كوپشىلىك قاۋىم بۇل ءانشىنىڭ ورىنداۋ شەبەرلىگىنە قاراپ، «ۋيتني حيۋستون» دەسە، ەندى ءبىرى قازاقتىڭ «سەلين ديونى» دەپ باعا بەرەدى. اقىلىنا كوركى ساي، بىربەتكەي ءارى ەر مىنەزدى. ول – حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ جۇرگەن «سەرپەر» سىيلىعىنىڭ يەگەرى اقبوتا كەرىمبەكوۆا.

–اقبوتا حانىم، ءسىز كەز كەلگەن جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرۋگە كەلىسىم بەرە بەرمەيدى ەكەنسىز...

– مەن نەگىزى كەسىرلى ادام ەمەسپىن. بىراق ومىردە كوڭىل-كۇيمەن جۇرەتىن كەزدەرىم كوپ بولادى. سول سەبەپتەن بولار، سول كوڭىل قۇرعىرعا بايلانىستى سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسپەيتىن كەزدە جۋرناليستەر وزدەرىنشە تون ءپىشىپ، ءارتۇرلى پىكىر ايتىپ جاتادى. كەيدە كوڭىل-كۇيىم بولىپ تۇرسا، قولعا العان تىرلىكتى سوڭىنا دەيىن دوڭگەلەتىپ تاستايتىن ساتتەر بولادى. الايدا پەندەمىز عوي: وتباسىڭدا ءوزىڭ – ايەل، ءوزىڭ – ەركەك بولعان سوڭ، قول تيمەيتىن جاعدايلار دا كوپ. بىراق ەشكىمگە كەسىرلىگىم جوق، مۇمكىندىگىنشە سۇحبات بەرۋگە دايىنمىن.

– ينتەرنەت جەلىسىندە ءسىزدى «قازاقتىڭ سەلين ديونى» دەگەن پىكىردى وقىعان ەدىم. بىزدە بىرەۋدىڭ تالانتىن وزگە بىرەۋمەن سالىستىرىپ جاتادى عوي. ءسىز وسىنداي سالىستىرۋعا قالاي قارايسىز؟

– اركىم ءارتۇرلى ايتادى: بىرەۋ حيۋستون دەسە، ەندى ءبىرى سەلين ديونعا ۇقساتادى. بىراق ءدال سولارعا ەلىكتەۋ مۇمكىن ەمەس: اركىمنىڭ ءوز باعىتى، ءوز داۋىسى بار. بۇل ەندى حالىقتىڭ پىكىرى عوي. ارينە، ءوزىم «اقبوتا» بولىپ قالۋعا تىرىسامىن. سالىستىرۋ دۇرىس-اق: كەز كەلگەن ءانشى ونەرگە كەلمەي تۇرىپ، كىشكەنتاي كەزىندە الدىڭعى بۋىنداعى اعا-اپكەلەرىمىزدىڭ كەرەمەت داۋىس يىرىمدەرىن، ولەڭدەرىن تىڭداپ، ەلىكتەپ وسكەنىمىز راس. ءوزىم بالا كۇنىمنەن نۇرلان ونەرباەۆ پەن گۇلميرا اقۇرپەكوۆا سياقتى گيتارامەن ساحناعا شىعىپ ءان ايتۋدى ارماندايتىنمىن. وسى اعا-اپكەلەرىم سياقتى گيتارامەن ءان ايتسام دەگەن اسقاق ارمانىم ورىندالىپ، العاش ساحنادا گيتارامەن ءان شىرقاعانمىن. جاقسى ادامدارعا قاراپ بوي تۇزەپ، ءوزىڭدى ومىرگە دە، ونەرگە دە باۋلىعانىڭ جاقسى. بىراق بىرەۋگە قاتتى بەيىمدەلۋ قاجەت ەمەس، ءار ادامنىڭ ءوز قالىبى بولعانى دۇرىس.

– رەسەيدەگى انشىلەر ءوز رەپەرتۋارىنداعى اندەردى كوپ رەتتە ءوز تاعدىرىمەن بايلانىستىرىپ ورىندايدى... ءسىز ورىندايتىن اندەرىڭىز جۇرەككە جاقىن، ولاردا قايعى مەن مۇڭ باسىم عوي... سوعان قاراپ، اقبوتا تاعدىرلى ءانشى دەپ ايتۋعا بولا ما؟

– ءيا، ءار ءانشىنىڭ ءوزىنىڭ جۇرەگىنە جاقىن باعىتى بولادى. مەنىڭ ىشكى جان-دۇنيەم ليريكاعا بەيىم. سوندىقتان مەنى ارىپتەستەرىم ليريك، رومانتيك ءانشى دەيتىنى بار. كوپتەگەن سازگەرلەر داۋىس ەرەكشەلىگىمە قاراپ، مۇڭلى اندەر ۇسىنىپ جاتادى. بىراق ءوز ءومىرىمدى ازاپقا تولى، قيىن تاعدىرلىمىن دەپ ايتپايمىن. اللادان قورقامىن! اكە-شەشەم تاربيە بەرىپ، جوقشىلىقتى سەزىنىپ كورگەن جوقپىز. قۇداي ساقتاسىن، اۋىرتپاشىلىق كورىپ، قينالماسام دا، جۇرەكتى اۋىرتاتىن جاعدايلار كوپ بولدى. نەسىنە جاسىرايىن، جۇرەگىم كوپ جارالاندى، كوپ الداندىم، ءالى دە الدانىپ كەلە جاتىرمىن. كەي اندەردى ومىرىمە سايكەستەندىرىپ جازدىرعانىم دا راس. بالكىم، مەن ورىنداعان اندەر حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقسا، تىڭدارمانىم جىلىلىققا جۇرەگىن جىلىتار دەپ ويلايمىن. ونەر ادامىنىڭ مىندەتى – كوپشىلىككە وي تاستاۋ، قۋانتۋ، تالپىندىرۋ.

– «بۇگىنگى شوۋ-بيزنەسكە مۇلدە كوڭىلىم تولمايدى. قارنىڭدى اشىتاتىن دۇنيەلەر وتە كوپ. قولىما بيلىك تيسە، ونەردى دارىنسىزداردان تازارتامىن» دەپ ايتقانىڭىز بار. ءبىرىنشى كەزەكتە تازارتاتىن دارىنسىزداردى اتاي الاسىز با؟

– ءيا، كوڭىلىم مۇلدەم تولمايتىن دارىنسىزدارعا ناليتىنىم – شىندىق. قازىر ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي-اق قويايىن. ءتىپتى بالا-شاعامىزعا دەيىن بىلەدى: كىمنىڭ ونەرلى يا كىمنىڭ قاراجاياۋ ەكەنىن. سوڭعى كەزدە قولدى ءبىر سىلتەپ، ساحنادان، ونەردەن كەتىپ كالعىم كەلەدى. بۇگىنگى كۇنى ايتىلاتىن اندەردىڭ ساپاسى، ماعىناسى، مازمۇنى تىم جەڭىل. الدە حالىقتىڭ تالعام دەڭگەيى تومەن ءتۇسىپ كەتتى مە دەپ ويلايسىڭ. دەگەنمەن، اركىمنىڭ ءوز پىكىرى، ءوز كوزقاراسى بار: ونىمەن دە ساناسقىڭ كەلەدى. بىراق، شىنى كەرەك، ونەردىڭ قادىرى كەتتى: قاراپ وتىرساڭىز، ەرىككەننىڭ ءبارى ءانشى.

– ونەردى قور قىلىپ جۇرگەندەر – انشىلەر سياقتى اقشانى قىرىپ تابامىز دەيتىندەر شىعار...

– ءداپ سولاي بولسا، ولار قاتتى قاتەلەسەدى. بۇل مۇلدە قاتە ۇعىم. ەسترادادا جۇرگەن انشىلەردىڭ 80 پايىزى دارىنسىزدار دەپ تولىقتاي ايتا الامىن. بۇل – مەنىڭ جەكە پىكىرىم. جالپى، ونەر – تازا دۇنيە، كىرشىكسىزدىكتى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان، ادامعا اللا بەرگەن تالانتپەن شىقپاعان سوڭ، باسقانىڭ ءبارى بوس اۋرەشىلىك.

بىزدە ونەر سالاسىن زەرتتەيتىن، باق ارقىلى ويىن ايتىپ وتىراتىن سىنشى جوق. شىندىقتى بەتكە ايتاتىن ساراپشى جوق: تەك كىمنىڭ پايداسى بار، كىمنىڭ قولىنان نە كەلەدى – سونىڭ ارتىنان ءجۇرىپ، پايداسىن كورىپ، سول ادامعا جاعىنىپ قالسا – بولدى. ونەردىڭ بويىنداعى تەكتىلىك جوعالىپ، بولشەكتەنىپ، ۇساقتالىپ بارادى. بۇل دا ءبىر ۋاقىتشا نارسە شىعار. بىراق شىنايى ونەر، ساف التىن ءبارىبىر دارالانىپ تۇرادى. تالعامپاز كورەرمەن شىنايى ءانشىسىن تاڭداپ، ءوز كوكەيىندە ىرىكتەپ الادى.

– قانداي اۆتورلاردىڭ ءانىن قۋانا قابىلدار ەدىڭىز جانە نە سەبەپتى؟

– مەن اۆتورلاردىڭ جاقسى اندەرىن تاڭدايمىن. كوبىنە ارمان دۇيسەنوۆ، باۋىرجان وسكەنبەك، ينديرا ەلۋباەۆا، ايگۇل باجانوۆا جانە ەندى تانىلىپ كەلە جاتقان جاس سازگەر عازيزحان شەكەربەكوۆتىڭ ءبىراز اندەرىن ورىنداپ ءجۇرمىن. بىراق جان-جاقتان باسقا دا كوپ ۇسىنىستار ءتۇسىپ جاتىر. باسقا دۇنيەگە تالعامىم كەم بولسا دا، انگە دەگەن تالابىم وتە جوعارى. ويتكەنى ءانشىنىڭ مىندەتى – ساپالى ءاندى ورىنداۋ. قالعانى – ەكىنشى ورىندا. الايدا ايتىپ جاتقان ءانىن وزگە تۇگىل، ءوزى دە تۇسىنبەيتىن انشىسىماقتار كوپ.

– ونەر ادامدارىنىڭ ءبىرازى ساحنادان تىس ومىردە نەگە وزگەشە بولىپ كورىنەدى؟ ماسەلەن، ءوزىمىزدىڭ ماقپال اپامىز ءجۇنىسوۆا سياقتى تابيعي بولمىستى ساحنادا دا ساقتاي ءبىلۋ قانشالىقتى قيىن؟

– اركىمنىڭ ساناسى ءارتۇرلى. سول سەكىلدى ءار ءانشىنىڭ تۇسىنىك-تۇيسىگى دە ءار الۋان. ءبىز، قازاق، وتىرىپ الىپ، بىرەۋدىڭ ءسال كەمشىلىگىن كورسەك، تىكسىنىپ قالاتىن جامان قاسيەتىمىز بار. الدىمەن ادام ءوز بويىنىڭ ءمىنىن، بولمىسىن تۇزەتسىن دەپ ەسەپتەيمىن. ال ماقپال اپكەمىزگە كەلەر بولساق، ول مەن ءۇشىن باعا جەتپەس دارا تۇلعا، ەلدىڭ تاريحىندا قالاتىن انشىلەرىمىزدىڭ ءبىرى. ءومىرى بولسىن، ونەرى بولسىن – الدىندا باسىمدى يەمىن، ماقپالدىڭ تابيعيلىعىنا ءبارى جاراسادى. ءتىپتى وقتا-تەكتەگى «تەنتەك» مىنەزى دە – ونىڭ تابيعي تۇرپاتى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە جۇرگەن ماقپال اپام تۋرالى ءسوزدىڭ ءبارى ونىڭ تالانتى الدىندا تۇككە تۇرمايتىن بىلجىراق.

– كەي سۇحباتتارىڭىزدا ساياساتقا ارالاسپايتىنىڭىزدى ايتىپ قالدىڭىز... بىراق سول ساياسات ءسىزدىڭ تىڭدارماندارىڭىزدى ەكونوميكالىق تۇرعىدا تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتكەنى سىزگە اسەر ەتپەي مە؟

– شىنى كەرەك، مەنىڭ ساياساتتان حابارىم جوق. حاباردار بولعىم كەلمەيدى. سەبەبى ءبىزدىڭ ەلدە جازىلعان زاڭ بار بولسا دا، وعان باعىنا قويعان ەشكىم جوق. وسىدان 5–6 جىل بۇرىن ونەردى تازالايىق دەپ، باسىمىزدى قوسىپ، ماسەلە كوتەرگەنىمىزدە، ەكى ورتادا شىبىن ولەدى دەمەكشى، ونەردەن شەتتەلىپ قالعان بولاتىنمىن. قانشا جۇگىرىپ، قانشاما تىرىسساق تا، سول كەزدەرى كەلىسىم بەرگەن ارىپتەستەرىم جان-جاققا تاراپ كەتكەندە، جاعامدى ۇستاعانمىن. ونەر ادامدارىنىڭ باسىن قوسىپ، كەلىسىمگە كەلۋ دەگەن وتە قيىن. ازىرگە قول سىلتەپ قويدىم: تۋ سىرتىمدا تىرەپ قويعان ەشكىمىم جوق، جالعىز ءوزىم نە ىستەي الامىن؟

جاستارعا سىن ايتساڭ، تاعى دا بالەگە قالاسىڭ. اقىرىندا جەك كورىنىشتى بولىپ، جەكسۇرىن اتاناسىڭ. بۇگىندە اقىل تۇرماق، بىرۋگە جاقسىلىق جاساساڭ دا، بالەگە قالاسىڭ. قورقاتىنىم – بالالارىمنىڭ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تاعدىرى قالاي بولماق؟ ادامنان مەيىرىم ىدىراپ، ءبارى «روبوتقا» اينالىپ كەتكەندەي: يمان جوق، وتىرىك كۇلە قاراپ، سىرتىڭنان عايباتتايدى. ايتا بەرسەڭ، ساياساتقا تىرەلەتىن مۇنداي ءسوز كوپ قوي...

– بيىلعى جىلدان باستاپ انشىلەر ءوز ونەرى ءۇشىن سالىق تولەيتىنى ءسىزدى قانشالىقتى مازالاپ ءجۇر؟

– ەندى نە ىستەيمىز؟ ايتقان ەكەن – اقىرى سالىق تولەۋگە تۋرا كەلەدى. ۇكىمەتتىڭ جاعدايى قيىن ەكەن... ايتىپ وتىرمىن عوي، تەلەارنا بولسىن، جۋرناليستەر بولسىن – ءبارى بىزگە قاراپ وتىر. انشىلەر بولماسا، ءبارى تاقىر كەدەي بولاتىن ءتۇرى بار... ەندى، مىنە، ۇكىمەتتىڭ جاعدايىن ويلايىق دەپ، سالىق تولەۋدى باستايمىز...

– ءسىزدىڭ سۋرەت سالاتىن قىرىڭىزدى، بيلياردتى مىقتى وينايتىنىڭىزدى كوپشىلىك قاۋىم بىلە بەرمەيدى ەكەن....

– ونىڭ ءبارى بالالىقپەن، جاستىقپەن كەيىن قالدى... قازىرگى بار ۋايىمىم – ءۇش ۇلىما دۇرىس تاربيە بەرىپ، امان-ەسەن ءوسىرىپ، ءوز ۇيالارىنا قوندىرۋ.

– ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا ءانشى بولماسام، كوپ بالالى انا، يا اسكەري ادام بولامىن دەگەن ەكەنسىز. «ورىندالماي» قالعان وسى ەكى تاڭداۋىڭىزدى تالداپ بەرىڭىزشى؟!

– شىندىعى سول – جارىم جاقسى بولسا، نەگە كوپ بالالى انا بولماسقا؟... اسكەري ادام بولامىن دەپ ارمانداعانىم دا راس. مەندەگى «اسكەري ادام» دەگەن ۇعىم – كەزىندەگى ميليتسيا عوي. بىراق بۇگىنگى «پوليتسيا» بولعىم كەلمەيدى...

بۇيىرتسا، ءالى جاسپىن، «اقبوتام» دەپ، مەنىڭ جانىمدى تۇسىنەتىن ەر-ازامات كەزدەسسە، ءالى دە 5–6 بالا تابۋعا مۇمكىندىگىم بار... (كۇلدى). راس، كوپ بالالى انا بولۋدى ارماندايمىن. كىشكەنە جاعدايىمدى رەتتەپ السام، 2–3 بالانى اسىراپ الۋ دا ويىمدا بار. ءبىراز قيىنشىلىقتى كورىپ، ەندى ەسىمدى جيناپ جاتىرمىن. بويجەتكەن كەزىمدە، باي بولسام، 4–5 قاباتتى ءزاۋلىم ءۇي سالىپ، بالالار اسىراپ الامىن دەگەن ۇلكەن ارمانىم بولدى. بۇيىرتسا، وعان دا قول جەتكىزەرمىن.

– الداعى ۋاقىتتا وتەتىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا داۋىس بەرۋگە باراسىز با؟

– ارينە، بارامىن! ەلباسىمەن بىرگە كوكەيىمدە جۇرگەن ءبىر-ەكى ازامات بار. سول ازاماتتار پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇسىپ جاتسا، بىرىنە داۋىسىمدى بەرەمىن. ەلباسىمىز دا حالقىنا تالاي جاقسىلىق جاسادى. ويلايسىڭ كەيدە: ەلباسىمىز حالىقتىڭ قامىن ويلاپ، شارشاعان شىعار... ءبىر پاتشا باياعىدا ايتقان ەكەن: «بالا تاربيەلەۋدەن، ەل باسقارۋ قيىن» دەپ. باقىتتى شىعار دەيمىن: از جاسقا كەلگەن جوق، ەلدى كوركەيتتى، قانشاما مۇمكىندىكتەر جاسادى. دەگەنمەن، ەندى ەل باسىنا جاستاۋ ادامنىڭ كەلەتىن كەزى بولدى... ءبىر ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ەل باسقارۋ – وڭاي ەمەس.

– اقبوتا حانىم، اشىق اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت! بالا وسىرەم دەگەن ارماندارىڭىز ورىندالسىن!

سۇحباتتاسقان – جانسايا ەرتاي.

Abai.kz

دەرەككوز: «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى (پروەكت «DAT» №09 (280) وت 05 مارتا 2015 گ.)

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ:اقبوتا كەرىمبەكوۆا: ونەردىڭ بويىنداعى تەكتىلىك جوعالىپ بارادى.