اسىلى بىزدە تاماشا دەگەندە اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇماتىن باستامالار ۇلكەن ايقاي شۋمەن، زور داڭعازامەن باستالادى دا، اياعى سيىرقۇيمشاقتانىپ، قۇمعا سىڭگەن سۋداي جوق ولادى. «اۋ، وسى ءبىر يگى ءىستى باستاپ ەدىك قوي، سونىڭ اياعى نە بولدى؟ حالىققا قارلىعاشتىڭ قاناتىنداي بولسا دا سۋ سەپكەندەي ناتيجە بار ما؟ جوق بولسا، وعان جاۋاپ بەرەتىن جان قايدا؟» دەيتىن تۇيسىگى بار جاندى جوعارى بيلىكتەن دە، نەمەسە جەرگىلىكتى جەردەن دە ەمگە تابا المايسىڭ.

جىلى ورىندىقتاردا وتىرعانداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ويى «مەن باستاپ بەردىم، قالعاندارىنىڭ تاۋقىمەتىن وزگەلەر كورسىن» دەگەن كەرەمەت قۋلىق باسقان با دەيسىڭ. جانە بۇل جاي قۋلىق ەمەس، تۇبىندە تاماشا ساياسي ۇپاي اكەلەتىن تاپتىرماس ءتاسىل. «مۇنىڭ ءوزى كەرەمەت جاڭالىق دەپ، قوس قولىن ۋقالاپ، تسيفرلارمەن سويلەي جونەلگەندە ەرىكسىز تاڭ  قالاسىڭ.. ال «باقساق، باقا ەكەن» دەگەندەي تۇبىندە مۇنىڭ ءوزى مەملەكەتتىڭ مول قارجىسىن دالاعا شاشاتىن، باسىندا-اق ەلگە ەش پايداسى جوق الاياقتىققا بەرگىسىز كارتا ويىنى ما دەپ ويلاماسقا امال جوق.

الدىمەن اناۋ ءبىر كەزدە ەلدى دۇرلىكتاىرگەن، بۇل جاڭالىق ءبارىڭدى دە قارق قىلادى دەگەن مىندەتتى مەملەكەتتىك ساقتاندىرۋ  قورى (فومس) قازىر قايدا؟ ونىڭ اقشاسىنىڭ ءبارىن تۇگەل جىمقىرعان نۇرلان سماعۇلوۆتىڭ جەگەنى الدىندا، جەمەگەنى ارتىندا شەتەلدە تايراڭداپ ءجۇر.  ون جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە ونى شىنداپ  ىزدەگەن جاندى كورمەدىك. حالىقتىڭ قانشاما اقشاسى الاياققا قور بولدى عوي دەپ دابىل قاققان دا جان جوق. باسىندا دۇرىس ەسەپتەلىنبەگەن، ناقتى ساراپتالماعان، شيكىلى-ءپىسىلى دۇنيەنى ۇكىمەتكە ۇسىنعان كىم، ول نەگە جاۋاپقا تارتىلمايدى دەپ بۇل ىسكە بەلسەنە كىرىسكەن قۇقىقتىق ورگانداردان دا حابارىمىز شامالى. الدە ولار ەلباسى تىكەلەي تاپسىرما بەرمەسە، جۇمساق ورىندىعىنان قوزعالۋعا ەرىنە مە؟ ەلىمىزدىڭ باسىنا ەڭ ءبىر قيىن كەز تۇسكەن كەزدە ءبىر قاجەتكە جارايدى-اۋ دەپ سەنگەن مول قارجىنىڭ الدەبىر الاياقتىڭ قالتاسىنا كەتكەنى جانىمىزعا قاتتى باتاتىندىعى شىندىق. الايدا بۇعان قاراپايىم حالىق ەمەس، قارجى سالاسىن باقىلاۋعا ءتيىستى بيلىكتىڭ ءتيىستى بۋىندارى دەسەك ەشكىمنىڭ شامىنا تيە قويماسپىز.

ءجا. وتەر ءىس ءوتتى، قۋ كەتتى، ءىس ءبىتتى دەلىك. ال ەندى وسىدان بىرەر جىل بۇرىن مۇنان اسقان تاماشا باستاما دەپ داڭعازالاعان دۋالدى وقۋ جۇيەسىنىڭ قازىرگى جاعدايى قالاي؟ ول قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر؟  وسىنى ساراپتاعان، كەمشىلىگىن تۇزگەگەن، ءسويتىپ مەملەكەتكە مول قايتارىم اكەلەتىن وسى باستاماعا قاشان باعا بەرىلەدى. مەنىڭشە، بۇل سول اتاقتى فومس-تىڭ كۇيىن كەشىپ، تاز قالپىنا ءتۇستى. شىندىعىنا كوشسەك، بۇل باستامانىڭ ماقساتى ايقىن، باعىتى دۇرىس،تالابى وڭ بولاتىن. ماسەلەن، جوعارى وقۋ ورىندارى مەن ءوندىرىس ورىندارى ءوزارا كەلىسىپ، تۇلەكتى ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا ءتيىس بولاتىن. بۇگىنگى نارىق كەزىندە جۇمىسسىزدىقتىڭ بەل الىپ كەتكەندىگىن ەسكەرسەك، مۇنىڭ ءوزى تالاي جاستاردىڭ جاڭا ءومىر باستاۋىنا ۇلكەن  سەبەپكەر ەدى. اسىرەسە ءبىزدىڭ قوستانايداعى ءبىر ءوزى ءبىر قالا سەكىلدى ماشينا قۇراستىرۋ زاۋىتىنا قازىرگى وزگە ۇلتتىڭ ورنىن قازاق باۋىرلارىمىز اۋىستىرىپ جاتسا، ءۇمىتتىڭ اقتالعانى ەمەس پە؟

وكىنىشكە وراي، ول ءۇمىتىمىزدىڭ ءبارى كوككە ءۇشتى.. بۇرىنعى كەڭەس كەزىندە قالاعا، ونداعى جاقسى كاسىپكە جاقىنداتپايتىن قيتۇرقى ساياساتتىڭ جانى ءسىرى بولىپ شىقتى. قازىل ول اباي اتامىز ايتپاقشى «باياعى جارتاس ءبىر جارتاس» كۇيىندە تۇر. ءبىر قىزىعى، وسىندا ءىس ساپارمەن كەلگەن تالاي دوكەيلەردىڭ بۇل ماسەلەنى قوزعاعاندىعىن ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەسپىز. كەزىندە ءبىرىنشى ۆيتسە-سپيكەرگە اسقار مامين دا كەلدى، جاقىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسقار مىرزاحمەتوۆ وسىندا ات باسىن بۇردى.بۇلار دا باسقا ۇلكەندى-كىشىلى باسشىلار دا قوستانايعا سوقپاي كەتكەن ەمەس. ولاردىڭ ءبىرسىپاراسى اتالمىش زاۋىتتا بولىپ، ءارتۇرلى ماركالى سۋ جاڭا ماشينالاردى كورىپ، بوركىن اسپانعا اتقانداي بولدى. تەك اتتەڭ سولاردىڭ ىشىندە وسىندا ماشينانى قۇراستىرىپ جاتقان جىگىتتەردىڭ ىشىندە قاراكوزدەرىمىز بار ما ەكەن، بولسا قانشا ەكەن دەپ ەڭ بولماسا ىشتەي تولعانا الماعانى وكىنىشتى-اق. مۇندايدا اتامىز قازاق «ەت ساسىسا تۇز سەبەدى، ال تۇز ساسىسا نە سەبەدى» دەگەندى بەكەر ايتاپاعان شىعار دەگەن وي كەلەدى. ءجا، ۇلكەن باسشىلاردىڭ باسىنداعى دانىشپاندىق ويداردى ءبىر بىلە الماسىمىز انىق، الايدا بىزدىكى قولعا العان ءىستىڭ ءبىتۋىن ويلاعاندىقتان تۋعان لاجسىزدىق قوي.

تاعى ءبىر ماسەلە جانىمىزعا تىنىشتىق تاپتىرماي ءجۇر. ول كەزىندە ۇلكەن سەنىممەن قابىلدانعان «سەرپىن» الەۋمەتتىك جوباسى جايلى. ول مىنە 4  جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى ەكەن. ماقساتى دا ۇلكەن، اتقاراتىن ىستەرى دە قىرۋار. ۇلانعايىر ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىندەگى ەكى قولعا ءبىر جۇمىس تابا الماي جۇرگەن جىگىگىتتەردى سولتۇستىك جاقتاعى وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ. وقۋ دا جاتاقحانا دا تەگىن. ءۇش مەزگىل تەگىن تاماق ىشەدى. ونىڭ سىرتىندا قىسقى كيىم الۋعا جانە ەلىنە بارىپ قايتۋعا ارنايى اقشا بولىنەدى. قۇپتارلىق ءىس، تاماشا باستاما. ەل ورتاق، ەندەشە سولتۇستىك جاقتا تالاي اۋىلدار قاڭىراپ بوس قالىپ جاتقاندا، نەگە سول مول قۇنارلى  جەردى يگەرمەسكە. ونىڭ ۇستىنە الگى جوبا بويىنا وسىندا قالعىسى كەلگەن جىگىتتەرگە ءۇي بەرىلىپ، اتا-اناسىن كوشىرىپ الۋعا دا جاعداي تۋعىزىلاتىن كورىنەدى. مۇنان ارتىق قانداي قامقورلىق كەرەك. ءبارى دۇرىس، ءبارى وڭدى.

الايدا جۋرناليست بولعان سوڭ كەيبىر كەلەڭسىز جايتقا يتەرمەلەيتىن سانداعان ساۋالدار تۋىندايدى.ماسەلەن، قازاقستان رەسپۋليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ «سەرپىن» «الەۋمەتتىك جوباسىنىڭ باسشىسى كۇلزيا توباتاەۆانىڭ ايتۋىنشا وسى جوبا بويىنشا 4 جىلدا 25 وقۋ ورنىنا 3993 گرانت بەرىلىپتى. ءجون-اق. الايدا ءبىرىنشى سۇراق. بۇل ءوزى كوپ  پە، الدە از با؟ ونىڭ جىلدان جىلعا وزگەرۋ ديناميكاسى قانداي؟ ازايدى ما، كوبەيدى مە؟ سوسىن ەڭ باستىسى وسىنشاما گرانتتىڭ ەلگە تيگىزگەن پايداسى قانشالىقتى بولدى؟ نەشە بالا سول جاقتا قالىپ ەسەلى ەڭبەك ەتىپ، باقىتتى وتباسىن قۇرىپ شاتتىقا بولەنىپ وتىر. الدە بۇلاردىڭ باسىم بولىگى ديپلوم الىسىمەن "تۋعان جەرىم قايداسىڭ؟" دەپ اتتىڭ باسىن ەلگە بۇردى ما؟ انىق جاعداي قانداي؟ بۇلاردى جالپىلاما تسيفرمەن بۇركەلەگەندەگى ماقسات نە؟  الدە بۇل بيلىك باسىندا ابدەن قالىپتاسقان كوزبوياۋشىلىق، ياعني ايتقاندا جاۋىردى جابا توقۋ ما؟

بۇلاي دەۋىمە ناقتى مىسال دا بار. مەنىڭ قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ارال قالاسىندا تۇراتىن نەمەرە ءىنىم وسىنداعى يندۋستريالىق-پەداگوگيكالىق كوللەدجكە الگى جوبامەن وقۋعا ءتۇستى. العاشقى كەزدەرى ءبارى بە ويداعىداي بولدى. ءۇش مەزگىل تاماق، جايلى جاتاقحانا، 15 مىڭ تەڭگە شاكىرتاقى. قىسقاسى،الاڭداماي وقي بەر، ونىڭ ۇستىنە وسى وقۋدى بىتىرگەسىن جاقسى جۇمىس تاۋىپ بەرەرمىز، ءسويتىپ اكە-شەشەلەرىڭدى اكەلىپ، ناعىز قوستانايلىق بولىپ كەتەسىڭدەر دەگەن ۋادەلەرى تاعى بار.

الايدا بۇل قۋانىش ۇزاققا بارمادى. الىدىمەن «داعدارىس، اقشا تاپشى» دەگەن سىلتاۋمەن كۇنىنە ءۇش رەت ەمەس، بارلىعى ءبىر-اق رەت تاماقتاندىرۋعا كوشتى. سودان قىسقى كيىمگە دەگەن اقشا دا جوعالدى. ەلگە باراتىن اقشادان دا قاعىلدى. ەندى ويلاڭىز بۇل جاقتا ەشكىمدەرى جوق، قول ۇشىن بەرەتىن جاقىن-جۋىقتارى تاعى دا جوق بوزبالالار نە ىستەمەك؟ الدىمەن شىمكەنتتەن كەلگەن جىگىتتەر ەلىنە قاراي اتتاندى. قانشا دەگەنمەن ومىرگە بەيىم، ىسكەرلىككە ءبىر تابان جاقىن، ەتى ءتىرى  جىگىتتەر عوي، الداعى بۇدان دا جامان جايتتى سەزگەن بولار. «الدىنان جارىلقاسىن» دەمەسكە لاج جوق. ۇستىندە كيەر جىلى كيىمى جوق، سولتۇستىكتىڭ بەت قارايپايتىن سۋىعى مەن استان-كەستەڭ بورانى اسحانانىڭ ءبىر مەزگىل سىلدىر سۋ تاماعى قالاي توتەپ بەرسىن. بۇلارعا ەرىپ ءبىر كەزدەردە اكە-شەشەسىن وسىندا اكەلىپ باي-قۋاتتى ءومىر سۇرەمىن بە دەگەن مەنىڭ نەمەرە ءىنىم دە سول كوشكە قوسىلىپ كەتە باردى. راس، وقۋىن ءىلدالدالاپ ءجۇرىپ ءبىتىردى. بەرەمىن دەگەن جۇمىسى قالا ماڭىنداعى ايلىعى باس-اياعى 30-40 مىڭ تەڭگەنى عانا قۇرايتىن الدامشى دۇنيە بولعاندىقتان ودان باس تارتقانى راس. مىنە، وسىلايشى، وزگەلەردى قايدام، «سەرپىننىڭ» قوستانايداعى عۇمىرى ۇزاققا بارمادى. ەندى بيىل وسى «باستامانىڭ» قايتادان داڭعازالىق پەن كوزبوياۋشىلىقا جالعاسپاسىنا ەشكىم دە كەپىلدىك بەرە الماس. ويكەنى ءبىزدىڭ جوعارىدا ايتقانىمىزدىڭ بۇل باستامانى ەگجەي-تەگجەيلى تەكسەرىپ، تەرەڭ ساراپتاماعا سالىپ، ودان شىنايى دا ءادىل قورىتىندى شىعارايىن دەپ جۇرگەن جان جوق. دەمەك كۇنى ەرتەڭ «سەرپىنگە» وقۋعا كەلىڭىزدەر دەگەن شاقىرۋلار ەستىسەڭىز تاڭ قالماڭىز.

ايتپاقشى، ەڭ باستىسىن ايتپاي كەتىپپىز. «سەرپىندەگى» ءبىلىم بەرۋ ساپاسى تىم تومەنگى جاعدايدا. تەحنيكا سالاسىنان ساباق بەرەتىن مۇعالىمنىڭ قازاقشاسىنىڭ دەڭگەيىن ايتۋعا اۋىز بارمايدى.

جايبەرگەن بولاتوۆ، قوستاناي

Abai.kz