ايسۇلۋ قادىرباەۆا. تۇرىك بابا، قۇلاق سال داۋىسىما!
«شىڭ-قۇز» كىتابىنىڭ اننوتاتسياسى
ءبىز اقىن ايسۇلۋ حانىم جونىندە ءسوزىمىزدى باستاردا، وسىدان تاستاي ون سەگىز جىل بۇرىن جارىق كورگەن «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» اتتى ولەڭدەر جيناعىنىڭ العىسوزىندە جازىلعان پىكىردىڭ باسىنان اتتاپ كەتە المادىق. وندا: «ادەبيەت الەمىنە «اق ماما» سىندى ليريكالىق جىر-داستانىمەن قالىڭ وقىرمان قاۋىمنىڭ جۇرەگىن جاۋلاي ەنگەن ايسۇلۋ قادىرباەۆا زامان ىرعاعىنداعى ءارتۇرلى حالىقتىق پروبلەمالاردى ءوزىنىڭ ايتار وي-ارماندارىنا ارقاۋ ەتە وتىرىپ، شىعارماشىلىعىنىڭ شوقتىعىن مەيلىنشە بيىكتەتە تۇسكەن»، – دەلىنىپتى.
جاسىراتىن نەسى بار، بولىپ جاتقان ءارتۇرلى قوعامدىق شارالاردىڭ ۇستىندە، وسكەن ەل، تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشىمىزدى قوزداتىپ، وزەگىمىزدى ورتەي ورىندالاتىن «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» ءانىن ەستىگەندە عانا، اۆتورىن ەسكە الىپ: «اپىرماي، بۇدان باقانداي وتىز ءتورت جىل بۇرىن مىنا ولەڭ شىققان قورجىندا بۇدان دا باسقا سۇبەلى نارسەلەردىڭ جاتۋى مۇمكىن-اۋ»، – دەپ ەلەڭدەۋشى ەدىك. ايسۇلۋ حانىمنىڭ تاڭدامالى جيناعىن شىعارۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپ، ءتورت ءجۇز بەتتىك وسى كىتاپتى باسپاعا دايارلاۋ بارىسىندا ءبىز كۇتكەن سول ءۇمىت اقتالدى دەپ ەسەپتەيمىز.
ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا قۇداي بەرگەن دارىن مەن شىبىن جاندى شۇبەرەككە قوسا ءتۇيىپ، ەل-جۇرتىنىڭ ارى مەن نامىسى ءۇشىن، تاعدىرىن قاۋىپ پەن قاتەرگە بايلاعان ازامات اقىن ايسۇلۋ سوناۋ 1991 جىلعى ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندەگى تەرريتوريالىق تارتىستاردا ەر ازاماتتارمەن يىق تىرەسە قاتار جۇرگەن-ءدى. ءبىزدى قۋانتقانى – ايسۇلۋ سول رۋحتى جوعارىلاتپاسا، تومەندەتپەپتى. ونىڭ: «نۋ ىشىندە اينالىپ قاراعايعا، اسىپ تۋار اكەدەن بالا قايدا؟! عاشىق جاردىڭ اقىلى نەنى ايتادى؟ – ەل نامىسىن قورعارعا ەر تارعىنداي ءبىر ۇل تاۋىپ بەرۋگە جاراماي ما؟!» دەگەن جانايقايى «ۇلت بولام! ۇرپاق وسىرەم!» دەگەن قازاقتىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا جان-دۇنيەسىن سىلكىپ وتەر.
اۆتور ۇسىنىپ وتىرعان بۇل كىتاپتىڭ ىشىندەگى تەرەڭ فيلوسوفيالىق ولشەممەن تاريحي-تاعىلىمدىق دەڭگەيدە جازىلعان «شىڭعىس حان»، «بابىر»، «وسيەتناما» جىر-داستاندارى – ءوزىنىڭ كوتەرىپ تۇرعان يدەيالىق سالماعى جاعىنان، بەرىسى – قازاق، ءارىسى – بۇكىل تۇرىك تۇقىمىنا دۇنيە تۇرعانشا قىزمەت ەتەتىن يماني-ۇلتتىق قۇندىلىقتار دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس...
تۇرىك بابا، قۇلاق سال داۋىسىما!
تۇرىك حالقى – باتىر حالىق! تۇرىك حالقى – ارىستان ەر حالىق!
«كىمنەن تاياق جەگەندەي ءبىزدىڭ تۇرىك بالاسى؟! الدىرىپ جۇرگەن
دۇشپانعا اۋىزىنىڭ الاسى!» بۇل ناقىل ءسوزدى ءبىز ۇمىتپاۋىمىز
كەرەك! ءبارىمىز ءبىر بولساق، جەڭبەيتۇعىن جاۋىمىز جوق!
مۇستافا شوقاي.
قازاق جەرىنە بۇكىل الەمنەن، اتاپ ايتقاندا، امريكا، انگليا، فرانتسيا، جاپونيا، رەسەي سەكىلدى ءىرى دەرجاۆالاردان اسا جوعارى دارەجەدەگى ۋلى يادرولىق، حيميالىق قالدىقتاردى اكەلىپ كومۋگە، سونداي-اق، سەمەي، وسكەمەن، جەزقازعان، جامبىل، الماتى، بالقاش سەكىلدى تەرريتوريالاردان بۇزىلمايتىندىعى جونىندە ەش كەپىلدىگى جوق چەرنوبىل تيپتەس التى بىردەي اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋعا، ءسويتىپ، اتامەكەنىمىز قازاقستاندى اينالاعا ءولىم سەبەتىن ايىقپاس رادياتسيا ايماعىنا اينالدىرۋعا مەن ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن! ال، جەر ساتۋ ساياساتى – بۇل – بارىپ تۇرعان وپاسىزدىق!
جوعارىداعى جوسپارلاردىڭ قاي-قايسىسى دا، تۇپتەپ كەلگەندە، بۇكىل تۇرىك دۇنيەسى باباشاڭىراعىنىڭ تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعان قازاق حالقىنىڭ تامىرىنى بالتا شابۋ!
بۇعان جول بەرۋ – قىلمىس! بىزگە مۇنى اتا-بابالارىمىزدىڭ ارۋاعى ءھام كەلەر ۇرپاق كەشپەس!!!
اۆتور.
مىنا زامان قاي زامان؟!
ازعان زامان!
ءوز كورىمىزدى ءوزىمىز قازعان زامان!
شۇرىق تەسىك كەۋدەسى جەر دۇنيەنىڭ
باسقا تۇسكەن
ويماۋىت تازدان جامان!
مىنى زامان قاي زامان؟!
قۇربان زامان!
جايدىڭ وعى
توبەدەن ۇرعان زامان!
اللا جار بوپ، ءوزى امال ۇيعارماسا،
تۇبىرىمەن جۇلىنىپ تۇرىك بىتكەن
قۇرىپ كەتۋ
قاۋپىندە تۇرعان زامان!
ارمان زامان – بۇل زامان!
جالعان زامان!
ەل تاعدىرىن تالكەككە سالعان زامان!
مال مەنەن جان جەم بولىپ يت پەن قۇسقا،
اتا جۇرتى
ادىرا قالعان زامان!
جىن ويناققا اينالىپ مەكەنىمىز،
باسىمىزعا ءتۇرىلدى ەتەگىمىز!
ار-ۇجدان - پۇل!
ءناپسى - قۇل!
ابىروي - تۇل!
تارتا بەرسەك وسىلاي، ايدان دا انىق
شىڭىراۋ ءتۇبى
شىم باتىپ كەتەرىمىز!
قۇداي بەرگەن قۇرىتىپ ءتىلىمىزدى،
تابانعا ساپ، تاپتادىق ءدىنىمىزدى!
سۇيەكتە جوق قاسيەت،–
سايقالدىقپەن،
ساق-ساق كۇلىپ اۋزىنا ءاجداھانىڭ
ءبىرىمىز كەپ تاستادىق ءبىرىمىزدى!
كوزىن تىگىپ قورعاسىن، قولاسىنا،
تۇرەن تارتقان
بابانىڭ مولاسىنا
قاس دۇشپانعا تابىندىق،
ءتاڭىر تۇتىپ! -
كوككە جەتتى توبەمىز، سونىڭ، ەگەر،
ءيتى ورنىنا بايلانساق
قوراسىنا!
تەپكىلەتىپ تەزەكتەي تەگىمىزدى،
جاۋ قولىندا قالدىردىق
كەگىمىزدى!
حان الدىندا قاراداي قورعالاعان،
كىمى كەلىپ سۇراسا، سونىسىنا
ءبولىپ بەردىك تۋلاق قىپ
جەرىمىزدى!
الاسارتىپ كەۋدەدە ءورىمىزدى،
كورىنگەنگە ۇسىندىق
ء تورىمىزدى!
قۇلان جورتقان سار دالام!
ەندى وزىڭنەن،
ولگەن كۇنى، مىڭ شۇكىر، ءبىر جاپىراق
قازاتۇعىن جەر تاپساق
كورىمىزدى!
ءبىر-اق كۇندە شاشىلىپ
جىيعانىمىز،
ويران بولدى، وي ەمەس، ميداعىمىز!
بەتى جامان ۋاقىتتىڭ، نيەتى جامان! –
اقىرزامان ءبىز ءۇشىن وسى دەپ ءبىل –
بۇيىرماسا اللادان
يمانىمىز!
دوسىمىز بەن ايىرماي قاسىمىزدى،
ۋ ارالاس شاينايمىز اسىمىزدى!
ۇرپاق ازدى!
ەل توزدى!
جەر ءبۇلىندى!
قاسىرەتكە تۇنشىعىپ، وكسىگەندە،
كىم قۇرعاتار كوزدەگى جاسىمىزدى؟!
بابا تۇرىك!!!
قۇلاق سال
داۋىسىما!
مەن سويلەيمىن
بۇگىن كۇن
تاۋىسىلا!
بولاشاعى - اتومنىڭ ازىعىندا،
ديۋ، پەرى قاپتاعان جازىعىندا، -
قازاق اتتى بەل بالاڭ شىرىلدايدى
بايلاپ كەتكەن ءوزىڭنىڭ
قازىعىڭدا!
جانعان وتتىڭ قاقتالىپ الاۋىندا،
التىن باسى تىگۋلى قاراۋىلعا!
تۇرىك ورگەن كىندىن جەر –
اتامەكەن،
«اينالدىرام تامۇققا!» - دەسە سەنى،
دۇشپانىڭنىڭ
ول داعى قالاۋىندا!
توپشىسىنان قاناتىم قايىرىلىپ،
شوكتى كەۋدەم،
نامىسىم مايىرىلىپ!
ناعىپ شىداپ جاتىرسىڭ، بابا ارۋاق؟! –
قوس ءبۇيىرىم تايانىپ، مەن بوزدايمىن،
ارال،
بالقاش،
سەمەيدەن ايىرىلىپ!!!
بۋىنداعى ۋ الىپ قۋاتىمدى،
بور كەمىك بوپ سۇيەگىم ۋاتىلدى!
بابا تۇرىك! –
ايبارىم ايعا اتىلعان!
ءبىر وزىڭە سۇيەندىم تارىققان كۇن، -
ارتتا قالعان قولداي گور
مۇراتىڭدى!
ماڭدايدا ەلدىڭ قالىڭ ەد سورى قانداي؟!
كۇن بولار دەپ كىم كۇتكەن،
و، مىنانداي!
شىرقىرىسام، جان داۋسىم وياتپاس پا
ارۋاعىن وت كەشكەن وتانى ءۇشىن
قوس باتىرداڭ
الپامىس، قوبىلانداي؟!!
نۋ ىشىندە اينالىپ قاراعايعا،
اسىپ تۋار اكەدەن
بالا قايدا؟!
عاشىق جاردىڭ اقىلى نەنى ايتادى، -
ەل نامىسىن قورعارعا ەر-تارعىنداي
ءبىر ۇل تاۋىپ بەرۋگە
جاراماي ما؟!
دۋ كوتەرىپ داۋىلداي شۋىمىزدى،
زامان بار ما تۇلەتەر
نۋىمىزدى؟!
ارقا تۇتتىم رۋحىن ەر-قورقىتتىڭ، -
قۇداي وڭداپ، باس قوسسا بارشا تۇرىك،
ەشكىم ءبىزدىڭ جىعا الماس
تۋىمىزدى!!!
1992 جىل، الماتى.
شىڭعىسحان
(داستان)
“اكەدەن بالا تۋماي ما؟! -
اتانىڭ جولىن قۋماي ما؟!”
امريكا، المانيا، انگليا، فرانتسيا، رەسەي سەكىلدى ءىرى-ءىرى مەملەكەتتەردىڭ شىڭعىس جايىندا توم-توم كىتاپ جازىپ، ونى توقسان توعىز تاراپقا تولاسسىز تاراتىپ جاتقانى ەرىككەننىڭ ەرمەگى مە؟! ءيا بولماسا، ولاردىڭ شىڭعىسقا ءبىر اۋكەلەرى ءتۇسىپ، ەت جۇرەكتەرى ەلجىرەپ بارا جاتىر ما ەكەن؟! ارينە، جوق!
بۇل – كەرىسىنشە، سوناۋ ءالميسساحتان، ياعني، دۇنيە جاراتىلعاننان بەرمەن قاراي، وڭىنا اينالىپ كەلە جاتقان تۇرىگي تاريحتىڭ دوڭگەلەگىن، وزدەرىنىڭ جالعان جازبالارى ارقىلى، تەرىس اينالدىرىپ، حالىقتى شاتاستىرۋ، – جادىنان ايىرىپ، ماڭگۇرتتەندىرۋ، – جاقىنىنىڭ كىم، جاتىنىڭ كىم ەكەنىن سەزبەيتىندەي، ميعۇلا حالگە جەتكىزۋ. ودان ارىدە ولاردى ىشتەي ءىرىتىپ، ءوزارا قىرقىستىرۋدىڭ، ءبىرى ءبىرىنىڭ جاعاسىنان الىپ، كەڭىردەگىنە جارماساتىنداي، قاسىرەتتى حالگە جەتكىزىپ، السىرەتۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق.
وسى باعىتتا جاسالعان قاساقانالىق ارەكەتتەردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى – ول -- كەزىندە، يسلامي تالاپ، يسلامي ءتارتىپتىڭ شەڭبەرىندە قابىرعاسى قالانعان تۇرىگي جۇمھۇريات – قاسيەتتى تۇرانىمىزدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ، الەمدىك دەڭگەيگە دەيىن كوتەرگەن شىڭعىسحانداي ءباھادۇردى مۇسىلمان شەجىرەلەر جەلىسىنىڭ بەل ورتاسىنان، پىشاقپەنەن كەسكەندەي الىپ تاستاپ، وعان تاڭىلعان جالعان عۇمىرنامامەنەن، وزگە تۇرعاي، ءوز ۇرپاعى جاتىرقايتىنداي كەسكىندە پۇتقا قۇلاي تابىنعان ناعىز قانىشەر ەتىپ كورسەتۋ بولاتىن. بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ولار سوعان قول جەتكىزدى دە. ياعني، تۇتاسا ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ اسكەري كۇش، ءسان-سالتاناتىمەن بۇكىل الەمگە ىقپالىن جۇرگىزە باستاعان تۇرىك دۇنيەسىن ءدىنى مەن ءدىلىنىڭ تامىرى جاتقان قاسيەتتى اتاجۇرتىنا قايرىلىپ قايتا قونا الماستاي ەتىپ بىتىراتىپ، شىڭعىسىنان ايىرىپ، باسسىزداندىردى. حالقىمىز قانشاما عاسىرلىق ۋاقىت بويىنا ەسەڭگىرەپ، ەسىن جىيا الماعان قالىپتا عۇمىر كەشتى؟!
ەندەشە، ءبىزدىڭ ەندىگى جەردە شىڭعىس حاننان بەزگەنىمىز – ۇلت-ۇلىستىڭ باسىن قوسىپ، حالقىمىزدى ءبىر تۋدىڭ استىنا جىيناقتاعان ۇلى تۇراننىڭ ءتۇپ تۇعىرى – قاسيەتتى التىن وردادان بەزگەنىمىز ەكەنىن تۇسىنەتىندەي بولدىق ەمەس پە؟! ال، التىن وردادان بەزگەنىمىز – وزىمىزدەن، - ياعني، وزىمىزگە «حالىق» دەپ ءمور باسىپ، ەن تاققان تاريحىمىزدان بەزگەنىمىز ءدۇر!!!
جۇرت جوقتان بار جاساۋعا تىرىسادى، ال، ءبىز بولساق، بارىمىزدى بارداي ەتىپ كورسەتۋدەن قالىپ بارامىز. دوسىمىز: «شىڭعىسحان مەملەكەتىڭىزدىڭ قابىرعاسىن قالاپ، بوساعاسىن بەكىتتى»، – دەسە، وعان سەنبەيمىز. ال، ەندى، قاسىمىز: «شىڭعىسحان مەملەكەتىڭىزدىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرىپ، كۇلىن كوككە ۇشىرعان جاۋىز»، - دەسە، وندا ول سوزگە قۇلاي كەتەمىز. وكىنىشتى-اق، ارينە!
يا! جاعالاي جالا، جاعالاي نالاعا تولى، جاۋ «شەبەرحاناسىندا» سوقتالانعان ارسىز تاريح! سەن شىڭعىسحاندى كىمگە تەڭەمەدىڭ؟! اجالعا دا تەڭەدىڭ، تاجالعا دا تەڭەدىڭ!!! الايدا، سەنىڭ دە بەت-پەردەڭنىڭ سىپىرىلار ۋاقىتى تاياۋ!!!
ەي، مەنىڭ ءشىل بوعىنداي شاشىراعان بەينەتى قالىڭ قايران تۇرىگىم! اتا جۇرتىنا كىندىگىنەن بايلانىپ، سول ءۇشىن، ازاپ پەن مەحناتتىڭ نە ءبىر ءتۇرىن باسىنان وتكەرگەن سور ماڭداي قازاعىم! مىنا ءبىر بىلىققان دۇنيەنىڭ ىشىنەن ادالدىق ىزدەپ، ماڭدايىڭدى اقيقاتقا قاراي بۇرعىڭ كەلسە، وسى ايتىلعانداردى ەسكەرە جۇرگەيسىڭ دە!!!
ۇشار داۋرەن باسىمنان
جىل قۇسىنداي!
كەلەشەك تۇر مىلتىقتىڭ ۇڭعىسىندا-اي!
اتتەڭ دۇنيە!
اتوي ساپ، بار تۇرىكتى
مۇسىلماننىڭ جىينايتىن تۋى استىندا
تاعى ءبىر ۇل تۋسا-شى
شىڭعىسىمداي!!!
قاباعىندا قارا بۇلت كۇركىرەگەن،
قالىڭ اسكەر سوڭىندا دۇركىرەگەن،
ەش ءبىر پەندە
شىڭىسپەن تەڭ تۇسە الماس
ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ قاعيداسىن
استاستىرعان
تۇقىمى تۇركىمەنەن!
ون سەگىز مىڭ عالامىم – تاڭىرىمنەن!
ءتاڭىرىمنىڭ “بول!” دەگەن امىرىنەن!
“بولما!” دەي مە؟! –
عايىپپىز،
قاس-قاعىمدا! -
دۇنيە بىتكەن قاقىراپ جۇرە بەرەر
سوگىتىلىپ جىك-جىگى
ادىبىنەن!!!
سول دۇنيەنىڭ سەن دە ءبىر تەتىگىسىڭ!
جۇرەكتەگى يمانىڭ –
بەكىنىسىڭ!
بەكىنىسىڭ بارىندا
ساسپا، ءمۇمىن! –
كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ قاعىراداي
قامالى – سەن!
تاپجىلماس كەپىلىسىڭ!!!
جۇمىسىم جوق ەسەپ پەن قيسابىندا! –
مەندىك ماقسات –
اقيقات ميسالىندا!!!
ادام اتا، انامىز حاۋانادان
بەرمەن قاراي تۇزىلگەن ءتۇپ ششەجىرەم
قاتتاۋلى تۇر
قۇراني يسلامىمدا!!!
ولشەنبەيدى يمانىڭ سانىڭمەنەن، -
جىلجىپ اققان تامىردا
قانىڭمەنەن!
قاعيداسى قۇراننىڭ سول بولادى –
ءبىر انادان تۋساڭ دا، تۋىستىق جوق
اردان بەزگەن
قۇدايسىز
زالىممەنەن!!!
اڭگىمەمدى قوزعاسام ارىرەكتەن،
ء“تاۋرات”، ء“زابۇر”، ء“ىنجىلدى”
ءتالىم ەتكەن
ءبىر ءجۇز داعى جيىرما ءتورت مىڭ پايعامبار،
مىنە، وسىنىڭ بارىنە جاببار يەم:
ء“دىن مۇسىلمان – انتىڭ !” – دەپ،
ء امىر ەتكەن!!!
ساڭقىلداعان داۋىسى
سۇڭقاردايىن،
جەر تارپىعان تۇياعى
تۇلپاردايىن،
الىپ تۇلعا عۇمىرى – عيبرات بىزگە،
حاق-تاعالا جولىندا، ۇران تاستاپ،
تاجالمەنەن الىسقان
زۇلقارنايىن!!!
زۇلقارنايىن ەسىمى – تاريىقتا!!!
اللاھ راقىمىن جاۋدىرعاي
اعيىققا!
ناسيحاتى – قاتتاۋلى قۇرانىمدا!
ونەگەسى – وسيەت تۇرانىمدا!
جان يمانىم – ءتۇيۋلى تۇمارىمدا!
تۇران،
تۇمار،
قولىمدا قۇران تۇرىپ،
مەن موينىمدى
وزگەگە بۇرارىم با؟!
يا، اللا!!!
يا، اللا!!!
يا، اللا!!!
عايسا، مۇسا، ءداۋىت پەن يسالارىم
مۇسىلماندىق جولىندا
قيسا جانىن، –
نۇح، سۇلەيمەن، يبراھيم، سمايىلداي
بابالاردىڭ، كىم بىلمەس، يمان ءۇشىن
ەتكەن ەڭبەك، توككەن تەر –
قيسسالارىن!
تۋرا تارتىپ سولاردىڭ جولىمەنەن،
ۇدەرى كوش –
قاپتاعان قولىمەنەن،
قيقۋ سالعان دۇشپانعا شىڭعىس اتتى
باھادۇرگە،
نە ءبىلىپ، سورلى اعايىن،
جىبىمەي ءجۇر جۇرەكتىڭ توڭى نەدەن؟!
جاۋدا كەتكەن اپەرىپ كەگىڭىزدى، –
تەزگە سالىپ تەنتەك پەن تەلىڭىزدى، –
شەكپەن مەنەن بۇتىندەپ شەنىڭىزدى، –
الشاڭداتىپ بەگزادا، بەگىڭىزدى، –
شيىرشىقتاي شيراتىپ،
شيرىقتىرىپ،
قايتا تارتىپ بوساعان بەلىڭىزدى، –
«حالىق» اتتى بەلگىلەپ ەنىڭىزدى، –
جۇدىرىقتاي،
ءبىر جەردە جۇمىلدىرىپ،
قوسىپ كەتكەن قاتارعا ەلىڭىزدى -
سول شىڭعىسحان! -
مويىندا-مويىنداما!!!
شارپىپ ءوتىپ شالعايى شىڭعىسحاننىڭ،
ايتشى، قانە، قور بولعان جەرىڭىزدى؟! -
تۋ كوتەرىپ شىڭعىستان تاپقان ۇلىڭ،
ءدۇر سىلكىنتكەن جوق پا ەدى،
تەگى، ءبىزدى؟!
كەلەر ۇرپاق!!!
شەگەلەپ
مىنانى ايتام:
تارازىنىڭ باسىندا – شىڭعىس قاعان! –
بارشا مۇرات-ماقساتىڭ
سول باباڭنىڭ
جىيۋلى تۇر بويىندا سەنىڭ ىزگى!
سول شىڭعىستان ىزدە سەن،
ىزدەي قالساڭ،
تەپكىلەسە ۇزىلمەس «قازاق» اتتى
تەگەۋرىنى تەمىردەي
تەگىمىزدى!!!
قارا قازان، قالىڭ ەل –
قاراۋىندا! –
دۇنيەنىڭ ءىسى جوق تالاۋىندا!
«قۇداي – جالعىز!» «قۇران – شىن!» –
قۇرامدى ءسوز –
جاۋعا شاپسا، جارق تا جۇرق نايزاعايداي،
جارقىلدايدى
شىڭعىستىڭ جالاۋىندا!!!
جەل ءسوزىڭ مەن ءىسىم جوق
تالاسىڭدا!
ءتۇبى اقيقات جەتكىزەر قاراسىنعا!
ساندىراعى دۇشپاننىڭ نەگە كەرەك؟! -
ار-ۇجدانى تۇرىكتىڭ – جاسىل بايراق
وعىز حان مەن شىڭعىستىڭ
اراسىندا!!!
ايتقان ءسوزى حالقىنىڭ زيانىنا،
قالدى قانداي قاسيەت زيالىدا؟!
«شىڭعىس!» – دەسە،
قىتايعا جۇگىرەدى،.. –
ەتەك-جەڭى داليعان قايران بابام
قورجىنىنا قىتايدىڭ سىيادى ما؟!
جازعان تاريح تاريح پا سۇراستىرىپ،
اننان-مىننان
جوق-باردى قۇراستىرىپ؟! -
«شىڭعىس!» قىلام دەسەڭىز شىڭعىسحاندى،
تۇرىكتىكتىڭ توڭىرەگىن تۇرتكىلەمەي،
تۇتاس قارا
اللانىڭ جولىنداعى
مۇسىلماني كۇرەسپەن ۇلاستىرىپ!!!
ءبىر اللا اتى – شىڭعىستىڭ ۇرانىندا!
بولات ءتارتىپ! –
ول ءتارتىپ – قۇرانىڭدا!
«اللاھۋ اكبار!
اللاھۋ اكبار!
اللاھۋ اكبارلاپ!»
ازانداتقان داۋىسى شىڭعىسحاننىڭ
ۇيقىسىنان وياتىپ قالىڭ جۇرتتى،
ازىنايدى دۇنيەنىڭ
قۇلاعىندا!!!
يا، اللا!
يا، اللا!
يا، اللا!!!
جىيىلمايدى، وۋ، جۇرتىم، نەگە ەسىڭىز؟!
كىم نە دەسە،
باس شۇلعي بەرەسىڭىز!..
قاراڭعىلىق شەگى – سول –
بۇل شىڭعىستى:
«پۇتقا قۇلاي تابىنعان كافىر!» – دەسە،
اۋزىڭدى اشىپ،
وعان دا سەنەسىڭىز!
تاريح – تەڭىز... –
سۇڭگى ءوزىڭ تەرەڭىنە.
ىلىگەرسىڭ دەرەكتىڭ كەرەگىنە.
«تۇرىك!» – دەسە، تۇرپىدەي جىيىرىلىپ،
تەرىس قاراي اعىزار قارا سۋدى
عىلىمىڭنىڭ شەتەلدىك
بەرەرى نە؟!
ءۇش ۇيىقتاسام، تۇستە جوق گوللانىڭا،
امىريكا، انگليا، المانىڭا،
فرانتسياڭ، قىتايىڭ، – قالعانىنا
مەنىڭ تەگىم نە كەرەك، تىنىتكىلەپ،
ءبىر-اق ماقسات بارىندە، جالعىز-اق شارت! –
ول –
اداستىرىپ اق جولدان ءبىز سورلىنى،
قايتكەن كۇندە تۇسىرمەك
قارماعىنا!!!
نە گاپ مەنىڭ تاپتىشتەپ قويماۋىمدا، –
قىزىل ءسوزدى ەرمەك قىپ ويناۋىم با؟!
و، جوق، جۇرتىم!
ساناڭا سالدىم قوزعاۋ!.. -
قال قيمىلداپ، –
قازىناڭ تۇنىپ جاتىر
مۇسىلماني شىڭعىستىڭ قويناۋىندا!!!
«شىڭعىسناما» اينالسا قازىعىنا،
عىلىمنىڭ دا جەتەدى ول ازىعىنا!
قۇداي وڭداپ،
باس قوسسا بارشا تۇرىك،
ەرگەنەكون – التايدان باستاۋ العان
تارتار شەرۋ جورىعى
مۇسىلماننىڭ،
دەشتى-قىپشاق ۇلاسىپ جازىعىنا!!!
ءسوزدىڭ نەم بار
تۋمايتىن
قىسىرىندا! –
بيبارىس حان
قايدان ءجۇر
مىسىرىڭدا؟!
باتىس جاققا ۇزاتقان ۇعىمىمدى
بولماس ۇمىت قالدىرسام
تۇعىرىمدى!
تارامادى قاي جاققا تامىرىمىز،.. –
ءۇندى ەلىنەن نە ىزدەپتى
بابىرىمىز؟!
سال وسىنى ساناڭنىڭ سالماعىنا،
جول تاباسىڭ ءوزىڭ-اق
قالعانىنا. –
نە قاسيەت – شىڭعىسقا دەيىنگىدە، –
سول قاسيەت –
شىڭعىستان كەيىنگىدە!
تۇرانىڭ دا،
داۋلەتي وسمانىڭ دا –
شىڭعىسپەن ءبىر تاريحتىڭ
توستاعىندا! –
ءتۇپ شەجىرەڭ شەشىلەر شىڭعىسحانمەن
اتى اتالعان ءباھادۇر باتىرلاردىڭ
ءبىر ارنادا باستارىن
قوسقانىڭدا!!!
...بايتەرەكتىڭ تامىرى –
تۇبىرىندە. –
تۇبىرىنە زەردەمەن ۇڭىلىڭدەر!
شىڭعىس – اقىل!
شىڭعىس – كۇش!
شىڭعىس – باتىر!!! –
جالپاق الەم اسكەرى،
ءدۇر-جيھانگەر
شىڭعىسحاننىڭ الدىندا جۇگىنىڭدەر!
جۇگىنىڭدەر!!!
اڭگىمەمنىڭ زەيىن قوي ارىسىنە، –
تۇسىنەرسىڭ ءسوزىمنىڭ
مانىسىنە!
قۇي ساناڭا!
سال قۇلاق! –
مەن ايتامىن:
بۇل دۇنيەدە تەڭ كەلەر
ەش ءادىس جوق،
شىڭعىسحانننىڭ سوعىسۋ ادىسىنە! –
وتقا تۇسكەن «وتان!» – دەپ، قارعادايدان،
شىڭعىس بابا،
اينالدىم «العادايدان!» *
اقىل-قايرات قۇدايدان دارىماسا،
شەگىرتكەدەي قاپتاعان قارا قىتاي
سول زاماندا-اق
جەر بەتىن جالماماي ما؟!
*القيسسا،.. «العاداي» – جاۋ امالىن الدىن الا اڭداۋ ءۇشىن، ۇرىسقا قوسار، ياعني، قارسىلاسىمەن سوعىسقاننان گورى، ايلا تاستاپ اڭدىسقانى باسىم شىڭعىسحان اسكەرىنىڭ وڭشەڭ ورىمدەي جاستاردان قۇرالعان ءبىر توبى. ال، ۇرىسقا تۇسەر نەگىزگى قول – ول، الگى، “العاداي” سالعان “ويىن-سوعىستى” سىرتتاي باقىلاپ، جاۋ جاقتىڭ ءادىس-ءتاسىلىن ابدەن زەردەلەپ-زەرتتەپ العاننان كەيىن، تۇتقيىلدان تاپ بەرەتىن بولعان. شىڭعىسحان سوعىس بارىسىندا مۇنداي ايلانىڭ سان ءتۇرىن ويلاپ-تاۋىپ، بويلاي الماستىرىپ وتىرعان دەسەدى. ونىڭ شاعىن اسكەرمەن جەڭىسكە جەتۋىنىڭ ءبىر سىرى – وسىنىسىندا بولسا كەرەك.
انا-جاتىر جارالىپ قۋىسىندا،
كەك ءتۇيىلىپ
تەمىردەي ۋىسىندا،
جاۋدا كەتكەن اقىسىن داۋلاي تۋعان
بۇل شىڭعىسىڭ –
جالعىز ۇل –
جالعىز تارلان
تۇرىك دەگەن تۇقىمنىڭ تۋىسىندا!!!
كەڭ جاھاندى بابامىز
قونىس قىلعان!
قونىس ءۇشىن قانقۇيلى سوعىس قىلعان!
شىبىن جاننان ءتۇڭىلتىپ كافىرلەردى، -
ءدىنىن بەرىك تۇتىنعان مۇسىلمانمەن
نيەت قوسىپ،
تىلەگىن توعىستىرعان!!!
سويلەپ كەتسەم، ولەڭ ءسوز جوسىلا ما؟
ايارلىقتىڭ بەت-ءجۇز
وسىلا ما؟!
اقيقاتقا سوقپاسا بابام ءىسى،
قول باستاعان سان باتىر باسىن ءيىپ،
ءوز ەركىمەن
شىڭعىسقا قوسىلا ما؟!
كافىرىڭدى
جانىنان ءتۇڭىلدىرىپ،
ءبىر اللانىڭ الدىندا جۇگىندىرىپ،
اتوي سالعان ۇرانداپ،
ءدىن-مۇھاممەد
پايعامباردىڭ شىڭعىستاي حاس ساربازىن،
ۋا، حالايىق،
جاتىرسىڭ بۇگىن ءبىلىپ!!!
حابار بەرىپ ساناڭا “اقىرەتتەن”، –
الىسىڭدى قيالمەن
جاقىن ەتكەن
عالىمداردىڭ عالىمى – شوڭ عۇلاما،
كۇنى ەرتەڭ ەستيسىڭ
بابامىزدىڭ
بەرىك تۇتقان وداعىن احمەتپەن!!!
احمەد-قۇل-ياسساۋي! – كەمەڭگەرىم!
سەن
اقيقات جولىندا
نە كورمەدىڭ؟!
تۇڭعيىق سىر بولماسا تۇنىپ جاتقان،
پايعامباردىڭ جاسىندا بەلدى بۋىپ،
قارا جەردىڭ قوينىنا ەنەر مە ەدىڭ؟!
ءيا-ءا-ءا!
ول كەزدەگى يماني قالىپ كۇشتى.
اتا-بابام ۇستانعان سالىت كۇشتى.
امىرىمەن اللانىڭ
قوجا-احمەد
قالدىرماققا ماڭگىلىك، سول مۇرانىڭ
ءتۇپ تامىرىن
تەرەڭگە الىپ ءتۇستى.
ءتۇپ تامىرىن تەرەڭگە
الىپ ءتۇستى!
“اللاھۋ!
اللاھايلاپ!”
زىكىرىن سالىپ ءتۇستى.
قاق ايىرىلىپ قارا جەر، –
قويناۋىنا
اۋليەمەن ىلەسىپ ياسساۋيدەي،
كوز قارىققان كەرەمەت
جارىق ءتۇستى!
جەردىڭ استى – ماڭگىلىك تۇنگى ايماعىم،
جۇرە بەردى جارقىراپ،
كۇنگە اينالىپ!!!
ون سەگىز مىڭ عالامىم دوڭگەلەندى ،
قۇراني جول، قۇدايى – پارمەنمەنەن،
قوجا-احمەد ياسساۋي –
كۇندى اينالىپ!
شاشتى كۇنىم الەمگە شۇعىلاسىن،
جازباي تانىپ ءمۇمىنىم
قۇبىلاسىن!
بابام ورنىن وزگەدەن بولەك قويسام، –
ونىڭ سىرىن، اعايىن، اڭگىمەمنىڭ
جەلىسىنەن
ءوزىڭ-اق ۇعىناسىڭ!!!
اللا بەرگەن وسىنداي نەسىپ بولدى! –
جەردىڭ استى
عالامات مەشىت بولدى!
مىنەزدەگى ايىعىپ كۇلىكتىكتەن،
سول مەشىتكە اعىلدى
تۇرىك بىتكەن!!!
ماڭدايىمنىڭ جازىلعان ەنشىسىنە،
جان-دۇنيەمنىڭ اينالدى ول
ەمشىسىنە!
ءبىر جاراتقان اللانىڭ راحىمىمەن،
ءدىن-مۇحاممەد
بەكىتكەن ءياسساۋيدى
“تۇرىك” اتتى اۋلەتتىڭ
ەلشىسىنە!!!
بۇعان بولماس، ءسىرا، ەندى تالاسىڭىز؟!
ءۋاجىمدى ايتقان
اقىلعا سالاسىڭىز! –
ارقالاتقان ءۇمىتتى، «قۇرما سىيلاپ»،
ياسساۋيدەي ءبىر اللام سۇيگەن قۇلدى
پايعامباردىڭ
ىقىلاستى قۇشاعىنان
قالاي جۇلىپ، ياپىرم-اۋ، الاسىڭىز؟!
احمەدتەي باس ءيىپ بابامىزعا،
ساراپتايىق وسىنى
سانامىزدا.
«قىلۋەتكە كەتكەنى – نەتكەنى؟ – دەپ،
اللا بەرگەن قىزىقتى شەتتەدى!» – دەپ،
جەل سوزگە ەرگەن جان بولسا
ارامىزدا،
«قايت، – دەمەكپىز، – رايدان،
راببىم ءوزى
تۇرعانىندا تۇسىرمەي ساباڭىزعا!!!»
وي – تۇڭعيىق!
تۇبىنە
ۇڭىلگەنىم! –
بۇكتەتىلىپ اش بەلىم،
بۇگىلگەنىم!...
كارى تاريح كونە كوز!
سەن نە دەدىڭ؟! –
الدەنەنى ايتقانداي، ەپپەنەن كەپ،
قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن
كۇبىرلەدىڭ...
كۇبىرلەدىڭ! –
ىشكى الەم
ءدۇر سىلكىندى! –
ءسىرا،
مي قاباتىم قاقىرار بۇگىن مەنىڭ!!!
ءيا، اللا!
ء يا، اللا!
ءيا، اللا!!!
***
تاعى تارتسام
الدىڭا
توسىن جايدى، –
“قايدان تاباد، –
دەي كورمە، –
وسىندايدى؟”:
موڭعولياڭ قازىرگى – جوڭعار جۇرتى!!!
وۋ، سوندىقتان،
شىڭعىستىڭ
بۇل موڭعولعا
ءۇش قايناسا، سورپاسى قوسىلمايدى!!! –
شىڭعىس تەگىن ىزدەسەڭ، –
ول موڭعولدا! –
ءدىن مۇسىلمان –
يمانى مول موڭعولدا!
وعىز-بابام ىزىمەن
“اللاھۋ اكبارلاپ”،
ساپ تۇزەگەن جاۋىنگەر قول موڭعولدا!!!
ال،
ول موڭعولىڭ – تۇرىكتىڭ ءبىر بۇتاعى! –
قادىر تۇتىپ،
قاۋىمى ءپىر تۇتادى!!!
مىنا موڭعول، جىلميعان جەلكەدەگى –
بۇل –
اتىن جۇتقان جوڭعارلار،
ەرتەدەگى!!!
اقيقاتتا كەتپەسە الاسىمىز،
دوعارىلسىن وسىمەن
تالاسىمىز!!!
يە-ە-ە، شىت-شىتىرمان
ءومىردىڭ ورمەگىندە
تۇنىپ جاتىر نە ءبىر سىر! –
كورمەدىڭ بە؟! –
شىڭعىسحاننىڭ باباسى – وعىز قاعان
امىرىمەن اللانىڭ، ءالھامدۋليللاھي،
يمانىنا جۇگىنگەن، انتىن بايلاپ،
اناسىنىڭ سۇتىمەن،
جورگەگىندە!!!
قالعان جەردە تۇكىردىم شيماعىڭا!
قول جۇگىرتىپ، دانىكتىڭ، جىيعانىما!
بۇققان سايىن سۇعاسىڭ، ەي، كاززاپتار!
بۇدان ءارى ءۇن-ءتۇنسىز جاتا بەرسەك،
شىڭعىس ەمەس،
شىڭعىستىڭ باباسىنىڭ
تيىسەتىن ءتۇرىڭ بار يمانىنا!!!
قۇداي ءۇشىن!
سويلەمە،
بىلمەگەسىن!
شەجىرە ءۇنىن
قۇلاققا ىلمەگەسىن!
مەنى قالاي بوقتاساڭ، ولاي بوقتا! –
وۋ!
قالاي عانا شىدارمىن، بابامىزدىڭ
شىققان تەگىن
“كافىر!” – دەپ تىلدەگەسىن!!!
ينشاللاھ!!!
ءتۇبى سەنەم
تاڭىمنىڭ اتارىنا!
قوسىلارمىن قايتا ەلدىڭ قاتارىنا!
ءبىر اللاعا امانات – بابا رۋحى!
راحىم تۇسسە قۇدايدان،
ءلا ءيللاھا يل اللا!
باس كوتەرىپ،ءتىل بىتەر تاتارىما!!!
ءتىل بىتەدى تاتاردىڭ
مالايىنا.
جىيىلامىز مالايدىڭ
ماڭايىنا!
كۇندەردىڭ ءبىر كۇندەرى سول مالايىڭ
قويناۋىندا عاسىردىڭ تۇنىپ جاتقان
قاتپار-قاتپار قاتتاۋلى قازىنانى
تارقاتادى تاريح قىپ
تالايىڭا!
كورەرسىڭ سەن سول كەزدە
سويلەگەندى، –
شىڭعىس ءجايلى ءوي دەگەن، ءبۇي دەگەندى!
سۇيەكتە – داق! –
قورلادىڭ
ارۋاقتى!!!
اقىرەت كۇن تاتارسىڭ ءالى ازابىن،..
وڭشەڭ ازعىن
تۇسىنبەس
“قوي!” – دەگەندى!!!
اڭگىمەمدى ءجون ەدى سوزباعانىم... –
ءبىر ويدى كەپ ءبىر ويدىڭ قوزعاعانىن!..
نالامەنەن، قىپ-قىزىل جالامەنەن،
كوردە تىنىش جاتقىزباي، بابالاردىڭ
كورگەنىمدە رۋحىن قوزعاعانىن،
جانىم كۇيىپ،
بوتاداي بوزداعانىم!!!
“جاببار يەم،
ساقتا!” – دەپ،
جاراتقانعا
جالىنارمىز،
جان شىعىپ
باراتقاندا! –
وكىنىش سول –
ول كەزگى كەشتەۋ بولماق،..
قۇداي ءوزى جيىپ اپ
قۇل پەندەسىن
قۇزىرىنا ەرىكسىز قاراتقاندا!!!
جان ءتاسىلىم بۇگىنگى قىسىلعان كۇن –
اللام ءوزى
مۇمكىندىك ۇسىنعان كۇن!!!
اراشالاپ پاكتىگىن عۇسىل جاننىڭ،
تۋىن كوتەر عالامي مۇسىلماننىڭ!!!
اقىرەتتە اللاعا بەرەر جاۋاپ –
ء«الھامدۋليللاھي، مۇسىلمانمىن!
ءالھامدۋليللاھي،
مۇسىلمانمىن!
مۇسىلمانمىن!
مۇسىلمانمىن!!!»
***
كىم بار جەتكەن دۇنيەنىڭ بايانىنا!
كوڭىلىم قۇلاي بەرىلدىم
باياعىعا!
بابام اتى اۋزىمنان تۇسپەي قويدى-اۋ! –
ايتقان ءسوزىم –
اللانىڭ ايانى ما؟!
كوز جاسىما ۇستاتتىم ەرىكىمدى!
بالقىپ سەزىم، ەت-جۇرەك ەرىتىلدى!
ءبىزدىڭ تامىر – ارىدە! الدانبا،ۇرپاق،
اننان-مىننان جىيىپ اپ، اركىمدەردىڭ
ايتا سالعان سوزىنە بەرىتىنگى!!!
ءسوز سالماعى –
يماننىڭ
قادىرىندە، –
باس بيلىگى –
اللانىڭ امىرىندە!
تىنىشتىعىن بۇزباڭىز!!!
شىڭعىس باباڭ
ۇيىقتاپ جاتىر، تىنىستاپ،
ء لا ءيللاھا يل اللا،
قۇبىلاعا باس بەرىپ
قابىرىندە!!!
كوزىن اشىپ ولەڭ-ءسوز بۇلاعىمنىڭ،
ء “بيسميللاھي!” – دەپ،
قول جايىپ دۇعا قىلدىم!
ء بىر وزىڭە امانات، يا جاراتقان!
بەينەت كەشكەن «ەل!»، « جەر!” – دەپ،
بابالارعا
بۇيىرتا گور راحاتىن جۇماعىڭنىڭ!!!
ءلا ءيللاھا يل اللا!
مۇحاممادان –
راسۋل اللا!
راسۋل اللا!!!
1997 جىل. تۇركىستان قالاسى.
ب ا ب ى ر
تاريح – تەڭىز. سۇڭگى ءوزىڭ تەرەڭىنە، -
ىلىگەرسىڭ دەرەكتىڭ كەرەگىنە!
«تۇرىك»، – دەسە، تۇرپىدەي جيىرىلىپ،
تەرىس قاراي اعىزار قارا سۋدى
عىلىمىڭنىڭ شەتەلدىك بەرەرى نە؟!
ءۇش ۇيقتاسام، تۇستە جوق گوللانىڭا،
امريكاڭ، رەسەيىڭ، المانىڭا،
فرانتسياڭ، قىتايىڭ – قالعانىنا
مەنىڭ تەگىم نە كەرەك، تىنتكىلەپ،
ءبىر-اق ماقسات – بارىندە، جالعىز-اق شارت، –
ول –
اداستىرىپ اق جولدان، ءبىز سورلىنى،
قايتكەن كۇندە تۇسىرمەك قارماعىنا!!!
ح ح ح
ءبىر سۇمدىق ءجايت باتاتىن قابىرعاعا –
ءتۇپ نۇسقادان ايرىلدى
«بابىرناما!»
يمينسكي قولىنان شىققان كىتاپ -
ۇرىق شاشىپ ازعىندىق قۇرساعىندا،
قايتا تۋعان
قىزىل ءورت –
«دابىرناما!!!
توقتاۋ بار ما سۋايت-سۇم يلمينىڭە، -
بەرگەن ەرىك اۋزىنا كەلگەنىنە!
مەيلى داعى، -
جاساي بەرسىن دۇشپانىم دۇشپاندىعىن!
ال، قازاقتىڭ نە دەيسىڭ عىلىمىنىڭ
ايتاعىنا سولاردىڭ ەرگەنىنە!!!
ساۋەگەيسىپ، ءار كىمگە بال اشتىرىپ،
كورەر كوزگە ۇرپاقتى اداستىرىپ:
«بۇدان بەس ءجۇز جىل بۇرىن
مىناۋ ءجايتتى
بابىر ايتتى»، – دەگەنسىپ،..
الاش ءجايلى
ماسەلەنى قايتا وتىر قاراستىرىپ!
ماسەلەنى قايتا وتىر قاراستىرىپ،
داۋ-جانجالدىڭ وتىنىن قالاستىرىپ!
ەڭ بولماسا، قۇداي-اۋ،
ايتقاندارىن
تاريحىنا حالقىمنىڭ ءجۇرىپ وتكەن،
ءسال دە بولسا، قويسا-شى جاناستىرىپ!
جو-جو-جوق!!!
قايتەدى ونى شىندىققا جاناستىرىپ، -
دۇنيەنى قازاقپەن ساناستىرىپ!!!
ودان داعى، قولىندا كۇش تۇرعاندا،
جىبەرمەي مە بىت-شىت قىپ! –
جاتسىن سوسىن
ءوزدى-ءوزى قىرقىسىپ، ءبىر-بىرىمەن
شەشىلمەيتىن تۇيىنگە
تالاس قىلىپ!!!
مۇندايلاردان ءجون ەدى ساقتانعانىڭ! -
ماسقاراعا قالدى ەندى ماقتاندارىڭ!!!
سورلى قازاق! سەزبەسەڭ،
مەن ايتايىن، -
يلمين جازعان «بابىردان» بەرمەن قاراي،
«التى الاشتىڭ» ارۋاعى – اقتالۋسىز،
قاسىرەت جۇتىپ، اھ ۇرعان اقتاڭداعىڭ!!!
اقتاڭداعىڭ!!!
سال قۇلاقتى
اڭگىمەم ارعىسىنا:
التى الاشتى بايلاپ ەل قارعىسىنا،
يلمين سۇمىڭ قاپ-قارا ارىپتەرمەن،
ءومىر بويى بوياۋى وشپەستەي قىپ،
جازىپ قويدى تاريحتىڭ
جارعىسىنا!!!
و! مىنانداي كىم كورگەن ىلاڭىڭدى؟!
بۇل نايساپقا
قىل ەندى قىلارىڭدى!!
تارتىپ ءمىنىپ استىمدا پىراعىمدى،
قىلىشىمدى قىنىمنان سۋىرىپ اپ،
بوس قالدىردى-اۋ
بەلدەگى قىنابىمدى؟!!
جالپاڭ قاعىپ،
جالپىلداپ،
جاقتاعانسىپ، -
جازا باسسا،
جانىن ساپ، اقتاعانسىپ، -
تەسپەي سورىپ
تالايدىڭ قانىن ىشكەن،
نە ءبىر پەرى ارادا ءجۇردى-اۋ سوندا،
قاعىپ قويىپ ارقادان
ماقتاعانسىپ!!!
بايقادىڭ با؟!
جوق، الدە،.. بايقامادىڭ
تۇنىعىڭدى وسىلار شايقاعانىن؟!
«عالىم!» - دەيدى-اۋ، سەندەردى،
و بەيشارا،.. -
دۇشپاندارىڭ نەنى ايتسا، سونىڭ ءسوزىن
ەسىڭ كەتىپ،
ەسىرە قايتالادىڭ!!!
نە سىر جاتقان جاسىرىن استارىندا،
ءسال ويلانىپ،
قۇپياسىن اشپادىڭ با؟!
ارام پيعىل، جىمىسقى ارەكەتىن
بەتتەرىنە شىجعىرىپ
باسپادىڭ با؟!
قاپەرىڭە كىرمەي مە سوندا سەنىڭ،
يلمين ءسوزىن قوستاساڭ،
الاشىڭنىڭ
قىلمىسكەر بوپ شىعارىن قاس-قاعىمدا؟!
«كىسى ولتىرگەن كىسىنى «الاش!» – دەيدى، –
قالماقتاردا،
نانباساڭ، مىناۋ تۇرعان
بابىر ايتقان دەرەككە قاراش»، – دەيدى.
ء يا!!!
«الاش» ءسوزى بولسىن-اق قالماعىڭدا،-
«كىسى ءولتىرۋ» ماعىنالىق سالماعىندا!
ال، الايدا، الاشتاي التى ارىستىڭ
اتىن قويۋ بيلىگىن بەرەر مە ەدىم،
ءولىپ كەتسەم، قالماقتاي
جارىماعىرعا؟!
تاس توبەمنەن قارا اسپان توڭكەرىلىپ،
ميلىعىمنان قىسادى،
كومكەرىلىپ!.. –
و! قوس بايتاق! قوس الىپ! -
الاش – بابىر!
كورىنگەنگە بىلعاتىپ ابىرويىڭدى،
قورلىعىنا دۇشپاننىڭ كونىپ كەلگەن،
مەندەگى بۇل
نە دەگەن كونتەرىلىك؟!!
شارۋام نە اڭگىمە ۇساعىندا؟! -
قۋ ناداندىق!
اياقتى تۇسادىڭ با؟!! –
كىم ويلاپتى، -
ءتۇر-ءتۇرى بولادى دەپ
ىشكە تۇسكەن قايعى مەن قۇسانىڭ دا!!! –
مەن
ۇياتتان تۇنشىعىپ ءولىپ بارام
جيىرما دا ءبىرىنشى عاسىرىمنىڭ
تاستاي قاتقان
قايرىمسىز قۇشاعىندا!!!
يا، اللاھ!
يا، اللاھ!
يا، اللاھ!!!
ەستىمەسەم بۇل ءسوزدى، تۇڭىلەر مە ەم؟!
بۇكتەتىلىپ اش بەلىم،
بۇگىلەر مە ەم؟!
تۇنگى ۇيقىمدى ءتورت ءبولىپ، دوڭبەكشىيمىن،
بابام ءۇنى جەتكەندە قۇلاعىما،
دۇشپان جاپقان جالاعا شىداي الماي،
جاتىپ الىپ كورىندە
كۇڭىرەنگەن!!!
تۇز قۇيىلىپ جۇرەكتىڭ جاراسىنا،
ويران ءتۇستى ويىمنىڭ ساناسىنا!
جالبارىندىم وزىڭە، يا، جاراتقان!
بۇيىرتا كور اداسپاي جەتەر جولدى
بابىرىم مەن التى الىپ – الاشىما؟!!
الاشىما!!!
ح ح ح
تاريح – تەڭىز!
سۇڭگى ءوزىڭ
تەرەڭىنە!
ىلىگەرسىڭ
دەرەكتىڭ كەرەگىنە!
«تۇرىك!» - دەسە، تۇرپىدەي جيىرىلىپ،
قارا سۋدى اعىزار تەرىس قاراي
عىلىمىڭنىڭ شەتەلدىك بەرەرى نە؟!
ءۇش ۇيىقتاسام، تۇستە جوق گوللانىڭا،
امريكاڭ، رەسەيىڭ، المانىڭا،
فرانتسياڭ، قىتايىڭ - قالعانىنا
مەنىڭ تەگىم نە كەرەك، تىنىتكىلەپ؟! -
ءبىر-اق ماقسات – بارىندە، جالعىز-اق شارت -
ول -
اداستىرىپ اق جولدان ءبىز سورلىنى،
قايتكەن كۇندە تۇسىرمەك قارماعىنا!
ال، ايتپەسە،
قاتىسى نە ەد قالماقتىڭ قازاعىما؟!
بۇل سولاردىڭ جىمىسقى مازاعى دا!
كەيىنگى ۇرپاق: «مىنانى نەگە ايتتىمەن؟»
ساقالىنا جارماسىپ بابالاردىڭ،
جاتسىن دەيدى ءوزدى-ءوزى قىرىلىسىپ،
باتسىن دەيدى دۇنيەنىڭ ازابىنا!!!
بۇل دا – امانات قۇدايعا!
ءبىز نە دەلىك
اردان بەزگەن بۇل مۇندار كاززابىڭا؟!!
«بابىر!»
«بابىرنامالاپ!» -
بايەكتەگەن
يلمين سۇمىڭ ۇسىنعان دايەكتەمەڭ -
مىنە، وسى! –
قالارسىڭ، قالاماسسىڭ، -
سەن، ايتەۋىر، وسى ىسكە ارالاستىڭ!!!
بابىر سالعان سارا جول سايراپ جاتىپ،
يلمين سۇمعا جارماسىپ،
قارا باستىڭ!
قارا باستىڭ!!!
تۇنشىقتىرعان تاريحتى قاۋىزىندا،
مىسقال يمان قالسا-شى
جاۋىزىڭدا!
«الاشىمدى» «پالاشقا» اينالدىرىپ،
ازعان ەلدىڭ، - اللاعا جازعان ەلدىڭ
ۇكىمى تۇر، كوردىڭ بە، يلمين سۇمنىڭ
قالامىنىڭ ۇشىمەن سۇيكەي سالعان
بابىر بابام دۋالى اۋىزىندا!..
دۇشپان ءتىلدى وسىلاي بايلاعانى!
قارسى قويار
امال مەن ايلا قانى؟!!
ءوزىمىزدى ايداپ ساپ وزىمىزگە،
ۇيمەلەتتى كوك شىبىن
كوزىمىزگە!
كوكبورىدەن ءسۇت ەمگەن كوگجال قازاق،
قاڭعىپ جۇرگەن كولدەنەڭ كوك اتتىنى
باسىمىزدان سەكىرتىپ، اتتاتارداي،
ەل نامىسىن اياقتا تاپتاتارداي،
نە كورىندى،
نە بولدى،
وسى، بىزگە؟!
بىردە ماقتاپ وتكەندى، بىردە داتتاپ،
سوڭىمىزدان ىلەسكەن جاس بۋىندى
سەندىرەرمىز قاي ايتقان
سوزىمىزگە؟!!
نەنىڭ داعى، بارمايمىز بايىبىنا...-
بايقاپ تۇرساق، بار كىنا - وزىمىزدە!
وزىمىزدە!!!
«تەڭ كەلەر جوق الاشقا! مىقتى»، - دەدىك! -
«قاباعىنان قارا بۇلت ىقتى»، - دەدىك!
«القا توپتىڭ الدىندا ايبىنىمەن
تالايلاردىڭ مەسەلىن جىقتى»، - دەدىك.
ال، بۇگىن كۇن ءيلميننىڭ سوزىنە ەرىپ،
ارقا سۇيەر اسقار تاۋ – سول الاشتى
«قانىشەر بوپ قادىمگى شىقتى»، - دەدىك!..
و، نەسى بار؟! -
قىرسا قازاق، دۇشپانىن قىرعان شىعار! -
ءوز قىلعانىن
وزىنە قىلعان شىعار!
كەسىرىنەن سولاردىڭ، ەل ىشىندە
اۋىپ كەتىپ باراتقان يمان كوشىن
نايزا ۇشىمەن
وڭ جاققا بۇرعان شىعار!!!
ءسويتىپ، جۇرتتى باعىتقا سالعان شىعار!
قانعا قىلىش سول ءۇشىن مالعان شىعار!
اۋزىن اشسا، جۇرەگى كورىنەتىن،
نۇر جۇزىنەن يمانى توگىلەتىن
مىنا قازاق
«قاپىسىز، قالىڭ ەلدى
قان جىلاتتى!» دەگەن ءسوز
جالعان شىعار!!!
جالعان شىعار!!!
ح ح ح
قورلاپ جاتسا، باس سالىپ،
بابىرىمدى،
قالاي ساقتاپ وتىرام
سابىرىمدى؟!
يلمين جازىپ قالدىرعان «بابىرناما» -
كىلەڭ وسەك، وتىرىك!!! سونىسىمەن
ءجاسوسپىرىم ۇرپاقتىڭ ساناسىنا
بابىر ءجايلى سىڭىرمەك
جالا ۇعىمدى!!!
ال، ەندى ءوزىڭ
ار جاعىن
ويلاپ قارا!-
پيعىلى نە؟!
تۇبىنە
بويلاپ قارا! –
قالىڭ قازاق ەسەپتەن شىعارىلىپ، -
ايتۋىنشا ءيلميننىڭ، التى الاشقا
باعا بەرىپ، ات قويعان –
ويرات قانا!!!
ويرات قانا!!!
دەگەن وسى – «وت باسار ويناقتاعان!..»
نە قالدى ەندى اڭگىمەم ار جاعىنا!
ىلىكتىرىپ قازاقتى
قارماعىنا،
داريانىڭ ءتۇبىندا بۇققان جايىن -
تاستاي ساپتى جەمتىكتەي، قالماعىڭا!!! –
ەي، اعايىن!
ودان ءارى سەن مەنەن سۇراپ جۇرمە،
ء«شىل بوعىنداي شاشىلىپ،
شاشىرارداي،
كىم جەتكىزدى ءبىزدى، - دەپ، - حالعا مىنا؟!»
نە ءبىر، نە ءبىر تاعدىرلار ءوتتى باستان
ناردىڭ بەلى شىداماس سالماعىنا!
دۇنيەنىڭ قوي ايتىپ جالعانىنا،
ارتتىم ءۇمىت «اللالاپ!» الداعىعا!
سەرپىلەتىن كۇن بۇگىن!
سىلكىن، حالقىم!
جوعىن جوقتاپ، وتكەننىڭ، ارىن ارلاپ
جەتەم دەسەڭ بابالار
ارمانىنا!!!
القىمىنان الارمىز قاس دۇشپاندى! –
بىزدە وسىدان
باسقا امال قالمادى دا!
قالمادى دا!!!
ح ح ح
ادامشىلىق وزگەرتىپ قالىبىڭدى،
وشىرگەن سوڭ
بابىرداي جارىعىڭدى،
جەردىڭ ءجۇزىن جالماعان جالماۋىزعا
اداستىرۋ قيىن با، قاراڭعىدا،
جول تابا الماي،
شاتاسقان حالىعىڭدى!
استاعىفير اللاھ!!!
قويىپ ءوزىن
قۇدايدىڭ ورىنىنا،
قوسىلدى ولار ءىبىلىس جورىعىنا!
ساندىراعىن سولاردىڭ كەپىلگە الىپ،
دايەك تۇيگەن عىلىمدا بابىر جايلى،
ەي، عالىمدار، نە دەيىن
پورىمىڭا؟!
ءشيبورىنى، دانىككەن ولەكسە جەپ،
نەگە جاقىنداتاسىڭ بابالاردىڭ
ارۋ تۇتقان اپپاق نۇر
قورىمىنا؟!
جەمتىك كورسەڭ، ەنتەلەپ، ەمىنگەنىڭ! -
و، قۋ جەندەت! وسىنشا
جەبىر مە ەدىڭ؟!
ارۋاعىنان قورقۋ جوق، - كوردە جاتقان
مارقۇمداردىڭ قول سالىپ مۇردەسىنە،
ۇستىندەگى سىپىردىڭ
كەبىندەرىن!
استاعىفير اللاھ!!!
جۇپارداي-اق، ءسىمىرىپ ولىك دەمىن،
كوكجيەگىن بەيىتتىڭ
سوگىتكەنىڭ! –
اتا-باباڭ سالتىندا و باستاعى
جەر قوينىنان ادامدى و دۇنيەلىك
قايتا العاندى سۋىرىپ
كورىپ پە ەدىڭ؟!
ولگەنىڭدى وسى ما تىرىلتكەنىڭ؟!
ساۋدىراتىپ،
مۇشەسىن جىلىكتەدىڭ!
«مىناۋ – باسى،.. مىناۋسى – باسقاسى»، - دەپ،
ءتورت ءجۇز قىرىق ءتورت سۇيەك، -
ءار قايسىسىن
توپقا ءبولىپ، جىك-جىكپەن ىرىكتەدىڭ!
استاعىفير اللاھ!!!
بىرەۋلەردىڭ نازارى –
بارماعىندا، -
بارماقتاعى ايشىقتى بالداعىندا!
ەندى ءبىرى جارماسار يىقتاعى
التىن تونعا، ياپىرماۋ، جولىققانداي
عۇمىر بويعى كوكسەگەن
ارمانىنا!!!
ءبىرى سۇعار اياقتى
كەبىسىنە،
ۇلتانىنىڭ تاڭ قالىپ ەلىسىنە!
سىباعادان قۇر قالعان ەندى ءبىرى،
تالاقتايىن، تارس ەتىپ جارىلارداي،
سىيماي كەتىپ بارادى
تەرىسىنە!
استاعىفير اللاھ!!!
قاشان كورسەڭ، ءار كىمنىڭ مازاعىندا! –
كۇن بار ما وسى ەس جىيار
قازاعىمدا؟!.
حان بازارىن قىزدىرىپ دۇشپان وتىر،
ۇرپاقتارى ءتاۋ ەتىپ، باسىن يەر
باباسىنىڭ تاس قورعان –
مازارىندا!!!
استاعىفير اللاھ!!!
زۇلىمدىعى دۇنيەنى قايران قىلىپ،
قۇلقىنى مەن ءناپسىسىن مايلاندىرىپ، -
كور قوينىنان كوتەرگەن قازىناسىن،
ساتىرلاتىپ،
قويادى شوتقا سوعىپ،
قىپ-قىزىل ءورت – اقشاعا اينالدىرىپ!!!
استاعىفير اللاھ!!!
اڭگىمەنى ءجون ەدى سوزباعانىم، -
ءبىر قىلمىستان
ءبىر قىلمىس قوزداعانىن!..
نالامەنەن،
قىپ-قىزىل جالامەنەن،
كوردە تىنىش جاتقىزباي، بابالاردىڭ
كورگەنىمدە
رۋحىن قوزعاعانىن،
جانىم كۇيىپ، بوتاداي بوزداعانىم!!!
ۇرپاق قايدا بۇل ءجايتتى ەسكەرەتىن، -
ەگجەيى مەن تەگجەيىن تەكسەرەتىن؟!
قۇداي ءسوزى – «ىنجىلگە» قول كوتەرگەن،
كافىرىڭە
بابىر كىم سەسكەنەتىن؟!
ءيا-ءا-ءا!
قۇنىن جويىپ بابىرداي قادىرىمنىڭ،
قازدىڭ تەرەڭ شۇڭقىرىن قابىرىمنىڭ!
ەي، عالىمدار!
ەل سورىن ارقالاماي، –
(عىلىمىڭ دا – وزىڭە، بىلىعىڭ دا!)
تۇرعانىندا قيىلماي تامىرىمنىڭ،
ءتۇپ نۇسقاسىن تاۋىپ بەر بابىرىمنىڭ!!!
بابىرىم كىم؟!
ءيا، مەنىڭ
بابىرىم كىم؟!
بابىرىم كىم؟!!
بابىرىم كىم؟!!
بابىر – بابام!!!
دۇشپانىم باس يەتىن
بويىمداعى
بار اسىل قاسيەتىم!!!
«بابىرنامام» -
بايراعى
مۇسىلماننىڭ!!!
جاپ-جاسىل ءتۇس –
كەلبەتى عۇسىل جاننىڭ!!!
ال، «بابىر جورىق!» بۇل –
باس قوسۋ! ۇلى ماقسات! –
جاندارىنان تابىلىپ قىسىلعان كۇن،
بوساعاسىن بەكىتۋ
بۇسىرماننىڭ!!!
ءلا ءيللاھا يل اللاھ!
مۇحاممادۋن – راسۋل اللاھ!!!
جاسىل بايراق!
جاسىل ءتۇس –
«بابىرنامام!!!»
التىن جەبەم –
اتىلعان
ادىرنادان!!!
راحىم تۇسسە اللادان، ءالى تالاي
قادالارسىڭ دۇشپانعا
قابىرعادان!!!
«بابىرنامام!!!»
و، مەنىڭ
«بابىرنامام!!!»
«بابىرنامام!!!»
ح ح ح
التى قارىس ازۋى ارلاندارىم!
جىپتەي ءتىزىپ قايتەمىن قالعاندارىن!
ارۋاعىڭنان اينالدىم، بەۋ، بابالار!
ءدىن-مۇسىلمان جولىندا ءبىز – سىزدەردىڭ
وشكەن ءۇمىت، جوعالعان ارماندارىڭ!!!
وسىنى ويلاپ،
باتامىن
ۋايىمعا!
زور بايتەرەك! –
گۇرس ەتىپ
قۇلايىم با؟! –
بولار – بولدى!!!
لاجىم جوق! –
مەن ءبىر عارىپ! -
تاعدىر ەركى –
جالعىز-اق
قۇدايىمدا!!!
يا، اللا
يا، اللا!
يا، اللا!!!
ءسوز سوڭى
يا، جاراتقان!
كەشە گور اقىنىڭدى!
ءارى-ءسارى كۇي كەشكەن
پاقىرىڭدى!
بەت پەردەسىن شىندىقتىڭ اشامىن دەپ،
الىستاتىپ الدىم با جاقىنىمدى؟!
وڭدى-سولدى سىلتەلەپ قالامىمدى،
جەرىم بار ما جاسقاعان جارانىمدى؟! –
ءبارى – وزىڭە امانات!
نە دە بولسا،
ادالدىقتىن تايدىرما تابانىمدى!!!
يا، جاراتقان!
قابىل ال تىلەگىمدى!
راحىم-نۇرعا تولتىرىپ جۇرەگىمدى،
شافحاتىڭنان ۇزدىرمە كۇدەرىمدى!!!
ءتارتىپ ايقىن قاسيەتتى قۇرانداعى!
قۇران ۇستاپ، باسىمىز قۇرالمادى!
ول جوق جەردە، ايتقان ءسوز –
ءبارى بەكەر!
ءوزىن-ءوزى بۇل پەندەڭ قۇر الدادى!!!
قۇران ءسوزى –
قۇدايدىڭ بۇيىرعانى!
بۇيىرعانى –
ساناما قۇيىلعانى!!!
زەردەسىزگە نە دەيىن؟!
زەردەلىسى
ايتقان عيبراتناماعا ۇيىر داعى!
قۇران ءسوزى -
جۇگىنۋ جاراتقانعا!
ءار اياتىن،
ءپارمان – سول،
تاراتقاندا!
«شايتان، - دەيدى، - ءۇمىتسىز!» -
ارمان قايسى
يمان بولسا جولداسىڭ، دەم تاۋسىلىپ،
قۇبىلاعا ءجۇزىڭدى
قاراتقاندا!!!
ءلا ءيللاھا يل اللاھ!
مۇحاممادۋن – راسۋ اللاھ!!!
اللاھۋ اكبار!
اللاھۋ اكبار!
اللاھۋ اكبار
1997 جىل. تۇركىستان قالاسى.
Abai.kz
