قاراعاندىلىق ديقانداردىڭ بيىلعى جەتىستىگىنە كۇللى قازاق جۇرتى قۋانۋدا. ەگەمەندىكتىڭ شيرەك عاسىرلىق مەرەيتويى قارساڭىندا 1 ميلليون توننادان استام استىق قامباعا قۇيىلدى، - دەپ جازادى "ورتالىق قازاقستان" گازەتى. بۇل – جاڭبىرلى جاز بەن ەگىنشىلەرىمىزدىڭ ەسەلى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەيىك. سونىمەن قاتار، كەيىنگى جىلدارى ارقا توسىندەگى ءتورت تۇلىكتىڭ قاراسى دا ارتىپ كەلەدى. اسىل تۇقىمدى مال وسىرۋگە بەت بۇرعان شارۋاشىلىقتار قاتارى كوبەيۋدە. ۇكىمەت تاراپىنان جولعا قويىلعان باعدارلامالاردىڭ ارقاسىندا جەرگىلىكتى شارۋالار قولداعى مالدى اسىلداندىرۋعا دەن قويۋدا. ايماقتاعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ بۇگىنگى اياق الىسى تۋراسىندا وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى يۋرجان بەكقوجينمەن بولعان اڭگىمەنى نازارلارىڭىزعا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

– يۋرجان اسانۇلى، جەر ەمگەن اعايىننىڭ ەڭبەگىنە قاراي بيىل جاز ارقادا جاۋىن-شاشىن مول بولدى. ءسويتىپ، ديقاندار تاۋەلسىزدىكتىڭ شيرەك عاسىرلىق جانە وبلىستىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا تولايىم تارتۋ جاسادى. اڭگىمەمىزدى وسى ەگىن وراعى ناۋقانىنان باستاساق…

ء– يا، ءبىزدىڭ ديقاندار بيىل وتە بيىك كورسەتكىشكە قول جەتكىزدى. ناۋقان بارىسىندا 725,7 مىڭ گەكتار القاپتاعى ەگىن ورىلدى. ناتيجەسىندە، 1 ملن. 14 مىڭ توننا استىق جينالدى. ورتاشا ءتۇسىم – گەكتارىنا 14 تسەنتنەردەن اينالدى. بۇگىندە بۇل كورسەتكىش وتە جوعارى مەجە رەتىندە تىركەلىپ وتىر. بۇعان دەيىن 1979 جىلى – گەكتارىنا 13 تسەنتنەردەن، 2013 جىلى – گەكتارىنا 12,6 تسەنتنەردەن ءونىم جينالعان ەدى.

ەگىن شارۋاشىلىعىنداعى بۇل جوعارى كورسەتكىشكە شارۋاشىلىقتاردىڭ جاڭا تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن پايدالانۋى ارقىلى قول جەتكىزىلدى. ماسەلەن، ىلعال رەسۋرسىن ساقتاۋ تەحنولوگياسى ەگىستىك القابىنىڭ 580 مىڭ گەكتارىندا نەمەسە 78,3 پايىز اۋماعىندا قولدانىلدى. بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا 29,1 مىڭ گەكتارعا ارتىق.

– وسى ورايدا مول ءونىم جيناعان شارۋاشىلىقتاردى اتاپ وتە الاسىز با؟

– ارينە، تىنىمسىز توگىلگەن تەر مەن تاباندى ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا كول-كوسىر ءونىم العان شارۋاشىلىقتار بارشىلىق. ءبىزدىڭ وبلىستاعى نەگىزگى استىقتى اۋداندار – اباي، وساكاروۆ، نۇرا اۋداندارى ەكەنىن بىلەسىز. ماسەلەن، اباي اۋدانىندا ورتاشا ءتۇسىم – 20 تسەنتنەردى، نۇرا اۋدانىندا – 14,2 تسەنتنەردى، وساكاروۆ اۋدانىندا – 14,5 تسەنتنەردى كورسەتتى.

شارۋاشىلىقتار اراسىندا اباي اۋدانىنداعى «ماكس» شارۋا قوجالىعى گەكتارىنان – 25 تسەنتنەر، «استرا اگرو» جشس گەكتارىنان – 30 تسەنتنەر ءونىم الدى. سونداي-اق، نۇرا اۋدانىنداعى «شاحتەر» جشس گەكتارىنا – 16,6 تسەنتنەر، «قاينار» جشس – 15,1 تسەنتنەر، وساكاروۆ اۋدانىنداعى «اگروسويۋز» جشس – 19 تسەنتنەر، «وكتيابرسكوە» جشس – 18,2 تسەنتنەر استىق ورسا، قارقارالى اۋدانىنداعى «جايما» جشس گەكتارىنا – 25 تسەنتنەر استىق جينادى.

– بيىل قار ەرتە ءتۇستى. ورىلعان استىقتى ساقتاۋ ماسەلەسى قالاي شەشىلدى؟ قىزىلدى قار باسىپ قالمادى ما؟

– جوق، استىق قار استىندا قالعان جوق. وبلىس بويىنشا سىيىمدىلىعى 138,3 مىڭ توننالىق 4 استىق قابىلداۋ كاسىپورنى جۇمىس جاسايدى. مۇنىڭ بارلىعى دا ءتيىستى ليتسەنزياسىن العان. بۇدان بولەك، اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردىڭ بازاسىندا سىيىمدىلىعى 517,9 مىڭ توننا بولاتىن 523 استىق ساقتاۋ قويمالارى بار.

سونىمەن قاتار، ەگىن وراعى ناۋقانىندا وبلىستاعى ۇن وندىرىسىمەن اينالىساتىن 12-دەن استام كاسىپورىن استىقتىڭ قوماقتى بولىگىن ساتىپ الدى. جانە 22 مىڭ توننا استىق ەكسپورتقا جونەلتىلدى.

– قاراعاندى توپىراعىندا كارتوپ تا جاقسى وسەدى عوي. بيىلعى جينالعان ءونىم كولەمى قانشالىقتى؟

– بيىل 8451 گەكتار القاپتان 192,4 مىڭ توننا كارتوپ الىندى. وبلىس بويىنشا كارتوپتىڭ ورتاشا ءتۇسىمى گەكتارىنا – 228 تسەنتنەردى مەجەلەدى. ال، كەيبىر جەكەلەگەن شارۋاشىلىقتار بۇل مەجەدەن اسىپ ءتۇستى. اتاپ ايتقاندا، اباي اۋدانىنداعى «استرا اگرو» جشس ءار گەكتاردان – 360 تسەنتنەر، «شانس» شارۋا قوجالىعى – 335 تسەنتنەر كارتوپ جيناسا، نۇرا اۋدانىنداعى «شاحتەر» جشس گەكتارىنان – 330 تسەنتنەر كارتوپ الدى. بۇل ءتىزىمدى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. مەن العاشقى لەكتەن كورىنگەندەردى عانا اتاپ وتىرمىن.

– «اگروبيزنەس – 2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ بارىسىن ءسوز ەتسەك…

– «اگروبيزنەس – 2020» باعدارلاماسى اياسىندا 10 ايدا وبلىستاعى اگروونەركاسىپ كەشەنىنە 5869,9 ملن. تەڭگە قولداۋ جاسالدى. مۇنىڭ اراسىندا، مال شارۋاشىلىعىنا – 2577,3 ملن. تەڭگە، ەگىن شارۋاشىلىعىنا – 1533,2 ملن. تەڭگە بولىنسە، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 1759,4 ملن. تەڭگە قاراستىرىلدى.

جالپى قۇنى 6,1 ملرد. تەڭگەگە دامۋ ينستيتۋتتارى ارقىلى 995 جوبا نەسيەلەندىرىلدى. سونىمەن قاتار، اگروونەركاسىپ كەشەنىندە 66 ينۆەستيتسيالىق جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل ماقساتتا 55,2 ملرد. تەڭگە جۇمسالۋدا.

كاسىپكەرلىكتى قولداۋ كارتاسى شەڭبەرىندە 8 ينۆەستيتسيالىق جوبا قولداۋ تاپتى. قۇنى 23,8 ملرد. تەڭگەنى قۇراعان جوبالاردىڭ ارقاسىندا 935 جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلدى. مۇنىڭ بەسەۋى بيىل جۇزەگە اسادى دەپ كۇتىلۋدە. جالپى سوماسى 3,2 ملرد. تەڭگە جۇمسالعان جوبالار بويىنشا 472 جۇمىس ورنى اشىلادى.

ماسەلەن، ءساۋىر ايىندا «كورپوراتسيا «قاراعاندى-نان» جشس بازاسىندا ء«وندىرىستى كەڭەيتۋ جانە جاڭعىرتۋ» جوباسى ىسكە قوسىلدى. 608,5 ملن. تەڭگەگە جابدىقتالعان زاۋىتتا 34 ادام ەڭبەكپەن قامتىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، زاۋىتتىڭ وندىرىستىك قۋاتى 2017 جىلى جىلىنا 3300 توننا ماكارون ونىمدەرىنە جەتەدى.

بيىل «قازاگرو» اق ارقىلى 5 جوبا قارجىلاندىرىلدى. 3,7 ملرد. تەڭگەنى قۇراعان جوبالار ساتىمەن ىسكە قوسىلۋدا. بيىل 3 جوبا اياقتالدى. قاراعاندى قالاسىنداعى «سانگۋاج» جشس-ىندە سىيىمدىلىعى 1100 توننا بولاتىن كوكونىس قويماسى (134,8 ملن. تەڭگە) تۇرعىزىلدى. اباي اۋدانىنداعى «اپح «سارىارقا» جشس-ىندە 3000 مالعا ارنالعان بورداقىلاۋ الاڭى (710,3 ملن. تەڭگە) سالىنىپ، بۇقار جىراۋ اۋدانىنداعى «كاراگاندا وسەتر» جشس-ىندە تاۋارلىق بەكىرە بالىعىن ءوسىرۋ ءىسى (583,7 ملن. تەڭگە) قولعا الىندى.

جانە بۇقار جىراۋ اۋدانىنداعى «جاكە» شارۋا قوجالىعى مەن اباي اۋدانىنداعى «نياز باتىر» وندىرىستىك كووپەراتيۆىندە 3000 مالعا ارنالعان بورداقىلاۋ الاڭى تۇرعىزىلۋدا.

سونداي-اق، كاسىپكەرلەر قارجىسى ەسەبىنەن 51 ينۆەستيتسيالىق جوبا قولدانىسقا ەنگىزىلۋدە. مۇنىڭ 17-ءسى تابىستى جۇمىس ىستەۋدە. بۇل ماقساتتا 10043,2 ملن. تەڭگە جۇمسالدى.

– جىلدى قورىتىندىلاۋعا ەرتەرەك. ايتسە دە، جىل باسىنان بەرى ايماقتاعى اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن وندىرۋشىلەردىڭ تاراپىنان وندىرىلگەن ءونىم كولەمىنە توقتالىپ وتسەڭىز…

– وتكەن 10 ايدا اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا جالپى ءونىم كولەمى 196,1 ملرد. تەڭگەنى قۇرادى. بىلتىرعى جىلدىڭ وسى مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا 5,4 پايىزعا ارتىق كورسەتكىش. ونىڭ ىشىندە، 95,5 مىڭ توننا (1,8 پايىز) – ەت، 367,3 مىڭ توننا (7,8 پايىز) – ءسۇت، 521,9 ملن. دانا (0,2 پايىز) – جۇمىرتقا ءوندىرىلدى.

ءىرى قارا سانى 1,2 پايىزعا كوبەيىپ، 482,5 مىڭعا جەتتى. سونداي-اق، وبلىس كولەمىندە 262,5 مىڭ جىلقى، 3825,3 مىڭ قۇس بار.

بيىل وبلىستا ءتۇرلى باعىتتاعى 12 اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆى قۇرىلدى. اباي اۋدانىندا «اسكار اس»، «فارد+»، بۇقار جىراۋ اۋدانىندا «اسىل تۇلىك قاراعاندى»، اقتوعاي اۋدانىندا «الاش اگرو»، «بەرەكە-بىرلىك»، قارقارالى اۋدانىندا «اقتىلەك»، جاڭاارقا اۋدانىندا «باتىر اۋىلى»، «جانبولات»، وساكاروۆ اۋدانىندا «ياكوۆلەۆ»، «وساكاروۆسكي»، شەت اۋدانىندا «سپك بىرلىك»، ساتباەۆ قالاسىندا «ۇلى دالا» كووپەراتيۆتەرى اشىلدى.

– وسى تۇستان مال شارۋاشىلىعى سالاسىنا قاراي ويىسساق… بۇگىندە ايماقتاعى اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىقتارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى قالاي؟ مەملەكەت تاراپىنان قانداي قولداۋ شارالارى جۇرگىزىلۋدە؟

– التىن ءدان مەن ءتورت تۇلىك – ارقا قۇتى. مال شارۋاشىلىعى – وبلىس ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى سالالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن اگروونەركاسىپ سەكتورىنىڭ ەڭ الەۋەتتى باعىتى. ءبىزدىڭ ايماقتاعى اۋقىمدى جايىلىم جەرلەر مەن قولايلى تابيعي-كليماتتىق جاعدايلار اتالعان سالانىڭ ويداعىداي دامۋىنا ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزۋدە. بۇل رەتتە اسىل تۇقىمدى مال سانىن كوبەيتۋ جۇمىستارى قارقىنمەن قولعا الىنۋدا.

بۇگىندە وبلىس بويىنشا 70 شارۋاشىلىق اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا وسىرۋگە ماماندانۋدا. بۇل شارۋاشىلىقتاردا 13,5 مىڭ اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا بار. 11 شارۋاشىلىقتا – 38,5 مىڭ اسىل تۇقىمدى قوي، 10 شارۋاشىلىقتا – 3,9 مىڭ اسىل تۇقىمدى جىلقى، 3 شارۋاشىلىقتا – 25,2 باس اسىل تۇقىمدى شوشقا تىركەلگەن.

– اسىل تۇقىمدى شارۋاشىلىق مارتەبەسىن العان شارۋاشىلىقتارعا قولداۋ شارالارى قالاي جۇرگىزىلۋدە؟

– اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ماقساتىندا جىل سايىن مەملەكەت تاراپىنان اۋقىمدى قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى. بيىل اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن قولداۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 1,6 ملرد. تەڭگە قاراستىرىلدى. بۇدان بولەك، رەسپۋبليكالىق قازىنادان 953,3 ملن. تەڭگە سۋبسيديا ءبولىندى.

«سىباعا» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە 3165 اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا ساتىپ الىندى. ونىڭ ىشىندە، 3021 سيىر بولسا، 144-ءى – بۇقا. «قۇلان» باعدارلاماسى ارقىلى 2822 جىلقى جەتكىزىلدى. ال، «التىن اسىق» باعدارلاماسىمەن 5162 قوي الىندى.

اسىل تۇقىمدى شارۋاشىلىقتار بۇل مالىنان الىنعان ءتولىن ساتىلىمعا شىعاردى. بارلىعى 3,4 مىڭ مال ساتىلدى. بۇل رەتتە الدىڭعى قاتاردان كورىنگەن شارۋاشىلىقتاردى اتاپ وتسەك. جاڭاارقا اۋدانىنداعى «ەسكەنە»، «جانبولات» شارۋا قوجالىقتارى، شەت اۋدانىنداعى «اقشوقى» شارۋا قوجالىعى، نۇرا اۋدانىنداعى «قاينار» شارۋا قوجالىعى – ءىرى قارا مالىن، جاڭاارقا اۋدانىنداعى «سەنىم» شارۋا قوجالىعى، «جەڭىس» جشس، شەت اۋدانىنداعى «شولاق ەسپە» شارۋا قوجالىعى – جىلقىنى، نۇرا اۋدانىنداعى «وتقانجار» جشس، جاڭاارقا اۋدانىنداعى «جەڭىس» جشس، اقتوعاي اۋدانىنداعى ء«جامشى» جشس جانە شەت اۋدانىنداعى «اليشەر» شارۋا قوجالىعى قوي مالىن تاراتتى.

– بۇگىندە مال ەتىنە سۇرانىس بارشىلىق ەكەنى ءسوزسىز. تۋىندايتىن ساۋال: مال تەرىسىن ىسكە جاراتۋ ماسەلەسى كەنجەلەپ تۇرعان جوق پا؟

– مال تەرىسىن وڭدەۋ بارىسىندا كەمشىلىكتەر بارى راس. بيىل 179,9 مىڭ ءىرى مال تەرىسى، 384,7 مىڭ ۇساق مال تەرىسى جينالدى.

ءىرى مالدىڭ تەرىسىن ساتىپ الۋ قازىرگى ۋاقىتتا جەكە كاسىپكەرلەر ارقىلى ىسكە اسىپ وتىر. ال، ۇساق مالدىڭ تەرىسىن ساتىپ الۋ جۇمىسى قازىرگى ۋاقىتتا كەنجە قالۋدا. نەگىزگى سەبەپ – تەرى وڭدەۋ جۇمىسى ەكونوميكالىق تۇرعىدان قاراعاندا وراسان شىعىندى تالاپ ەتەدى. پايداسى جۇمساعان شىعىندى اقتامايدى. سونداي-اق، وڭدەلگەن تەرىنى پايدالاناتىن تىگىن شەبەرحانالارىنىڭ بولماۋى دا اسەر ەتۋدە.

ارينە، اۋىل شارۋاشىلىعى شيكىزاتىن وڭدەۋ جانە ساپالى ءارى باسەكەگە قابىلەتتى ءونىم شىعارۋ – وبلىس اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ نەگىزگى باعىتى بولىپ سانالادى. ايماقتا اتالعان سالادا 132 كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى. بۇل كاسىپورىندار جىلىنا قۇنى 95 ملرد. تەڭگە بولاتىن 960 مىڭ توننا ءونىم ءوندىرىپ كەلەدى. وتكەن 10 اي ىشىندە ءوندىرىس كولەمى 83,8 ملرد. تەڭگەنى ەڭسەردى.

قاڭتار-قىركۇيەك ايلارى ارالىعىندا تاماق ونەركاسىبىنە 2829,3 ملن. تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى. بۇگىندە وبلىستا استىق وڭدەۋمەن – 23, ءسۇت وڭدەۋمەن – 7, ەت وڭدەۋمەن – 40 كومپانيا اينالىسادى.

– «قىس شاناڭدى جاز سايلا» دەگەن. الداعى كوكتەمگە، ەگىس ناۋقانىنا دايىندىق شارالارى قالاي جۇرگىزىلۋدە؟ جوسپارىڭىزبەن بولىسسەڭىز…

– الداعى جىلى دا وبلىستاعى گەكتاردان تۇسەتىن ءونىم شىعىمىن ارتتىرىپ، ەگىستىك كولەمىن ۇلعايتۋ جوسپارلانۋدا. ءداندى داقىلدار القابىن 789,9 مىڭ گەكتارعا دەيىن جەتكىزىپ، ياعني، 42,4 مىڭ گەكتارعا ارتتىرۋ كوزدەلۋدە.

ال، كارتوپ ەگىستىگىن 8800 گەكتارعا دەيىن نەمەسە 350 گەكتارعا، كوكونىس القابىن 1600 گەكتارعا دەيىن نەمەسە 150 گەكتارعا ۇلعايتۋ ماقساتى تۇر.

سونىمەن قاتار، كوپجىلدىق جانە بىرجىلدىق شوپتەردىڭ ەگىستىك كولەمىن ارتتىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. 2016 جىلى كوپجىلدىق ءشوپ – 34,5 مىڭ گەكتار، بىرجىلدىق ءشوپ – 8,9 مىڭ گەكتار بولدى.

جوعارىدا اتالعان ماقساتتاردى ورىنداۋ ماقساتىندا 2017 جىلعى كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىنا 86,6 مىڭ توننا ءداندى داقىل جانە 26 مىڭ توننا كارتوپ تۇقىمدارى ساقتالۋدا.

سونىمەن قاتار، 2017 جىلى مالدىڭ بارلىق ءتۇرىن ارتتىرۋعا جوسپار قۇرىلۋدا. ءىرى قارا سانى – 1,2 پايىزعا ءوسىپ، 483,9 مىڭعا جەتكىزىلەدى. ونىڭ ىشىندە، سيىر – 1,5 پايىزعا (262,5 مىڭ), قوي مەن ەشكى – 0,3 پايىزعا (999,7 مىڭ), جىلقى – 1,4 پايىزعا (252,2 مىڭ), شوشقا – 0,5 پايىزعا (77,4 مىڭ), قۇس – 0,6 پايىزعا (2474,8 مىڭ) كوبەيتۋدى ماقسات ەتۋدەمىز.

«سىباعا»، «التىن اسىق» جانە «قۇلان» مەملەكەتتىك باعدارلامالارى بويىنشا اسىل تۇقىمدى مالداردى ساتىپ الۋ شارالارى كەلەر جىلى دا ءارى قاراي قارقىنمەن جالعاستىرىلادى.

اباي اۋدانىنداعى «نياز باتىر» شارۋا قوجالىعى 3000 مىڭ مالعا ارنالعان بورداقىلاۋ الاڭى مەن «بايعوجا» شارۋا قوجالىعىندا، بۇقار جىراۋ اۋدانىنداعى «دەلو-اگرو-ازيا» جشس، نۇرا اۋدانىنداعى «قوعاباەۆ» شارۋا قوجالىعىندا، وساكاروۆ اۋدانىندا «نايدوروۆسكوە» جشس-ىندە، شەت اۋدانىنداعى «بايبالا» شارۋا قوجالىعىندا بەس ءسۇتتى-تاۋارلى فەرمالار قۇرىلىسى اياقتالادى.

مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋ كوزدەلۋدە. مال ەتى – 126,5 مىڭ توننا (1,2 پايىز), ءسۇت – 415,8 مىڭ توننا (1,5 پايىز), جۇمىرتقا – 536,3 ملن. دانا (1 پايىز) بولادى دەپ كۇتىلۋدە. ەت ەكسپورتى 500 توننانى قۇرايتىن بولادى.

539 اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى ساتىپ الىنادى. بۇل بيىل جەتكىزىلگەن تەحنيكادان 16,9 پايىزعا (78 دانا) ارتىق.

جالپى، 2017 جىلى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى 17 ملرد. تەڭگەنىڭ كولەمىن ەڭسەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋعا جۇمسالادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. اتالعان سوما بيىلعى جىل دەڭگەيىمەن سالىستىرعاندا 7,5 ملرد. تەڭگەگە اسادى.

– تۇششىمدى دا ءماندى اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

سۇحباتتاسقان

نۇرقانات قانافين

Abai.kz