ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى قوعامدا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ، وندا كورسەتىلگەن باستامالار بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانى بەلگىلى.  وسى تۇستا اتالعان ماقالانىڭ ماڭىزدىلىعى مەن وندا كەلتىرىلگەن نەگىزگى اسپەكتىلەر تۋرالى عالىمدار «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنا حابارلاسىپ، پىكىرلەرىن ايتقان بولاتىن.

جاڭعىرۋدىڭ باستى شارتى – ۇلتتىق كودتى ساقتاۋ

– ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىن وقىپ شىعىپ، ۇلكەن اسەر الدىم. بۇل – بۇكىل ەل مادەنيەتىنىڭ تاريحىن، رۋحاني مادەنيەتىنىڭ تاريحىن ءدال ولشەپ ءپىشىلىپ، كەمەلدەنگەن ازاماتتىڭ ويلارى. اسىرەسە، كوپتەن كۇتىپ جۇرگەن لاتىن قارپىنە كوشۋ، جازۋىمىزدى قالىپتاستىرۋعا بايلانىستى ايتىلعان ماسەلەسى ورىندى كوتەرىلدى دەپ ويلايمىن. مەملەكەت باسشىسى 2012 جىلى جەلتوقسان ايىندا جاريا ەتكەن «قازاقستان – 2050» سترا­تەگياسىندا «2025 جىلدان باستاپ لاتىن الىپبيىنە كوشۋگە كىرىسۋىمىز كەرەكتىگىن» مالىمدەگەن بولاتىن. سوندىقتان بۇل ماقالاسىندا ۇكىمەتكە ناقتى تاپسىرما بەرە وتىرىپ، قاي ۋاقىتتا، قالاي لاتىن قارپىنە وتەتىنىمىزدى ايتىپ وتىر. ياعني، 2025 جىلعا قاراي ءىس قاعازدارى، مەرزىمدى ءباسپاسوز، وقۋلىقتار، ءبارى دە لاتىن الىپبيىمەن باسىلادى دەگەن ءسوز. بۇل قوعامدىق عىلىمدار ءۇشىن مىندەتتەلەتىن ۇلكەن شارا بولارى انىق. اسىرەسە، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتىپ وتىر. ەلباسى بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق ءالىپبيىنىڭ جاڭا گرافيكاداعى بىرىڭعاي ستاندارتتى نۇسقاسىن قابىلداۋ جونىندە، 2 جىلدا ۇيىمداستىرۋ جانە ادىستەمەلىك جۇمىستار جۇرگىزىلەتىنى ايتىلعان. ارينە، بۇعان ۇلكەن دايىندىق كەرەك.
ەلباسى جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ باستى شارتى – ۇلتتىق كودتى ساقتاۋ ەكەنىن باسا ايتىپ، ونسىز جاڭعىرۋ دەگەنىڭىز – قۇر جاڭعىرىق دەگەنى ورىندى. ماقالادا ايتىلعان ويلاردىڭ تەرەڭدىگىنەن ەلبا­سى­نىڭ تاريحتى تەرەڭ بىلەتىندىگى، سوناۋ تۇركى حالقىنىڭ كونە جازۋىنان باستاپ بارلىعىن وي ەلەگىنەن وتكىزە ايتقانىن بايقاۋ قيىن ەمەس.
راسىندا، حالقىمىز نەبىر الاساپىران زامانداردا كوپ قيىندىق كوردى. اراب جازۋىنان لاتىنعا، لاتىننان كيريلليتساعا كوشىپ جۇرە تۇرا حالقىمىز بىلىمگە ۇمتىلىسىنىڭ ارقاسىندا ەشبىر حالىقتان قالىس قالعان جوق. بۇل ءبىزدىڭ جوعارى مادەنيەتتىلىگىمىزدى اڭعارتسا كەرەك. بۇگىن مىنە، تاۋەلسىز ەلدە ەسىمىزدى جيناپ، ءوز جازۋىمىزدى قا­لىپ­تاستىرۋىمىزدىڭ ءساتى كەلگەن سياقتى. سەبەبى، وڭ مەن سولى­مىز­دى ابدەن تانىپ، وتكەننىڭ كەمشىلىكتەرى مەن جەتىستىكتەرىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ ناقتى شەشىم جاسايتىن داۋىرگە جەتتىك. سوندىقتان بۇل – ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ اياسىندا جاسالعان ۇلكەن قادام.

ومىرزاق ايتبايۇلى،
اكادەميك، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى.

بىزگە قازىر كەرەگى – ءححى عاسىردا رۋحاني دامۋ­دىڭ جاڭا پاراديگماسىن جاساۋ

– رۋحاني جاڭعىرۋ جايى –كوپتەن بەرى ويدا جۇرگەن ماسەلە. عالىمدار دا، زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە ءار سوزىندە، ماقالالارىندا، باسقا دا جەرلەردە ايتىپ جۇرەتىن. بۇل جايىندا ءوزىم دە تالاي رەت ايتتىم. جالپى، بىزگە قازىر كەرەگى – ءححى عاسىردا رۋحاني دامۋ­دىڭ جاڭا پاراديگماسىن جاساۋ. سول ءۇشىن ناقتى-ناقتى ءىس-شارالار كەرەك. شىنىن ايتقاندا، الەمدىك داعدارىس بولىپ، نارىق ەكونوميكاسىنا وتەمىز، بارلىعىن بازار رەتتەيدى دەپ اۋرەلەنىپ، ءبىز رۋحانياتتى ۇمىتىپ بارا جاتىرمىز. رۋحانيات ەكىنشى ساتىدا قالىپ قويدى. دۇنيەجۇزىلىك داعدارىستىڭ ءوزى سودان.
اباي «دۇنيەنىڭ كورىنگەن سىرىن دا، كورىنبەگەن سىرىن دا قاتار يگەرگەن ادام تولىق ادام بولادى» دەيدى. كاپيتاليستىك مەملەكەتتەر دۇنيەنىڭ كورىنگەن سىرىن تەزىرەك يگەرىپ، بايىپ، ۇستەمدىك جاساپ، رۋحانياتتى ۇمىتىپ كەتتى. سونىڭ «جەمىسى» – دۇنيەجۇزىلىك داعدارىس. سوعان قاراعاندا ءبىز رۋحاني دۇنيەنى قايتا جاڭعىرتۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن سانا پسيحولوگياسى وزگەرۋى ءتيىس. جاي، كۇندەلىكتى ايتىپ جۇرگەن ماسەلەدەن اۋلاق بولۋ كەرەك. ول ءۇشىن ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارى پسيحولوگياسىن وزگەرتۋى ءتيىس.
ەگەر رۋحانياتقا دەندەپ ەنىپ، وسىنى جاساعىمىز كەلسە، وندا ابايدىڭ تولىق ادامىن يگەرۋىمىز كەرەك. اباي ءبارىن ايتىپ كەتكەن. ول ءۇشىن مىناداي ۇسىنىسىمىز بار: ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەردە ابايتانۋ ورتالىقتارى بار. بىراق ول كىشىگىرىم، كۇشى از، شاعىن. دەگەنمەن جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىز تەك قازاقستاننىڭ ەمەس، بۇكىل شىعىستىڭ رۋحانياتىن كوتەرۋىمىز كەرەك. اباي تەك قازاققا ەمەس، بۇكىل شىعىس ەلدەرىنە ءتان. استانا مەن الماتىدا ابايدىڭ رۋحاني اكادەمياسىن اشۋ كەرەك! سول جەردە تەك قازاقستان ەمەس، بۇكىل شىعىس ەلدەرىنە ابايدىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن، فيلوسوفياسىن، شىعارمالارىن ءبىر جاعىنان عىلىمي ىزدەنىس جاساپ، ەكىنشىدەن، بۇكىل ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنە كەڭ كولەمدە ناسيحات جاساۋىمىز كەرەك. مىنە، بۇل ەلباسىمىزدىڭ رۋحاني جاڭ­عىرۋىنا ناعىز، تىكەلەي سەپتىگىن بەرەتىن، تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن يدەيا بولادى.
ەكىنشىدەن، تۇركىستاندى الايىق. ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى تاريحتا ۇلكەن ورنى بار رۋحاني ورتالىق. تۇركىستاندى رۋحاني جاڭعىرتۋ ارقىلى ءبىز قازاق ەلىن قايتا جاڭعىرتامىز. مەنىڭ تۇركىستاننىڭ رۋحاني-تەحنولوگيالىق كلاستەرىن قۇرۋ دەگەن جوبام بار. ءبىر جاعىنان بۇل – رۋحانياتتى كوتەرۋ. ءدىن اكادەمياسىن، دۇنيەجۇزىلىك تاريحي مۋزەي جاساۋ، تاعىسىن تاعىلار. سوسىن تەحنولوگيالىق كلاستەر اشۋ. تۋريزم ماسەلەسى دە – رۋحانيات. لوگيستيكانى كوتەرۋ كەرەك. تۇركىستاندى رۋحاني جاڭعىرتۋ ارقىلى ەلباسى ايتىپ وتىرعان ناعىز ماسەلەنى ورىنداعان بولامىز.

ورازالى سابدەن،
اكادەميك.

ەلباسى كوپتەگەن ماڭىزدى ماسەلەنى كوتەرىپ كەلەدى

– پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ما­قالاسىن قىزىعا وقىدىم. ەلباسىنىڭ لا­تىن الىپبيىنە 2025 جىلدان باستاپ كوشىپ، وعان دەيىن ادىستەمەلىك دايىندىق جۇمىستارى­نىڭ جاسالاتىنى تۋرالى ويلارىن بۇرىننان قولداپ كەلەمىن. بۇگىندە الەم لاتىن الىپبيىندە سويلەيدى. سوندىقتان ءبارىمىز بۇل باستامانى قۇپتايمىز. ەلباسىنىڭ قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋىنا بايلانىستى كەلەلى ويلارىن قولداي كەلە، ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىر جولى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتە دەر ەدىم. باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن ءبىلىمدى بولۋمەن قاتار، دۇرىس تاربيە الۋ كەرەك. تاربيەسىز ءبى­لىم – سۋسىز ديىرمەن. سوندىقتان تاربيە مەن ءبىلىمدى قاتار جۇرگىزۋىمىز قاجەت.
ەلباسى كوپتەگەن ماڭىزدى ماسەلەنى كوتەرىپ كەلەدى. كوتەرگەن ماسەلەنىڭ بارلىعى دۇرىس. بىراق سول ايتىلعان جوبا-جوسپارلاردى جۇزەگە اسىرا الماي جاتقانىمىزعا ءوزىمىز كىنالىمىز.
بۇل ماقالادا سانانىڭ اشىقتىعى مەن كاسىپكە ادالدىق، بىلىمگە ۇمتىلىس تا ايتىلدى. شىندىقتىڭ شامى داريانىڭ استىندا دا جانادى. شىن جۇرەككە تۇساۋ جوق: قاي ىستە دە اشىقتىق پەن ادالدىق كەرەك. ابايدىڭ «ادالدىققا ەش نارسە جەتپەيدى» دەپ ايتقان ءسوزى بار. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە، جەرىمىزگە دەگەن ادالدىعىمىز، ۇلتىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىز ارتا بەرۋى كەرەك. ەشقاشان دا اقشا قۋماۋىمىز، ەلدىڭ يماندىلىعىن، تاتۋلىعىن، تۇتاستىعىن، بىرلىگىن تۋ ەتۋىمىز قاجەت. قۇدايعا شۇكىر، دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلدىق. ەندى ءبىزدىڭ الدىمىزدا دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ماقساتى تۇر. ول ءۇشىن بىرلىك، ءبىلىم مەن ەڭبەك قاجەت.

اسىلى وسمان،
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz