سەيىت كەنجەاحمەتۇلى. قازاق ىرىمدارى
بالا باس ۇستامايدى. ەگەر بالا باس ۇستاسا اكەسى ءولىپ قالادى دەپ تىيىم سالعان.
ناننىڭ قيقىمىن جەسە - باي بولاسىڭ دەيدى.
ءسابي توڭقايىپ ەكى اياعىنىڭ استىنان قاراسا، كۇتكەن جولاۋشى كەلەدى نەمەسە قوناق كەلەدى دەيدى.
جاس بالاعا بۇعانا ۇستاتپايدى، وندا بويى وسپەي قالادى دەپ جورىعان.
قىز بالاعا جىلىك ۇستاتپايدى. ۇستاتسا كۇيەۋگە شىقپاي وڭ جاقتا كوپ وتىرىپ قالادى دەيدى.
بالا العاش جولاۋشى شىققاندا توي جاسايدى.
ءسابي كوزىن اشىپ ۇيىقتاسا - جارى سۇلۋ بولادى.
ءسابي شالقاسىنان الاڭسىز ۇيىقتاسا، ەلگە بەلگىلى ازامات بولىپ وسەدى، بۇك ءتۇسىپ ۇيىقتاسا، ۋايىمشىل، جىگەرسىز بولىپ شىعادى. ەتپەتىنەن جاتىپ ۇيىقتاسا، ويشىل بولادى. ەگەر اياق-قولىن ەركىن سوزىپ ۇيىقتاسا - بولاشاق باتىر، كەمەڭگەرلىكتىڭ بەلگىسى.
بالانىڭ جەلكەسى شۇقىر بولسا، نەمەسە جەلكەسىنەن سۇيسە كەسىر بولىپ وسەدى.
شوبەرەسىنىڭ الاقانىنا سۋ قۇيىپ ىشكەن قارت جۇماققا بارادى.
ءتىل ۇشىن جەسە، سۇيرەڭدەپ سويلەي بەرەتىن بولادى دەپ ىرىمداعان. تاڭداي جەسە، شەشەن بولادى.
باتىردىڭ، اقىننىڭ، شەبەردىڭ، پالۋاننىڭ سارقىتىن جەگىزسە نەمەسە ولار ءسابيدىڭ اۋزىنا تۇكىرسە، ولاردىڭ جاقسى قاسيەتى مەن ونەرى بالاعا قونادى دەگەن ىرىم بار.
سابيگە كوز تيمەس ءۇشىن كۇيە جاعىپ قويادى.
جاستىڭ باسى اۋىرسا «باسىڭا باس قوسىلادى» دەپ ىرىمداعان.
جۇما كۇنى كىر جۋما - ارۋاقتار رەنجيدى.
اقتى ء(سۇتتى، ايراندى) توكسە، مالدىڭ جەلىنى كەتەدى.
بالا باس ۇستامايدى. ەگەر بالا باس ۇستاسا اكەسى ءولىپ قالادى دەپ تىيىم سالعان.
ناننىڭ قيقىمىن جەسە - باي بولاسىڭ دەيدى.
ءسابي توڭقايىپ ەكى اياعىنىڭ استىنان قاراسا، كۇتكەن جولاۋشى كەلەدى نەمەسە قوناق كەلەدى دەيدى.
جاس بالاعا بۇعانا ۇستاتپايدى، وندا بويى وسپەي قالادى دەپ جورىعان.
قىز بالاعا جىلىك ۇستاتپايدى. ۇستاتسا كۇيەۋگە شىقپاي وڭ جاقتا كوپ وتىرىپ قالادى دەيدى.
بالا العاش جولاۋشى شىققاندا توي جاسايدى.
ءسابي كوزىن اشىپ ۇيىقتاسا - جارى سۇلۋ بولادى.
ءسابي شالقاسىنان الاڭسىز ۇيىقتاسا، ەلگە بەلگىلى ازامات بولىپ وسەدى، بۇك ءتۇسىپ ۇيىقتاسا، ۋايىمشىل، جىگەرسىز بولىپ شىعادى. ەتپەتىنەن جاتىپ ۇيىقتاسا، ويشىل بولادى. ەگەر اياق-قولىن ەركىن سوزىپ ۇيىقتاسا - بولاشاق باتىر، كەمەڭگەرلىكتىڭ بەلگىسى.
بالانىڭ جەلكەسى شۇقىر بولسا، نەمەسە جەلكەسىنەن سۇيسە كەسىر بولىپ وسەدى.
شوبەرەسىنىڭ الاقانىنا سۋ قۇيىپ ىشكەن قارت جۇماققا بارادى.
ءتىل ۇشىن جەسە، سۇيرەڭدەپ سويلەي بەرەتىن بولادى دەپ ىرىمداعان. تاڭداي جەسە، شەشەن بولادى.
باتىردىڭ، اقىننىڭ، شەبەردىڭ، پالۋاننىڭ سارقىتىن جەگىزسە نەمەسە ولار ءسابيدىڭ اۋزىنا تۇكىرسە، ولاردىڭ جاقسى قاسيەتى مەن ونەرى بالاعا قونادى دەگەن ىرىم بار.
سابيگە كوز تيمەس ءۇشىن كۇيە جاعىپ قويادى.
جاستىڭ باسى اۋىرسا «باسىڭا باس قوسىلادى» دەپ ىرىمداعان.
جۇما كۇنى كىر جۋما - ارۋاقتار رەنجيدى.
اقتى ء(سۇتتى، ايراندى) توكسە، مالدىڭ جەلىنى كەتەدى.
پىشاقتىڭ ءجۇزى شالقاسىنان جاتسا، سول ءۇيدىڭ مالى پىشاققا ىلىنەدى.
ەگەر كيىز ءۇي سىرتىنا يت سارىپ كەتسە، قۇت كەلەدى دەپ جاقسىلىققا تەليدى.
ادام قۇلاعى شۋىلداسا، جانىنداعى كىسىدەن «قاي قۇلاعىم شۋىلدادى؟» دەپ سۇرايدى. ول ءدال تاپسا، «مەنى بىرەۋ ماقتاپ جاتىر ەكەن» دەيدى. تابا الماسا، «جامانداپ جاتىر ەكەن» دەيدى.
جاڭا تۋعان بوتاسى بار ۇيگە قىزىل جالاۋ بايلاپ قويادى. مۇنى كورگەندەر اتپەن، كولىكپەن قاتتى ءجۇرىپ كەلمەيدى. قاتتى كەلسە، بوتا شوشىپ ءولىپ قالادى دەپ ويلاعان.
قازاق سەيسەنبىدە جولعا شىقپايدى، ءىس، جۇمىس باستامايدى، كوشىپ-قونبايدى.
جولاۋشىعا «قايدا باراسىڭ» دەمەيدى، «جول بولسىن» دەيدى.
تاماق ۇستىنە كەلگەن ادامعا ءۇي يەسى «ماقتاپ جۇرەدى ەكەنسىڭ» دەپ ريزا بوپ قالادى. داستارحان جينالىپ جاتقاندا كەلگەنگە «ءبىزدى جامانداپ جۇرەدى ەكەنسىڭ» دەپ ەسكەرتۋ جاسايدى.
داستارحان ۇستىنە كەلگەن ادامعا ءدام اۋىز تيگىزەدى، ايتپەسە كۇيەۋىڭ نەمەسە ايەلىڭ تاستاپ كەتەدى دەيدى.
مال ساتقاندا ونى نوقتاسىمەن نە باس جىبىمەن بەرمەيدى، مالدىڭ باسى كەميدى دەپ ىرىمدايدى.
مال تولدەپ جاتقاندا ەشكىمگە مال بەرمەيدى، ساتپايدى جانە ايىرباستامايدى.
جاقىن ادامدارعا پىشاق، يت سىيلامايدى.
ەگەر جاقىن ادامنىڭ پىشاعى وتە ۇناسا، ونى ۇرلاپ نەمەسە ساتىپ الادى.
اۋىل ىشىنە اتپەن شاۋىپ كەلگەن جامان ىرىم.
ەگەر ءسۇيىنشى سۇراسا شاۋىپ كەلۋگە بولادى. بىراق «ءسۇيىنشى، ءسۇيىنشى» دەپ ايقايلاپ كەلۋگە ءتيىس.
قايعىلى، قازالى حاباردى ەسىرتكەندە نەمەسە جانازاعا شاقىرعاندا عانا اتپەن شاۋىپ كەلىپ شەتكى ۇيگە حابارلايدى. ول ءۇيدىڭ يەسى باسقالارعا حابارلاۋى ءتيىس.
ۇيگە كەشكە نەمەسە تۇندە كەلگەن ادام «كەش جارىق» دەپ كىرەدى. ۇيگە كەلگەن قوناق ادام بولسىن-بولماسىن «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ سالەم بەرۋ كەرەك.
ەكىقابات ايەل ارقان اتتامايدى، اتتاسا بالانىڭ كىندىگى موينىنا ورالىپ قالادى دەيدى.
بىرەۋ اڭگىمە ايتىپ وتىرعاندا ءسابي تۇشكىرىپ قالسا، شىن ايتقانى دەپ ويلايدى.
اتى سۇرىنشەك بولادى دەپ بالاعا ءتوستىڭ سۇرىنشەگىن جەگىزبەيدى.
قازاق «ءساتتى كۇن» دەپ ءىستى سارسەنبى كۇنى باستايدى.
كوزگە تەرىسكەن شىقسا، ساۋساق اراسىنان قول شىعارادى.
مىسىققا تاماق بەرگەندە «ەرتەڭ ۇمىتىپ كەتەسىڭ» دەپ ماڭدايىنان شەرتىپ بەرەدى.
تاۋىق مەزگىلسىز شاقىرسا - جامان ىرىم.
يەگىڭ قىشىسا ءبىر جەردەن ءدام تاتاسىڭ.
ادامنىڭ كەلىنشەك وتىرعان جاقتاعى اياعى ءۇيىپ قالسا، ول ەكىقابات ەكەن دەپ ىرىمدايدى.
ەگەر وزدەرى اكەلگەن سىباعا نەمەسە تاماقتان جەسە، ول ءۇيدىڭ ايەلى قىز تابادى دەيدى.
بەيۋاقىتتا ۇيىقتاعان، جىلاعان جامان بولادى.
قولدى جۋعاننان كەيىن ونىڭ سۋىن سىلىكپەيدى، ورامالمەن سۇرتەدى.
بالا قاسپاق جەسە، ونىڭ ۇيلەنۋ تويىندا جاڭبىر جاۋادى.
بالاسى شىمىر بولسىن دەپ ەكىقابات ايەلگە ساعىز شايناتادى.
تۇسىك تاستاماسىن دەپ جاس ايەلدىڭ ەتەگىن ءبۇرىپ قويادى.
ەكىقابات ايەلدىڭ كۇنى جاقىنداعان كەزدە «جەر انا قۋات بەر» دەپ جالاڭاياق جۇرگىزەدى.
جاس بوسانعان نەمەسە اياعى اۋىر ايەل تۇندە سۋعا بارمايدى.
ەكىقابات ايەلگە پىشاق، ارا، قايشى ۇستاتپايدى. ۇستاسا مەرزىمىنەن بۇرىن بوسانادى دەگەن ىرىم بار.
بالاسى كىندىگىنە ورالىپ قالادى دەپ ەكىقابات ايەلگە ينە-ءجىپ ۇستاتپايدى.
بالا ورتان جىلىكتىڭ مايىن جەسە، اتا-اناعا مەيىرىمسىز بولادى.
ەكىقابات ايەل قويان ەتىن جەسە، بالاسى قويانجىرىق بولىپ تۋادى دەسەدى.
سيىردىڭ جەلىنى ىسسە، تاڭەرتەڭ ەرتە كەبىسپەن ۇشىقتايدى.
جاس كەلىننىڭ ءتوسى، مالدىڭ جەلىنى ىسسە، قايتىس بولعان ادامدى جۋعان قولعاپپەن اپتايدى.
جاڭادان قايناتقان سابىندى جوعارى قويسا، ول ۇيگە تۇسكەن كەلىن وركوكىرەك بولادى.
اسپاننان اعىپ تۇسكەن جۇلدىزدى كورگەندە قازاقتار «مەنىڭ جۇلدىزىم جوعارى» دەيدى.
ادامعا نەمەسە مالعا بىرەۋ سۇقتانىپ قاراسا، «كوزىڭ تيەدى» دەپ تۇكىرتەدى.
بالىقتىڭ قۇيرىعىن ۇستاسا، اۋعا بالىق تۇسپەيدى.
ويىنعا اشۋلانعان ادامنىڭ باسى تاز بولادى.
مال ۇشەۋ نە تورتەۋ ء(ۇش نە ءتورت ءتول) تۋسا، ولاردىڭ بىرەۋىن باۋىزداپ، بوساعاعا كومەدى.
ەگەر ءبىر ۇيدە قىز تۋا بەرسە، كەلەسى بالانى ۇل بولسىن دەپ وعان ۇلدىڭ اتىن قويادى.
ەگەر اۋىزدىق شىقسا، جۇگەننىڭ اۋىزدىعىمەن ەمدەيدى.
كوپ جاساعان نەمەسە جاقسى ادام قايتىس بولسا، ونىڭ كيىمدەرى مەن تۇتىنعان زاتتارىن ىرىم ەتىپ ءبولىپ الادى.
ادام باسى كەميدى دەپ بوتەن ادامعا باس كيىم بەرمەيدى نەمەسە ايىرباستامايدى.
ساداقاعا كيىم بەرسە، ونىڭ تۇيمەسىن قيىپ الادى.
بالانىڭ مويىنىن تەز جانە ءتۇزۋ بەكىسىن دەپ ونىڭ شىلدەحاناسىنا سويعان قويدىڭ مويىن ومىرتقاسىن تۇتاسىمەن اسىپ، تەسىگىنەن شىبىق وتكىزىپ كەپتىرىپ قويادى.
نەسىبەسى كوپ، داستارحانى مول بولسىن دەپ جاڭا ءۇيدىڭ بوساعاسىن مايمەن مايلايدى.
جيەندى ۇرسا، قولى قالتىرايدى دەگەن ىرىم بار.
قازاق باسىمىز كوبەيمەيدى دەپ ادام سانامايدى.
الىس جولعا شىققان ادامدار قاراشاڭىراقتان نەمەسە ۇلكەن كىسىنىڭ ۇيىنەن ءدام تاتىپ اتتانادى.
قازاق جەك كورگەن نەمەسە كورمەيمىن دەگەن ادامىنىڭ ارتىنان ءبىر ۋىس توپىراق شاشادى.
بىرەۋدىڭ ءۇيى ورتەنسە، ونىڭ ارتى جاقسىلىق بولادى دەپ ىرىمدايدى.
جاڭا ايدى كورگەندەر «جاڭا ايدا جارىلقا، ەسكى ايدا ەسىركە» دەپ باتا جاساپ، ىرىمدايدى.
شالا تۋىلعان بالانى تىماققا سالىپ، نەشە كۇنى كەم بولسا سونشا كۇن كەرەگە باسىنا ءىلىپ قويادى.
قالى ۇلكەيىپ كەتپەسىن دەپ قالىمەن تۋىلعان بالانى قالدىباي، قالدىگۇل دەپ اتايدى.
پالە جالادان اۋلاق بولسىن دەپ جاڭا ۇيلەنگەن جاستاردى ارشا تۇتىنىمەن ىستايدى.
ورەدەن جاس قۇرت الىپ جەسە، جاڭبىر جاۋادى.
ولىكتىڭ دەنەسى ورالعان كىلەمدى تۇندە جۇلدىزعا قاراتىپ جايىپ بارىپ پايدالانادى.
شاشالعان ادامعا «مال قاپ» دەيدى.
ەت تۋراعاندا ءبىر كەسەك ەت قالىپ قويسا، ەت تۋراۋشىعا وتىرىك ايتاتىنىڭ بار ەكەن دەيدى.
بىرەۋ قايتىس بولدى دەپ ەسكەرتىپ، كەيىن ول ءتىرى بولىپ شىقسا، «كوپ جاسايدى ەكەن» دەپ ىرىمدايدى.
ءۇيدىڭ ءوز ءسابيى ۇيگە «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەپ كىرسە، ول ۇيگە كوپ كەشىكپەي قوناق كەلەدى.
ءسابي قولىنداعى زاتتارىن «شاشۋ» دەپ شاشسا، ول ۇيدە توي بولادى.
باس كيىمدى تەرىس قاراتىپ كيگەن جامان ءىستىڭ بەلگىسى.
جاس ادامدار «باسىم اۋىرادى» دەسە، «باسىڭا باس قوسىلادى ەكەن» دەيدى.
