ءماريام مەن سايىن

(ەپيستوليارلىق  ەسسە)

شىندىقتى دا ءالسىن-ءالسىن  ەل ەسىنە سالىپ وتىرماساڭ، ونىڭ دا اتى-ءجونى جۇرت جادىنان وشەتىندەي، كومەسكى تارتاتىنداي بولىپ كورىنەدى. پارىقتى نارىق بيلەگەن مىنا تۇرلاۋسىز زاماندا ورىمدەي جاستاردىڭ ۇلتتىق ادەبيەتتەن قول ءۇزىپ بارا جاتقانى دە سونىڭ ءبىر بەلگىسى مە دەيمىن. ارينە، ءار ءداۋىردىڭ ءوز بەت-اجارى، باس ۇراتىن ءپىرى بار. دەگەنمەن قانشاما قىرۋار ماداقتاۋ-ماراپاتتاۋ داۋىلداتساڭ دا ماستەكتى ماستەكتىگىنەن اينىتا المايسىڭ، ال تۇلپار تۇياعىنىڭ ءدۇبىرى كەۋدە قۇلاعىنان وشپەيدى. وسى بايلامىمىزدى ستۋدەنتتەر اراسىندا سىناپ تا كوردىك.  وندايدا  كوركەمدىك رەيتينگى جوعارى قالامگەرلەر ءتىزىمىنىڭ الدىڭعى تۇسىنان كەشە عانا دۇنيەدەن وتكەن سايىن مۇراتبەكتوۆ اعامىز  ءاماندا تابىلار ەدى. «ءسوزى ولمەگەننىڭ ءوزى ولمەيدى»، - دەگەن وسى دا.

بۇل كۇندەرى سونوۋ اقش-تا، كاليفورنيادا جاتقان زامانداسى مۇحتار ماعاۋين «ءابىش ەكەۋمىز» اتتى ەستەلىك-ەسسەسىندە مارشال ابدىحالىقوۆ، بەك توعىسباەۆ، ءابىش كەكىلباەۆتىڭ شىعارماشىلىق كەلەشەگى تۋرالى ستۋدەنتتەر اراسىنداعى پىكىرتالاستى كوز الدىمىزعا كەلتىرەدى دە: «ءوزىمىزدى بولاشاق جازۋشى، اقىن، سىنشى، قايتكەندە دە بىلگىر ادەبيەتشى سانايتىن ەرەكشە توبىمىزدا ايدارى جاڭا شىققان بالا قوراز سياقتى، بىراق ءزىلسىز داۋ-داماي كۇننەن كۇنگە جالعاسىپ جاتادى. اعىمداعى ادەبيەت پەن ءباسپاسوز، ۇلكەن، تانىمال جازۋشىلاردان سوڭ ءبىرشاما تومەن ءتۇسىپ، جاڭا باستاعان جاس تالاپتاردى سارالايمىز. ەڭ اۋەلى اۋىزعا ىلىنەتىنى – سايىن. وتكەن جىلى جۋرناليستيكا بولىمىنە تۇسكەن، قاتارلاس وقىعانبىز، ەندى ەكىنشى جىل باسىندا ۇيلەنىپ، سىرتقا اۋىسىپ، اۋىلىنا كەتكەن. العاشقى اڭگىمەلەرى جاريالانىپ جاتىر. كەيىنگى جاستاردىڭ مىقتىسى وسى سايىن مۇراتبەكوۆ»، - دەپ ءبىر ءتۇيىپ تاستايدى. ءبىز دە وسى پىكىرگە دەن قويامىز، ءبىز دە «جازۋشى» باسپاسىندا ساكەڭ مەن مۇحاڭنىڭ  ساياسىندا ەڭبەك ەتتىك، تاربيەسىن كوردىك، ءتالىمىن كوكەيگە قۇيدىق.

ءاسىلى، ءوزى دە ەندى ءوزى بەينەلەگەن تۇلعالارداي ماڭگى جاس، ماڭگى جاسار كەيىپكەرگە اينالعان جازۋشى اعامىزبەن كۇنى كەشەگىدەي  بۇكپەسىز، اشىق سىرلاساتىنىمىز  سوندىقتان شىعار.

سايىن مۇراتبەكوۆ پەن ءابىش كەكىلباەۆ

سوناۋ ايقاي جەتپەس قىردا جاتقان قالىڭ ەلدىڭ احۋالىن، قۇداي-تاعالانىڭ تابيعات تارامدارىن، اۋا-رايىنىڭ قىرىق قۇبىلعان شىرايىن وزىڭىزدەن ارتىق كىم بىلەدى؟ الاقانىڭىزداعىداي. جازى دا، قىسى دا، كوكتەمى دە، كۇزى دە. ول كەزدە «تاۋلى ولكەدەگى قىستىڭ سوڭى ءجيى-ءجيى بۇرقاسىن-بوراندى بولىپ، الاساپىران ءولىارانىڭ كەزىندە ساي-سۇيەكتى سىرقىراتىپ، مەزى قىپ جىبەرەر قاراسۋىق جەل سوعاتىن. تەرىسكەي تۇستاعى الاسا قوڭىر تاۋدان اسىپ كەپ، ۇيىرە سوعىپ، اپتا بويى اڭىراپ تۇرىپ العاندا، اۋىل ورتالىعى – المالىنىڭ توڭىرەگىندە قارى كەتىپ ۇلگەرمەگەن جوتا-دوڭدەردىڭ شاڭى شىعىپ، ەلدىڭ دە، جەردىڭ دە بەرەكەسىن كەتىرەتىن. بيىل تابيعات سول تارتىبىنەن جاڭىلعانداي، الدە الگى قاراسۋىق جەل جىلداعى جولىنان اداسىپ، باسقا جاققا اۋىپ كەتتى مە، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر، بۇل كوكتەم ەرەكشە جايما-شۋاق باستالدى. قىستىڭ ىزعارى تەز قايتتى. ماۋجىراعان جىپ-جىلى كۇندەر، تىم-تىمىق تۇندەر تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتتى...»

مىنە، وسى جولدارى سىزدەرمەن ءبىر ەندىكتە، ءبىر كىندىكتە جاتقان ۇشقايىڭ اۋىلىنداعى مەكتەپ شاكىرتى – مەن «جۇلدىز» جۋرنالىنان وقىعان ەدىم. نە قاقاعان قىس، نە يمان ءجۇزدى كوكتەم بولاتىن. نە جەتىنشى، نە سەگىزىنشى كلاستامىن. كەلەشەكتەن ءۇمىتتى، بولاشاقتان دامەلى، كولدەنەڭ جۇرتتىڭ ءبارى – دوس، بالاۋسا داۋرەن ەدى عوي. «كوكورايداعى» موتورباي، باقىت، جاناي، باراق، بازىكەندەر ءبىزدىڭ اۋىلدا دا جەر باسىپ جۇرگەن. ويناعان دا كۇلگەن. نە سيقىرى بار ەكەنى قايدام، شىعارماداعى وقيعالار تۇپ-تۋرا ءبىزدىڭ اۋىلدا وتكەن. وعان ءشۇباڭىز بولماسىن.

كەيىن بۇل پوۆەستىڭ قازاقستان لكجو ورتالىق كوميتەتىندە تالقىلانعانىن، باستاۋىش كومسومول ۇيىمىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق، جەتەكشىلىك جۇمىسىن جەرىنە جەتكىزە كورسەتە الماعانى ءۇشىن كۇستالانعانىن دا «لەنينشىل جاستان» كوزىم شالعانىن دا ۇمىتقام جوق.

ول جىلدارى سيۋجەت، فابۋلا، كومپوزيتسيا، قاقتىعىس، شارىقتاۋ شەگى سەكىلدى ادەبيەت تەورياسى تەرميندەرىن، ونىڭ ءمان-ماعىناسىن جىعا تانۋعا ورەمىز جەتە قويماعان. وقيعا بارىسىنا، كەيىپكەرلەر مىنەز-قۇلقىنا عانا ۇڭىلەمىز. قىزىق پا، جوق پا – سونى عانا باجايلايمىز. نەسىن ايتاسىز، ەلىكتىرىپ، قىزىقتىرىپ اكەتەتىن.

ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باقىتىنىڭ، راحيموۆا باقىتىنىڭ ءۇنى ءسىزدىڭ كەيىپكەرىڭىزدىڭ لەبىزىندەي توگىلمەسە دە، كەكىل شاشى بۇيرالانىپ، ۇستىڭگى ەرنى ءسال-ءپال تۇرىلىڭكىرەپ ەنى ون اتتام، ۇزىنى جيىرما بەس قادام كلۋبتا ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «قايىقتاسىن» تامىلجىتا تەربەتكەندە، مىنا سيىقسىز جاراتىلىستىڭ ءون-بويى شىمىرلاپ، شىركوبەلەك اينالىپ، سيقىرلى، تىلسىم دۇنيەگە، عارىشتاي سىرلى دا نۇرلى الەمگە ۇلاساتىن. موتورباي شە، موتورباي؟! موتەكەڭ تەكتەس كەنجەبەكتىڭ قوجاحمەتى، نۇرعازىنىڭ جولدىقانى، اقشالدىڭ تەمىربولاتى، كارىمنىڭ شاكىرتى، جاقانبايدىڭ ماراتى، جانبايدىڭ تولەۋعازىسى كىمنەن كەم ەدى؟ جىگىتتىڭ تورەلەرى ەدى عوي. ولارسىز، موتوربايلارسىز دۇنيە بوس، ءومىردىڭ ءسانى دە كەلمەس، ءمانى دە بولماس ەدى، تىرشىلىكتىڭ تەگەرشىگىن اينالدىراتىن، جان-جۇرەگىن وتالدىراتىن سولار ەمەس پە؟ دارا تۇلعا، ايرىقشا ءبىتىم، قايتالانباس حاراكتەر، قازاق ادەبيەتىنىڭ الپىسىنشى جىلدارداعى ەڭ ۇلكەن تابىستارىنىڭ ءبىرى دەر ەدىم مەن موتورباي بەينەسىن وسى كۇنى.

كەلمەسكە كەتكەن بالالىق شاعىمدى، جاس جۇرەكتىڭ ءلۇپىلى مەن كۇناسىز ساۋساقتاردىڭ ءدىرىلىن اڭساعاندا، بۋلىعا تورىققاندا، اسىرەسە تۋعان اۋىلدى ساعىنعاندا، وسى «كوكوراي»، «جۋسان ءيىسىن»، «جابايى المانى»، «باسىندا ۇشقارانىڭ»، «انانىڭ ارمانىن»، «قىلاۋدى»، «كامەنتوعايدى»، «رايگۇلدى» وقيمىن. اۋىلىمنىڭ ءار سايىنداعى مولدىرەگەن تۇمالاردان مەيىرىم قانعانشا تاپ-تازا سۋ سىمىرگەندەي بولامىن.

جاقىندا ەلگە بارعاندا، جالبىزى بۇرقىراعان سول باستاۋلارعا ەسەندەسىپ،  تۇنجىر كوزدەرىمەن ساعىنا تابىستىم، مەيىرىمدى ءبىر قاندىرىپ قايتتىم. مەن ساعىنعان الدەنەشەۋى ءالى دە شىمىرلاپ، بۇلك-بۇلك ەتىپ جاتىر ەكەن. شۇكىر دەدىم، بار بول دەدىم. باسقا نە دەيىن، اعىسقا ۇكىم جۇرگىزەر مەن كىممىن؟ قۇرىپ قانا كەتكىر ءپاني تىرشىلىك ديالەكتيكاسىنىڭ زاڭى-اي وسى، ەرتەرەكتە ءبىز باسىپ وتكەن جولداردا باسقالاردىڭ ءىزى سايراپ جاتىر. قۇربى-قۇرداستارىمىز دا شوككەن، ەسكىرگەن ەكەن. تالايى قايتپاس ساپارعا اتتانعان. ۋاقىت شىركىنگە داۋا بار ما. ەل دە سولاي ما دەپ قالدىم. باياعى ءبىز اسىر سالعان كوكوراي-شالعىن جوق، بىراق ءسىزدىڭ «كوكورايىڭىزدىڭ» وتى قايتپاپتى.

سولدان وڭعا قاراي: بەردىبەك سوقپاقباەۆ، سايىن مۇراتبەكوۆ، تاحاۋي احتانوۆ

ءسىز، سايىن اعا، ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاق اۋىلدارىنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى، بەس-التى جاستا بولساڭىز دا، كوزىڭىزبەن كوردىڭىز. بالانىڭ كوڭىلىنەن زەرەك كوڭىل، بالانىڭ جادىنان مىقتى ەسكەرتكىش جوق بۇل جالعاندا. «جۋسان ءيىسى»، «جابايى الما» پوۆەستەرىنىڭ، «تەل وسكەن ۇل» كينوستسەناريىڭىز، «كۇزگى بۇرالاڭ جول»، «جەڭەشە» اڭگىمەلەرىڭىز سول زۇلماتتىڭ ادەبي-كوركەم، تاريحي-تانىمدىق كەلبەتى  دەگىم كەلەدى. «سوعىس جىلدارى ءبىز، جاس بالالار، قالىڭ بورگوزگە قول-اياعىمىزدى قىزىل-الا جوسا عىپ جارعىزىپ، ۇزاقتى كۇنگە المادان الما تاڭداپ، سول بوكتەردە تەنتىرەپ ءجۇرۋشى ەدىك. قىشقىلتىم اق الما تىستەگەندە، مۇز شايناعانداي قارشىلدايتىن، سالدەن كەيىن ءتىستى قارماپ قالاتىن دا زار قاقتىرىپ، باستىرماي تاستايتىن. سوندا دا جەيتىنبىز. تاپشىلىقتا قابىسقان قارىندى المامەن بولسا دا تىستەلەپ جۇباتۋ كەرەك. ءىشىمىز كوگەرىپ، اۋىرسىنا ىڭقىلداپ جاتاتىن كەزىمىز دە كوپ ەدى. قوڭىر سامال سوعاتىن، يتمۇرىن، قاراقات، بورگوزدەردىڭ نەشە الۋان ءيىسى اڭقيتىن. بىراق اق المانىڭ – جابايى المانىڭ قىمىز ءيىسى بارىنەن دە ەرەكشە ەدى». «جابايى الما»، ءسىزدىڭ قالامىڭىزدان تۋىنداعان شىعارما. سول جابايى المالاردان قالعان جۇقانانى انا جىلدارى عالي ورمانوۆ اعامىزدىڭ قاپالداعى سەكسەن بەس جىلدىق تويىنا بارعاندا اكىم مەن رامازان اعالارعا، ماعان كورسەتكەنسىز. ءۇش-ءتورت ءتۇپتىڭ قاراسى عانا قالىپتى. بالكىم، ءور جاقتا، تاۋ قيالارىندا تالايى ءالى جەلكىلدەپ، جەلپىنىپ تۇرعان شىعار...

مەن ءسىزدىڭ «جۋسان ءيىسى» پوۆەسىڭىزدى سان قايتالاپ وقىپ شىقتىم. وقىعان سايىن ءاردايىم كوز الدىمان ءوز ناعاشىم، اياۋلى ازامات شاھزادا ءجۇمادىلۇلى استە ءبىر كەتپەيدى. تاركىلەنگەن اكەسى اقمولادا ءىزىم-عايىم جوق بولعان. سونان كەيىن شاھزادا اتاعىنان يمەنىپ، شايزادا اتانعان-دى. ءوزىنىڭ جاقسى جولداسى، ءارى اۋىلداسى ءانۋار الىمجانوۆقا مەنى اپارىپ تانىستىرعان سول كىسى ەدى. اياندى كورەم دە شاھزادا مارقۇمدى، كاتەپ اجەمدى الىستان شىرامىتقانداي بولامىن. شىعارما قۇدىرەتى، اسەر ەتۋ پارمەنى دەگەن وسى دا. مىنا قىزىقتى قاراڭىز، ءسىزدىڭ كەيىپكەرىڭىز مەنىڭ ەتەنە جاقىنىم بولىپ شىقتى. تاپ سول كىسىنىڭ ءوزى. «الىستا قالعان بالالىق شاعىم... ويىمنان جارعاق سارى تونى قاۋدىرلاعان، توبىعى تايعان سول اياعىن سۇيرەتە جۇگىرەتىن شىلبيگەن ارىق، اقساق قارا بالا كەتپەيدى. كوزىمدى ءسال جۇمسام-اق شۋىلداعان بالالاردىڭ ەڭ سوڭىندا سول اياعىن جەر سىپىرعانداي كولدەنەڭ سۇيرەتىپ، ەس قالماي دالباقتاي جۇگىرىپ كەلە جاتقان اياندى كورگەندەي بولام. سونادايدا ونىڭ القىنا شىققان ءالسىز، جىڭىشكە داۋىسپەن: «ەي، توقتاڭدارشى، مەن سەندەرگە بۇگىن كەشەگىدەن دە قىزىق ەرتەگى ايتامىن»، - دەگەن جالىنىشتى ءۇنىن ەستيمىن». وسى ەپيزودتى مەن ناعاشىمنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەنمىن، شەشەمنىڭ ايتقاندارى دا كوكەيىمە قۇيىلىپ قالعان. مەن ول كىسىنىڭ بالالىق شاعىن باسقاشا ەلەستەتە المايمىن. «جۋسان ءيىسىن» وقىعاندا، كەيدە مەنىڭ قۇلاعىما كەت-بۇعا جاھانگەردىڭ وزانى، مولىقباي قوبىزىنىڭ كۇڭىرەنە زارلاعان سارىنى، ءىلياس جانسۇگىروۆ قۇلاگەرىنىڭ ءدۇبىرى، سەكەن تۇرىسبەك دومبىراسىنىڭ بەبەۋى  كوكىرەكقۇلاعىما القىنا-دەمىگە جەتكەندەي بولادى، تەربەتە-تەربەتە الا جونەلەدى، الديلەي جونەلەدى. الاڭداتپاي الىپ ۇشادى جىراققا، الىپ قاشادى شالعايعا. ءتىپتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن، سونان بەرى تالاي ونداعان جىلدار وتسە دە، كەي كۇنى تۇندە شىعا قالسام، قاراڭعىدا بورىكشە شوشايعان ەشكىولمەس شوقىسى – استىندا جالعىز كوزدى ءداۋ ۇيىقتاپ جاتقانداي، سونىڭ قورقىراعان دەمىنەن تەڭسەلىپ تۇرعانداي كورىنەدى. سول داۋمەن الىساتىن جەتىم بالا قايدا ەكەن دەيمىن سول ءسات. جازعا سالىم جۋساندىتوبە جاقتان قوڭىر سالقىن سامال ەسەدى. اشقىلتىم ءيىس اڭقيدى. جۋساننىڭ ءيىسى. سوندايدا ەسىمە تاعى دا ايان تۇسەدى. ەسىمە ناعاشىم تۇسەدى.

سول كەزدەگى اياندار بەرتىن كەلە ات جالىن تارتىپ ءمىندى، ەلگە ىق-پانا بولۋعا جارادى. اكىم دە بولدى، اقىن دا بولدى. سايىن اعا، ءسىز دە قىزمەت باسپالداعىمەن ءبىراز جەرگە باردىڭىز. جوعارىنى دا، تومەندى دە، ىلديدى دا، ءوردى دە كوردىڭىز. ويلاپ وتىرسام، «ءبارىن كادر شەشەدى»، – دەگەن  انا ادام اسا اقىماق بولماعانعا ۇقسايدى. ەسىڭىزدە بولار، حانس حريستيان اندەرسەننىڭ ايگىلى ەرتەگىسىندەگى بۇراندالى بۇلبۇل يمپەراتورعا اجال شەڭگەل سالعاندا، ءلام-ميم دەي الماي مەلشيىپ قالادى. تەك ناعىز بۇلبۇل عانا ەلجىرەتكەن عاجايىپ ۇنىمەن تۋرا كەلگەن ءولىم بەتىن قايتارادى عوي. وسى كۇنگى «بوينگكە» مىنگەسىپ-ۇشقاسقاندارىنا ءماز يدەولوگيا مەن مادەنيەتتەگى، ونەر مەن ادەبيەتتەگى جاساندى بۇلبۇلدار ەلگە تۇلعا بولا الا ما؟

كوركەم شىعارما جازۋ فاكتىلەرى مەن وقيعالاردى بەي-بەرەكەت مونتاجداۋ ەمەس. كەيىپكەرلەرىمەن بىرگە ءومىر كەشۋ، ءولۋ-ءتىرىلۋ، ءسۇيۋ-كۇيۋ. سايىن اعا، مەن ءسىزدى سونداي قالامگەر دەپ بىلەمىن. شىن جازۋشى كەيىپكەرلەرىن سۇيەدى، قۇرمەتتەيدى، ارداقتايدى. ولاردىڭ جانىن، پسيحولوگيالىق موتيۆاتسياسىن تانۋعا ۇمتىلادى.

مىسالعا باس يەيىك، «كۇسەن – كۇسەكەدەگى» فەرما مەڭگەرۋشىسى، دۇكەنشى بيسۇلتان، تۇرعالي، «تابىلماعان مەكەندەگى» ءومىرباي، «ماحابباتتاعى» وتار، «ۇسكىرىكتەگى» قايراق – ءبارى دە سۇيەك-ەتتەن جارالعان ءتىرى پەندەلەر، قۇدايدىڭ قۇلى، پايعامباردىڭ ۇمبەتى. سوندىقتان دا ولارعا ادامنىڭ ءدۇنياۋي قىلىعى جات ەمەس، جات بولماۋعا دا ءتيىس. وسىندايدا ەسكە قاي-قايداعى تۇسەدى. اقىلعا سالىپ كورىڭىزشى، يتاليا قايتا ورلەۋىنىڭ ءىرى وكىلى دجوتو قىلقالامشىنىڭ اۋليە-انبيەلەر بەينەسىن كەسكىندەۋ ءۇشىن ناتۋرانى قايىرشىلار، كارىپ-كاسەرلەر اراسىنان ىزدەۋىندە ءبىر عاجاپ سىر بار ەمەس پە؟

سايىن اعا، ءسىزدىڭ تۋىندىلارىڭىزدان قاناتى بار پەرىشتەلەردى كورگەنىم جوق. ەستىسى دە بار، ەسەرى دە بار. مەنى ءبىر ءتانتى ەتەتىنى، ءسىزدىڭ قاراپايىم تاعدىرلاردان بۇكىل ادام بالاسىنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋ زاڭدىلىعىن، وبرازدار ەۆوليۋتسياسىن، جەر باسىپ جۇرگەن كوپشىلىك ىشىندەگى ەلەۋسىز بىرەۋدىڭ ادامزات وركەنيەتىنە قاتىسى بارلىعىن سەزە ءبىلۋىڭىز.

اۋىل ادامدارىنىڭ، قازاقى حاراكتەرلەردىڭ گالەرەياسى ءسىزدىڭ شىعارمالارىڭىزدان مولىنان تابىلادى. انشەيىندە كۇسەن، قاجەت-كەرەگى بولعاندا، كۇسەكە دارەجەسىنە كوتەرىلەتىنى اقكوڭىل شوپان پورترەتى قالاي سومدالعان، شىركىن! ونىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، ءىس-قيمىلى ورنىقتىلىعى، مىعىمدىلىقتى اڭعارتسا كەرەك. دۇنيەنىڭ تۇتقاسى دا، انە، سولار. «كيىنگەن كۇسەن جۇرەلەپ كەپ بوساعا جاقتاعى كەبەجەنىڭ ۇستىنە تۇندە ۇيىتىلعان، ءۇستى ەسكى تونمەن قىمتاپ جابىلعان جىپ-جىلى ايراننىڭ بەتىن اشىپ، اعاش قاسىقپەن ارالاستىرىپ-ارالاستىرىپ ىرتىگىن جازىپ، ۇلكەن سارى توستاعانعا قۇيىپ الادى دا، دەمىن الماستان ءبىر-اق سىمىرەدى. تەك ءىشىپ بولعان سوڭ عانا تاڭدايىندا قالعان ايراننىڭ قىشقىلتىم ءدامىن سەزىپ، اۋزىندا ءسال سىلەكەيسول شۇبىرادى، تامسانىپ، جۇتىنىپ قويادى. ونىڭ ۇناتانىنى – ءوستىپ ۇيىعان ايران. تاعى ىشسەم بە ەكەن دەگەندەي از-كەم ويلانىپ قالادى دا، اقىرى قولىنداعى توستاعاندى جەرگە قويىپ، ورنىنان تۇرادى. ايران جەتەرلىك، بىراق كۇسەن اۋزىنا ۇيرىلگەن الگى ءبىر ءتاتتى ءدامدى بۇزعىسى كەلمەيدى. ەگەر ايراندى تويا ىشسە، ول ءتاتتى ءدام جوعالىپ كەتەتىن سياقتى كورىنەدى».

ايدان انىق قازاقتىڭ تىرشىلىگى، قازاقتىڭ ءدال ءوزى. باسقا ۇلتتىڭ وكىلى دەي الاسىز با؟ ارينە، جوق! كۇسەن اڭعال دا، اشىقاۋىز دا ەمەس. ول ءمارت، بۇگىنگى كۇننىڭ اتىمتاي جومارتى كۇسەكەڭ فەرما مەڭگەرۋشىسىنىڭ ايارلىعىن، اڭداپ-ارباپ تۇرعانىن دا جازباي تانيدى. بىراق قانىنا سىڭگەن ادەپتىلىك، قىر قازاعىنىڭ ءتالىم-تاربيەسى قولىن ءجىپسىز بايلايدى. ونى زامان تاربيەسى دەۋگە بولاتىن شىعار. قازىرگى نارىق باۋلىعان جانداردا ونداي باۋىرمالدىق، ونداي جاناشىرلىق، اعايىنگەرشىلدىك  قايدان بولسىن.

سايىن اعا، ءسىزدىڭ «كامەنتوعايىڭىزداعى» مىنا ءبىر ديالوگتا ومىرشەڭدىك دالدىك بار دەر ەدىم. قاتىپ قالعان فوتوسۋرەت ەمەس. ديالوگ پەن حاراكتەر اشۋ، وبراز شىمىلدىعىن تۇرە ءتۇسۋ دەپ وسىندايدى ايتسا كەرەك.

«مەنى كورىپ، ەستيار قىزداردىڭ مىنا قىلىعىنا قىسىلىپ قالعان شەشەسى:

- ءجا، بىلاي تۇر! ءاي، ادەپسىز نەمە...- دەپ ۇرسىپ تاستادى. بەتىن باسىپ ۇيالعان ايكەن تاسىراڭداي جۇگىرىپ سىرتقا شىعىپ كەتتى. كامەن بولسا:

- ۇرىسپاساڭشى بالاعا،  - دەپ قويدى ايەلىنە.

- قويشى ءارى! ەركەلەتكەننىڭ ءجونى دەپ، و نە؟ قىز دەگەنگە ءبىر اۋىق قاتالداۋ بولساڭشى دەپ قانشا ايتتىم، - دەگەن ايەلى بۇرقىلداي ءتۇسىپ.

- ءپالى، شىركىن سوزىڭە بولايىن. ءوزى قىز بولماعانداي سويلەۋىن، - دەپ كامەن دە بەرىسكەن جوق. قىز بالا دەگەن اتا-انانىڭ از كۇندەگى قوناعى ەمەس پە، قايتا ۇلدان گورى سولاردى ەركەلەتكەن ءجون.

- يە، سو بويجەتكەنشە موينىڭا مىنگىزىپ ءجۇر.

- بويجەتكەنى نەسى، ەي!.. ءالى بالا ەمەس پە. وسى سەن، قاتىن، سوڭعى كەزدەردە بالالارعا تىم قاتال بوپ باراسىڭ-اۋ، ءا!

مەنىڭ كوزىمشە داۋلاسقىسى كەلمەدى مە، كىم ءبىلسىن، ايەلى كۇڭكىلدەي سويلەپ، تىسقا شىعىپ كەتتى. كامەن باسىن شايقاي كۇلىپ قويدى.

- ءبىز دە كەيدە ءوستىپ شەكىسىپ قالامىز، - دەدى اقتالا سويلەپ».

كامەننىڭ ءوزىنىڭ، ونىڭ اۋلەتىنىڭ بار بولمىس-ءبىتىمىن، جاراتىلىسىن اڭعارتۋ ءۇشىن وسىدان ارتىق ەكسپرەسسيۆتىك بوياۋدىڭ كەرەگى دە شامالى. باتىرلىق تا، تەكتىلىك تە، اڭعالدىق تا، اسىلدىق تا ءبىر باسىنا سىيعان مىقتى قازاق. جەردىڭ كىندىگى بولا الاتىن قايراتتى قازاعىڭىز – ناق وسى.

كوپتەن بەرى كوكەيىمدە دە، كوڭىلىمدە دە جۇرگەن تۇيتكىل – «جابايى الماداعى» ىرىسبەك پەن اجىبەك وبرازدارى. قاي ساپقا، قاي ساناتقا قوسارىمدى بىلمەي دال بولعان جايىم بار. ەستىلەر سالعان ەسكى جول، كوسەمدەر سالعان قاسقا جولعا تۇسسەم، ءسوزسىز، جاعىمسىز كەيىپكەرلەر جاعىنا ىسىرا سالۋعا ادەن راۋا عوي... بىلاي قاراساڭ، قۇداي سۇيەر قىلىعى جوق جاندار. بىراق كەيىپكەرلەردى اق پەن قاراعا، جاعىمدى، جاعىمسىزعا شارتتى تۇردە جىكتەۋ تارعىل تاعىنىڭ تەرىسىن شەكارالاۋ سەكىلدى ونبەس شارۋا ەمەس پە؟ سونان كەيىن مەنىڭ تيپتىك وبرازدار، تيپتىك حاراكتەرلەر دەگەن قالىپتاسقان ۇعىمدارعا دا كۇمانىم بار.

سولدان وڭعا قاراي: قاليحان ىسقاقوۆ، زەينوللا سەرىكقاليەۆ، اكىم تارازي، سايىن مۇراتبەكوۆ

وسىدان، ۇمىتپاسام، جيىرما-جيىرما بەس جىل بۇرىن سىزگە سارعايعان ءبىر ەسكى سۋرەتتى كورسەتتىم. ۆينوگرادوۆ 88, ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت №1 جاتاقحاناسىنىڭ الدى بولۋ كەرەك. شات-شادىمان، مارە-سارە بوپ وتىرعان ابيتۋريەنتتەر. ءسىز دە بار ەكەنسىز ىشىندە. ول سۋرەتتى ماعان بىرگە جۇمىس ىستەيتىن ۇيعىر كەلىنشەگى بەرگەن ەدى. ءسىز باس شايقاپ وتىردىڭىز دا، نەلەر زامان ءوتتى، بۇلار قازىر قانداي بولدى ەكەن، قارتايعان شىعار ەندى. مەن زاعيپانى وسىنداي ۇلبىرەگەن قىزداردىڭ ەرتەڭىن كورگەننەن كەيىن جازىپ ەدىم دەپ ەدىڭىز. مەنىڭ دە جۇلىم-جۇلىم جۇرەگىم سول مەزەتتە شىم-شىم ەتە قالىپ ەدى-اۋ. قايران دا قايران زامان-اي، ءبىر سۋرەتتەن ەكىنشى بەينەنى شىرامىتقانداي بولام، كەكىلىمنەن سيپاپ، قولتىعىمنان دەمەگەن ءوزىمنىڭ اياۋلى اپكەم راۋزا، قىرعىن سوعىستان  قۇداي قوسقان قوساعى كامەنى ورالماعان ساعيلا جەڭەشەم، ءسۇيىپ قوسىلعان جارى شىعايحاننان ەرتە ايرىلعان ەركە جەڭەشەم ءنۇربانۋ، سۋ سۇراسا ءسۇت بەرگەن، ايران بەرگەن قايران جەڭگەلەرىم كەڭشىلىك پەن ءرازيا – سەندەر مەنىڭ كوكىرەك سارايىمنىڭ ءاماندا تورىندەسىڭدەر... ءيا، «باسىندا  ۇشقارانىڭ» قاي-قايداعى، نە زاماتتاعى قولامتانىڭ وتىن ۇرلەگەن...

باسىندا ۇشقارانىڭ قوس بارابان،

سول جەردەن داريا شالقار سۋ تاراعان.

سۇلۋ قىز، كوركەم جىگىت – ءبارى سوندا،

اپىرماي، نەگە كەلدىم سول ارادان.

«جاسى وندار شاماسىنداعى دوڭگەلەك كوز قارا بالا ونى بىردەڭە دەپ يىعىنان تارتقىلاپ تۇر. «اپا، ءجۇر، كەتەيىك»، - دەيتىن ءتارىزدى. اسەت ەندى بايقادى، زاعيپا جىلاپ وتىر ەكەن».

قايدا سول ۇشقارا، سايىن اعا؟ قايدا سول ءانشى اڭساعان اسەم قاۋىم، سال-سەرى قاۋىم، كەرىم قاۋىم؟ تاپتىڭىز با سول ۇشقارانى، سايىن اعا؟ بۇل فانيدە بار ما ەكەن سونداي ءسانى مەن سالتاناتى جاراسقان، تەكتىلىگى مەن تالىمدىلىگى اسىپ-توگىلگەن جەر؟! الدە ءسىز اڭساعان، ەل-جۇرتتى ەلىكتىرگەن سول جەرۇيىقتى ءبىز ىزدەيىك پە، بىزگە تاستاپ كەتتىڭىز بە قىزىعى مەن قىجىلى تاۋسىلماس سول مەحناتتى؟

كاكەن قامزين، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

Abai.kz