تۇسىنەسىز بە، قازاق بولىپ جارالىپ، قازاق ەمەس ورتادا ءومىرىن وتكىزۋ، قازاق اقىنى بولىپ جارالىپ، قازاقتىڭ ءۇيىنىڭ سىرتىندا كۇنەلتۋدىڭ قاسىرەتى قانداي بولاتىنىن. ونى ءسىز، بالكىم، تۇسىنە المايسىز. جۇرگەن ورتاڭ قانشالىقتى باۋىرىنا باسىپ، ماڭدايىڭنان سيپاپ «اكەم، كوكەم» دەسە دە، جات بىرەۋدىڭ ۇيىندە قوناقتا جۇرگەندەيسىڭ عوي. نەمەسە باسقا انانىڭ قۇشاعىندا جۇرگەن اسىراندى جەتىمدەيسىڭ. باسىڭ امان، باۋىرىڭ ءبۇتىن بولسا دا، كوكىرەگىڭ تولعان شەر، كوزىڭ تولعان جاس.

ال مەن بايان-ولگيدەن دە الىس، قازاقشىلىقتىڭ ءيىسى دە جوق مۇلدەم باسقا ورتادا ءومىر سۇرەمىن. ماعان سەرىك – كىتاپ قانا. ءوزىڭىز ابدەن جاقسى بىلەسىز عوي، مۇقاعالي جالپاق قازاقتىڭ اراسىنان جانىنا جاقىن جالعىز دوس تابا الماي، دۇنيەدەن جىلاپ قايتقانىن. سوندا مەن جالعىزسىراماي باسقا كىم جالعىزسىراسىن؟!

«مىناۋ بەزەكتەپ جىلاي باستادى عوي» دەمەڭىز. ءمۇلايىمسىپ، مۇسىركەۋ تىلەۋ ويىمدا جوق. مەن قۇلاسام تاۋدان قۇلاپ، جەمتىگىمدى اش قاسقىرعا ءوزىم تاستايتىن حالگە جەتكەن، سۋى قاتتى «جاسىقپىن». مۇنى، ءسىرا، ماقتان ەكەن دەمەڭىز. بۇل تەك شەكپەنى ءبۇتىن بولسا دا شەكىسە-شەكىسە شەگەسى قاتايىپ سىنۋدان باسقا سيپاتى قالماعان شەتتە جۇرگەن شەرمەندىلەردىڭ «شەبەرلىگى». سوعان قاراعاندا جاناشىرىڭ جانىڭدا جۇرسە جالتاقتىق دەگەن موينىڭدا وتىراتىن قۋ ەكەنىن جوققا شىعارا المايسىز. ال، جات ىشىندە جالعىز جۇرسەڭىز، مەيلى جاسىق بولساڭىز دا، جاۋ قايتاراتىن باتىر بولماسقا شاراڭىز قالمايدى، اعا. سونان كەيىن دە ءسىزدى ءوزىم ساناپ، وشكەنىم جانعانداي، ولگەنىم تىرىلگەندەي شەشىلىپ وتىرعان ءتۇرىم عوي.

مەن دۇنيەگە كەلگەندە اسپاندى تىرەگەن التاي تاۋلارىنىڭ باۋىرىندا انا قۇرساعىنان كوك كوڭنىڭ ۇستىنە شىرىلداپ ءتۇسىپ، تۇيە قومىندا تەربەتىلىپ، ات جالىندا اياق باستىم. جالاڭ اياق قوزى قايىرىپ، قوي جايدىم. بوزبالا بولعان شاعىمدا ارقىراعان ارعىماق ءمىنىپ، شۇرقىراعان جىلقى باقتىم. سەرىلىك قۇرىپ سەكەڭدەپ. ءوزىمدى ءوزىم سەرگەلدەڭگە سالدىم.

بۇگىن اۋىر وندىرىستە الا تاڭنان اقشامعا دەيىن قىزمەت اتقارىپ، قاسىمشا ايتقاندا، «جانىمنىڭ جىلۋىمەن قاتىن بالامدى اسىرايمىن». ونان كەيىن ۋاقىت شىقسا، ولەڭ جازىپ، ادەبيەت جاساپ «اداسىپ» جۇرگەن از عانا قازاعىمنىڭ رۋحىنا «تارى سەبەمىن». ءبىر ايەلىم، ەكى ۇلىم بار، ءبىر ۇلىم كازىر ءسىزدىڭ ەلدە (وسكەمەندە) وقىپ ءجۇر. ءبىلىمىمدى بىلگىڭىز كەلە مە، سەركە ساندى سەگىزىنشى سىنىپتى ىلميگەن ۇشپەن ارەڭ بىتىرگەم. بولدى، قوسىمشا ەشتەمە جوق. جاسىمدى سۇراساڭىز، قىرىقتىڭ قىرقاسىنان قىرقىپ ءوتىپ، «ەر جاسى» دەلىنەتىن ەلۋگە تامان ەپتەپ اياڭداپ بارامىن. جاساعاننىڭ جاساعان جاقسىلىعى شىعار، جاستارى سەكسەننەن اسقان اكەم مەن اپام ءالى كۇنگە قالقيىپ قارالىعى مول دۇنيەگە جارىق بەرىپ، بەس اتامنىڭ ارۋاعى جاتقان بايان-ولگيدىڭ بەسسالاسىندا وتىر. اللانىڭ بەرگەن از عانا دارىنىنىڭ ارقاسىندا ازدى-كوپتى تۋىندى جاسادىم، ونشاقتى كىتاپتىڭ يەسى بولدىم. «قۇدايى جوق جەردىڭ سايتانى قۇداي اتانادى» دەپ مونعولدار ايتپاقشى، مىنا حالىق بۇگىن مەنى «اقىن» دەيدى. بولدى، ءوزىم جايلى مەنىڭ بىلەتىنىم وسى عانا.

ال ەندى مەن تاۋى دا ولەڭ، تاسى دا ولەڭ بولعان قازاق دەگەن حالىقتىڭ قانشاما قالىڭ اقىنىنىڭ ىشىنەن قاسىمحان دەگەن اقىندى نەگە وزىمە جاقىن ساناعانىمنىڭ سىرىن ايتايىن. ول دەگەنىڭىز – جالىقپاي وتىرىپ، ۇزىندى ۇزىنعا جالعاسام، ءبىر كىتاپقا ارقاۋ بولاتىن ۇزاق اڭگىمە. تەك قىسقاشا عانا بايانداپ وتسەم، بىلايشا:

ءبىز ءومىر سۇرەتىن موڭعوليا دەگەن ەلدىڭ ىشكى ايماقتارىنا تىرشىلىك ءۇشىن تاراپ كەتكەن مەن سەكىلدى كەزبە، «ساياق» قازاقتار، شۇكىر، جەتەدى. سونداي قازاق اعايىنداردىڭ ءبىرى ەرتەرەكتە وسى ەردەنەتتە تۇردى. ەندى، قارعا تامىرلى قازاق بولعاسىن، ءبىر-ءبىرىمىزدى وزىمىزشە جاقىن تارتىپ، امانىمىز ءتۇزۋ، كىرىسىپ شىعىسىپ جۇرەتىن ەدىك. ءبىر قىز، ءبىر ۇلى بار سول اعايدىڭ جالعىز قىزى مونعول مەكتەپتە وقىپ جۇرسە دە، مەنەن ۇنەمى قازاق تىلىندە جارىق كورگەن كىتاپتاردى الىپ وقىپ، ولەڭ، اڭگىمە تۋرالى ءسوز قوزعاپ، وزىنشە جالعىزسىراپ جۇرگەن اقىنعا «سەرىك» بولىپ، ەشبىر كىرشىكسىز كوڭىلمەن ەركەلەي اعالاپ جۇرەتىن. ءوزىمنىڭ قىزىم جوق بولعاسىن با، جانىمداي جاقسى كورەتىن ەدىم. بىراق سول قىز قىرمىزىداي قۇلپىرىپ ەندى-ەندى ەرجەتە باستاعاندا، ايىقپاس اۋىرۋعا شالدىعىپ، بار جوعى ون بەس-اق جاسىندا دۇنيەدەن قايتتى. مەن جاس بالدىرعاننىڭ ولىمىنە قاتتى كۇيزەلدىم. ولەرىنىڭ الدىندا سىرقاتىنىڭ سالدارىنان ءبىراز جاتىپ قالدى. جۇمىستان سوڭ ادەيى بارىپ، جانىنا وتىرىپ، كوڭىلىن اۋلاماققا ولەڭ وقىپ بەرەمىن، اڭگىمەلەسىپ، ءارتۇرلى ءسوز قوزعايمىن عوي. ول سوعان ەرەكشە ريزا بولادى، كادىمگىدەي قۋانادى. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە مەن تاعى دا بارا قالىپ ەدىم، ول ەرەكشە قۋانىشپەن ءبىر كىتاپ كورسەتتى. سوسىن:

«ماحابباتقا كۋا بولعان دالا-اۋ بۇل، 

ءبارى ورنىندا اناۋ وزەن، اناۋ قىر. 

الماتىعا كەتكەنىمدە مۇڭايىپ،

وسى اۋىلدا ءبىر قىز قالعان سوناۋ جىل... دەپ باستاپ،

...ون بەسىڭدە شەشەك اتتىڭ، گۇل اتتىڭ،

مىنا جەردە قىزعانىشتان جىلاتتىم.

سەنىڭ ويلى كوزدەرىڭە عاشىق بوپ،

سەنىڭ اپپاق كويلەگىڭدى ۇناتتىم...» دەپ جالعاساتىن ۇزاقتاۋ ءبىر ولەڭدى اسا ءبىر سەزىمتالدىقپەن مانەرلەپ وتىرىپ جاتقا وقىدى.

قوش، عاجايىپ ولەڭ!

ون بەس-اق جاستاعى اۋرۋ قىز تاعى سول سەكىلدى كوپتەگەن ولەڭدەردى تاعى سول سەكىلدى عاجايىپ ءبىر تولقىنىسپەن وقي بەردى، وقي بەردى. دارىگەرلەر «ەشبىر داۋاسىز» دەپ ۇيگە شىعارىپ جىبەرگەن، بىراق ونى ءوزى بىلمەيتىن (مەنىڭ ويىمشا), ايتسە دە، كۇن ساناپ جاتقان ءبۇلدىرشىن قىز ءوزىنىڭ ايتقىسى كەلگەن وي، ارمانىن سول ولەڭدەر ارقىلى ماعان جەتكىزىپ، سىر اقتارعان  سەكىلدى. ولەڭدەردى وقىپ بىتكەن ول سول عاجايىپ جۇمساق عاشىقتىق ولەڭدەردىڭ اسەرىنەن ارىلا الماعان قالپى اڭگىمەگە كىرىسىپ:

- اعا، ايتىڭىزشى ماعان، عاشىق بولۋ دەگەن سونشالىق عاجايىپ سەزىم بە؟ ماحاببات دەگەن نە ءوزى سونشالىقتى؟ قىز دەگەن جانداردىڭ نەسى قىزىق سىزدەرگە؟ اقىندار، سىزدەر نەگە سونشا ۇزدىگە بەرەسىزدەر وسى... - دەدى ماعان وت شاشقان قاپ-قارا جانارىن قاداي ءتۇسىپ. شىنىمدى ايتايىن، اعا، ومىردە ءبىرىنشى رەت ەر جۇرەگىم ەكى ءبولىنىپ ءتۇستى. نە دەرىمدى بىلمەي قيپاقتادىم، كۇلدىم، سوسىن بارىمشا جايباراقات قالىپپەن سويلەدىم. بەينە سىن بەرىپ وتىرعان سەكىلدى. بارا-بارا شەشىلدىم، ماحاببات دەگەن سەزىمدى ءولىم اۋزىندا جاتقان «اق ۇلپا» پاك پەندەگە اقىرىن-اقىرىن جەتكىزە باستادىم...

جيىرما بەس جاستاعى «كوپتى كورگەن» جىگىتتىڭ، ماحابباتتىڭ «مايتالمان جىرشىسى» - اقىننىڭ اڭگىمەسى ونىڭ كوڭىلىنە جاقتى بىلەم، ماعان راحمەتىن ايتىپ، تاعى ءبىراز ولەڭ وقىدى دا، ەشتەڭە بولماعانداي:

- اعا، «بەسىكتەن بەيىتكە دەيىنگى» (بۇل ءسىزدىڭ كىتاپتىڭ اتى ەدى) ءومىر دەگەن نەتكەن ءتاتتى ەدى دە، نەتكەن قىسقا، كەلتە ەدى. امالىم قانشا، امالىم... عالامات مىنا جالعانعا ءبىر سۇلۋ قىز بالا بولىپ جارالىپ، عاشىق بولىپ ۇلگەرمەي جاتىپ، ءسونىپ كەتۋ دەگەن نە دەگەن، نە دەگەن وكىنىش ەدى... - دەپ كوكىرەگى قارس ايىرىلا كۇرسىندى.

ايتقانعا عانا جەڭىل، ەگەر ءدال سول ءبىر ءساتتى ءوزىڭىز كوزىڭىزبەن كورسەڭىز عوي. (ول ولەتىنىن الدەقاشان بىلگەن ەكەن). كۇرسىنۋدىڭ قانداي اۋىر ارپالىس ەكەنىن مەن سوندا العاش رەت جان-تانىممەن ءتۇسىندىم. تەمىردەن جارالعام جوق عوي، شىدامىم تاۋسىلىپ، ءۇن شىعارماي، اعىل-تەگىل ەگىلىپ، توقتاي الماي جىلادىم. سوندا نە بولدى دەيسىز: «اعا، داپ-دارداي جىگىت بولا وتىرىپ، قىز الدىندا جىلاۋدان ۇيالساڭىزشى»، - دەپ كۇلىمدەپ، كىپ-كىشكەنتاي الاقانىمەن جاسىمدى ءسۇرتىپ، باسىمنان سيپاعانىن قايتەرسىز...

...سونداي اسىل پەريزات ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتتەرىندە سول كىتاپتان ءلاززات تاۋىپ، باسىنا جاستانىپ جاتىپ، بۇ دۇنيەدەن قايتقاندا سول كىتاپتى ماعان قالدىرىپ كەتتى. «جوعالتپاڭىز» دەدى. «جوعالتۋعا» كىمنىڭ ءداتى شىدار، ءالى ساقتاۋلى. كىتاپحانامنىڭ تورىندە تۇر.

كۇنى بۇگىنگە دەيىن سول اسىل جاندى ويلاعان سايىن، ەسىمە العان سايىن «بەسىكتەن بەيىتكە دەيىن»; «قاسىمحان بەگمانوۆ» دەگەن ەسىمدەر ەرىكسىز تىلىمە ورالىپ، جۇپ-جۇقا كوك كىتاپ كوزىمە كورىنەدى (بۇل قاسىمحان دەگەن اقىننىڭ اقىن بولعاندىعىنىڭ، بارشا ماقساتى ورىندالعاندىعىنىڭ اپ-ايقىن ءبىر كورىنىسى دەپ ويلايمىن، ءارى سەنەمىن، اعا).

مەن سىزبەن سودان بەرى سىرتىڭىزدان «دوستاسىپ» كەلەمىن. ءسىز تىلەسەڭىز دە، تىلەمەسەڭىز دە، بۇدان بىلاي دا دوستاسا بەرەمىن!..

قوش. ازىرشە وسى، اعا. بىزدە ءتۇن بولدى، تاڭەرتەڭ جۇمىس.

ءىنىڭىز بايىت قابانۇلى.

ەردەنەت. موڭعوليا

(جازبا اۆتوردىڭ facebookتەگى پاراقشاسىنان الىندى )