(جالعاسى)

قۇرىلعانىنا ءبىراز ۋاقىت بولعان مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ پرەزيدەنتتىك قورىنىڭ ميسسياسى نە؟ وسى ۋاقىت ارالىعىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: ءبىزدىڭ قوردىڭ ميسسياسى – قوعامدىق جوبالاردى قولداۋ. ازاماتتاردى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە ىنتالاندىرۋ. قوعامنىڭ نازارىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ. وسى باعىتتا بىرنەشە بايقاۋ جاريالادىق. قوعامنىڭ قولىنا كوپتەگەن جوبالار كەلىپ ءتۇستى. رەتىنە قاراي ەندى ولارعا قارجى ءبولۋدى قاراستىرىپ جاتىرمىز. جالپى بۇل ساۋالعا باسقا دا باق-تار ارقىلى جاۋاپ بەرىپ ءجۇرمىن. سوندىقتان قايتالاماي-اق قويايىن.

جىلدىڭ باسىندا اتالعان قور الەۋمەتتىك ماڭىزى بار – سونىڭ ىشىندە قازاق ۇلتىن دامىتۋعا قاتىستى جوبالارعا كونكۋرس جاريالاعان ەدى. جوسپار بويىنشا، ونىڭ قورىتىندىسى العاشقى ماۋسىمدا شىعۋى ءتيىس-تۇعىن. بىراق، ازىرگە ەش جەردەن ەشقانداي مالىمەت كورە المادىق. سوندا قالاي، مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋدىڭ پرەزيدەنتتىك قورى دا مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولا الماي وتىر ما؟

(جالعاسى)

قۇرىلعانىنا ءبىراز ۋاقىت بولعان مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ پرەزيدەنتتىك قورىنىڭ ميسسياسى نە؟ وسى ۋاقىت ارالىعىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: ءبىزدىڭ قوردىڭ ميسسياسى – قوعامدىق جوبالاردى قولداۋ. ازاماتتاردى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە ىنتالاندىرۋ. قوعامنىڭ نازارىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ. وسى باعىتتا بىرنەشە بايقاۋ جاريالادىق. قوعامنىڭ قولىنا كوپتەگەن جوبالار كەلىپ ءتۇستى. رەتىنە قاراي ەندى ولارعا قارجى ءبولۋدى قاراستىرىپ جاتىرمىز. جالپى بۇل ساۋالعا باسقا دا باق-تار ارقىلى جاۋاپ بەرىپ ءجۇرمىن. سوندىقتان قايتالاماي-اق قويايىن.

جىلدىڭ باسىندا اتالعان قور الەۋمەتتىك ماڭىزى بار – سونىڭ ىشىندە قازاق ۇلتىن دامىتۋعا قاتىستى جوبالارعا كونكۋرس جاريالاعان ەدى. جوسپار بويىنشا، ونىڭ قورىتىندىسى العاشقى ماۋسىمدا شىعۋى ءتيىس-تۇعىن. بىراق، ازىرگە ەش جەردەن ەشقانداي مالىمەت كورە المادىق. سوندا قالاي، مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋدىڭ پرەزيدەنتتىك قورى دا مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولا الماي وتىر ما؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: قور قۇرىلعان كەزدە ەلباسى ءوز اۋزىمەن «500 ملن. تەڭگە بولەمىز» دەگەن. بىراق جىلعا جۋىق ۋاقىت بولسا دا اتالعان قاراجات قورعا كەلىپ تۇسكەن جوق. بىزگە قوردىڭ باستاپقى جۇمىستارى ءۇشىن 24 ملن. تەڭگە بەرىلگەن. بۇل اقشاعا جيھاز، كومپيۋتەر، كولىك ساتىپ الدىق جانە شتاتتاعى 7-8 ادامعا جالاقى بەرۋگە جۇمسالىپ جاتىر. وزگە دە ۇساق-تۇيەك جوبالاردى اتقارۋدامىز. «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنداعى «ءسوز-مەرگەن» باعدارلاماسىنا، «قازاق» راديوسىنداعى «مەن قازاقپىن» باعدارلاماسىنا دەمەۋشىلىك كورسەتۋدەمىز. سونىمەن بىرگە «ايقىن» گازەتىمەن «قوعامدىق ءتىل ينسپەكتسياسى» فوتو-بايقاۋىن وتكىزىپ جاتىرمىز. كىتاپتار شىعاردىق. ال جوبالارعا قاجەتتى قارجى تۇسكەن جوق. ونىڭ قاشان تۇسەتىنىن دە بىلمەيمىز. بۇل سۇراقتى ماعان ەمەس، ەلباسىعا قويۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ەگەر بۇگىن قاراجات كەلىپ تۇسسە، ەرتەڭ ول قارجىنى اشىق تۇردە ساراپشىلاردىڭ سۇزگىسىنەن وتكەن جوبالارعا تاراتىپ بەرەتىن بولامىز. ءوزىمىز دە قاراپ وتىرماي دەمەۋشى ىزدەپ لايىقتى جوبالارعا از بولسا دا قاراجات بەرۋدى كوزدەپ وتىرمىز. گرانتقا لايىقتى دەپ ىرىكتەلگەن 15 جوباعا ءوزىمىز تاپقان 16 ملن. تەڭگەنى ءبولىپ بەرەمىز. ەگەر 1-2 ايدىڭ ىشىندە قاراجات بولىنبەسە، ەكىنشى جارتى جىلدىقتاعى جوبالارعا گرانتتار بەرۋدى توقتاتاتىن بولامىز.
جالپى جوبالاردىڭ ازدىعىنان ولارعا بەرەتىن گرانتتى توقسانىندا ەمەس، جارتى جىلدا ءبىر رەت بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعانبىز.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن مينيسترلەر كابينەتى جالعىز كۇندە قازاقشا سويلەپ شىعا كەلدى. ءبارىمىز الاقايلاپ بوركىمىزدى اتا تۇرا، بۇنىڭ كەزەكتى ناۋقان بولماۋىن تىلەدىك. بىراق، وكىنىشكە قاراي، مينيسترلەر كابينەتى بۇرىنعى سۇرلەۋىنە قايتا ءتۇستى. بۇل نە، قازاقتىڭ ۇلتتىق سەزىمىمەن ويناۋ ما، جوق ءتىلدى مازاق قىلۋ ما؟ نەگە ساليقالى سارابدال تۇردە ءتىلدى ناقتى قولدانىسقا ەنگىزبەسكە؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: بۇعان ءبىز قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك. قولداۋ عانا ەمەس، ەندى تۇتاس قوعام بولىپ تالاپ ەتەيىك. ءماسىموۆ سوزىنەن تايقىپ قايتا ورىسشا سايراپ كەتسە مازاق سوندا بولادى. ەندى كەرى كەتپەيىك. تالاپتى كۇشەيتەيىك. دەپۋتاتتار مەن جۋرناليستەردىڭ، جالپى قوعامنىڭ تالابى پارمەندى ەكەنىن ەسكەرەيىك. سوندىقتان ءار قازاق «ماعان قازاق ءتىلى كەرەك پە، جوق پا؟» دەگەن سۇراقتى وزىنە قويسىن! .

ءتىل كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى ەردەن قاجىبەك بۇگىن شەتەل اسىپ كەتىپتى. جىمقىرعانى مول كورىنەدى. ءتىلدى دامىتۋعا بولىنگەن قارجىنى ءتىل جاناشىرلارىنىڭ ءوزى وسىلاي تالان-تاراجعا سالسا، ونىڭ دامۋى دا ەكى تالاي شىعار. جالپى، ەلدەگى جەمقورلىقپەن كۇرەس ءتاسىلى ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدەن شىعا ما؟
سول سەكىلدى قازىر جۇرت ەلدە 1937 جىلعى رەپرەسسيا قايتا ورالدى دەسىپ ءجۇر. جاكىشەۆ جانە ءابليازوۆتاردىڭ ءىسى جايىندا نە ايتاسىز؟ بۇل قادامدار ەلدەگى جەمقورلىقتى تيادى دەگەنگە ناناسىز با؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: ەگەر جەمقورلىقپەن كۇرەستە وسىلاي ادامدار تاڭدالىنىپ ۇستالا بەرسە، ونى مەن ناۋقانشىلىق دەپ اتار ەدىم. بيلىكتىڭ وزىنە ۇنامايتىن جانداردى تۇتقىنداي بەرۋىن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ساياسي ويىن دەپ تۇسىنەمىن. بۇل ءۇردىس جەمقورلىقتى تۇبەگەيلى جويا المايدى، تەك ادامدار اراسىندا ۇرەي تۋعىزىپ، ءسال باسەڭسىتۋى مۇمكىن. ارينە، بۇل جاعدايدى 1937 جىلعى قۋعىن-سۇرگىنمەن سالىستىرۋعا نەگىز جوق. ءتىپتى قيسىنسىز. 37 جىلعى وقيعانى حالىق ۇمىتىپ قالعان سەكىلدى. ءبىر-ءبىرىمىزدى اڭدىپ، جالا جابۋىمەن جۇردىك. قۇداي ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن دەيىك. جاماندىق شاقىرمايىق! ەندى قازاق سول سۇمدىقتى كورمەي-اق قويسىن. قۇداي ساقتاسىن! بۇگىنگى جاعدايعا تەك ساياسي ناۋقان دەپ قانا باعا بەرگىم كەلەدى. ءابىليازوۆ، جاكىشەۆكە قاتىستى ايتىلعان ايىپتار، دەرەكتەر بۇدان بۇرىن باق بەتىندە ءدال بۇگىن تۇك بىلمەي مينيستر، اكىم بولىپ وتىرعان كوپتەگەن ازاماتتارعا دا تاڭىلعان. جەمقورلىقپەن شىنايى كۇرەستى باستادىق پا، وندا الگىلەردى دە شەتىنەن تەكسەرسىن، تۇتقىنداسىن! وكىنىشكە قاراي بيلىك كىمگە شاماسى كەلەدى، كىمدى ۇناتپايدى، سولاردى عانا قاماپ جاتىر.

سوڭعى كەزدە جاعىمپازدانۋدىڭ شەكسىز ءتاسىلى جۇزەگە اسا باستادى. ماسەلەن، قازىرگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسىمىن ماڭگىلىك ۇلىقتاۋ ماقساتىندا ءبىرى – قالانىڭ، ەكىنشىسى – تىرىدەي ەسكەرتكىش ورناتۋ يدەياسىن ايتىپ باعۋدا. مۇنىڭ سالدارى قالاي بولادى؟ تۇركىمەنباشى سەكىلدى ومىردەن وزعان كۇنى ەسكەرتكىشىن قيراتىپ، جازعاندارىن وقۋعا تيىم سالىپ جۇرمەيمىز بە؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: بۇل سۇراققا ينەرنەت-كونفەرەنتسيانىڭ باسىندا-اق جاۋاپ بەرگەن ەدىم. قاجەت دەپ تاپساڭىز مۇراعاتتى اشىپ وقۋىڭىزعا بولادى. سوندا دا ايتايىن جاعىمپازدىقتى ءبىز ءوزىمىز جاساپ وتىرمىز. تەلەارنالارىمىز ۋاقىتىنىڭ كوبىسىن وسى كىسىگە ارنايتىن بولدى. ناسيحاتتىڭ تىم كۇشەيۋى قوعامدا كەرى اسەرگە ۇلاسىپ بارادى. ول كىسىگە قارسىلىعى جوق قوعامدى ءوزىمىز ءبۇلدىرىپ الاتىن سياقتىمىز. وسى باعىتتاعى ناسيحات جەكە باسقا تابىنۋشىلىقتى اكەلەدى. جاعىمپازدار جارىسى كۇشەيىپ بارادى. مۇنىڭ اقىرى نەگە اينالاتىنىن ءسىز دە بىلەسىز، ءبىز دە بىلەمىز...
ارينە، بۇگىنگى تاڭدا ەلباسىنىڭ ىقپالى زور. ونى مويىنداۋ كەرەك. بىراق ماداق پەن ودا ول كىسىگە تەك زيانىن عانا تيگىزەدى. مۇنى ءوزىمىز توقتاتپاساق، ەشكىم توقتاتىپ بەرمەيدى. مەملەكەت باسشىسىنا دەگەن جاعىمپازدىقتى توقتاتۋدى تەك «جاس الاش» گازەتى عانا كوتەرىپ ءجۇر. ەندى بۇعان باسقا باسىلىمدار ءۇن قوسسا، ءجون بولار ەدى. مۇمكىن، وسى كەزدە جاعىمپازدىقتى اۋىزدىقتاي الاتىن بولارمىز.

قولدانىستاعى زاڭنامالىق نەگىزدەرگە سۇيەنسەك، 2010 جىلى قازاقستاننىڭ بارلىق قىزمەت سالاسى ءىس-قاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋى ءتيىس. 2010 جىل ەسىك قاعىپ تۇر. ءبىز بۇعان قانشالىقتى دايىنبىز؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: ءدال بۇگىن مەملەكەتتىك ورگاندار مەملەكەتتىك تىلدە سويلەپ كەتەدى دەگەنگە سەنبەيمىن. ءبىز تەك اۋدارما جاعىنان عانا دايىن شىعارمىز. سەبەبى جۇيەلى، كەشەندى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى ءالى دە قالىپتاسۋ جولىندا.

«قازاقستاندىق ۇلت» يدەياسىن قولداۋشىلاردىڭ ءبىرىسىز. ونىڭ بىزگە بەرەرى نە؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: بۇل سۇراققا دا الدىندا جاۋاپ بەردىم دەپ ويلايمىن. مەن «قازاقستاندىق ۇلت» يدەياسىن قولدامايمىن. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، بۇل تاقىرىپتىڭ تەك قازاق گازەتتەرىندە عانا تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇر. ال ورىس گازەتتەرى بۇل ماسەلەنى قاۋزاپ جاتىر دەي المايمىن. تاعى دا ايتايىن، «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن كونتسەپتسيا دا، باعدارلاما دا جوق. ارنايى زاڭدا دا ايتىلماعان. ەشكىم قولدان «قازاقستاندىق ۇلتتى» جاساي المايدى. سىزدەر 300 جىل بودان بولعان، اشتىقتان، رەپرەسسيادان قىرىلىپ بوستاندىققا جەتكەن قازاق ءوز ۇلتتىعىن جويادى دەپ ناسيحاتتاماڭىزدار! ويدان، قولدان جاسالعان كۇشپەن كۇرەسۋگە ۋاقىتتارىڭىزدى شىعىنداماڭىزدار. پىكىر-تالاس جۇرگىزەتىن باسقا تاقىرىپ جوق ەمەس قوي...
ءبىزدىڭ قازاقتىعىمىز تولقۇجاتىمىزداعى «قازاق» سوزىمەن شەكتەلە مە؟! قازاقستاندى قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ اۋىستىرۋعا دارمەن بار ما بىزدە؟! وسىنى تالاپ ەتىپ رەفەرەندۋم وتكىزە الامىز با؟ تالاپ قويا الامىز با؟ مىقتى بولساق، قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ جازا بەرەيىك. وعان رەسمي ورگاننان رۇقسات سۇراۋدىڭ قاجەتى نە؟! دارمەن جوق پا؟!. ەگەر قاجەتتى قول جيناپ ونى پارلامەنت ارقىلى بيلىككە جەتكىزسەك، بيلىكتىڭ رەفەرەندۋم وتكىزبەسكە امالى قالمايدى. وسىعان جۇمىلا الامىز با؟! ءبىز ءوز ەلىمىزدى قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ اتاي الامىز با؟.. دەمەك بۇعان ءدال قازىر ۇلتتىق رۋحىمىز جەتپەيتىن سياقتى. سوندىقتان رۋحىمىزدى كۇشەيتەيىك.
ەگەر دە ءبىزدىڭ جۋرناليستەر مەن زيالى قاۋىمنىڭ قىزىقتى تاقىرىبى «قازاقستاندىق ۇلت» بولسا، جالعاستىرا بەرسىن. بۇل ماسەلە ماعان مۇلدەم قىزىقتى ەمەس.

رەسەيدە «رۋسسكوە يميا» اتتى اكتسيا جۇرگىزىلدى. سىزگە وسىعان وراي، قازاقتىڭ پاسسيونار تۇلعاسى رەتىندە كىمدى اتار ەدىڭىز دەگەن ساۋال قويعان ەكەن، ءبىر سۇحباتتا. ءسىز «حاكىم اباي» دەر ەدىم دەپسىز. ابايدان وزگە قازاقتا ۇلىقتار تۇلعا جوق پا، جوق ولاردى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ۇلت ساناسىنا سىڭىرە الماي كەلەمىز بە؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: مەن قاي جەردە «حاكىم اباي» دەگەنىمدى بىلمەيمىن. بۇل سۇراقتى ماعان ەشكىم قويعان جوق سەكىلدى. مۇنداي اكتسيا جۇرەتىن بولسا، ءسوز جوق، اباي جەڭەدى دەپ ويلايمىن. سونىمەن بىرگە جۇرت قوناەۆ، نازارباەۆ دەۋى مۇمكىن. باسقا يگى-جاقسىلاردى بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ حالىق ءوزىنىڭ باتىرلارى مەن اقىندارىن، قايراتكەرلەرىن تولىقتاي بىلمەي تۇرىپ مۇنداي اكتسيا جۇرگىزۋ ءالى ەرتە. كەرەي سۇلتان مەن جانىبەكتى، تاۋكە حاندى، حاقنازاردى، ەسىم حاندى، قاسىم حان سىندى ۇلتىمىزدىڭ تۇلعالارىنىڭ قازاق مەملەكەتىن قۇرۋداعى ەڭبەگىن ەلگە تولىقتاي ناسيحاتتاپ الماي الگىندەي اكتسيانىڭ جۇرگىزىلۋىنە قارسىمىن. ەگەر ءدال بۇگىن مۇنداي اكتسيا ءجۇرىپ ماعان سۇراق قويىلسا، قاسىم حان دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىم.

ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، «وتانداس» دەپ كىمدى اتاعان ءجون؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: قانى ءبىر قانداستاردى وتانداستار دەيمىز. ياعني، تاعدىردىڭ جازۋىمەن شەتەلدە عۇمىر كەشىپ جاتقان بارلىق قازاقتاردى ءوزىمىزدىڭ وتانداستارىمىز دەپ اتاۋدى قولدانىسقا ەنگىزۋىمىز كەرەك.
ساۋالداردى جولداعان «تۇركىستان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ەسەنگۇل كاپقىزى. Email: Esengul@mail.ru

بەكە!
جوعارىداعىلار جۇزگە، رۋعا قاتتى بولىنەدى دەپ ەستىپ جاتامىز. وسى راس پا؟ ءوزىڭىز وسى ماسەلەگە قالاي قارايسىز؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى مۇنداي اڭگىمە كوپ بولعانى راس. بيلىك باسىنداعىلاردىڭ رۋى تۋرالى، سوعان بايلانىستى قىزمەتكە ورنالاسۋ ءۇردىسى بولدى. ال بۇگىن بۇل ءۇردىس ۇمىتىلا باستاعانداي. تۇبىرىمەن جويىلىپ كەتتى دەي المايمىن. الايدا قازىر رۋدان گورى كىمنىڭ قانداي قارجىلىق توپتىڭ جاقىنى نەمەسە مۇشەسى ەكەنى ماڭىزدى بولىپ تۇر. «كىم كىمنىڭ ادامى؟» دەگەن سۇراق باسىم. تەگى مەن رۋىنا ەمەس، ادامنىڭ ساياسي ۇستانىمىنا كوڭىل ءبولىنىپ تۇر. بۇل دا رۋشىلدىقتان قۇقتىلۋعا ءوز كومەگىن تيگىزىپ باستاعانداي. قازىر رۋدان گورى وليگراحتىق توپتىڭ مۇددەسى كۇشتى.

ۇيات بولماسا تەگىڭىز تۋرالى دا ايتىپ بەرسەڭىز؟
قايرات ابىلعازين

بەرىك ابدىعاليەۆ: ۇياتتىعى جوق، سۇيەگىم – ارعىن ء(تورتۋىل), ناعاشىم – تاما.

بەرىك باقىتۇلى،
بۇگىنگى كۇنى جۇرتشىلىق “بيلىكتىڭ قازاق ءتىلىن دامىتۋعا ەشقانداي قۇلقى جوق”، “بۇل بيلىك كەتپەي، ۇلتىمىز ۇلت بولمايدى، ءتىلىمىز دامىمايدى” دەپ كەسىپ ايتىپ ءجۇر. وسىعان قالاي قارايسىز؟

بەرىك ابدىعاليەۆ: بيلىك تەك كۇشتىنى مويىندايدى. بۇگىنگى بيلىك قازاقتى كۇشتى دەپ ساناپ وتىرعان جوق سياقتى. ولار ورىس پەن ورىستىلدىلەردى كۇشتى دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان سولارمەن عانا ساناسىپ وتىر. قازاق ۇلتى مەن قازاق ءتىلى ءالى ساياسي كۇشكە اينالا الماي كەلەدى. بيلىك قازاققا قارسى نەمەسە قازاقتىڭ قامىن جەپ ءجۇر دەپ ايتا المايمىن. ول تەك ءوزىنىڭ عانا قامىن ويلاپ وتىر. ەرتەڭ سايلاۋ. وعان بۇل ناۋقاندا داۋىس جوعالتپاۋى قاجەت. قازاق قاشان كۇشتى بولادى، سوندا عانا بيلىك ونى ساياسي كۇش رەتىندە مويىندايدى.

ءوزىڭىز دە بيلىكتىڭ ىشىندە ءجۇرسىز. بيلىكتەگىلەرمەن ارالاساسىز. سول بيلىكتەگىلەردىڭ ءوزى قانشالىقتى دەڭگەيدە انا ءتىلىن مەڭگەرگەن؟ بيلىكتە ۇلتشىل ازاماتتار بار ما؟ ولاردىڭ سانى قانشا دەپ ويلايسىز؟
جانار

بەرىك ابدىعاليەۆ: بيلىكتە انا ءتىلىن اسا قادىر تۇتاتىن قازاقتار كوپ. ۇلتشىلدار دا بار. بيلىكتىڭ 30 پايىزىن وسى توپقا جاتقىزۋعا بولادى. بىراق ولارعا ساياسي جىگەر جەتىسپەيدى. قالاي بولعاندا دا بيلىكتى قازاقتىڭ جاۋى رەتىندە كورسەتۋ دۇرىس ەمەس. كەرىسىنشە ءبارىمىز جابىلىپ بيلىكتى قازاقتىڭ قامىن جەۋگە بۇرۋىمىز كەرەك. وسى جولدا جۇمىلا قولداۋىمىز قاجەت.