ەلىمىزدەگى جىلىجايدىڭ باسىم بولىگى وڭتۇستىك وڭىرلەردە ورنالاسقانى بەلگىلى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ەڭ ءىرى جىلىجايلار «ادەليا» شق جانە «امانكەلدi» جشس-ءى. جىلىجاي سالۋ، ونى جابدىقتاۋ وتە كۇردەلى ءارى ەكىنىڭ ءبىرى قولعا الا بەرمەيتىن شارۋا. دەگەنمەن وڭتۇستىكتىڭ شارۋالارى بۇگىندە جىلىجايلاردىڭ ساپاسىن بارىنشا جاقسارتۋعا تىرىسىپ باعۋدا.

ەلىمىزدە جىلىجاي سالاسى وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارى دامي باستادى. 1990 جىلى 560 گەكتار جابىق توپىراقتا ءونىم وندىرىلگەن. ونىڭ 58,5 پايىزى كوكتەمگى ءۇلدىر جىلىجايلارى بولاتىن. بۇل جالپى جەمىس-كوكونىس سۇرانىسىنىڭ 4 پايىزىن قۇرادى. كەڭەس وداعى تاراعان كەزدە جىلىجاي سالاسى دا توقىراۋعا ۇشىرىپ، كوپتەگەن جىلىجاي ءوز جۇمىسىن توقتاتتى. 2008 جىلى جىلىجاي سالاسىنىڭ ەكىنشى تىنىسى اشىلدى دەۋگە بولادى. سەبەبى، ۇكىمەت «قازاگرو» ۇلتتىق حولدينگى ارقىلى شىمكەنتتە العاش رەت «ازيا-ترەيد» جشس جوباسىن قولعا الدى. سوسىن جاڭا يننوۆاتسيالىق جىلىجاي كەشەننىڭ قۇرىلىسى باستالدى. RFCA Ratings زەرتتەۋى بويىنشا، 2008 جىلى ەلىمىزدە كولەمى 58,6 گەكتاردى قۇرايتىن جابىق توپىراقتا كوكونىس وسىرەتىن 108 جىلىجاي كەشەنى بولعان. جىلىجايلار نەگىزىنەن قىزاناق، قيار جانە كوك-سوك وسىرۋگە باعىتتالعان. ول كەزدەرى جىلىجايدىڭ باسىم بولىگى ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندە ورنالاستى. ءبىر عانا شىمكەنتتىڭ وزىندە 459,8 گەكتار جابىق توپىراقتا كوكونىس وسىرەتىن جىلىجاي بولدى. الماتى وبلىسىندا 44,9 گەكتار، قاراعاندى وبلىسىندا 21,5 گەكتار جىلىجاي بار ەدى. دەگەنمەن بۇل جىلىجايلار ەلىمىز تۇرعىندارىن ماۋسىم ارالىق كەزەڭدە كوكونىسپەن تولىق قامتاماسىز ەتە المادى. بۇل كەزەڭدە حالىق سۇرانىسىنىڭ نەبارى 20 پايىزىن قاناعاتتاندىردى. انىعى جابىق توپىراقتا بار بولعانى جىلىنا 3500 توننا كوكونىس ءوندىرىلدى. كوكونىسكە سۇرانىس قاشاندا جوعارى. اسىرەسە، قىس مەزگىلىندە ءونىم باعاسى كوتەرىلەدى. بۇل وندىرىسشىلەردىڭ جوبادان ءبىراز قارجى تاباتىن كەزى. دەگەنمەن سالادا ءبىراز شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر بار. ول – سالادا بىلىكتى مامانداردىڭ تاپشىلىعى، ەڭبەك شىعىنىنىڭ مولدىعى مەن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قىمباتتىعى. 

بۇل ءوندىرىس ءۇشىن اۋىر سالا، ونىڭ ۇستىنە جىلىجاي قۇرىلىسى مەن ونى دامىتۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى قاجەت. سولاردى ويلاعان كەز كەلگەن اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرۋشىسى مۇنداي كەشەن قۇرىلىسىن تۇرعىزۋعا بىردەن شەشىم قابىلداي المايدى.

«جاڭا جىلىجاي كەشەنىن تۇرعىزۋ شەشىمى قيىن ماسەلەنىڭ ءبىرى. وعان سەبەپ، بىرىنشىدەن، جىلىجاي كەشەنى بولشەكتەرىنىڭ ءبارى دەرلىك شەت ەلدەردەن اكەلىنەدى. ەكىنشىدەن، جىلىجاي تۇرعىزۋدىڭ قىمباتقا تۇسەتىندىگى كاسىپكەرلەردىڭ بۇل ىسپەن اينالىسۋعا دەگەن قۇلشىنىسىن ازايتادى. جىلىجاي كەشەنىن تۇرعىزۋدىڭ ورتاشا شىعىنى وعان پايدالانعان ماتەريالدىڭ تۇرىنە جانە ونىڭ ساپاسىنا بايلانىستى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ اۋا رايى سالقىنداۋ بولىپ كەلەتىن سولتۇستىك، ورتالىق جانە باتىس ءوڭىرى قالىڭدىعى 8-10 مم بولىپ كەلەتىن شىنى پاكەتتەر مەن پوليكاربوناتتاردى پايدالانادى.

ال وڭتۇستىك وڭىردەگىلەر ءبىر نەمەسە ەكى قاباتتى ءۇلدىردى ىسكە جاراتادى. بۇرىننان قالىپتاسقان ءۇردىس بويىنشا ءبىز 1 شارشى مەتر جەردەن جىلىنا ەكى اينالىم جاساعاندا 15-18 كەلى ءونىم الىناتىن. قازىر ءبىز جوعارى تەحنولوگيالىق ونەركاسىپتىك جىلىجايلار ارقىلى ەكىقاباتتى شىنى پاكەتتىڭ ارقاسىندا ءۇش-ءتورت ەسە ارتىق ءونىم الۋعا قول جەتكىزىپ وتىرمىز. ونىڭ ۇستىنە قازىر جىلىجايدىڭ بيىكتىگى 5-7 مەترگە دەيىن جەتەدى. مۇنىڭ ءوزى ءونىمدى ارتىعىمەن الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى»، دەيدى «امانكەلدi» جشس باسشىسى ا.ءالىمجانوۆ. 

Abai.kz