ءبىرىنشى كۋرسقا وقۋعا تۇسكەن بوزبالا مەن بويجەتكەننىڭ تانىسقاننان كەيىنگى ءبىر-بىرىنە قوياتىن سۇراعى: «قاي جاقتانسىڭ؟» عوي. ءوزىمىزدىڭ كۋرستاعىلارمەن بۇل ماسەلەنى «رەتتەپ بولىپ»، جۋرفاكپەن ارالاسا باستاعاندا، الگى سۇراق تاعى دا الدان شىقتى. «قاراقالپاقستاننىڭ قوڭىرات اۋدانىنانمىن...» — دەگەنىمدە، ءامىرحاننىڭ قاسىندا وتىرعان جۇقالتاڭ، قارا جىگىت ەلەڭ ەتە قالدى: ء«وي، مەن دە سوندا تۋدىم عوي». بۇل — مەن ءۇشىن جاڭالىق ەدى.  ساعىندىقتىڭ قوڭىرات قالاسىنا ۇزاتىلعان مەنىڭ اپامنىڭ كورشىسى رزاحمەت قارتتىڭ نەمەرەسى ەكەنىن ەستىگەنىمدە ءتىپتى تالىپ قالا جازدادىم. اتاسىن ءبىلۋشى ەدىم. بىراق ساعىندىق تۋرالى ەستىمەگەم. قازىمىرلانىڭقىراپ كەتسەم كەرەك، بىراق ول ءارى قاراي باسپاي قويدى: ء«وي، ول ءبىر ۇزاق اڭگىمە. كەيىن ايتارمىن...».

ءسوزدىڭ رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى ناۋبەتتەردە اقتوبە، ورال، ماڭعىستاۋ، قىزىلوردا وڭىرلەرىنەن اۋعان قازاقتىڭ ءبىرازى قىرداعى جۇرت بەسقالا دەپ اتايتىن ويداعى ەلدى پانالاعان. كەيبىرى ءارى قاراي، تۇرىكپەن اسقان. اۋعانستان، يرانعا شىعانداپ كەتكەندەر دە بار. قاراقالپاق جەرى قازاققا اۋەلدەن بوتەن ەمەس-ءتى. مىسالى، ءبىز ايتىپ وتىرعان قوڭىراتتا ءبىر كەزدە حيۋا حانىنىڭ وكىمىمەن كىشى ءجۇز، شەكتى رۋىنىڭ قاباعىنان تارايتىن ازبەرگەن بيلىك قۇرعان. ارعى تاريحقا ۇڭىلسەك، قوڭىراتتا جەرگىلىكتى جۇرت «حاكىم اتا» دەپ اتايتىن، سوپىلىق ادەبيەتتىڭ ءىرى وكىلى سۇلەيمەن باقىرعانيدىڭ قورىمى جاتىر. بەسقالا — قازاققا اتى ءماشھۇر تولەگەن ايبەرگەنوۆ، سماعۇل ەلۋباي، ەسەنعالي راۋشانوۆ، سابىر اداي سەكىلدى دارىنداردىڭ كىندىك قاندارى تامعان قاسيەتتى مەكەن. ونىڭ ۇستىنە، 1936 جىلعا دەيىن قاراقالپاق اۆتونوميالى وبلىسى قازاقستانعا قاراپ، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قۇرامىندا بولعان...

ءجا، بۇل — باسقا اڭگىمەنىڭ سورابى. ساعىندىققا ورالايىق. كەيىن كەزدەسىپ، وڭاشا اڭگىمەلەسكەندە ءبىراز جايتقا قانىقتىم. ساعىندىقتىڭ اتاسى رزاحمەتتىڭ ءتۇبى ورال جاعىنان ەكەن. اقساقال ۇلكەن ۇلى ورالبايعا قىتايبەك دەگەن بەسقالا وڭىرىنە بەلگىلى اقساقالدىڭ قىزىن الىپ بەرەدى. قوڭىراتتىڭ ماڭىنداعى «اداي اۋىل» دەپ اتالاتىن اۋىلعا كەلىن بوپ تۇسكەندە ءسامسيا ءتىپتى جاس بولىپتى. وتە اجارلى ادام بولسا كەرەك. سالت-داستۇرگە بەرىك جاس كەلىندى ءبارى ۇناتادى. تەك جاس وتباسىنىڭ بالالارى تۇرمايدى. بىرىنەن سوڭ ءبىرى شەتىنەي بەرسە كەرەك.

ءۇستىرتتىڭ قوڭىراتقا قۇلايتىن ەڭىسىندە ءداۋىت اتانىڭ قورىمى بار. ءداۋىت — اساۋ-باراق جىرىنداعى اساۋدىڭ بالاسى. باتىر بولعان كىسى. جەرگىلىكتى جۇرت ۇلتقا بولىنبەي، تۇگەلدەي اتانىڭ باسىنا زيارات ەتەدى. بالاسى تۇرماعان ءسامسيا دا ءبىر كۇنى اتانىڭ باسىنا بارىپ، مۇڭ-زارىن شاعىپ، جىلاپ جاتسا كەرەك. سول كەزدە قورىم جانىنا ايالداعان سىعاندار تابورىنىڭ ىشىنەن ءبىر ايەل وعان جاقىنداپ كەلىپ، كارتا اشىپ، تۋرا ءبىر جىلدان سوڭ ۇلدى بولاتىندىعىن، سول ۇلدىڭ تۇراتىندىعىن ايتادى. 

القيسسا، 1968 جىلدىڭ 18 قاراشاسى كۇنى ەنەسى ەكەۋى قوڭىراتتىڭ ورتاسىنداعى پەرزەنتحاناعا جاياۋ بارا جاتقان ءسامسيانىڭ اياق استىنان تولعاعى ۇستاپ، تۋرا كوشەدە، جول جيەگىندە، قار ۇستىندە بوسانادى. تالىقسىپ بارا جاتقان جاس انا: ء«اي، بۇل بالا دا تۇرمايتىن بولدى عوي...» — دەپ كۇبىر ەتە قالىپتى. شىر ەتە قالعان شارانانىڭ كىندىگىن كەسىپ، دەرەۋ تونعا وراپ العان اجەسى سول كۇيى پەرزەنتحاناعا تارتادى. سۋ ىشەرلىگى بار شىعار، دارىگەرلەر دەرەۋ ەم-دومدارىن جاساپتى. ءسابيدىڭ دەنساۋلىعىندا ەشقانداي اقاۋ جوق دەيدى . ابدەن ساعىنىپ كورگەن ۇلعا اتاسى ازان شاقىرىپ، ساعىندىق دەپ ات قويادى.

ساعىندىقتان كەيىن دۇنيەگە كەلگەن ازاماتتى ۇلكەندەر ىرىمداپ، ورالبايدىڭ بالاسى تۇرماي جۇرگەن ءىنىسى ورىنبايعا بەرۋدى ۇيعارادى. ازاماتتان كەيىن شەشەسى تاعى ءبىر قىز تۋادى.

بىرنەشە جىلدان سوڭ قوڭىراتتا اسىر سالىپ ويناپ، مەكتەپتە ۇزدىك وقىپ جۇرگەن ساعىندىقتىڭ توبەسىنە بۇلت ءۇيىرىلدى. اجەسى ولگەننەن كەيىن ۇيدە ۇرىس-كەرىس كوبەيدى. كوپ ۇزاماي اكە مەن شەشە اجىراستى. قانشا دەگەنمەن، ول كەزدە قازاقىلىق بار، قاينىسىنا بەرگەن بالاسىن سۇراۋعا باتپاعان شەشەسى ساعىندىق پەن قىزىن الىپ، اۋەلى نوكىسكە كوشتى. ساعىندىق ازعانتاي ۋاقىت سوندا وقىدى. ول جاقتا جاعدايلارى بولماي بارا جاتقاسىن، شەشەسى بەينەۋ جاقتا تۇراتىن اعاسىن ساعالاپ، سوندا كوشىپ كەلدى.

14 جاستاعى ساعىندىق ءۇشىن قيىن كۇندەر ەندى باستالدى. اۋەلى بۇنى كۇندە مازاقتايتىن بەينەۋدىڭ بۇزىقتارىمەن ء«مۇيىز شايقاستىرىپ» الدى. سوسىن جاقسى وقۋعا تىرىستى. ويتكەنى، ءبارى بۇنى سىرتقا تەبەتىن. «قالپاق...» دەيتىن. سوندايدا ءبارىن تاستاپ، قوڭىراتقا قاشىپ كەتكىسى كەلەتىن. بىراق شەشەسىن قايدا تاستاماق؟

كوپ ۇزاماي شەشەسى باسقا اداممەن تۇرمىس قۇراتىنىن ايتقاندا ءتىپتى ومىردەن بەزىنىپ كەتتى. بۇلاردان حابار المايتىن اكەسىن دە، كۇيەۋگە شىقپاق شەشەسىن دە جەك كوردى. «كەتە بەرسىن، جالعىز ءوزىم تۇرامىن...» دەپ شەشتى. بىراق وگەي اكە ەلۋباي — باۋىرمال، جاقسى كىسى بولىپ شىقتى. ساعىندىقپەن ۇلكەن كىسىشە سويلەستى. بىرتە-بىرتە باۋىرىنا تارتا بەردى. اقىرى سول ۇيدەن ءبىر-اق شىقتى.

وسىنداي اۋىر كۇندەردە ساعىندىقتىڭ بويىن جىلىتاتىن ءبىر سەزىم بار-تىن. ول — كلاستاعى اققۇبا قىزعا دەگەن عاشىقتىق. العاش كورگەن ساتتە-اق: «اپىر-اي، مۇنداي دا اپپاق ادام بولادى ەكەن-اۋ...» — دەپ ويلاعان. كوكپەڭبەك كوزى دە ادەمى ەدى. ستاروستا رەتىندە كۇندە دىگىرلەيتىن سۇلۋ قىز مۇنى ءتىپتى كوزگە دە ىلمەيتىن. بىراق بۇل عاشىق ەدى. ەندى ەشكىمگە ايتپاي، ولەڭ جازا باستادى. اۋداندىق گازەتتى جاعالادى.

مەكتەپ بىتىرگەسىن بىردەن الماتىعا تارتتى. قازمۋ-دىڭ جۋرفاگىنا قۇجات تاپسىردى. توڭقالاڭ اسىپ، بەينەۋىنە قايتىپ كەلگەندە «لەنين جولى» اۋداندىق گازەتىنىڭ رەداكتورى، بەلگىلى اقىن ايتۋار وتەگەنوۆ بۇنىڭ جاستىعىنا قاراماي، جۇمىسقا الدى. ول كەزدە اۋداندىق گازەت دەگەنىڭىز — قىپ-قىزىل مايدان الاڭى. كۇن سايىن شىعادى. ءۋايىس قايرالاپوۆ، قارجاۋباي جىلقىباەۆ، ابدىبەك جامانباەۆ سەكىلدى مايتالمان جۋرناليستەردىڭ تاربيەسىن كوردى. ول كەزدە تىلشىلەر قاۋىمى جۇمىس اراسىندا «قاسقىردىڭ سورپاسىنان» ۇرتتاپ وتىراتىن. دۇكەنگە ءجيى جۇمسالاتىن ساعىندىق «شارۋاعا» وڭ قولداي ەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ جازۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەندى. اۋەلى شاعىن اقپارات، سۋرەتتەمە جازدى. توسەلە كەلە وچەرككە مويىن بۇردى. «دالا پەرزەنتى» اتتى وچەركى اۋداندىق پارتيا كوميتەتى ۇيىمداستىرعان بايقاۋدا توپ جاردى. گازەت كورشى ماڭعىستاۋ اۋدانىنداعى اۋداندىق گازەتتىڭ باسپاحاناسىنان شىعاتىن. باسپاحاناعا، كوبىنە، ارينە، سالت باستى، ساباۋ قامشىلى ساعىندىق جۇمسالادى. باسىلعان گازەت پويىزبەن كەلەدى. وعان دا كوبىنە ساعىندىق شىعادى. ۇيىقتاپ قالىپ، تالاي رەت گازەتتىڭ وپورنىي، قۇلسارىدان قايتارىلعان كەزى دە بولدى.

ءبىر كۇنى ساعىندىق فەلەتون جازباق بولدى. اۋداندىق گازەتتە بۇل جانر جوقتىڭ قاسى ەدى. «تااك، نە جازۋ كەرەك؟» ەسىنە «ساقالدى قۇرىلىسقا» اينالعان مونشا ءتۇستى. نەگە جازباسقا؟ «مونشانىڭ قاسىنداعى ديالوگ» اتتى فەلەتونىن رەداكتور جاريالادى دا جىبەردى. مونشا قۇرىلىسىنا جان ءبىتتى. كوپ ۇزاماي اۋداندىق گازەتكە اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى دۇيسەنبى ارىپوۆتەن ء«سىز سىناعان مونشا سالىنىپ ءبىتتى» دەگەن رەسمي حات كەلدى. بۇل كەزدە ساعىندىق اسكەر قاتارىندا ءجۇر ەدى.

اسكەردە دە جامان بولعان جوق. ىشكى اسكەر بولىمىنە ءتۇستى. بۇرىن كارتادان عانا كورەتىن كومي اسسر-ىنىڭ استاناسى سىكتىۆكار قالاسىندا اسكەري كيىم كيىپ، سىقىرلاپ ءجۇردى. تۇرمەگە تۇسكەندەردى كۇزەتۋ — وڭاي شارۋا ەمەس. تالاي اۋىر قىلمىسكەردى دە، جازىقسىز تۇسكەن ادامدى دا كوردى. كەيبىرىمەن ءتىپتى دوس بولدى.

اينالايىن سابەت وكىمەتى دە، ءبىزدىڭ قازاقستان سياقتى، حالىقتار دوستىعىنا قاتتى كوڭىل ءبولدى عوي. بۇنىڭ اۋداندىق گازەتتە ىستەگەن جۋرناليست ەكەنىن بىلگەن ساياسي جەتەكشى بىردەن بۇعان اسكەري ءومىر تۋرالى جازىپ تۇرۋعا قولقا سالدى. بۇل، ارينە، باسىن الا قاشتى. ويتكەنى، ورىسشا بىلمەيدى عوي. بىراق بۇنىڭ دا امالىن تابۋعا بولادى ەكەن. ساعىندىقتىڭ قازاقشا جازىپ، جارتىسىن ورىستىڭ بوقتىق سوزدەرىن ارالاستىرا وتىرىپ، جارتىسىن ىممەن جەتكىزگەن سوزدەرى اۋدارىلىپ، گازەتتەرگە جىبەرىلە باستادى. ءسويتىپ، اسكەري گازەتتەردىڭ بەتتەرىنەن «رزاحمەتوۆ»  دەگەن فاميليا ءجيى كورىنە باستادى. ولاردى قيىپ الىپ، ۇيدەگىلەرگە جىبەرگەندە، اۋىلداعىلار ساعىندىقتىڭ تەز ارادا ورىس ءتىلىن ۇيرەنىپ قانا قويماي، ەندى سول تىلدە ماقالا جازىپ جۇرگەنىنە قاتتى تاڭعالىپ، اڭىز عىپ ايتىپ ءجۇردى.

ءبارى دە جاقسى ەدى. اۋىلعا قايتار مەرزىم دە جاقىنداپ كەلە جاتقان. الگى «دەد» اتانىپ، وزىڭە تيەسىلى سارى مايدى «مولودويلارعا» بەرەتىن راقات كەز. ەسەسىنە، ولار ساعان «گراجدانكانىڭ» جاقىن قالعانى تۋرالى ء«ان» ايتادى...

ءدال سول تۇستا بۇل ءبىر پالەگە ۇرىندى. كەيىن انىقتالعانىنداي، تۇرمەدە جاتقان ءبىر توپ قىلمىسكەر تىم بەلسەندى بولىپ كەتكەن ءبىر وفيتسەردىڭ كوزىن جويماق بولىپ كەلىسكەن. الدىن الا جوسپار جاسالادى. الگىنىڭ كەزەكشىلىگىندە اسحانادا ءورت شىعۋى كەرەك. سول كەزدە انا بەلسەندىڭىز ادەتتەگىدەي جۇرتتان بۇرىن اسحاناعا جۇگىرىپ كىرۋى ءتيىس. كوك ءتۇتىننىڭ اراسىندا بار شارۋا تىندىرىلۋى كەرەك...

...اسحانادا كەنەتتەن ءورت باستالعاندا، ءبىرىنشى بولىپ الگى بەلسەندى ەمەس، تۇزى جەڭىل رزاحمەتوۆ كىرەدى. جۇرەك تۇسىن كوزدەپ سۇعىلعان پىشاق بۇنىڭ ءتوس قالتاسىنداعى ولەڭ جازىپ جۇرگەن بلوكنوتىنىڭ سىرتىنا «زەكتەر» جاساپ بەرگەن تەمىر قاپتاماعا ءتيىپ، سىرعىپ كەتىپتى. بىراق ەكىنشى پىشاق وكپەنى ءتىلىپ كەتكەن. گوسپيتالدا وتا جاسالدى. اسكەردەن كەلگەننەن كەيىن دە جاراقاتى مازالاپ، اتىراۋداعى اۋرۋحانادا جاتىپ، ۇزاق ەمدەلدى. اۋداندىق گازەتتە ورىن بولا قويماي، ءبىر ۋاق ەلەكتر مونتەرى بولىپ ىستەگەنى دە بار. «مونتەر» دەگەن اتى عانا...

ءبىز كەزدەسكەنگە دەيىن جىگىتىمىزدىڭ باسىنان وسىنداي كەپتەر ءوتىپتى. ەندى ستۋدەنتتىك عۇمىردىڭ ەسىگىن بىرگە اشتىق. كەشكە جيىلىپ، ولەڭ وقيمىز. «قارا نارمىن با دەسەم، قايىڭ قابىعىنداي ەكەنمىن، قارا جەل سوقسا، قالباڭ دا-قالباڭ ەتەر كىم...» — دەپ وڭ قولىن انتەك جوعارى سوزاتىن ساعىندىقتىڭ ولەڭ وقۋى ءتىپتى بولەك:

ەي، پەندەلەر، تالادىڭدار اراشا،

تاعدىرىمنان سۇرامايمىن اراشا.

ارمانىمنىڭ شاشى اعارىپ شال بولعان،

ءۇمىتىمدى جەتەلەيمىن بالاشا.

...سەن بىلمەيتىن، قۇپيام بار تاسادا،

ءمارمار ەمەن، شىدامىمدى قاشاما.

بۋاز اسپان ۇل تۋادى ءبىر كۇنى،

قولىڭ سىنعىر، قولدان ادام جاساما!

بىزگە وسى سوڭعى ەكى جول قاتتى اسەر ەتتى. شىنىمەن دە توسىن عوي. ال مىناۋ — ء«تۇس» دەيتىن ولەڭى:

ءتۇس

ءومىردىڭ سىرىن كىم بىلگەن، ماڭدايىمدا جالعىز تامشى ءۇمىت،

قۇرساقتان شىقپاي كۇلگەن ەم، سەنىمىمدى ساباۋ قامشى عىپ.

ۇدەرە كوشتى دە ۇركەر جۇلدىزدار كوكجيەك قانعا مالشىنىپ،

شولپان تۋدى عوي، تالىقسىپ كەتتىم جانارىم كوككە شانشىلىپ.

تالىقسىپ كەتتىم، تالعاجاۋ تاپپاي، تاڭىرگە سوندا «ەي!» دەدىم

ۇياتسىز بەتتىڭ قىزىلىن تاپپاي، ارمانىمدى ايتىپ سويلەدىم:

 — جۇلدىز جانارلى ۇلىڭ ەم، —  دەدىم، قيالدان قىزىل كويلەگىم

سىرىمدى تىڭدار شوڭگە تابىلماي، شولىڭدە مەن دە شولدەدىم!

پەيىلىم دالا، پەرىشتە ەمەسپىن، پەيىلىڭنەن ءتور دامەتكەن

پەندەڭمىن دەدىم، جارالعان سورلى تىرشىلىك ءتانى ءولى ەتتەن.

مەن دەيمىسىڭ جالعىز، ءجۇر عوي انە، كوڭىلى كىرلەر كول كەشىپ

قۇلقىنى مەنەن قۇزىرىنىڭ جاراسىپ ءانى، كەڭىردەگىنىڭ كەڭدىگىن ايتىپ كۇنەلتكەن

ايتپاعىم كوپ-ءتى، ايتا دا المادىم وتىز ءتىسىمنىڭ قورلىعى-اي،

ەرىندەر ەپتى، سايقالدانا ءوپتى، وتىز جىگىتتىڭ بورلىعى-اي!

وڭەشىم بارلىعىن ءبىلىپ الدى دا وكسىگىم قالدى كەپتەلىپ،

الپىس ەكى تامىرىم اتتانداي شاپتى، كارىڭنەن ساقتا زور قۇداي!

جەتىمەك جىرىم كىلت ءۇزىلدى، كىندىگىن جەردەن كەسە الماي،

كىنامشىل كەۋدەم قيسايا كەتتى قىرتىس جەلكەم بەرىسە الماي.

كىلتى بۇراۋلى كۇيىم قالدى، ۇلى سيمفونيادان ءۇزىندى

اي نۇرلى ويىم — قىزىل سوزدەردىڭ تۇتقىنى، قامال-قارىندى تەسە الماي.

و، مەنىڭ قيال كوز عاسىرىم! قۇلاعى بىتكەن تابانعا،

ءبىر كۇن مەن دە تاسىرمىن، ازۋىمدى بىلەپ قابانعا

تاڭىرىمەن تىلدەسىپ، قۇبا بەلدە بەلدەسىپ،

قۇلا تۇزدە كور قازارمىز، مىنا ءبىز

مويىنعا مىنگەن ماسىلدىڭ مايىن شىجعىرىپ قازانعا.

...ويانىپ كەتسەم وكسىپ جاتىرمىن، ولىلەر سىرىن كىم بىلگەن؟

ولە قالسا دا سورلى پاقىردىڭ سۇيىكتى اسىن كىم بەرگەن؟!

ۇيقاسقا، بۋىن سانىنا ءمان بەرە بەرمەيتىن ساعىندىقتىڭ ولەڭى بولەك ەدى...

ال سول كەزدەگى جەنپي-ءدىڭ ستۋدەنتى ۇلجالعاس الىباەۆانىڭ ونىڭ  سوزىنە جازىلعان «ساعىندىم سەنى» دەيتىن ءانى ستۋدەنتتەردىڭ اراسىندا، قازىرگى تىلمەن ايتقاندا، «حيتقا» اينالدى. جاتاقحانالاردان جاستار شىرقاعان:

ساعىندىم سەنى، اۋىلىڭ الىس،

قيالدا قۇشار عاجاپ ەلەس ەڭ.

مەن ءۇشىن تۋعان اناڭا العىس،

ءسابي ويىما كۇلە كورمە سەن، — دەگەن ءان ۇنەمى ەستىلىپ جاتاتىن. ءوز ورتامىزدا شىرقالعاندا، اۆتور سول جەردەگى ەڭ ادەمى قىزعا قاراپ الىپ، ەمىنىپ وتىرادى. الگى قىزدىڭ اۋەلى بەتىنىڭ ۇشى قىزارادى. كەيىن ماڭدايىنان تاماعىنا دەيىنگى ارالىق ءتۇپ-تۇگەل الاۋعا اينالادى.

ساعىندىق عاشىق بولعىش ەدى. قىزدار دا كەلبەتتى جىگىتكە تەرىس قارامايتىن. ءبىر كۇنى اناۋ كۇلىمكوز، ەكىنشى كۇنى مىنا قيعاش قاس ساعىندىقتىڭ قولتىعىندا جۇرەتىن...

ەرتەدە اقتوبە وبلىسى ويىل جاعىندا جۇمىس ىستەگەن ءبىر اعامىز جىل سايىن شيپاجايلارعا بارىپ دەمالادى ەكەن. كەلگەننەن كەيىن قۇرداستارى: «ورىستىڭ قانشا ارۋىن قۇشتىڭ؟» — دەپ قىجىرتادى عوي. سوندا الگى اڭعال اعامىز: «قىز-كەلىنشەكتىڭ تولىپ جۇرگەنى راس. بىراق قايدان قۇشايىن، ورىسشا ءبىر اۋىز «لاسكوۆىي» ءسوز بىلمەيمىن...» — دەپ اقتالاتىن كورىنەدى. سول ايتپاقشى، ءبىزدىڭ سەرىدە دە كوپ «لاسكوۆىي» ءسوز جوق. قولتىعىنداعى ارۋدى تانىستىرادى دا: «وسىنى الام!» — دەيدى. قۇددى «اباي جولىنداعى» وسپان سياقتى. ول دا قالىڭدىق تۋرالى ءسوز قوزعالعاندا: «قالىڭدىق دەگەن كىم ول؟ قاتىن با؟ قاتىن كەرەك. الام!» — دەۋشى ەدى عوي. بۇنىكى دە سول ءسوز — «الام». ءبىز بولاشاق جاس جۇبايلاردىڭ قۇرمەتىنە تىلەك ايتامىز. بىرنەشە اپتا، اسىپ كەتسە، ءبىر ايدان سوڭ ساكەڭنىڭ ويى باسقا جاققا اۋا باستاي ما، الدە سۇلۋدىڭ ءوزى بۇنىڭ ارسىڭ-گۇرسىڭ مىنەزىنەن شوشي ما، ۇيلەنبەيتىن بولىپ قالادى. وعان قايعىرىپ جاتقان بۇل جوق، تاعى ءبىر ارۋدى اكەپ تانىستىرادى: «وسىنى الام». ەندى جاڭا «جەڭگەمىزدىڭ» قۇرمەتىنە بوكال كوتەرەمىز.

14 جاستاعى ۇيعىر ارۋى گوزەلدى اكەپ تانىستىرعاندا دا تەك كۇلىپ قويعانبىز. «قاسىم اعام يسپانكانى ءسۇيىپتى، مەن ۇيعىردىڭ گوزەلىنە عاشىقپىن...» دەپ ولەڭ جازعاندا دا ءبىر-بىرىمىزگە قاراپ جىميۋدان اسپادىق. بىراق بۇل جولى ساعىندىقتىڭ «الام» دەگەن اڭگىمەسى قاتتىراق ەستىلە باستادى. جىگىتتەر دە ءتاتتى توسابى ۇزىلمەيتىن سۇلۋدى جەڭگە قىلۋعا اسا كەتارى ەمەس. مەن قارسى شىقتىم. ونىڭ سەبەبى بار. مەن — قاراقالپاقستاندا تۋىپ-وسكەن اداممىن. قايماعى بۇزىلماعان قازاقى اۋىلدا. قازاق مەكتەبىندە وقىدىق. ءبىر اۋىل بوپ وتىراتىن وزبەك پەن ازعانتاي قاراقالپاقتىڭ ۇل-قىزى دا سول مەكتەپتە ءدارىس الدى. و، ول كەزدەگى شالدار قانداي! بالالارىنىڭ باسقا ۇلتتان قاتىن الماۋىن قاتتى قاداعالاپ وتىراتىن. قىز بەرۋ دەگەندى مۇلدە اتاماڭىز. وزبەككە ءتيدى دەپ قىزىن مۇلدە كورمەي كەتكەن اتا-انانى دا كورگەنبىز. تەرىس باتامدى بەرەم دەپ قورقىتاتىن. «قىز جىبەكتى» تىڭداپ وسكەن ۇل-قىز تەرىس باتادان قاتتى قورقادى. كەيدە ۇلى تىڭداماي، قاراقالپاقتان قىز الىپ كەلسە، باسىندا اسا ىڭعاي بەرمەگەنىمەن، كەيىن ءجىبيدى دە، وزبەكتەن كەلىن الۋعا ىقىلاسسىز ەدى. «ەە، باسقا ۇلتتان قاتىن العانشا، بالاڭ جارتىلاي سول ەلدىڭ بالاسى دەپ ەسەپتەي بەر. وسى كۇنى العانىن قاس-قاباعىمەن جۇرگىزىپ-تۇرعىزاتىن ەركەك قالدى ما؟ ءبارىن قاتىن بيلەيدى عوي، قاتىن...» — دەپ وتىراتىن مارقۇم اجەم. مىنە، وسىنداي تاربيە كورىپ وسكەن مەن ساعىندىقتىڭ ۇيعىردىڭ قىزىنا ۇيلەنبەك ويىن ءتىپتى قابىلداي المادىم. بىراق ماعان ۇنامادى دەپ اينيتىن ول ما...

تاعى ءبىر كىلتيپان بار ەدى. گوزەلدىڭ جاسى 14-تە ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. بالا. قازىرگى زامان بولسا، ساعىندىقتى پەدوفيل دەپ سوتتاپ جىبەرۋى دە مۇمكىن ەدى. سوسىن ءالى ون بەسكە تولماعان بىرەۋدىڭ قىزىن سۇراپ بارۋعا دا جۇرەك كەرەك قوي. سوندىقتان دا وسى شارۋاعا كىرىسىپ، قىزدىڭ اكە-شەشەسىنىڭ الدىنان وتكەن باقىتجان قوسبارماق پەن جاراس سارسەكتىكى — ەرلىك! ۇيعىر اعايىندار دا «ليۋبليۋ» دەپ جەر تەپكىلەپ وتىرعان قىزدان تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلدى مە، الدە باسقا دا سەبەبى بار ما، تەز كەلىستى. ەندى قازمۋ-دىڭ ستۋدەنتى، بولاشاقتا اتاعى جەر جاراتىن اقىن دەگەن دە از ابىروي ەمەس قوي. ونىڭ ۇستىنە كورىكتى جىگىت...

گوزەلدى كورگەن جۋرفاكتىڭ قىزدارى ەستەرىنەن تانىپ قالدى. تاناتىن رەتتەرى بار، ءتىپتى بالا عوي. بىراق ونى بالا دەپ جۇرگەن ساكەڭ جوق، دىكەڭ-دىكەڭ ەتەدى. جاس كەلىنشەك تاماق جاساۋعا شەبەر ەكەن، ونىسى بىزگە جامان بولعان جوق...

توي دۇركىرەپ ءوتتى. ەندى ءومىردىڭ پروزاسى باستالدى. اناۋ كەرەك، مىناۋ كەرەك. پالەنباي جىلعى وتباسىلاردىڭ ۋىعى سىتىرلاپ جاتقان توقسانىنشى جىلداردا ستۋدەنت بوپ شاڭىراق كوتەرگەندەرگە ءتىپتى  دە وڭاي ەمەس-ءتىن. اتتەڭ، بىزدە وسى ماسەلەلەردى زەرتتەيتىن ينستيتۋتتار جوق. ايتپەسە توقسانىنشى جىلداردا ستۋدەنت بوپ ءجۇرىپ وتاۋ تىككەندەردىڭ دەنىنىڭ جۇبايلىق عۇمىرى ۇزاق بولماعانىن بۇگىنگى ۇرپاق اڭعارار ەدى...

("جىندى" ءامىرحان دا ونىڭ الدىن كەسىپ وتەپەيتىن. ستۋدەنت ءامىرحان مەن ساعىندىق)

جالپى ستۋدەنتتەر — كوڭىلدى حالىق قوي. اسىرەسە ساعىندىقتىڭ كۋرسى ۇيىمشىل ەدى. سول كەزدىڭ وزىندە-اق اسابالىعىمەن اتاعى شىققان ەرلان ايتۋاروۆ، ستۋدەنت كەزىنەن تەلەۆيدەنيەنى جاعالاپ، بۇگىندە وسى سالانىڭ بەتكەۇستارلارىنىڭ بىرىنە اينالعان زەيىن الىپبەكتەر ساعىندىقتى «اعالاپ»  تۇراتىن. "جىندى" ءامىرحان دا بىرەر اي ۇلكەندىگى بار بۇنىڭ الدىن كەسىپ وتپەيتىن. قازىبەك ەكەۋى ءالى كۇنگە دەيىن قاتتى قالجىڭداسادى. بىرنەشە كۇن اش قالعاندا، جاتاقحانانىڭ توبەسىنە شىعىپ كەپتەر اۋلاپ جەگەندەر دە وسى كۋرستا وقىدى. زامان قۋىرىلىپ بارا جاتقاندا، تاۋ جاقتاعى اۋىلدارعا شىعىپ، تاۋىق ۇرلاعاندار دا قازىر بەلگىلى جۋرناليستەرگە اينالدى. ايتپاقشى، بۇل «كاسىپتىڭ» ناعىز مامانى — ساعىندىق ەدى. ۇرلىققا دا ەپ، جۇرەك كەرەك قوي. اسكەردە قىلمىس الەمىنىڭ نەبىر نوياندارىن كورگەن بۇل قورىقپاي كىرىسەتىن. جۇرتتى قاراۋىل عىپ قويىپ، تاۋىق كەتەككە پىشاعىن جالاڭداتىپ ءوزى كىرەدى. بىردە ءبىر قاپ باسى جوق تاۋىق ەتىن الىپ كەلىپ، بۇكىل جاتاقحانانى قارىق قىلعانى بار. باسىن كەسىپ لاقتىرىپ تاستاپ، قاپقا توعىتا بەرگەن عوي. بىرنەشە ايدان بەرى ستيپەنديا الماي، قارىندارى شۇرقىراپ جاتقان جۋرفاكتىڭ ستۋدەنتتەرى ساعىندىقتى سول كەزدە توقسان ءۇيلى توبىردى اسىراعان قارا قاسقا اتتى قامبار باتىردان كەم كورگەن جوق. جارىسا ماقتادى. ماقتاۋ ءوتىپ كەتكەندىگى سونداي، «قامبار باتىردىڭ» بىردە قىزدى-قىزدىمەن بىرەۋدىڭ اۋلاسىندا تۇرعان سيىردى سويىپ الماققا كوڭىلى كەتىپ، قاسىنداعىلار ارەڭ توقتاتىپتى...

حح عاسىردىڭ قازاققا اكەلگەن ىندەتىنىڭ ءبىرى — اراق. «جالىن» جۋرنالىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە قادىر اعام ءبىراز اقىندار تۋرالى ايتا كەلىپ: «تالاي تالانتتى جىگىتتەردىڭ تۇبىنە اراق جەتتى عوي...» — دەپ كۇرسىنگەنى بار. بۇل ىندەت، ءسىرا، سوعىستان كەيىن باستالعان سەكىلدى. قان مايداندى كورگەن، تالاي جاقىنىن جات توپىراققا كومىپ كەلگەن ۇرپاققا ول كەشىرىمدى دە شىعار. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى جۇبان مولداعاليەۆ بىردە زامانداسى، دوسى سىرباي ماۋلەنوۆكە قاتتى بازىنا ايتىپتى. «اراقتى نەگە ىشەسىڭ؟» — دەيدى عوي باياعى. سوندا سىرباي ايتتى دەگەن ءبىر اۋىز ولەڭ اقىن-جازۋشىلاردىڭ اۋزىندا ءجۇردى: «قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنىندە، جاتاتىن جولدا داليىپ. اقىلشىم بولدى-اۋ بۇگىندە، ماسكۇنەم مولداعاليەۆ...». 9 مامىردا الاڭداعى شەرۋدە تۇرىپ، عافۋ ايتتى دەيتىن: «يۆان شۋحوۆ دەگەنىڭ — مىنا كىسى، جانىندا سارتىلدايدى فلياگىسى، تۇرعاندا يۆان ءىشىپ، ءوزىڭ ىشپەي، كىسىنىڭ كەلەدى ەكەن جىلاعىسى...» — دەگەن ولەڭدى دە ەستىپ وستىك. ودان كەيىنگى، ءبىزدىڭ الدىمىزداعى بۋىننىڭ دا «ەرلىكتەرىنە» قانىقتىق.  اعا ۇرپاق بۇنداي اڭگىمەلەردى وكىنىشپەن ەمەس، كۇلىپ، ءتىپتى ءسال ماقتانىشپەن ايتاتىن. «جاقسى اقىن جاقسى ءىشۋى كەرەك» دەيتىن. اراق ءىشۋ — تالانتتىلىقتىڭ بەلگىسى سياقتى ەدى. ءبىز دە سونىڭ شەت جاعىن كوردىك. كىمنىڭ ناشار شايىر بولعىسى كەلەدى دەيسىڭ، ءبىز دە تۇمسىق باتىرىپ ىشتىك...

اراقتىڭ سونداي داۋرەنى ءجۇرىپ تۇرعان كەزدە قازمۋ-دا ءبىر وقىس وقيعا بولدى. بەلىنە بوتەلكە بايلاپ ءجۇرىپ ىشەتىن ساعىندىق رزاحمەتوۆ سول كەزدەگى جالعىز تەلەارنا — «قازاقستانداعى» ءبىر حاباردان «ىشىمدىك اتاۋلىنى قۇرتۋ كەرەك...» دەگەن پىكىر ايتتى. ماسەلە بىلاي بولىپتى. الدەبىر حابارعا قاتىسۋ ءۇشىن جاستار كەرەك بولىپ، تەلەۆيدەنيە باسشىلىعى جۋرفاكتىڭ دەكانىنا ءوتىنىش ايتادى. تاڭداۋ بۇلاردىڭ كۋرسىنا تۇسەدى. قاس قىلعانداي، سول كۇنى جىگىتتەردىڭ دەنى ساباققا كەلمەي قالىپتى. و، توبا، اشەيىندە ساباقتا كوپ توبە كورسەتە بەرمەيتىن ساعىندىق وتىر دەيدى. ۇستازدارى: «حابارعا تۇسكەندەرگە سىناقتا جەڭىلدىكتەر بولادى...» دەگەسىن ساكەڭ توپ قىزدى باستاپ تەلەۆيدەنيەگە جەتىپ بارادى. تەك حاباردىڭ اتىن ەستىگەندە شالقاسىنان تۇسە جازدايدى: «اراق — اتاڭنان قالعان اس ەمەس...». بىراق شەگىنەتىن جەر جوق. جۇرگىزۋشى دە «ارپا ىشىندە ءبىر بيداي» — ساعىندىققا كوبىرەك بۇرىلا بەرسە كەرەك. باسىنا تاقيا كيىپ العان بۇل كوسىلىپ وتىر. اراق — ۇلتتىڭ تۇبىنە جەتەتىن بولدى دەدى. بۇنى ازايتۋ دەگەن اڭگىمە بولۋعا ءتيىس ەمەس، ءتۇپ-تامىرىمەن قۇرتۋ كەرەك دەدى. قانشاما وتباسى وسى اراقتىڭ كەسىرىنەن اجىراسىپ جاتىر دەدى. شال مەن كەمپىر ىشەدى دەگەن نە ماسقارا دەدى. ىشكەندەردى بۇرىن دا تۇسىنە المايتىنمىن، قازىر دە مۇلدە ۇعا المايمىن. مىناۋ — اراق ىشەتىن زامان با دەدى. ايتقانىنىڭ ءبارى راس. ءبىر وتىرىگى جوق. اۋىلدا وتىرىپ تىڭداعان شەشەسى: «قۇلدىعىم-اي...» — دەپ كوزىنە جاس الىپتى. كلاستاستارى تاڭ-تاماشا قالعان. تەك بۇل كەزدە ساعىندىق ءبىر اپتادان بەرى تەلەۆيدەنيەگە شىققانىن «جۋىپ» جاتىر ەدى...

ىشەتىندەر دە ءوزى ءتۇر-تۇرگە بولىنەدى عوي. «اراققا ءبىر ءسوز كەلتىرمەي» (قادىر — ب.ب) سىلتەيتىندەر دە بار. ەندى بىرەۋلەر ءسال ىشكەننەن كەيىن جۇرتتىڭ مازاسىن الا باستايدى. ساعىندىق — سول ەكىنشى توپتىڭ «وكىلى». اشەيىندە ءسال نارسەگە جابىرقاپ، كوزىنە جاس ۇيىرىلە قالاتىن ول ىشكەندە ءبىر جىرتقىش حايۋانعا اينالادى. كوزى تۇك كورمەيدى. قولىنان سەلەبە پىشاعى تۇسپەيدى. زامان وزگەرىپ، سوزدىك قورىمىزعا «كوسياك»، «رەكەت» دەگەن سوزدەر ەنە باستاعان ۋاقىت قوي. جاتاقحانالاردا كەلتە بىلعارى كۇرتە كيىپ، شاشىن «پلوششادكا» عىپ قيدىرعان جىگىتتەر قاپتاپ جۇرەتىن. قۇلاقتارىنىڭ سىنىپ-سىنىپ كەتكەنى كورىنىپ تۇراتىن سول جىگىتتەردىڭ كەۋدەلەرى سۇمدىق ەدى. قيت ەتسە، «كوسياكقا» تىعۋعا ءازىر تۇراتىن. سىرت كوزگە ءالجۋازداۋ كورىنەتىن اقكوز ساعىندىق سولاردىڭ ءبىرازىنىڭ بەتىن قايتاردى. قولىنداعى پىشاقتى وڭدى-سولدى سىلتەيدى. بۇندايدا ول قامبار باتىرعا ەمەس، قوبىلاندىنى ءبىر شانشىپ، ەر وراقتى ءبىر شانشىپ، قارلىعانى ءبىر شانشىپ وتەتىن بىرشىمبايعا كوبىرەك ۇقسايتىن. كەيدە پىشاقتىڭ ۇشى بىزگە باعىتتالاتىن ساتتەر دە بولىپ تۇراتىن...

بىردە الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقيتىن جىگىتتەر ءبىزدى قوناققا شاقىردى. سول كەزدە ساتيرالىق دۇنيەلەرىمەن ءباسپاسوز بەتتەرىندە ءجيى كورىنەتىن الدانازار كولباەۆ، بۇگىندە قازاق راديوسىندا ەڭبەك ەتەتىن وڭعاربەك قۇرالوۆتارمەن ەندى-ەندى جاقىن ارالاسا باستاعان كەزىمىز. مارالتاي، جاراس، ساعىندىق تورتەۋمىز باردىق. الدانازار باستاعان فيلفاكتىڭ جىگىتتەرى مىقتاپ دايىندالىپتى. ءبىز ولەڭ وقىدىق. سالدەن سوڭ ارقالانا باستادىق. مەن دە ارتىق سويلەي باستاسام كەرەك، ءبىر كەزدە جاراس وڭاشا الىپ شىعىپ: ء«اي، تىم بولماسا، ەندى سەن يت بولما. ەكەۋمىز ەكەۋىنە يە بولايىق...» — دەدى. انالارعا ايتقانمەن پايدا بولماسىن ۇقسا كەرەك، ەكەۋى دە بايلاۋسىز جىندى عوي. ءبىر كەزدە قاراسام، ساعىندىعىم جوق. ءارى ىزدەپ، بەرى ىزدەپ تابا المادىم. ءبىر كەزدە قارسى بولمەدەن ءبىر داۋىس شىققانداي بولدى. ەسىك اشىپ كىرىپ كەلگەن ساتىمدە كوزىمە بۇرىشتاعى ءبىر كەرەۋەتتىڭ ۇستىنە شىعىپ كەتكەن ءتورت قىز ءتۇستى. ساعىندىقتىڭ قولىندا، قايدان تۇسكەنىن بىلمەيمىن، ءنان پىشاق بار، انالارعا اقىرىپ تۇر ەكەن. مەن كىرىپ بارعان ساتتە كىلت بۇرىلىپ، پىشاعىن مەنىڭ القىمىما تاقاي قويدى. شەگىنبەك بولىپ ەم، سول قولىمەن جاعامنان ۇستاپ العان ەكەن. كوزىنە كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، اناۋ بىردەڭە اڭعاراتىن ادامنىڭ ءتۇرى ەمەس. ءسال قيمىلداسام، انا پىشاق القىمىما قادالماق. شىركىن، جان دەگەن قانداي ءتاتتى، ءاپ ساتتە بۇكىل ءومىرىم كوز الدىمنان ءوتتى. ابىروي بولعاندا، مىناداي سۇمدىق كورىنىسكە قاراپ تۇرۋعا شىداماعان قىزداردىڭ ءبىرى شىڭعىرىپ جىبەردى دە، ساعىندىق سولارعا جالت بۇرىلدى. مەنىڭ القىمىما قادالماق بولعان پىشاق ەندى ورتاداعى ۇستەلگە قادالىپ، دىرىلدەپ تۇر. «ولەڭ تۇسىنبەيسىڭدەر، مالسىڭدار...» — دەدى سوسىن. «مالداردىڭ» كوزدەرى جاۋدىرەپ ماعان قارايدى. «ساكە... — دەدىم تۇتىعىپ، — مىنا جاتاقحانادا تۇراتىنداردىڭ ءبارى «ساعىندىق رزاحمەتوۆ دەگەن اقىن كەلىپتى. ولەڭىن تىڭداپ، تانىسايىق...» دەپ كەلىپ تۇر...». اڭعال ساعىندىق يلانىپ قالدى: «ا، ولەڭ تىڭدايمىز دەي مە؟ كەلىپ تۇر ما؟». گالستۋگىن جوندەپ، دالىزگە شىققان ساتتە تالماۋ تۇستان ءبىر قويىپ، بۇكتەتىلگەن كۇيىندە الدانازارلاردىڭ بولمەسىنە كىرگىزىپ جىبەردىم...

بىردە «ساعىندىقتى پىشاقتاپ كەتىپتى...» دەگەن حابار ءتۇستى. باتىربولات ەكەۋمىز 5-جاتاقحاناعا جەتىپ بارساق، شىن ەكەن. ءبىر اۋرۋحانانىڭ جان ساقتاۋ بولىمىنە ءتۇسىپتى. كەيىن پالاتاعا اۋىستىرىلدى. جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ءتىلىن تاباتىن جاراس دارىگەرلەرمەن كەلىسىپ، كىرىپ شىقتى. «جاعداي ءماز ەمەس، — دەدى شىققاسىن، — قان كوپ كەتكەن...». «نە ىستەۋ كەرەك؟ قان تاپسىرامىز با؟». «جوق، دارىگەرلەر قىزىل اراقتى كوبىرەك ءىش دەپتى». «كىم ايتتى؟». «ساعىندىق». ءىشىم قىلپ ەتە قالسا دا، ۇندەمەدىم. راس شىعار. ەندى اۋرۋحاناعا شاراپ تاسىدىق. ءبىر كۇنى دارىگەرلەر ايقاي سالدى: «اي، مىناعان اراق تاسىپ جۇرگەن كىم، ءا؟ ولتىرەيىن دەپ پە ەدىڭدەر؟ وعان مۇلدە ىشۋگە بولمايدى عوي...». سويتسەك، ساعىندىقتىڭ ءوزى ويلاپ تاپقان امال ەكەن عوي...

...ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەننەن كەيىن الماتىدا پاتەردەن-پاتەرگە كوشىپ جۇرگەن ساعىندىق يمانباي جۇباەۆ اعاسىنىڭ كومەگىمەن «قالقان-ششيت» دەگەن گازەتتە جۇمىس ىستەدى. گازەت ۇجىمى استاناعا اۋىسقاندا سوندا بارىپ، كوپ ۇزاماي ماڭعىستاۋىنا ورالدى. اقتاۋدا وبلىستىق ىشكى ىستەر ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ ەڭبەك ەتتى. يمانباي اعاسى وبلىستىق تەلەۆيدەنيەگە كەلگەندە، تىزە قوسىپ جۇمىس ىستەدى. «31-ارنانىڭ»، «استانانىڭ» مەنشىكتى ءتىلشىسى رەتىندە مۇنايلى ءوڭىردىڭ مۇڭى مەن زارىن تالاي رەت ورتاعا سالدى. جاڭاوزەنگە بارىپ، سونداعى تەلەۆيدەنيەنى باسقاردى. تەلمان بيسەنوۆ ەكەۋى قالالىق گازەتتىڭ دە ارباسىنا جەگىلدى. قازىر بەلگىلى جۋرناليست ماڭدايلى قوسىمباي باسقاراتىن «ماڭعىستاۋ-مەديا» جشس-نىڭ اقپارات جانە ديزاين ورتالىعىنا جەتەكشىلىك ەتەدى.

ادەتتە تەلەۆيدەنيەدە ىستەگەندەر گازەتتە جۇمىس ىستەي المايدى نەمەسە كەرىسىنشە عوي. ساعىندىق بۇل ماسەلەدە ەكى قولىمەن دە شەبەر قىلىشتاساتىن باتىر سەكىلدى. ماتەريالدى جازسا دا، تۇسىرسە دە ابدەن يلەۋىن قاندىرىپ، وقىرمان مەن تىڭدارماننىڭ ايىزىن قاندىرادى.

وتباسىلىق جاعدايى دا جامان ەمەس. باياعىدا «الماتىعا بارىپ كەلەمىن...» دەپ ۇلىن الىپ، توركىنىنە كەتكەن گوزەل ورالمادى. اقىرى بولمايتىن بولعان سوڭ باسقا بىرەۋگە ۇيلەنىپ ەدى، ونىسى بۇنىڭ ءۇيىن تارتىپ الىپ، تايىپ تۇردى. كەيىن قوسىلعان قامارى ەكەۋىنىڭ جاندۇنيەسى جاراستى. قازىر 6 بالا تاربيلەپ وتىر.

(جۋرفاكتىڭ "جۇگەرمەكتەرى": ءامىرحان، ساعىندىق، قازىبەك)

بىلتىر ورالدان قازىبەك حابارلاستى: «اي، انا يت ايەلىمەن بىرگە قىدىرىپ كەلىپتى. جاڭا عانا شىعارىپ سالدىم، ساعان كەتتى». سالدەن كەيىن تاعى قوڭىراۋلاتتى: «تانىماي قالىپ جۇرمە. ساعىندىعىڭ قازىر الىپ ازامات. تۋرا 106 كەلى شىعادى...». قازىبەكتىڭ ادەتتەگى قىرتتىعىنا بالادىم. سويتسەم، ەسىكتەن تۋرا... 106 كەلى «ەت» كىرىپ كەلە جاتىر. و، توبا، باياعىدا 60 كەلىگە جەتپەيتىن ساعىندىقتى مۇنشاما تولىسادى دەپ كىم ويلاعان؟ سوعان قاراعاندا، ادايدىڭ قىزىنىڭ قولى مايلى-اۋ دەيمىن.

ءبىراز اڭگىمە ايتتىق. الماتىعا بارعاندا ۇلى دارىنمەن كەزدەسىپ، ءتىل تابىسىپتى. ايتپاقشى، دارىن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى مەنىمەن دە بىرنەشە رەت حابارلاستى. ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى بىلەدى ەكەن. شەشەسى ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن كورىنەدى...

بۇدان بۇرىن قازىر اقتوبەدە تۇراتىن كوكەسى ورىنبايعا كەلىپ سالەم بەرىپ، اقتاۋعا ءوزىن ىزدەپ بارعان ءىنىسى ازاماتپەن دە شۇرقىراسىپ كورىسىپ، قامقورلىعىنا العان ساكەڭ جاقىندا ەلگە بارىپ، 35 جىل كورمەگەن اكەسىن ىزدەپ، تاۋىپ الىپتى. ەندى ءوز قولىنا الماق. ءيا، وتكەندى ورالتا المايسىڭ. ونىڭ اتى — تاعدىر. بىراق اكەنىڭ اتى — اكە عوي...

ەلۋباي اكەسى دە ومىردەن وزدى. ودان جاماندىق كورگەن جوق. ءارى بۇل اكەسىنەن دە تۋعان باۋىرلارى بار. ولار دا كوبىنە بۇعان قارايدى. شەشەسى دە ءبىراز جاسقا كەلدى...

وسىلاي ءتورت قۇبىلاسى تۇگەلدەنىپ كەلەدى. اللا كوپ كورمەگەي! 

...بيىل ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەنىمىزگە 20 جىل تولادى. جۋرفاكتىڭ جىگىتتەرى  اۋەلدەن پىسىق قوي، كەزدەسۋگە قامدانىپ جاتىر. الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ بىرىنەن قۇپيا توپ اشىپ الىپتى. دايىندىق ماسەلەلەرى پىسىقتالىپ جاتىر ەكەن. «اڭگىمەسى اۋىلدىڭ، جەڭەشەمنىڭ مىنەزى...» دەگەندەي، جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ اۋزىندا ساعىندىقتىڭ حيكايالارى...» دەيدى قازىبەك.

ايتپاقشى، ساعىندىق قۇپيا توپتىڭ القاسىنا مىناداي ۇسىنىس ءتۇسىرىپتى: «جيىرما جىلدىقتى اراق-شاراپسىز وتكىزەيىك!» نەگە-ءدۇر، مەنىڭ ەسىمە باياعى تەلەۆيدەنيەدەگى حابار ءتۇستى...

«كۇمان يماننان ايىرادى...» دەگەن راس قوي، ءيا؟! قوي، كۇپىرلىك ەتپەيىن...

باۋىرجان باباجانۇلى،

اقتوبە قالاسى.

Abai.kz