ الدىم. الدىمەن بىرنەشە جىل جۇمىس ىستەپ، «جۇمىس تاجىريبەسى بار» - دەگەن اتاق الماسام، ماعان تالاي ەسىكتەردىڭ جابىق بولاتىنىن ءتۇسىندىم. الدىمەن، گاۋھاردىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىستىم. ونىمەن بىرگە سوت پروتسەستەرىنە قاتىسا باستادىم. سوت ماجىلىستەرىن جازعاندا ۋنيۆەرسيتەتتەگى لەكتسيانى تەز جازاتىنىم پايداعا استى. سوڭىنان گاۋھارعا وقىپ، تۇزەۋ عانا قالاتىن. كوپ نارسەنى اڭعارىپ، كۇن سايىن ەمەس، ساعات سايىن تاجىريبە جيناي باستادىم.
ارادا بىرنەشە ايلار ءوتتى، گاۋھار اپايىم ماعان ءدان ريزا، جەڭىل-جەلپى ىستەرگە جەكە دارا ءوزىم دە قاتىسا باستادىم. اقشا تاپپاسام بولمايدى، تولەيتىن نەشە ءتۇرلى سالىقتارىم مەن تولەمدەرىم بار ەكەن. ءبىر كۇنى ءبىر مەيرامنىڭ الدى ەدى، ءتورت ادۆوكات وتىراتىن كابينەتتە جالعىز قالىپپىن. گاۋھار وبلىستىق سوتقا كەتكەن، ماعان ءبىر قۇجاتتاردى راسىمدەپ قويۋدى تاپسىرعان. ەسىك قاعىپ، ىلە شالا شاعىن دەنەلى، ارىق ايەل ىشكە ەندى.
- شىراعىم گاۋھار وسى جەردە وتىرادى ما؟
ادۆوكات اپايىمنىڭ تانىسى ەكەن دەپ، ويلاپ،
- ءيا، اپاي. ول كىسى جارتى ساعات شاماسىندا كەلىپ قالامىن دەگەن-دەپ، ورىندىق ۇسىنىپ، بايەك بولا باستادىم. بۇرىن كورمەگەن كىسىم، ەگەر ءبىز قاتىسقان ىستەرگە قاتىستى ادامدار بولسا بىلەتىن ەدىم، كەيدە ولار سوت قاۋلىلارىن الۋعا ۇل- قىزدارىن، باسشىلار بولسا قاراۋىنداعى ادامداردى جىبەرەتىن، سولاردىڭ ءبىرى شىعار دەپ ويلادىم.
- سەن دە ادۆوكاتپىسىڭ، جاپ-جاسسىڭ عوي. اپاي ارسىڭ –گۇرسىڭ سويلەيتىن ادامعا ۇقسايدى، ال دەنەسى شاعىن ادامعا ولاي سويلەگەن ۇيلەسپەيدى ەكەن.
- جوق، اپاي، ازىرگە ستاجەر، ياعني كومەكشى دەسەڭىز بولادى.
- ا، سولاي ما؟ ءاي، شىراعىم مەنىڭ كۇتىپ وتىرعانىم سول ىزدەگەن ادامىم با، سەندەردە ەكى گاۋھار بار دەيدى عوي، ماعان كەرەگى، الگى سۋديانىڭ «سۇيىكتىسى» دەپ، اتايتىن ادۆوكات،اق سارى ايەل دەدى عوي - دەپ ءبىر توقتاعان. اپايىمنىڭ اقسارى، ال ەكىنشى ادۆوكات گاۋھاردىڭ ءداۋ قارا ايەل ەكەنى دە شىن، ءارى ول باسقا كابينەتتە وتىرادى.
- سۋديانىڭ سۇيىكتىسى؟ تۇسىنبەدىم، اپاي.
- ءاي، سەن ونىڭ كومەكشىسى بولساڭ، باستىعىڭنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلۋىڭ كەرەك قوي. ءيا، وسى ن، قالاسىنداعى سۋديا ءۋاليحانوۆتىڭ سۇيىكتىسى، وزدەرى بۇرىن ۋنيۆەرسيتەتتە بىرگە وقىعان دەيدى. جارتى ساعات ءالى وتكەن جوق پا، كۇتىپ قالدىم عوي. باستىعىڭمەن جۇمىستى بىرگە ىستەيسىڭدەر مە؟
- ءيا.
- ەندەشە مەن ءتۇس قايتا كەلەمىن. ءيا، الگى سول سۋديا مەنىڭ جەكەشەلەندىرىپ العان بالا-باقشامنىڭ ءىسىن قاراماقشى. جەكە كاسىپكەرمىن. جەكەشەلەندىرىپ العانى زاڭسىز دەپ، پروكۋراتۋرا سوتقا شىعىپتى، 3-4 جىل بويى شوشقا تاعالاپ جۇرگەن بە، سول سۋدياعا ەشبىر تانىس ارقىلى جاقىنداي الماي-اق قويدىم. اقشانى تەك وسى سۇيىكتىسى ارقىلى الادى دەيدى، ماعان جاقسى بىلەتىن ادامدار ايتتى. سول ءۇشىن گاۋھاردى ادۆوكاتتىققا الايىن دەپ وتىرمىن. سونشا اقشا توگىپ، جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن نارسەمدى وڭايلىقپەن بەرە سالام با؟ ول عيمارات بۇرىن قانداي ەدى، قازىر قانداي بولدى، جارقىراپ تۇر. سوتتى ساتىپ السام دا، ونى بەرمەيمىن-دەپ، اپاي توبەدەن تۇسكەندەي دۇڭك ەتكىزدى. ءوزىنىڭ سويلەۋ مانەرى سولاي ما، الدە وڭاشا ەكەنىمىزدى، مەنىڭ جاستىعىمدى كوزىنە ىلمەگەنى مە، ءدال سولاي دەدى.
- سوتتاردى ساتىپ الۋعا بولمايدى، اپاي.
- بولادى قالقام. تالاي سوتتاسقام. بۇرىن وداق كەزىندە ساتىپ الۋعا بولمايتىن، قازىر ءبارىن ساتىپ الۋعا بولادى، ادامدى دا، قىزمەتتى دە، مانساپ-ماراپات پەن اتاقتى دا، دوكتورلىقتى دا - ءبارىن ساتىپ الۋعا بولادى،تەك ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ ءوز باعاسى بار. اناۋ، الگى «بايان-سۇلۋ» جاقتاعى ماقتاۋلى كوللەدجدىڭ زاڭدى مەنەن ارتىق بىلمەيتىن ديرەكتورى زاڭ عىلىمدارى دوكتورلىعىن ساتىپ الماي قالاي الدى دەپ ويلايسىڭ؟ ال، جۇمىسىن ميليتسيادان باستاپ، نەشە جىل فينپولدا سالىق كوميتەتتەرىندە باستىق بولعان اناۋ جۇقالتاڭ جىگىت اكادەميك اتاعىن الىپ الىپ، ەندى ونىسىن ايتۋعا ءوزى ۇيالاتىن كورىنەدى. ولار ناعىز دوكتورلار مەن اكادەميكتەردىڭ تىرناعىنا دا تۇرمايتىندار عوي. سوتتار قارايتىن ىستەردىڭ دە باعاسى بار، بىرەۋى قىمبات، بىرەۋى ارزان دەگەندەي. باعاسى ىسكە عانا ەمەس، سۋديانىڭ جەكە باسىنا دا قاتىستى. بىرەۋىنىڭ تاماعى كەڭ، قاناعاتى ازداۋ، قۇدايىن ۇمىتقان، كوپ ايتادى، ەكىنشىلەرى «مەن جالعىز المايمىن عوي، جوعارىداعىلارمەن بولىسەمىن، ولاي بولماعان كۇندە سوت شەشىمىنىڭ كۇشى جويىلىپ كەتەدى» دەيدى، بىرەۋى بەرگەنىڭدى قاناعات تۇتادى. ءبىر-ەكى جىلدان كەيىن ءوزىڭ دە، ء«ىسىڭ زاڭدى بولسا دا، اقشاسىز جەڭە المايسىز، سوتتارعا زاڭدى نارسەنىڭ ءوزىن زاڭدى دەپ جازۋ ءۇشىن بەرۋ كەرەك» - دەپ، وتىراتىن بولاسىڭ، ءالى - دەپ، اپاي ماعان لەكتسيا وقىپ تاستادى. بۇل اپاي ماعان تۇك تە ۇناماي وتىر. اڭگىمەسىنەن تۇسىنگەنىم، گاۋھار اپايدى بىلمەيدى، ءبىرىنشى رەت ىزدەپ كەلىپ تۇر، باسقا ادۆوكاتتارعا جىبەرگىم كەلدى.
- اپاي، گاۋھار اپاي، كەيدە كەلەمىن دەپ، باسقا جاقتارعا جۇمىس بابىمەن كەتىپ قالۋى مۇمكىن، سوتى بولسا ءتۇس قايتا دا كەلمەيدى. باسقا كابينەتتەردە بوس ادۆوكاتتار بولۋى مۇمكىن، سولارعا ەرتىپ اپارايىن ءجۇرىڭىز.
- جوق، شىراعىم، ماعان باسقا ادۆوكاتىڭ كەرەك ەمەس. ماعان وسى اپايىڭ كەرەك. تالاي ادۆوكاتتى جولعا تاستايتىن زاڭگەرىم بار. سول ايتتى، قۇجاتتاردىڭ ازداپ تومپاق جەرلەرى بار ەكەن. كەيبىر سورلىلار بار عوي، «قاتىرامىز، ءبارىن زاڭدى جاساپ بەرەمىز، ارا تۇمسىعىن تىعا المايتىن ەتەمىز»- دەيدى دە، ىستەرىن شالا ىستەيدى. جەكەشەلەندىرۋ كوميتەتىندەگى جىگىتتەردىڭ شالاعايلىعىن ايتام دا.... اپاي ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتىپ تا سويلەپ بارا جاتتى. مەن سۋديا ءۋاليحانوۆ جۇرگىزگەن سوت پروتسەستەرىنە بىرنەشە رەت قاتىسقانىمىزدى، ءبىز تالاپكەر بولساق تا، جاۋاپكەر بولساق تا ءىستىڭ ءبىزدىڭ پايدامىزعا شەشىلىپ وتىرعانى ەسىمە ءتۇستى. .
ءتۇس قايتا كەلگەن ادۆوكات اپايىم، مەنى قالالىق سوتقا ءوزى قاتىسقان سوت ءماجىلىسىنىڭ حاتتامالارىمەن تانىسۋعا جىبەردى دە، سودان كەشكە ءبىر-اق ورالدىم. ادۆوكاتىم ماعان «جەكەشەلەندىرۋ تۋرالى زاڭدار مەن زاڭ اكتىلەرىن كوتەر، ەرتەڭ سوتقا قاتىسامىز» - دەدى. مەن بۇل اڭگىمەدەن جەكە كاسىپكەر ايەلدىڭ اپايىما جولىققانىن، جانە بەلگىلى ءبىر ورتادا مەنىڭ باستىعىمدى سۋديا ءۋاليحانوۆتىڭ سۇيىكتىسى دەپ اتايتىنىن ءبىلدىم.
ەرتەڭىنە مەن بىرگە قاتىسقان سوت پروتسەسىندە باستىعىمنىڭ ءوزىن ۇستاعان جاساندىلىعى ماعان كوزگە ۇرىپ تۇرعانداي بولدى. سۋديا ۋاليحانوۆتى تانىمايتىن ادام قۇساپ سويلەدى. كاسىپكەر ايەلگە سوتقا قاتىسۋدىڭ قاجەتى جوقتىعىن ايتقانى قانداي جاقسى بولدى. ايتپەسە، ول كىسى نە ويلار ەدى؟ ودان كەيىن مەن دە وسى ءىس بويىنشا سوت وتىرىستارىنا گاۋھارمەن بىرگە قاتىستىم، ءىستى قاراۋ ۇزاققا سوزىلعانمەن ءىس پروكۋراتۋرا ەمەس، كاسىپكەر ايەلدىڭ پايداسىنا شەشىلدى. مەنى تاڭداندىرعانى بۇل ءىس بويىنشا سوت وتىرىستارىنىڭ حاتتامالارىن باستىعىمنىڭ ايتۋىمەن بولماعان، ايتىلماعان نارسەلەردى قوسىپ مەن جازىپ، سوت شەشىمىن سۋديا ءۇشىن باستىعىمنىڭ جازعانى ەدى. كوپ نارسەلەردى، سونىڭ ىشىندە زاڭدى، زاڭسىز سوت شەشىمدەرىنىڭ قانداي بولاتىنىن ءبىلىپ قالعان باسىم قوبالجي بەردىم. بۇل جەڭىسىمىز ۇزاققا بارمايتىنداي، سەبەبى مەنىڭشە بۇل سوت شەشىمى اق جىپپەن قارا ماتانى كوكتەگەندەي ەدى. مەن كۇدىگىمدى جاسىرا المادىم.
- انا ىسكە قاتىسقان پروكۋرور سوت ءماجىلىسىنىڭ حاتتامالارىمەن تانىسىپ، ەسكەرتپە جازسا، بىزگە وڭاي بولماس.
- تانىسپايدى دا، جازبايدى دا، ول پروكۋرورمەن كەلىسىپ قويعانمىن.
- پروكۋرور اپەللياتسيالىق پروتەست جازسا، وبلىستىق تورالقا سوت شەشىمىن بۇزىپ، قايتا قاراۋعا جىبەرمەيدى مە؟
- جازبايدى، كەلىسكەنبىز، باستىعى تالاپ ەتىپ ناعىز جازىپ جاتسا، القامەن كەلىسىپ كۇشىندە قالدىرتامىن، 1-ءشى ساتىداعى سوتقا اپەللياتسيانى ءوز مىندەتىمە الامىن دەگەنمىن.
- كەلىسكەنى قالاي؟
«ارتىق سۇراق قويما، دەگەنىم قايدا»-دەگەندەي، اپايىم كوزدەرىن الارتتى. مەن قىزارىپ تومەن قارادىم.
«اپەللياتسيانى ء وز مىندەتىمە الامىن»- دەگەن ء سوز، تولىقتاي
ايتقاندا «1-ءشى ساتى سوت شەشىمىنىڭ كۇشىندە قالاتىنىنا گارانتيا بەرەمىن، اپەللياتسيا القاسى ونى كۇشىندە قالدىرادى»-دەگەن ءسوز. وسىدان كەيىن گاۋھار اپايدى «دەلوۆوي ەمەس» دەپ كور، رەتى كەلسە، قولىندا سىيقىرلى تاياقشاسى بارداي پروكۋرور مەن سۋدياڭدى دا شىرق اينالدىرىپ جىبەرەدى.
وسى ءىس ءبىتىپ، پروكۋروردىڭ دا اپەللياتسيالىق القاعا شاعىم بەرەتىن مەرزىمى ءوتىپ، سوت شەشىمى كۇشىنە ەندى. گاۋھار اپايدىڭ ايتقانى ءدال كەلىپ، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن پروكۋرور شاعىمدانعان جوق. مەنىڭ بىلەتىنىم، ءىس پروكۋراتۋرانىڭ پايداسىنا شەشىلۋى كەرەك-ءتى. بىراق، مەنىڭ انىق بىلەتىنىم ءىستىڭ زاڭعا ساي شەشىلمەگەنى. وندايدا گاۋھار اپاي ايتپاقشى «اركىم دە تەسىك تاماق بار» -دەپ، ءوزىمدى جۇباتقانسيمىن. بىراق، سوت پەن پروكۋرورلاردىڭ مەنىڭ كوڭىل تورىمدە تۇراتىن وبرازدارىنىڭ بىرتە-بىرتە كومەسكىلەنىپ، ابىرويلارىن جوعالتقان ادامداي بولىپ، قادىرى كەتىپ بارا جاتقانىنا كۇيىنەمىن. ارينە كىمنىڭ پايداسىنا شەشىلسە دە، مەنىڭ شارۋام شامالى، بىراق، كەيدە ءىشىمدى قارا مىسىق تىرنالاپ جاتقانداي بولاتىنى نەسى؟
وسى ءىس بىتكەن سوڭ، ادۆوكات باستىعىم «وزىڭە ادەمى سۋمكا الارسىڭ»-دەپ، بەس مىڭ تەڭگەنى قولىما ۇستاتا سالدى. الار الماسىمدى بىلمەي تۇرىپ قالدىم. وعان كوڭىل اۋدارعان گاۋھار اپاي جوق، سۋمكاسىن الىپ، «ۇيگە كەتتىم» -دەپ شىعىپ جۇرە بەردى. كولدەنەڭ كەلگەن ولجامدى شەشەمە الىپ كەلىپ:
- ماما، وتكەندەگى اقشا بولماي الا الماي جۇرگەن ءدارىڭىزدى الىڭىز-دەپ ەدىم، انام:
- جالاقىڭدى اكەلگەنىڭە ءبىر جۇما بولعان جوق، بۇل نە قىلعان اقشا؟-دەپ، شەشەم قولىنا سالعان قىزىل بەس مىڭ تەنگەلىك الاقانىن كۇيدىرىپ بارا جاتقانداي ۇرپيە قاراعان.
- ماما، بۇل جاقسى جۇمىسىم ءۇشىن بەرىلگەن سىيلىق - دەدىم، بەتىنە تۋرا قاراماۋعا تىرىسىپ. انام قىمبات ءدارىسىن الاتىن بولعانىنا ما، قىزىنىڭ «پرەميا» العانىنا ما قاتتى قۋاندى. مەن بىرنەشە كۇن دەنەم دەل-سال بولىپ، اۋىرىپ مازاسىزدانىپ ءجۇردىم، ءتىپتى قاي جەرىم اۋىراتىنىن دا بىلمەيمىن. ءبىر كۇماندى ىسكە ءوزىمنىڭ دە قاتىسىم بارى، اسىرەسە وتىرىكتى شىنداي قىلىپ، سوتتا جاۋاپ بەرگەن ادامداردىڭ جاۋاپتارىن بۇرمالاپ، جازعان حاتتامالارىم تۇندە تۇسىمە كىرىپ شوشىپ ويانعان كەزدەرىم دە بولدى. ءومىر پاراقتارىنىڭ ونشا تازا ەمەس بەتتەرىنە كەزىككەندەيمىن.
«ادام ءۇش كۇننەن كەيىن كورگە دە ۇيرەنەدى»-دەمەيدى مە، نە ءبىر قۇيتىرقىلىقتارعا مەن دە ۇيرەنە باستادىم. ادامنىڭ جامان نارسەلەرگە ەتى ولە باستاعانى قيىن ەكەن، بىراق، ونىڭ جاعىمدى جاقتارى دا بارما دەپ قالدىم. مەن ەشكىمنىڭ نارسەسىن ۇرلاعان جوقپىن عوي دەيمىن، ءوزى كەلگەن اقشا. ول اقشا كەلمەسە مەن دە انامدى قۋانتا المايتىن ەدىم، ول قىمبات ءدارىسىن الا المايتىن ەدى. مەن انامدى قالاي بولسا دا قۋانتقىم كەلەدى، ءارى ول العىسى كەلگەن دارىلەرىن السا دەيمىن. سول سەبەپتى كەيدە ىشىمنەن باس كوتەرەتىن ەكىنشى
اقەركەنىڭ ويلارىن باسىپ تاستاۋعا ۇمتىلامىن.
بۇرىن سوتتاردا اق-قارا انىقتالىپ، ادىلدىك جەڭەدى، وتىرىك ورگە باسپاي قالادى، شىندىق جارقىراپ شىعادى، تەك ءادىل، ادال ادام عانا سوت بولىپ جۇمىس ىستەيدى-دەپ ويلاۋشى ەم، وعان بەك سەنىمدى ەدىم. بىراق، كەي-كەزدە ادامىنا قاراي زاڭداردىڭ بەتىن باسىپ قاشىپ كەتەتىنىنە، شىندىقتىڭ شىرىلداپ، اقيقاتتىڭ اشىلماي قالاتىنىنا، اشىلعان اقيقاتتىڭ كومىلگەن ولىكتەي قايتا جابىلاتىنىنا، ءىستىڭ شەشىلۋى ادۆوكاتتىڭ زاڭدى قاتتى بىلەتىن بىلىمدىلىگىنە ەمەس، ونىڭ باسقاشا ىسكەرلىگىنە بايلانىستى ەكەنىنە كوزىم جەتە باستادى. سوتتا جەڭىسكە يە بولۋىڭ قارالاتىن ىستەردىڭ زاڭدى، زاڭسىزدىعىنا بايلانىستى ەمەس، باسقا دا كوپ فاكتورلارعا تاۋەلدى ەكەن. بىلايشا ايتقاندا اركىمنىڭ ءوز شىندىعى، زاڭ تۋرالى ءوز تۇسىنىكتەرى بار. بىردە اپايىمنىڭ ءبىر كليەنتكە «سوتپەن ماسەلەنى ءوزىڭ شەش، مەن بارىنشا قۇجاتتارىن دۇرىستايمىن، سوتپەن سويلەسپەسەڭ بولمايدى»-دەگەنىن ەستىگەنمىن. ءىسى تۋرا، زاڭ ءوز جاعىنداعى ادامنىڭ جولى بولماي، كەرىسىشە زاڭسىزدىقتىڭ، وتىرىكشى، زاڭدى بەلدەن باسقان ادامداردىڭ جولى بولىپ كەتەدى ەكەن. ارينە، ول جاعدايلار سول پروتسەسكە قاتىسۋشى ادۆوكات، پروكۋرور، سۋديالاردىڭ ءىس-ارەكەتى، كومەگىمەن جۇزەگە اسادى.
ءبىر كۇنى گاۋھار اپايدىڭ ۇيىنە تۋعان كۇنىمەن ەكى ءۇش-دوس ايەلدەرى قۇتتىقتاپ كەلدى. مەن قوناق كۇتىسىپ، تاماقتارىن، ءشايىن كەزەگىمەن اپارىپ، ارتىق ىدىستارىن جيناپ ءجۇرمىن. تىڭدامايىن دەسەڭ دە، سوزدەرىنە ەرىكسىز كۋا بولدىم. ورتالارىنداعى ءبىر سوزشەڭ، ادەمىشە كەلگەن ايەل ءسوز اراسىندا:
- قۇرمەتتى قىز-كەلىنشەكتەر، بۇگىن كىلەڭ بويداقتار وتىرىپ قالىپپىز، الدا مەيرام جوق دەمەي، مىناۋ كۇزدىڭ ادەمى «بارحاتنىي سەزونىن» شىعارىپ سالمايمىز با، جىگىتتەرمەن جينالايىق تا-دەۋى مۇڭ ەكەن، ءبارى قوشتاي كەتتى، تەك مەنىڭ باستىعىم عانا،
- مەندە قازىر پوكلوننيك جوق، بارا المايمىن دەۋى مۇڭ ەكەن، اپايىممەن سىيلاستىعى بار كۇلاش دەگەن ادۆوكات:
- ە، گاۋھار وتىرىك ايتپاساڭشى، انا سۋديا ماحابباتىڭ شە، سونى اكەل – دەپ، تاق ەتە ءتۇستى. مەن ىستىق ءشاي اكەلۋگە كەتتىم دە، اڭگىمەنىڭ نەمەن اياقتالعانىن ەستىمەدىم. گاۋھار اپايىمنىڭ وتكەندەگى سۋديانىڭ سۇيىكتىسى ەكەنىنە سەنە باستادىم. بىراق، ارالارىندا ءبىر سەزىم بار ادامدارعا ۇقسامايتىن سەكىلدى. ءبىر كۇنى مەنىڭ كۇدىگىمدى تەكسەرەتىن وقيعا بولدى.
گاۋھار اپايدىڭ كىشى بالاسى اياق استىنان قاتتى سىرقاتتانىپ اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدى. جەڭىل-جەلپى ىستەرگە سەنىم حاتپەن ءوزىم قاتىناسىپ اپايىمنىڭ باسشىلىعىمەن جۇمىستاردى ىستەپ جاتتىم. اپايىمنىڭ سەنىمىن اقتاعان سوڭ، ماعان تولىقتاي سەنەتىن بولدى ما، الدە باسقاشا شاراسى بولمادى ما، قۇپيا، كۇردەلى جۇمىستارىن دا ماعان جۇكتەي باستادى. كەيبىر ادامدارمەن كەزدەسىپ، ولاردان ءار ءتۇرلى قۇجاتتار مەن قارنى تولىق كونۆەرتتەر الاتىن بولدىم. بىرەۋلەرگە اپارىپ بەرەتىن بولدىم. اراسىندا اپايىم، جالاقىمنان باسقا «تورعا بالىق تۇسكەن كۇندەرى» ماعان دا ءۇش مىڭ-بەس مىڭ ۇستاتىپ، «ماماڭا ءدارى الارسىڭ»-دەيدى. وتكەندە «العان سۋمكاڭ كانە؟»-دەگەندە، بەس مىڭ تەنگەنى ماماما الا الماي جۇرگەن ءدارىسىن الۋعا بەرگەنىمدى ايتقانمىن. جۇمىسقا ءبىراز توسەلىپ قالدىم، ماقتانعانىم ەمەس، اپايىم دا اراسىندا «تۇيسىگىڭ بار قىزسىڭ، مولودەتس»-دەپ قويادى.
بىردە اپايىمدى ىزدەپ، وتىزدارداعى ءبىر ماقتانشاقتاۋ بيزنەسمەن جىگىت كەلدى.
- گاۋھار اپايىڭ قاشان شىعادى؟
- بىلمەيمىن، بالاسى قاتتى اۋىرىپ جاتىر.
- سەنى سونىڭ كومەكشىسى دەيدى، شىن با؟
- ءيا.
- رەستورانعا تاماق ىشۋگە بارايىق.
- جوق راحمەت، مەن بوتەن ادامدارمەن ەشقايدا بارمايمىن.
-نەگە شوشيسىڭ، سونشا، سەندەي ادەمى قىزبەن بىرگە وتىرىپ تاماقتانعىم كەلەدى، وندا نە تۇرعان نە بار، مەتيسكا ەمەسسىڭ بە ؟
- جۇمىسىڭىزدى ايتا بەرىڭىز، نە باسقا ادۆوكاتتارعا بارىڭىز.
- سەن گاۋھارعا تۋىسسىڭ با؟
- جوق، بىلاي... نە...
- ءتۇسىندىم، ءتۇسىندىم. سەندەر وندايدى جاسىراسىڭدار عوي. ەڭ العاشقى قاتىسقان سوتىمدا شەشەسى ادۆوكات، قىزى سۋديا، پروكۋرور شەشەسىنىڭ ليۋبوۆنيگى ەكەن، ونى سوڭىنان ءبىلدىم عوي، ال مەن بولسام ادۆوكات تا الماعام، سولار تسەلىي سپەكتاكل قويىپ ەدى، ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. ۆسە تاكي سەن مەتيسكاعا ۇقسايسىڭ، بابۋشكا، پرو- بابۋشكالارىڭ تاتاركا ەمەس پە؟
ول مەنىڭ ءوزى ايتقانداي «سيمپاتيچنىي نوسيگىمە» قاراپ، ءوزىنىڭ جۇمىسىنان گورى مەنىڭ شىققان تەگىمە باسىن قاتىرىپ وتىرعانداي بولىپ كورىندى.
- گاۋھاردىڭ بالاسى قاي بولنيتسادا، كۇندىز-ءتۇنى قاسىندا دەيمىسىڭ، «سوتكاسىن» وزگەرتىپ جىبەرىپتى عوي؟
- مەن ءسىزدى بىلمەگەندىكتەن ەشتەڭە ايتا المايمىن.
- مەن بۇگىن كومانديروۆكاعا كەتەتىن ەدىم، گاۋھاردا وتە تىعىز جۇمىسىم بار.
- اتى-ءجونىڭىزدى، جۇمىسىڭىزدى جازىڭىز، اپارىم بەرەمىن.
- قاپ مىنا قىزدىڭ قىرسىعىن-اي، مەن اپايىڭنىڭ تۋىسقانىنداي بولىپ كەتكەنمىن، ول مەنىڭ بەس ىسىمە قاتىسقان، ءبارىن جەڭگەنبىز.
- سوتتاعى ءىسىڭىز تىعىز بولسا، باسقا ادۆوكاتتارعا بارمايسىز با - دەپ، تەرەزەگە شۇقشيىپ، ودان توبەگە قارادىم. اپايىمنىڭ تاپسىرماسى سولاي، بىرەۋلەر وتىرىك ايتىپ، بىرەۋلەردىڭ اتىنان ادەيى كەلۋى مۇمكىن دەگەن، وتە مۇقيات بولۋدى ەسكەرتكەن، رەسمي جاۋاپ بەر، جەلىمدەي جابىساتىندار بولادى، ولاردى جاقىنداتپا، ەڭ ءبىرىنشى بەت-الپەتىڭدى بيلەپ ۇيرەن، باسقا جۇرت نە قۋانىپ تۇرعانىڭدى، نە رەنجىپ تۇرعانىڭدى بىلمەيتىن بولسىن دەگەن، سونىڭ ايتقاندارىن ورىنداپ تۇرعانىم. بيزنەسمەن جىگىت اينالاعا ءبىر قاراپ الىپ، باسىن ماعان جاقىنداتىپ، مەن وتىرعان ستولدىڭ جارتىسىن دەنەسىمەن جاۋىپ، سىبىرلاي سويلەدى.
- ەي، قارىنداس، سەن شىنىمەن سەنبەي وتىرعاننان ساۋمىسىڭ، مەن شىنىمەن سەنىڭ ادۆوكات اپايىڭمەن تۋىسقانداي بولىپ كەتكەن اداممىن.، سوتتارىڭدى قويشى، ولاردى نەشە مارتە ساتىپ الىپ، نەشە مارتە قايتىپ ساتىپ جىبەرە الامىن. ولاردىڭ 70-80 پايىزى ساۋداگەرلەر عوي. مەن بۇرىن بىلاي كەلمەيتىنمىن، اپايىڭا ماشينا جىبەرتىپ، كافە-رەستورانداردا سويلەسەتىنبىز. سوتكاسى جاۋاپ بەرمەيدى، ءۇيىن بىلمەيمىن. ماعان پروبلەمامدى تەز «ۋلاديت» ەتىپ بەرەتىن ادام كەرەك، تەندەرگە قاتىسۋىم كەرەك ەدى، سوعان كەتىپ بارامىن، ەرتەرەك بارماسام بولمايدى.
- اعاي، مەن ەشتەڭە ايتا المايمىن، مىنە قاعاز، مىنە قالام. جۇمىسىڭىز بەن اتى-ءجونىڭىزدى جازساڭىز اپارىم بەرەمىن.
مەنەن ەشتەڭە شىقپايتىنىن بىلگەندەي، ول مەن بەرگەن قاعازعا سويداقتاتىپ اسىعىس ءبىر نارسەلەر جازدى دا، قالتاسىنان دوللارلار الىپ، جازعان قاعازىمەن الدىمدا تۇرعان قىلمىستىق كودەكسكە سالىپ ماعان ۇسىندى. مەن بىرەۋ بايقاپ قويعان جوق پا دەپ، اينالاما كوز سالدىم. الىس بۇرىشتا وتىرعان ادۆوكاتقا ەكى ادام ەكى جاعىنان داۋرىعىپ ءبىر نارسەلەردى ءتۇسىندىرىپ جاتىر ەكەن، بىزدە جۇمىسى جوق. جالپى ادۆوكاتتار تاڭەرتەڭگىلىكتە جينالىپ، سودان كەيىن ءار قايسىسى حالقى تىعىز ورنالاسقان ۇلكەن قالانىڭ ءار جەرىندە ورنالاسقان سوتتارعا كەتە باستايدى. قاعازدارىن ۇيلەرىندە جازىپ، سوتتارىنا قاتىسىپ جۇرسە بولدى، ولار ەشكىمگە ەسەپ بەرە بەرمەيدى، سوتى جوق بولسا دا تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن وتىراتىندارى جوق. تەك كەزەكشى بولاتىن كۇندەرى تولىق وتىرسا بولدى. وندا دا ادۆوكاتتارعا كەزدەيسوق ىزدەپ كەلىپ تاپ بولاتىندار نەكەن-ساياق. ولار ادۆوكاتتاردىڭ اتى-ءجونىن ايتىپ ىزدەيدى. ولاردى ادۆوكاتتارمەن ىستەس بولعان، ياعني، بۇرىن سوتقا ءىسى تۇسكەن تۋىستارى، كورشىلەرى، دوستارى تاعى باسقالارى جىبەرىپ جاتادى. اراسىندا كەيبىر ادۆوكاتتاردىڭ وزدەرىنە تۇراقتى تۇردە كەلەتىن كليەنتتەرى دە بار.
- قارىنداس، ءجۇر، اپايىڭا ماشينامەن اپارايىن.
- سىزبەن ەشقايدا بارمايمىن دەدىم عوي.
- ەندەشە مىنانى بۇگىن اپايىڭا اپارىپ بەر، سروچنو دە. بايقاۋىمشا بيزنەسمەن اعايدىڭ داۋسى اشۋلى دا، قاتقىل، ءبىرتۇرلى ءامىرلى ەستىلدى. ماعان اپايىمنىڭ قالتا تەلەفونىنىڭ نومەرىن بەرمەدى-دەپ اشۋلانعانى بولسا كەرەك.
- بۇگىن بولماسا ءبىر كۇنى بىرگە تاماقتانارمىز، ساۋ بول.
ول كەتىپ بارا جاتىپ ماعان تاعى ءبىر باستان اياق قاراپ شىقتى. اراسىندا قاعاز بەن دوللارلار سالىنعان سول كودەكستى ۇستاسام شاعىپ الاتىنداي بولسا دا، سۋمكاما سالىپ الىپ، دارەتحاناعا كىرىپ، كابينانىڭ ەسىگىن قۇلىپتاپ، بيزنەسمەن جىگىتتىڭ جازعانىن وقىدىم. ەگەر شىنىمەن سروچنو بولسا، جۇمىس اياعىن كۇتپەي قازىر بارۋىم كەرەك. ء«ىس قاداعالاۋ القاسىندا قارالادى. دوكلادچيك تاڭىربەرگەنوۆ، راحات جشس-ىنىمدىكى. مىناۋ گونوراردىڭ جارتىسى، قالعانى ءىس بىتكەن سوڭ. وردەرگە بولەك تولەنەدى» سوزىمدە تۇراتىن جىگىت ەكەنىمدى بىلەسىز عوي. ءىنىڭىز ەسەن». اراسىنداعى دوللارلاردى دا ساناپ شىقتىم، تۋرا التى مىڭ ەكەن. كابينەتىمە كىرمەستەن بالالار اۋرۋحاناسىنا، اپايىما تارتتىم.
بيزنەسمەن جىگىتتىڭ جازعانىن وقىعان گاۋھار اپايىم، تەز-تەز ءبىر نارسەلەردى جازدى دا مىڭ دوللاردى الىپ قالىپ، قالعان اقشا مەن زاپيسكاسىن الدىندا وقىپ وتىرعان ادەبي كىتابىنىڭ اراسىنا سالىپ، قولىما ۇستاتىپ، ودان تاكسيگە اقشا بەرىپ، ءما «تاكسيمەن بارىپ، تەز اپارىپ بەر» - دەپ، مەنى قالاداعى ن اۋدانىنداعى سۋديا ۋاليحانوۆقا جىبەردى. قالاي كىرىپ، نە ايتۋ كەرەكتىگىن مۇقياتتاپ ءتۇسىندىردى. مەن گاۋھار اپايىمدى سول سۋديانىڭ كوڭىلدەسى دەپ بىرنەشە رەت ەستىگەنىمدى ەسىمە الدىم. مەيلى، كۇيەۋى جوق قوي، كوڭىلدەسى بولسا بولا بەرسىن، ماعان كەلىپ كەتەرى جوق دەپ قويعام، وسى جۇرتتىڭ بىرەۋدە نە شارۋاسى بار ەكەن؟ اپايىمنىڭ زاپيسكاسىن وقىعىم كەلدى، ول ەشقانداي كونۆەرتكە سالىنباعان، «مەنى وقىعىڭ كەلسە، وقى» دەپ تۇرعانداي. ارينە، بىرەۋدىڭ جازعانىن وقۋ جاقسى ەمەس ەكەنىن بىلەمىن، ءتىپتى ۇيات نارسە. بىراق، ىشىمنەن ءتىل قاتقان ەكىنشى ءبىر اقەركە: «ودان ەشكىمگە زيان كەلمەيدى، مۇمكىن ساعان پايداسى تيەر، بۇل دا تاجىريبە جيناۋدىڭ ءبىر ءتۇرى عوي»-دەپ تۇرعانداي. زاپيسكانىڭ ماعىناسىن جاتقا ءبىلۋىم كەرەك سەكىلدى، مىسالى جوعالتىپ السام قايتەمىن، سوندا نە ايتىپ بارامىن؟ زاپيسكانىڭ بۇكتەۋىن اشىپ وقىسام، بار بولعانى: «نادزور، اۆانس، راحات»-دەگەن ءۇش-اق اۋىز ءسوز جازىلعان ەكەن.
ميسسيس مارپل مەن شەرلوك حولمس تۋرالى كوپ وقىپ ەدىم، بىردەن «راسشيفروۆكا» جاسادىم. ءىس قاداعالاۋ القاسىندا قارالادى. «راحات» جشس-ءنىڭ پايداسىنا شەشىلۋ كەرەك. 5000 دوللار جارتىسى، تاعى وسىنشا اقشا بەرىلەدى.
مەنى كورگەن سۋديا:
-ا-ا-ا، كەلە عوي، گاۋھاردىڭ ءسىڭلىسىسىڭ بە؟ جاڭا ول حابارلاسقان سوڭ، ەسىك الدىنداعى كەزەكشىگە ايتىپ قويعانمىن - دەدى سۋديا. گاۋھار اپاي حابارلاسىپ، قۇجاتتار اكەلەدى - دەپتى، مەنىڭ جۇمىسىم جەڭىلدەدى. ەسىك جاققا بىرەۋ كىرىپ كەلەدى مە دەپ، قاۋىپتەنە كوز سالدىم دا، ءۇن-ءتۇنسىز كىتاپتى ۇسىندىم.
- قورىقپا بەرە بەر، ءبارى وبەدكە كەتكەن-دەدى، سول ەكى ارادا كىتاپتى قايدا سۇڭگىتكەنىن بايقاماي قالدىم، ايتەۋىر قولىندا جوق، بەلبەۋىنە قىستىرعان سەكىلدى، سەبەبى كوستيۋم كيىپ الىپتى. شىعىپ بارا جاتىر ەدىم، ول «مەن وبەدكە كەتىپ بارامىن، ايالداما الىستاۋ عوي، وعان دەيىن الا كەتەيىن» - دەدى. سۋديا اعامىزدىڭ الدە كوڭىل كۇيى جاقسى ما، الدە قارا تەرگە ءتۇسىپ تۇرعان مەنى ايادى ما، الدە باسقا سەبەبى بار ما، ول اراسىن ايىرا المادىم، مەنىڭشە سۋديا بۇلاي جاساماۋ كەرەك ەدى. ايالداماعا دەيىن اجەپتاۋىر جەر، بارسام بارىپ قالايىن دەپ ويلادىم. سۋديانىڭ اپپاق سۇلۋ دجيپىنە وتىرعاندا ول بىردەن:
- بالاسى قاتتى اۋىرىپ، گاۋھارعا قيىن بولعان ەكەن – دەدى، سۋ جاڭا
كولىگىن تاسباقاشا ايداپ كەلە جاتقان سۋديا ۇلكەن جولعا تۇسە بەرىپ.
- ءيا، كۇندىز-ءتۇنى بالاسىنىڭ قاسىندا، جالعىز وزىنە قيىن بولدى.
- جالعىزى قالاي، انا سپورتسمەنگە كۇيەۋگە ءتيىپ العان جوق پا ؟
- قانداي سپورتسمەن؟
- مالىكتى ايتام.
وكىنىشكە وراي، ماشينا ايالداماعا توقتاپ، مەن راحمەتىمدى ايتىپ ءتۇسىپ كەتتىم.
مالىك دەگەن جىگىتتى كەيدە اپايىمنىڭ ۇيىنەن كورەمىن، كەيدە گاۋھاردى جۇمىستان ماشيناسىمەن الىپ كەتەتىن. اپاي ونى «تۋىسقان ءىنىم» دەيتىن. بىراق، تۇسىنىكسىزى كەيدە «ماكە» دەپ، ەركەلەي ءۇن قاتاتىن. سوڭعى كەزدە ول كورىنبەي كەتتى. وسى وقيعادان كەيىن مەنىڭ ادۆوكات اپايىمنىڭ ەشقانداي سوتتىڭ سۇيىكتىسى بولماعانىن، ولار تەك رەتى كەلگەندە، ارا-تۇرا بىرگە «بيزنەس» جاسايتىنىن ءتۇسىندىم.ال اپايىمنىڭ ناعىز سۇيىكتىسى ءتۇر-ءتۇسى مەن دەنە-پوشىمى كەلىسكەن مالىك ەكەنىن ۇقتىم. اپايىمنىڭ سوڭعى كەزدە كوڭىل-قوشى جوق، ونىڭ سىرى مالىكتە ەكەن، ال، بالاسىنىڭ اۋىرعانى قوسىمشا جۇك بولعان. سوندا دا ءبىر سىر بەرمەيتىن. ول كىسىنىڭ ايقايلاعانىن، جىلاعانىن، نە قاتتى قۋانىپ قانداي دا ءبىر ەموتسياعا بەرىلگەنىن كورگەن ەمەسپىن. گاۋھار اپايدىڭ بويىندا مەن قۇرمەت تۇتاتىن ۇلكەن ءبىر قاسيەتى-ەكى بالاسى ءۇشىن جانى شىعاتىن. از كەم ۋاقىتى بولسا، بالالارىمەن اينالىساتىن. بالالارىنا ويىنشىقتاردىڭ، كيىمدەردىڭ، تاماقتاردىڭ نەشە ءتۇرىن الاتىن. مەنىڭ بىلەتىنىم ول بالالاردىڭ اكەسى دە، شەشەسى دە، اتاسى دا، اجەسى دە ءوزى ەدى. ول كىسىمەن ءبىر جىل بىرگە ءجۇرىپ تۇرعاندا ول تۋرالى ءوز اۋزىنان ول كىسى قاي جاقتان، كۇيەۋى كىم بولعان، اتا-اناسى بار ما تاعى باسقا جەكە باسى تۋرالى ءبىر مالىمەت بىلگەن ەمەسپىن، ماعان سول جۇمباق ايەل كۇيى قالدى.
مەنىڭ گاۋھار اپايدىڭ قاسىندا ءجۇرىپ وتكىزگەن كۇندەرىم، ماعان كوپ نارسەگە بىرنەشە كوزقاراستا قاراۋدى ۇيرەتتى. ءار نارسەنىڭ ەكى جاعى بار سەكىلدى، اق جانە قارا. قارا جاعىن ادامدار كۇن سايىن كورىپ، كەزدەسىپ، ولارعا ارالاسىپ جۇرسە دە ول تۋرالى ايتپاۋعا تىرىسادى. كورەدى، ەلەيدى، ارەكەتتەر جاسايدى، بىراق، ايتپايدى. ايتپاعانى ءوز الدىنا جاسىرادى. از ۋاقىتتا كەيبىر ادۆوكاتتار مەن سۋديالاردىڭ ايتاتىندارى مەن جاسايتىندارىنىڭ ارا قاشىقتىعى جەر مەن كوكتەي ەكەنىنە كوزىم جەتتى. مەنىڭ وقىپ جۇرگەن كەزدەگى ولار تۋرالى تۇسىنىگىم مەن ومىردە كورىپ جۇرگەنىم تۇك قابىسپايدى. سوتتاردىڭ جابىرلەنۋشىنى اياپ، ءىستى زاڭعا ساي قاراپ، ءادىل شەشىم شىعارادى دەگەن تۇسىنىگىم شاشىلىپ قالدى. ءادىل شەشىمنىڭ بارلىعى زاڭدى بولا بەرمەيدى ەكەن. اسىرەسە، ءبىر تەپكەنى دالەلدەنبەسە دە، قىلمىسكەردىڭ اياعىن كوگەرتىپ قويدى دەپ، ۇلگىلى پوليتسيا قىزمەتكەرىنە بەس جىل تۇرمە بەرگەن مەن ادامدى قورلاپ ولتىرگەنى ءۇشىن قىلمىسكەرگە دە دە بەس جىل تۇرمە بەرگەن زاڭدى دا، سوتتى دا ء وز باسىم قابىلداي المايدى.
سوتتار ازاماتتىق ىستەر بويىنشا شەشىم، قىلمىستىق ىستەر بويىنشا ۇكىم شىعارعاندا ولاردا تەك ءبىر عانا مۇددە بولادى ەكەن. ول شىعارعان شەشىمدەرى مەن ۇكىمدەرىنىڭ كۇشىن كەلەسى ساتىداعى سوتتار جويماسا بولدى. ءادىل نە ءادىل ەمەستىگى ماڭىزدى ەمەس. سەبەبى، كۇشىن جويماعان سوت شەشىمى ءادىل ەمەستىگى ءوز الدىنا ءجۇز جەردەن زاڭسىز بولسا دا كۇشىن جويماعاندىقتان زاڭدى بولىپ سانالادى. ال ونىڭ كۇشىن جويۋ ءۇشىن كوپتەگەن كەدەرگىلەر بار. ءبىرىنشى سوت ساتىسىندا ىستەردىڭ قارالۋ ۋاقىتى ءيا ءبىر ايدا، ءيا ەكى ايدا قارالىپ ءبىتۋى كەرەك بولسا، ولاردى ءار ءتۇرلى، ونىڭ ىشىندە وتىرىك، ياعني، قولدان جاسالعان سەبەپتەرمەن 5-6 ايعا دا سوزۋعا بولادى. سوتتار ۋاقتىلى تاعايىندايدى، ءبىر پروتسەسىندە جاۋاپكەر، ءبىر پروتسەسىندە تالاپكەر، ءيا ادۆوكاتتارى، ءيا كۋالار كەلمەيدى. اۋىرىپ قالادى، باسقا ءىسى بويىنشا ءجارىسسوز ەكەن دەيدى، نە بولماسا ىسكە ۇنەمى قاتىسىپ جۇرگەن پروكۋرور كەلمەي، باسقا پروكۋرور قاتىسىپ، ىسپەن تانىسۋعا ۋاقىت سۇرايدى. ءسويتىپ ءىستىڭ قارالۋىنىڭ سوزبالاڭعا سالىنعانىنا ەشكىم كىنالى بولمايدى. ساندالىپ جۇرگەن تالاپكەر ما، جاۋاپكەر مە، شارشاپ كەتەدى، جۇمىسىنان قالىپ جاتادى، كەلىپ-كەتۋى بار، ەڭ سوڭىندا شارشاپ قولدى ءبىر سىلتەيدى. زاڭعا دەگەن قۇرمەتى جويىلادى، سوتقا دەگەن سەنىمى سەلكەۋ تارتىپ، قوعامعا، بيلىك ورىندارىنا دەگەن رەنىشى ارتادى. ەڭ باستى قورقىنىشتىسى وسىنداي ستسەناريلەردىڭ كەي كەزدەردە سوتتىڭ دا قولىمەن جاسالاتىنى.
ءيا، سونداي كەزدەردە مەنىڭ گاۋھار اپايىمنىڭ ىسكەرلىگى مەن ءتىل تاپقىشتىعى كەرەك-اق. ەكى بىردەي ءىستى، گاۋھار اپايىم ءوزىنىڭ مۇددەسىنە قاراي، قاجەت ەتسە ء بىر ايعا جەتكىزبەي بىتىرە الادى دا، قاجەت ەتپەسە، 5-6 ايعا دەيىن سوزا الادى. مەن بۇل جەردە ادۆوكاتتاردىڭ دا نەشە ءتۇرى بولاتىنىن، ولاردىڭ سوتقا قاتىسۋ ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ دە ءار ءتۇرلى بولاتىنىن عانا ەمەس، سوتتار مەن پروكۋرورلاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ جاماندى-جاقسىلى نەشە تۇرىنە قانىقتىم.
ءبىر جاعىنان بۇنداي جاعدايلاردىڭ كولەڭكەلى جاقتارىنىڭ ءجيى كەزدەسەتىنىن جانە ولاردى جاقىننان بىلگەنىمە وكىنسەم، ەكىنشى جاعىنان قوعامىمىزداعى ورىن الىپ جاتقان جايسىز جاعدايلارمەن كولەڭكەلى ىستەردەن قاشىپ، باسقا پلانەتاعا كەتىپ قالا المايتىنىم بەلگىلى. تەك ولاردى تۋدىراتىن سەبەپ-سالدارلاردى جويىپ، ىسكە اسىراتىندارمەن كۇرەسۋ ءۇشىن ەرتەرەك بىلگەندە جاقسى.. ال كۇرەسۋ ءۇشىن ولاردىڭ جاي –جاپسارى، قۋىستارىن، بولىكتەرى مەن تەتىكتەرىن بىلگەن ارتىق ەمەس.
كوپ كەشىكپەي، مەنىڭ دە ستاجيروۆكا مەزگىلىم ءبىتىپ، ادۆوكاتتار كوللەگياسىنىڭ مۇشەسى بولىپ جۇمىسىمدى باستاعانمەن، بۇرىنعى سىنىپتاس جىگىتىم جاندوسقا تۇرمىسقا شىعىپ قاراعاندىعا كەتتىم. گاۋھار اپايعا بەرگەن ۋادەمدى ورىنداپ، ارامىزداعى نارسەلەر تۋرالى ەشكىمگە ءتىس جارعان ەمەسپىن، تەك كۇندەلىگىمنەن باسقا. گاۋھار اپاي مەن كەتەردە قيماستىقپەن قوشتاسقان، مەن دە ونىڭ قاسىندا بولعان ءبىر جىل ىشىندە ءبىراز ءومىر مەكتەبىنەن وتكەن سەكىلدىمىن.
ر. كاميدۋللاقىزى
Abai.kz
