وسىمەن اباي.kz پورتالىندا ۇزبەي جاريالانىپ كەلگەن جازۋشى تۇرسىن جۇرتبايدىڭ «امەريكا كۇندەلىكتەرى» اتتى كىتابىنىڭ سوڭعى جازباسىن دا ءبىر دەممەن وقىپ، تاۋىسىپ وتىرمىز. بۇل جولجازبا ەلتانۋ تاقىرىبىنا قوسىلعان جاڭا ءبىر ولجا بولارى انىق. جالپى، دەرەكتى پروزادا ازۋىن ايعا بىلەگەن امەريكا تۋرالى قازاقى تانىم-تۇسىنىكتى قالىپتاستىراتىن جازبالار بۇعان دەيىن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ساپارنامالارىندا بولىپ ەدى... ال، دەرەكتى جازبالاردىڭ بۇعان جاريالانعان بولىمدەرىن مىنا سىلتەمەلەر ارقىلى تابا الاسىز: 

http://abai.kz/post/view?id=2721

http://abai.kz/post/view?id=2690

http://abai.kz/post/view?id=2661

http://abai.kz/post/view?id=2606

http://abai.kz/post/view?id=2587

http://abai.kz/post/view?id=2564

http://abai.kz/post/view?id=2551

http://abai.kz/post/view?id=2533 

http://abai.kz/post/view?id=2505 

http://abai.kz/post/view?id=2489

http://abai.kz/post/view?id=2464     

http://abai.kz/post/view?id=2450

http://abai.kz/post/view?id=2410 

http://abai.kz/post/view?id=2392

http://abai.kz/post/view?id=2365

http://abai.kz/post/view?id=2341

http://abai.kz/post/view?id=2328

http://abai.kz/post/view?id=2298 

http://abai.kz/post/view?id=2264

http://abai.kz/post/view?id=2251

http://abai.kz/post/view?id=2238 

24.01.2014. نيۋ-يورك – ماسكەۋ – الماتى، سۇيىكتى الماتى.

تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ قانىپ ءشاي ىشتىك. ون ەكى ساعاتتىق جول ءۇشىن بۇل اسا ماڭىزدى شارۋا. نيۋ-دجەرسي مەن نيۋ-يوركتى تاعى دا ءبىر كوز ۇشىنان وتكەرىپ، اەروپورتقا جەتتىك. كەزەك كوپ بولعانىمەن تەز جىلجىدىق. وزگە كەدەندىك وتكەلدەن كورى امەريكا كەدەنشىلەرىنىڭ ايىرماسى مۇندا اياق كيىمىڭدى شەشىپ، تەكسەرۋدەن جالاڭ اياق وتەسىڭ. ۇشاققا وتىرعاندا ادەيى تەرەزە جاقتاعى ورىندىقتى تاڭدايتىن ادەتىم بار. بۇل جولى دا سولاي بولدى. اتلانت مۇحيتىن، يسلانديا جاعالاۋىن، قيىر سولتۇستىك ارالدارىن بيىكتەن كوردىم. كەش قارايا ءبىر عاجايىپ باستالدى. سولتۇستىك اسپانى كوگىلدىر مۇنارلانا شۇعىلا شاشتى. بۇكىل كوكجيەك نۇرعا مالىنعان. بۇل ايگىلى تەرىستىك شۇعىلاسى. ەكى-ءۇش ساعات بويى سونى تاماشالاۋمەن بولدىم. سكانديناۆيا ەلدەرىنىڭ استانالارى مەن قالالارى دا جىمىڭداپ تومەندە قالىپ بارادى. الدا –  ماسكەۋ، ودان الماتى.

جالپى، امەريكا تۋرالى اسەرىم وتە تانىمدى بولدى. كوپ جايدى ءتۇسىندىم. ەندى ولاردىڭ ادەبيەتىن وقىسام باسقاشا ۇعىممەن قبىلدارىم انىق. بارلىق وي مەن پىكىردى قورىتۋعا مۇمكىندىك بولماس. بىراق، مىناداي ءۇستىرت ءتۇيىن ءتۇيدىم. امەريكانى ءسوزسىز كورۋ كەرەك ەكەن جانە جيىرما ءۇش پەن وتىز جاستىڭ اراسىندا كورۋ كەرەك. سوندا كورگەنىڭ مەن تۇيگەنىڭدى جۇزەگە اسىرا الاسىڭ. ال مەن ەگدە تارتقان جاسىمدا كەلدىم. كورگەنىم مەن تۇيگەنىمدى ايتىپ بەرۋدەن باسقا نە دارمەن بار.

ماعان اسا ۇناعانى ءۇش ءتۇرلى نارسە. ءبىرىنشى، ولار نە نارسەنى تەز ءارى جۇمىلا جۇزەگە اسىرعاندى ادەتكە اينالدىرعان. ءوزارا باسەكەلەستىك  – ءوزارا ۇيىمشىلدىققا جەتەلەيدى ەكەن. ءبىرى – ءبارى ءۇشىن، ءبارى – ءبىرى ءۇشىن جۇمىلىپ، نەشە ءتۇرلى عاجايىپتى تەز جۇزەگە اسىرادى ەكەن. جارناما سوعان جەتەلەيتىن امال عانا. تەك امەريكانىڭ مۇددەسى تۇگەندەلسە بولدى. ەكىنشى، مۇندا قالانىڭ دۋانباسى شاھاردىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن، سولاردىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ءۇشىن جانىن سالادى ەكەن. ءار الپاۋىت، ءار كوپەس كوپتىڭ پىكىرىنەن قاتتى سەسكەنەدى ءارى ەسەپتەدى. قالا تۇرعىندارىنىڭ كەلىسىمىنسىز شىبىننىڭ ىزىڭى دا ەستىلمەيدى دەۋگە بولادى. ارينە، سان قيلى قيانپۇرىستىقتار بار شىعار. بىراق اقشا تابۋ ءۇشىن جانىن قيناۋعا ءازىر. سۇراستىرا ءجۇرىپ بىلگەنىم، ادامدى ەڭبەگىنە قاراي باعالايدى ەكەن. ءبىز ميلليونەرلەردىڭ بالاسى اكەسىنەن قارىز الىپ وقيدى، قاتارداعى ستۋدەنتتەر وقۋىنىڭ اقشاسىن ءوز ەڭبەگىمەن تاۋىپ، تولەيدى – دەگەنگە تاڭدانىپ، ونى اكە-شەشەسىنىڭ ساراڭدىعىنا جاتقىزاتىنبىز. مۇلدەم ولاي ەمەس ەكەن. ءار بالا ءوزىنىڭ جاس مولشەرىنە وراي ەڭبەككە ارالاسىپ، اتا-اناسىنا قولقابىسسىن تيگزۋى كەرەك. بۇل – ءجاي وسيەت ەمەس، ءدىن ارقىلى بەكىگەن سەنىم. ەڭبەكتەنبەسەڭ – پۋريتاندىق تانىمدى مويىنداماعانىڭ، ياعني، دىنگە قارسى شىققانىڭ. ءتىپتى قىزمەتكەرلەردىڭ ءوزى جۇمىس ۋاقىتىنان كەيىن قوسىمشا جۇمىسپەن نە ءوزىنىڭ جەكە ساۋداسىمەن اينالىسادى. قالاي قول قۋسىرىپ بوس وتىرۋعا بولاتىنىن ولارعا تۇسىندىرە المايسىڭ. مۇنداي ءدىني تانىم ولاردى، اسىرەسە، جاستاردى ەنجارلىقتان، ماسىل بولۋدان قۇتقارادى. بىزدە: ءۇي نە ماشينا اپەرمەسەڭ، نەسىنە مەنى تاپتىڭ – دەيتىن كوزقاراس جاپپاي ورىن العان. بالا اتا-انالارىنىڭ الدىندا ءوزىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنبەيدى. قازاقتىڭ «ون ۇشىندە – وتاۋ يەسى» دەگەن ماتەلى قازىر ءوزىنىڭ ءمانىن جويعان. وكىنىشتى.

ەكىنشى، امەريكانىڭ بۇكىل رۋحانياتىنىڭ سالماعى – الپاۋىتتار مەن امەريكاندىقتاردىڭ ءوزىنىڭ مويىنىندا ەكەن. مۇراجاي، كىتاپحانا، كورمەن جانە كونتسەرت زالدارى، مەكتەپتەر مەن بالا باقشالارى، جوعارى وقۋ ورىندارى تەك جەكە ادامداردىڭ دەمەۋشىلىگىمەن قىزمەت كورسەتەدى جانە كەدەي دە ەمەس. دەمەۋشىلىك، امەريكاندىقتار ءۇشىن ار-وجداننىڭ ءىسى ەكەن. ءبىزدىڭ بايشىكەشتەر ءوز اقشاسىن ۇيىندەگى جاماعاتىنان جاسىرىپ ءومىر سۇرەدى. ال عىلىم مەن مادەنيەتكە قارجى جۇمساۋ قيسىنسىزدىڭ قىلىعى سياقتى كورىنەدى، ال كىتاپحانا مەن مۇراجايعا قامقور بولۋ ودان بەتەر سۇيكىمسىز ءارى تۇسىنىكسىز، كۇلكىلى جيت رەتىندە قابىلدانادى. امەريكا تاريحى – ولار ءۇشىن ەڭ قاسيەتتى ۇعىم بولىپ تابىلادى. شىركىن، قازاق ەلى ءۇشىن قازاق ەلىن باسقارىپ وتىرعانداردىڭ جانى اشىماعانىن ەسكە العاندا، زىعىردانىڭ قايناپ-اق كەتەدى. امال قايسى.

ءۇشىنشى، امەريكانىڭ ەڭ قاۋىپتى جاۋى – جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسى ەكەن. جۇمىسسىزدار، الەۋمەتتىك تۇرعىدان قامتاماسىز ەتىلمەگەندەر بار. ءتىپتى سوعان بويىن ۇيرەتىپ اپ، ارامتاماق بوپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندار دا جەتكىلىكتى. ولار ايىنا ءبىر جارىم-ءۇش مىڭ دوللار اياسىندا جاردەماقى الادى. ءبىر ۇيدە ءۇش-بەس جان بولسا،  اجەپتاۋىر قاراجات. ال جۇمىسقا ءبىر تۇردىڭ با، ودان شىعىپ كەتۋىڭ قيىن-اق ەكەن. ويتكەنى ءبىر جۇمىستان شىقساڭ، قاشان كەلەسى جۇمىسقا تۇرىپ، ءبىرىنشى ايلىق اقىڭدى العانشا بۇرىنعى جۇمىس ورىنىڭنىڭ ەسەبىندە تۇراسىڭ. شىعارۋعا قاقىسى جوق. كاسىپوداق، قالالىق وكىمەت، ودان كەيىن جۇمىس بەرۋشى مەكەمە بانكى ارقىلى باقىلاپ وتىرادى. ەگەردە وسىنىڭ بىرەۋىنەن كىلتيپان شىقسا، ولار امەريكانىڭ مۇددەسىن ساتقانداردىڭ تىزىمىنە ىلىنەدى، باسپاسوزگە جاريالانادى. ميلليونەر ءۇشىن دە، كاسىپوداق ءۇشىن دە، دۋانباسى ءۇشىن دە ودان اسقان ماسقارا جوق. ۇكىمەت تاراپىنان اياۋسىز ايىپپۇل دا سالىنادى. ويتكەنى، جۇمىسسىزدار امەريكانىڭ قالتاسىنا ءۇش ءتۇرلى زيان كەلتىرەدى. ءبىرىنشى، تەگىن جاردەماقى الادى، ەكىنشى، ول جاردەماقىدان ۇكىمەتكە سالىق تولەمەيدى، ءۇشىنشى، جانۇياسىن جانە اسىرامايدى. ودان كورى جۇمىستان شىعارماي قويعان ابزال. ءسويتىپ، امەريكالىقتار جۇمىسسىزدىقپەن – ادامدى جۇمىستان شىعارماۋ ارقىلى كۇرەسەدى ەكەن. قانداي اقىلدى دا ءادىل جۇيە. ەگەر جۇمىسسىزدىقپەن ءبىز وسىلاي كۇرەسسەك، وندا تاۋەلسىز قازاقستاندا وسىدان ون جىل بۇرىن جۇمىسسىزدىق جويىلعان بولار ەدى. وعان سەنىمىم كامىل.

سونىمەن، ازدى-كوپتى ءدام تاتىپ، تاڭدايىمىزعا تاۋساپ،  اششىلى-تۇششىلى سەزىمگە بولەگەن امەريكامەن دە قوشتاستىم. كوپ نارسە تۋرالى بۇلىڭعىر تۇسىنىكتەر اشىلدى. ول دا ۇلكەن ولجا. امەريكا – ەۋروپا – قىتاي – التىن وردا تاريحىن سالىستىرا وتىرىپ ءبىر تۇجىرىم جاساسام – دەگەن ءيىرىمدى وي كەلدى. وكىنىش پەن جۇبانىشتىڭ ءورىمى سياقتى دۇنيە شىعار ما ەكەن، كىم ءبىلسىن؟ «توقاش تويى» مەن «توقتىق تويى» ءبىزدىڭ «القاكول سۇلامامەن» شەندەس-كەزەڭدەس كەلەدى. ۇندىستەرمەن ۇندەسەتىن تۇسىمىز دا قارايلاس ەكەن.

قوش، گارلەم! قوش، مانحەتتەن! قوش، نيۋ-يورك، قوش ءبىر تۇندىك بولعان نيۋ-دجەرسي! سەن مەنىڭ جۇرەگىمە ۇيا سالدىڭ. قوش، امەريكا!

ارمىسىڭ، قاسيەتتى وتانىم، ايالى الماتىم. سەندەرگە جەتەر جەر قايدان تابىلسىن ماعان. سونداي ءبىر تەبىرەنىستى ساعىنىشپەن ۇشاقتان ءتۇستىم. ءتۇۋ، جەرىمىز – جەر ەمەس، تورقا ەكەن عوي!

(سوڭى.)

اباي.kz