«بىردە ءبىر الەۋمەتتىك جەلىسىنە كىرىپ قاراسام، ىشىندە ءاپ-ادەمى جاس قازاق قىزدار ەكەن. «تانىسايىق» دەپ جازسام، «5 مينۋتى 10 مىڭ»،  - دەيدى. ويپىرىم-اي،  كىزدارىمىزعا نە بولعان؟!»، - دەپ 30 جاستاعى مارات ەسىمدى جىگىت اشۋعا بۋلىقتى، ءبىراز ۇندەمەي قالىپ، ءارى قاراي ءسوزىن جالعاستىردى:

«ارينە شىنايى ومىردە تالاي قىزبەن تانىسىپ، سويلەسىپ كوردىم،  «كەزدەسىپ، تەاترعا، كينوعا بارايىق، ءسوزىمىز جاراسىپ جاتسا، اتا-انالارىمىزبەن كەزىگىپ، تانىسايىق» - دەگەنىمە بەرەتىن جاۋاپتارى:  «مەن ءالى تۇرمىس قۇرۋعا دايىن ەمەسپىن، ودان دا سەن مەنى كاراوكە، تۇنگى كلۋبتارعا اپار، مەن ءالى قىدىرعىم كەلەدى» - دەيدى، سوندا قازىر جاسى 25-تە ول وتباسى قۇرىپ، بالا تۋعا قاشان دايىن بولماق؟ جارايدى وسى جاسقا كەلدىڭ، ال بويداق بولىپ جۇرە بەر دەيىك. بۇگىن تۇنگى  كلۋبقا بارايىن دەپ مەنى پايدالاندىڭ، ەرتەن اناۋ ايفون ساتىپ الدى دەپ، باسقا ءبىر جىگىتپەن ءجۇردىڭ، ءبىر زات الىپ بەردى دەپ، تاعى باسقانى پايدالاناسىڭ، ءسۇيتىپ ءجۇرىپ، جىگىتتەردىڭ قولىندا ويىنشىق بولاسىڭ عوي. ەرتەن 30-35-كە  كەلەسىڭ، تۇرمىسقا شىعا المادىم دەپ كىمدى كىنالايسىڭدار؟!  ول جاستا كىم الادى سەنى؟! سوندا سەنى اكە-شەشەڭ بار باقىت – بايلىقتا، دەپ تاربيلەگەن عوي شاماسى؟

ال سول جىگىتتەردەن ىزدەگەن باعالى سىيلىقتارىن قالاي تابىلاتىنىن نەگە ويلامايسىڭ؟ سەن ءوز تۋعان اكەڭنەن سۇراشى. اكە، سەن مەنى ءوسىرىپ، جەتكىزۋ ءۇشىن اقشانى قايلاي تاپتىڭ؟ ول قاراجاتتى تابۋ ءۇشىن، ماڭداي تەرىڭ توگىلدى مە؟ سەن مەنىڭ اناما قالاي ۇيلەندىڭ، سول ءبىر تاپقان جالاقىڭدى سەندەر دە ءبىر تۇندە كلۋبقا شاشتىڭدار ما دەپ، نەگە سۇرامايسىڭدار؟! اياق-قولىن ساۋ ما، قالاعان نارسەڭدى الۋ ءۇشىن جىگىتتەردى جاعالاعانشا، جۇمىس ىستەپ، ساتىپ ال. مەن ارقاشاندا ايەل ادامدى قادىرلەيمىن، ويتكەنى تاربيەم سونداي، ۇرىسىپ، جەكىپ كورمەگەنمىن ەشقاشان، سىيلاپ، قولىمنان كەلگەنشە كومەگىمدى دە ايامايمىن. بىراق تالاي قازاق قىزىنان كورمەگەنىم جوق، اكەم اۋىر حالدە، بىرەۋى شەشەسى، بىرەۋى پاتەراقىسىن تولەي الماي جاتىرمىن دەپ سىلتاۋ ايتىپ، مەنىڭ اڭقاۋلىعىمدى پايدالانعاندار كوپتىڭ قاسى. اكەڭ اۋىردى ما شىنىمەن، مەن قولىمنان كەلگەنشە جاردەمدەسەمىن، ال بىراق ومىردە وتىرىك ايتقان ادامدى جاقتىرمايمىن!

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى ساحارا شولىندە ءبىر ادام ەكى تۇيەسىمەن كەتىپ بارا جاتىر ەكەن، بىرەۋىندە ءوزى وتىر، ال ەكىنشىسىندە تاۋارلارى بار ەكەن. ساحارانىڭ ورتاسىنا قاراسا، جەردە ءبىر ادام جاتىر. ادامنىڭ ءۇستى-باسى، كيىمدەرى جىرتىلىپ، قۇم بولىپ، شاش، ساقالدارى شاشىلىپ جاتىر ەكەن. الگى ادام كومەك سۇراعان، «اللانىڭ ريزالىعى ءۇشىن كومەكتەسشى» - دەگەن، «مەن شولدەپ ءولىپ قالام ايتپەسە وسى جەردە، سۋ ىشكىم كەلەدى، اشپىن، كۇن بولسا ىستىق، جۇرە الماي جاتىرمىن» - دەگەن. الگى ادام جانى اشىپ، تۇيەسىنە وتىرعىزىپ، تاماق-سۋىن بەرىپ، ۇستىندەگى كيىمىن اۋىستىرعان. كەيىن ەكەۋى تۇندە ءبىر جەرگە قوناق بولىپ تۇنەگەن، تاڭەرتەن تۇرسا، الگى بەيشارا ەكى تۇيەسىن تاۋارلارىمەن قوسا الىپ قاشىپ بارا جاتىر ەكەن. سوندا الگى ادام: «مەنىڭ سەنىمەن كەتىپ بارا جاتقان تۇيەلەرگە، تاماققا، سۋعا جانىم اشىمايدى، مەن تەك قانا ءبىر نارسەگە جانىم اشيدى – ول سەن مەنىڭ ىشىمدەگى جاقسىلىق نيەتىمدى ءولتىردىڭ»، – دەگەن ەكەن. ونىمەن قويماي: «بىراق سەنىڭ وسى ءىسىڭدى ەشكىمگە ايتپايمىن، مۇمكىن شىندىقتا شولدە بىرەۋگە تاعى دا كومەك كەرەك بولسا، مەن بىرەۋلەرگە ايتسام، بۇرىن ءبىر ادامعا وسىلاي بولعان، بۇل دا ءبىزدى الداي ما دەپ، شىنىمەن كومەككە ءزارۋ ادامعا كومەكتەسپەي كەتە مە دەپ، مەن سەنىڭ وسى ءىسىڭدى ەشكىمگە ايتپايمىن» - دەپتى. سول سياقتى ايلاكەر، وتىرىكشى قىزدار، سەندەر دە مەنىڭ ىشىمدەگى جاقسىلىقتى ولتىردىڭدەر...».

قازىرگى زاماندا ادامداردا رۋحاني قۇندىلىقتار مۇلدە قالماعانداي، اكە-شەشەسى قىزدارىنىڭ تاربيەسىمەن اينالىسپايتىنداي كورىنەدى، وعان قازاق قىزدارىنىڭ نامىسى قالماعاندىعى، ءتىپتى اقشالى ادام – شەتەلدىك بولسا ءوزىن شەتەلدىككە ساتىپ جىبەرەتىندىگى. ول قىزدىڭ اكەسى قايدا؟ اعاسى قايدا؟ نەگە وعان جول بەرەدى؟ ال بۇل بولسا ءبىزدىڭ قازاق ءۇشىن ۇلكەن قايعى دەسەك تە بولادى! تالاي قارا كوزىمىز قىتايىنا، تۇرىگىنە تۇرمىسقا شىعىپ كەتىپ جاتىر... سول تۇرىكتەردىڭ قىزدارىن قازاقستاندا قازاق جىگىتىمەن جۇرگەنىن ءبىر كوردىڭىز بە؟ الدە سول  قىتايدىڭ ءبىر قىزىن قازاقستاندا قازاق جىگىتمەن جۇرگەنىڭ كوردىڭىز بە؟

«مەن ءوزىم قازاقپىن، شەتەلدە تۋىپ ءوستىم، وتباسىمىزدا قىزدارىمىزدى تەك قازاققا تۇرمىسقا بەردىك، نە ىستەسەڭ سونى ىستە، ءتىپتى اينەكتەن سەكىر، بىراق قازاقتان باسقاعا تۇرمىسقا بەرمەيمىز سەنى دەيمىز.

جاسىم بولسا وتىزعا كەلدى، قازاقتىڭ قاراپايىم قىزىن العىم كەلەدى، ماعان تۇرمىسقا شىق، تويىمدى كەمەردە ۇلكەن قايىق جالداپ جاساپ بەرەمىن، جۇمىس ىستەگىڭ كەلمەسە ۇيدە وتىر، بالالارىمىزدى تاربيەلەپ، قىدىرعىڭ كەلە مە، جىلىنا ءبىر رەت مەن سەنى شەتەلگە اپارام، بار جاعدايىڭدى جاسايمىن، جاۋاپ بەرەتىندەرى: «مەن ءالى دايىن ەمەسپىن»، «قىدىرعىم كەلەدى، قىمبات تۇنگى مەكەمەلەرگە اپار، اناۋ باعالى زاتتى اپەر»، سول كەرەگى جوق كلۋبتارعا قاراجات جۇمساعانشا، اقشامىزدى جەتىمدەر ۇيىنە اپارىپ، بالالارعا تاماق بەرەيىك ودان دا، رۋحاني تاعامعا جۇمسايىق. مەن بۇرىن الىپ قاشۋ داستۇرىنە قارسى ەدىم، ال ەندى قىدىرىمپاز، ارىن اقشاعا ساتقان قىزداردى قازاق جىگىتتەرىنە الىپ قاشقىزۋ كەرەك، بالا تۋعىزسىن، وداندا ۇيدە وتىرىپ بالا باقسىن! قىزدىڭ ءومىرى –  كوبەلەكتىڭ ءومىرى سياقتى قىسقا بولادى، 17-18 جاستا باستالىپ، 25-26 جاسقا دەيىن سۇلۋ بولىپ جۇرەدى، وسى قىسقا ۋاقىتتا تۇرمىسقا شىققانى ءجون. ءبىر اناۋمەن، ءبىر مىناۋمەن جۇرمەي. كەيىن كەش بولادى...».

بۇرىنعى باستارىنان اق جاۋلىق تۇسپەگەن، ونەگەلى انالارىمىز قايدا؟

«قىز – ەلدىڭ كوركى، گۇل — جەردىڭ كوركى» دەگەن قازاعىم، سول ەلدىڭ كوركىن تاربيەلەيتىن انالارىمىز قايدا؟ الەۋمەتتىك جەلىدەن، شىنايى ومىردەن قازاق قىزىنىڭ تەرىس قىلىقتارىن كورۋ ءتىپتى تاڭقالدىرمايتىن جايعا جەتتىك. كەشە جاڭالىقتاردان ارىن قىتاي، جاپون، كورەيلىكتەرگە ساتقان قىزدارىمىزدىڭ بەتىنەن ۇيات، ار-نامىستىڭ ءبىر ءىزىن سەزبەدىم، بۇگىن ۇستالدى، ەرتەن جىبەرە سالادى، ال ولار بولسا ءارى قاراي ىستەرىن جالعاستىرماق، ەرتەن ولار ومىرگە قانداي ۇرپاق اكەلمەك؟ ءتۇن جارىمدا قىزى قايدا دەپ ىزدەمەي مە اكە-شەشەسى؟

«قازىر اكەم-شەشەم شەتەلدە، مەن قازاقستاندا ءجۇرمىن، جىگىت بولسام دا، اكەم كۇندە حابارلاسىپ، قايداسىڭ؟ تۇندە جۇرمە! شەكپە! ىشپە! – دەپ ايتىپ وتىرادى»، – دەپ الگى جىگىت ءسوزىن اياقتادى.

بالا كەزىمنەن ەسىمدە كەشكە انام بارىمىزگە اڭىز، ەرتەگى، باتىرلار جىرىن وقيتىن، جاتاردا ءار-بىرەۋىمىز ءبىر-ءبىر كىتاپتى قۇشاقتاپ ۇيىقتايتىن ەدىك. قازاق اندەرىن ەستىپ، ايتىپ وستىك. جۋىردا ءبىر تانىس قىزدان سۇراسام سەن مەيرامبەك بەسپاەۆتىڭ ولەڭدەرىن ەستيسىڭ بە دەسەم، «ا ەتو يميا منە نيچەگو نە گوۆوريت»،  – دەپ بادىرايىپ قارايدى ماعان، بالاسىنا قازاق اۋەنىن ەستىتپەگەن انا – ول قانداي انا؟ سەن ءوزىڭ قازاقسىڭ با، كىمسىڭ؟ ەلىم، جۇرتىم دەپ سوقپاعان نە جۇرەك ول، ءبىز نە بولىپ بارامىز، قايدا بارا جاتىرمىز؟ ايەلدىڭ بالا تاربيەسىندەگى ىقپالى وتە زور، دانا سىنشىمىز اباي اتا اقىندىعىنا زەرە اجەمىز يگى اسەرىن تيگىزگەنى تاريحتان ءمالىم. بۇل زاماندا ءار قايسىسىمىز وزىمىزگە:  – مەن كىمدى تاربيلەپ جاتىرمىن؟ – دەگەن سۇراق قويعانىمىز ءجون سياقتى...

قىمبات كەرەيباي

Abai.kz