كەزىندە 300 جىل بويى قىپشاقتىڭ، ياعني قايسار قازاقتىڭ اياق استىندا تاپتالعان ورىس حالقى قازىر قانشا السىرەسە دە، كەڭەس ۇكىمەتىنەن «مۇراعا» قالعان يمپەريالىق، وزبىرلىق  پيعىلىنان ارىلا الماي وتىر. جارالى جىرتقىشتاي ءتىسىن اقسيتىپ، ازۋىن ايعا بىلەۋگە. رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالار، اۆتونوميالار قايتا-قايتا باس كوتەرىپ، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋگە تىرىسسا دا، كەشەگى «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» ءداۋىرىن اڭسايتىن «ۇلى» حالىقتىڭ شوۆينيست وكىلدەرى تمد-نى ۇرشىقشا ءيىرىپ، ەرمەكتەيتىن ويىنشىققا اينالدىرۋدى اڭساۋدا. بىقسىعان شوقتى قازاقتىڭ سۋىن ءىشىپ، نانىن جەي وتىرىپ، ايىلىن جيماعان، ەل امان، جۇرت تىنىشتا شىرقىمىزدى بۇزۋدان جالىقپاعان زاحاروۆ سەكىلدى ءزارلى سايتاندار ۇرلەپ، سايقال جاعىمپازدىعىمەن جوعارىداعى ۇزەڭگىلەس-جاقتاستارىنا جاعىپ، قولتىعىنا سۋ بۇركۋدە. ال، سول كورشىمىزدىڭ اراگىدىك ءوزارا شەكىسىپ، پىكىر قاعىستىرىپ، شەكەلەرى قىزارعان سوڭ ىمىرالاسىپ، اۋىز جالاساتىن قوس قوشقارى مەدۆەدەۆ پەن پۋتين، ءورشىل دە وسكەلەڭ ۇرپاعىنىڭ قامىن ويلاعان گرۋزيا، بالتىق جاعالاۋلارى سياقتى «تەنتەكتەردىڭ» بارەكەلدى دەگىزەرلىك سۇيكىمدى ىستەرىنەن ابدىراپ، قازاقستان، ۋكراينا ءتارىزدى اندا-ساندا جۇلمالاپ، تالاپ الۋعا ۇيرەنشىكتى بۇرىنعى بودان يەلىكتەرىنىڭ تىزگىنىن بوساتپاۋعا جانتالاسۋدا. قىر استىنداعى ايىر قالپاقتى اعايىنىمىز قىرعىز ەلىن قانتوگىسكە ارانداتىپ، قاقتىعىس، كيكىلجىڭدەر ارقىلى تۋ-تۋلاقايىن شىعارىپ، اقىرى وتىنباەۆا نىسپىلى قاتىندى قويۋ ناتيجەسىندە ول جۋاسىتىپ الدى.

كەزىندە 300 جىل بويى قىپشاقتىڭ، ياعني قايسار قازاقتىڭ اياق استىندا تاپتالعان ورىس حالقى قازىر قانشا السىرەسە دە، كەڭەس ۇكىمەتىنەن «مۇراعا» قالعان يمپەريالىق، وزبىرلىق  پيعىلىنان ارىلا الماي وتىر. جارالى جىرتقىشتاي ءتىسىن اقسيتىپ، ازۋىن ايعا بىلەۋگە. رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالار، اۆتونوميالار قايتا-قايتا باس كوتەرىپ، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋگە تىرىسسا دا، كەشەگى «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» ءداۋىرىن اڭسايتىن «ۇلى» حالىقتىڭ شوۆينيست وكىلدەرى تمد-نى ۇرشىقشا ءيىرىپ، ەرمەكتەيتىن ويىنشىققا اينالدىرۋدى اڭساۋدا. بىقسىعان شوقتى قازاقتىڭ سۋىن ءىشىپ، نانىن جەي وتىرىپ، ايىلىن جيماعان، ەل امان، جۇرت تىنىشتا شىرقىمىزدى بۇزۋدان جالىقپاعان زاحاروۆ سەكىلدى ءزارلى سايتاندار ۇرلەپ، سايقال جاعىمپازدىعىمەن جوعارىداعى ۇزەڭگىلەس-جاقتاستارىنا جاعىپ، قولتىعىنا سۋ بۇركۋدە. ال، سول كورشىمىزدىڭ اراگىدىك ءوزارا شەكىسىپ، پىكىر قاعىستىرىپ، شەكەلەرى قىزارعان سوڭ ىمىرالاسىپ، اۋىز جالاساتىن قوس قوشقارى مەدۆەدەۆ پەن پۋتين، ءورشىل دە وسكەلەڭ ۇرپاعىنىڭ قامىن ويلاعان گرۋزيا، بالتىق جاعالاۋلارى سياقتى «تەنتەكتەردىڭ» بارەكەلدى دەگىزەرلىك سۇيكىمدى ىستەرىنەن ابدىراپ، قازاقستان، ۋكراينا ءتارىزدى اندا-ساندا جۇلمالاپ، تالاپ الۋعا ۇيرەنشىكتى بۇرىنعى بودان يەلىكتەرىنىڭ تىزگىنىن بوساتپاۋعا جانتالاسۋدا. قىر استىنداعى ايىر قالپاقتى اعايىنىمىز قىرعىز ەلىن قانتوگىسكە ارانداتىپ، قاقتىعىس، كيكىلجىڭدەر ارقىلى تۋ-تۋلاقايىن شىعارىپ، اقىرى وتىنباەۆا نىسپىلى قاتىندى قويۋ ناتيجەسىندە ول جۋاسىتىپ الدى. تەك، ايەل زاتىنىڭ استانا ءسامميتى سەكىلدى ۇلكەن جيىنداردا ادەمى سويلەۋدەن ءارى اسپاسى، ماردىمدى شارۋا شەشپەيتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى جايت.

مىنە، قىتايدىڭ قارقىندى قيمىلىنان، امەريكانىڭ ءتۇرلى قايىرىمدىلىق شارالارى ارقاۋ بولاتىن «ۇزاق مەرزىمدى» اقكوڭىلدىگىنەن بويىن ۇرەي بيلەگەن الگى ەكەۋدىڭ اكىمشىلىگى باياعىدان جاستاردىڭ ساناسىن جاۋلاعان كۆن (قازاقشا ءتارجىماسى كتك، وسىلاي اتاي بەرەيىك، داستۇرىمىزگە، دىلىمىزگە جات دۇنيە عوي) ويىنىڭ جاڭاشا كەلبەتتە جاڭعىرتىپ، ساياسي مۇددەسىنە پايدالانۋعا بىلەك سىبانا كىرىسكەندەي. ماسكەۋدەگى ماسلياكوۆتىڭ ماستەكتەرى دە بۇنى ىلە-شالا قۇپ العانداي. ونى، كورىنگەن قوقىر-سوقىردى، كوشىرمە قوقىستى ەكران ارقىلى توبەمىزگە بوگەتسىز ءۇيىپ-توگە بەرەتىن تەلەديدار، وتانداستارىمىزدىڭ ساناسىنى ىستىعى باسىلماي جاتىپ مىقتاپ سىڭىرۋدە.

نەگىزگى تاقىرىپقا زەيىن قويساق، تاياۋدا، ەۋرازياشىل ۇعىمنىڭ جارشىسى ىسپەتتى «1-ءشى ەۋرازيا» ارناسىنان تاراتىلعان، كۆن-نىڭ 49 جىلدىق تۋعان كۇنىنە وراي ۇيىمداستىرىلعان اشىق كۋبوك سايىسى، زاماننىڭ زۇلىمدىعى مەن زاپىرانىنان جاپا شەككەن سەكەم كوڭىلدى ودان سايىن الاساپىران كۇيگە ءتۇسىردى. كەشكىلىك دالاداعى ۇسكىرىك ايازدان ۇيدە تىعىلعان مەنىڭ جايدارى ءجۇزىم لەزدە الەمتاپىراق بولىپ بۇزىلدى. ەندى، ساحناداعى تمد-نىڭ 11 قۇراما كومانداسى ورىسشا سايراپ، قازىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرى ەشكىمنەن يمەنبەستەن، اشىقتان اشىق، زالداعى ءيىن تىرەسە سىعىلىسقان جۇرتشىلىقتى پىسقىرماستان، كەشە عانا اتا-بابامىزدى قىناداي قىرىپ، كەيىنگى بۋىندى تاعدىر تالكەگىنە ۇشىراتقان كەڭەستىك سۇرقايى ساياساتتى ۇرانداپ، ورەكەڭنىڭ شوشقا ساسىعان قوينىنا شاقىرسا! «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەرسىڭ» دەمەكشى، سوراقى ساندىراق پەن اقىلعا سىيىمسىز ۇلتتى مازاقتاۋ، قورلاۋ تىزبەگى ۇزبەي كوز الدىمىزدان وتە بەردى... ءازىل-قالجىڭنىڭ كورىگىن قىزدىرعان قازاقتىڭ كەلەشەگىنەن ۇمىتتەنگەن اتپال جىگىتتەرى ورىستىڭ قورباڭداعان داۋىنە تومەننەن ايانىشتى كەيىپتە قاراپ، قىزىمىز بەلىنەن قۇشاقتاپ، كەنەدەي جابىستى. قانشاما قارجى قۇيعانداعى سىرت ەلدە ماسايراعانىمىز وسى ما؟ قازىلىق ەتكەندەردىڭ بىرەۋى، تۇركى تەكتەس حالىقتار: قازاق، وزبەك، قىرعىز، تاجىكتىڭ ءتىلى بۇرىن اكتسەنتتەن اجىراماسا، قازىر تازا تاڭدايى تاقىلداپ، شۇلدىرلەگەندە ايۋ تەكتەس ورىستان تىپتەن قارا ۇزەتىنىن ماقتان تۇتسا، ەكىنشىسى كەشتىڭ شىمىلدىعىن جابا كەلە تمد اتاۋىنداعى «تاۋەلسىز» دەگەن ءبىزدىڭ كيەلى دە قاستەرلى قازىنامىزدى جەك كورەتىنىن جار سالىپ، تاماعى جىرتىلعانشا ايعالادى. وعان، قولدارىنا كوكەلەرى قىستىرعان اقشاعا مالدانعان كۆنششيكتەر دە، ارزان كۇلكىگە الدانعان كورەرمەن دە ءماز-مەيرام، الاقاندارى اشىعانشا شاپالاق سوقتى.

قاراشا ايىنىڭ اياعىندا ءوتىپ، قالىڭ بۇقارا جەلتوقساندا تەلەديداردان تاماشالاعان بۇل كەزدەسۋدە قاتىسۋشىلار ەڭ تارتىمدى دەگەن قويىلىمدارىن سىيلاپتى. مەرەكەلىك باعدارلاماعا بايلانىستى «استانا.كz» جانە «قازاقتار» كوماندالارى بىرىككەن. وسىلاي كۆن-نىڭ تۋعان كۇنىن جاپپاي تويلاپ، ءبىر كىسىدەي اتسالىستىق...

نۇرلان قويانباەۆ، «قازاقتار» كومانداسىنىڭ «سەركەسى»: «وسىنداي فەستيۆالدەر مەن كۋبوكتەر ءجيى وتكىزىلىپ تۇرسا! كورەرمەندەر كوڭىل كوتەرەتىن دۇنيەلەردى ۇناتادى. تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنىڭ ەلدەرى تاتۋ ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. جولداستىق كەزدەسۋ بولعاندىقتان، باعا قويىلعان جوق، ءبارى دە جاقسى ونەر كورسەتتى»، - دەگەن ەكەن لەپىرگەن كوڭىلدە.

ارينە، حالىقتار دوستاستىعىن اسپەتتەۋ يدەياسى، ياعني «موداسى» بۇگىنگى تاڭدا تمد اۋماعىنداعى قوجايىندارعا ۇنايدى، ۇپايىن ەسەلەيدى. ال، جويقىن يدەولوگيانىڭ ەگەمەن ەلدىڭ ۇلاندارىنىڭ ساناسىن ۋلاۋدا، تۇقىرتۋدا زيانى ولشەۋسىز ەكەنى اششى اقيقات.

اقپارات اگەنتتىكتەرى جارىسا شۋلاعانداي، تمد كۆن تۇڭعىش كۋبوگىن بالتىق جاعالاۋى قۇراماسى قانجىعاسىنا بايلادى. الەكساندر شيرۆيندت، لەونيد يارمولنيك، يۋلي گۋسمان ي كونستانتين ەرنست سەكىلدى ورىستىڭ ورعىعان ازاماتتارىنىڭ كوكسەگەنى مەن كوكىگەنىنىڭ تۇپكىلىكتى تامىرى وسىعان تىرەلەدى. ناعىز اساۋدى جۋاسىتۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى.

حالىقارالىق كۆن وداعىنىڭ توراعاسى الەكساندر ماسلياكوۆ تا ماڭگىلىك لاۋازىم بۇيىرعان تۇلعا رەتىندە ازىرگە شاۋ تارتپايتىنداي. ماڭعازدانىپ، قاجەت تۇستا ءتۇسىن سۋىتىپ، جان-جاقتان اعىلعان جاستارعا ورنىڭدى ءبىل دەگەنگە مەڭزەيتىندەي.

تاعى ءبىر بۇل كۆن-نان تۇيگەنىمىز، تۇركى تەكتەس حالىقتاردىڭ تالاي جىلعى تاۋەلدىلىكتىڭ زاردابىنان تىزگىندى سلاۆيان ناسىلگە بەرىپ قويعانى. ايتپەسە، ءازىربايجان تاپقىرلارىنىڭ ساحنا تورىنەن «اقساقال» دەپ ورتاق كونە تاريحىمىزعا، ۇقساستىعىمىزعا نۇسقاعانى، الىپتاردىڭ ايتاعىنا ەرە بەرمەۋ كەرەگىن ايقىن بايقاتىپ تۇرعان جوق پا؟ تاۋسىلىپ بىتپەس داۋ-دامايدى ازايتىپ، وداقتاس ەل بوپ الەمگە تانىلساق، مۇمكىن رەسەي، قىتاي سەكىلدى حالقى قۇمىرسقاداي قۇجىناعان مەملەكەتتەر قوس بۇيىردەن قىسپاس پا ەدى؟!

«اباي-اقپارات»