1990-91-جىلدار... جامبىل وبلىستىق تەلەۆيزياسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزىم... 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى تۋرالى دەرەكتى فيلم تۇسىرگىم كەلدى. بىراق، وقيعانىڭ ورنى الماتى قالاسىندا بولعاندىقتان وعان ءبىزدىڭ وبلىستىق تەلەۆيزيانىڭ قانداي قاتىسى بار دەگەن باسشىلىقتىڭ ورىندى سۇراعى تۋدى، وسى كەزدە. قىسقاسى، ءوز ەسەبىمنەن التى ايعا دەمالىس الىپ، دوستارىم سىيلاعان بەينەكامەرا مەن جۇمىستان ء(بىر بوتەلكە بەرىپ ۋاقىتشا) سۇراپ العان جارىق-جابدىعىمەن الماتىعا قاراي تارتتىم.

قالتادا كوك تيىن جوق، قارىزدانىپ-قاۋعالانىپ ءجۇرىپ، التى ايعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە قوماقتى ماتەريال جينادىم. وقيعاعا بەلسەندى قاتىسۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگىمەن كەزدەسكەن سياقتىمىن. وڭاي جۇمىس بولعان جوق.

ادەتتە، اشىق اڭگىمە، اششى سىردىڭ سوڭى اششى سۋ ىشۋمەن اياقتالاتىن. سوعان قاراعاندا، جازىلا باستاعان جان جاراسىنىڭ اۋزىن اشىپ جىبەردىم-اۋ دەيمىن، كەيىپكەرلەرىمنىڭ... ءتۇسىرىلىم بارىسىندا ءبارىن كوردىك... قوناتىن ورىن تاپپاي ابدىراپ قالعان كەز دە بولدى. تالاي-تالاي قارىن اشتى... تۇرمىستىق پروبلەمالار ابدەن قاجىتقاندا بارىنە قول سىلتەپ، جامبىلعا قايتىپ كەتكىم دە كەلدى.

شىعارماشىلىق توپتىڭ مىندەتىن جالعىز اتقارعاندىقتان ۋاقىتتىڭ كوبى ۇساق-تۇيەك ماسەلە شەشۋگە كەتكەنى راس. ايتالىق، ءبىر شەنەۋنىكتى اتالمىش تاقىرىپ بويىنشا سۇحبات بەرۋگە ارەڭ دەگەندە كوندىرەسىڭ... ەرتە تۇرۋعا قانشا تىرىسقانمەن كەزەكتى تۇنگى تۇسىرىلىمنەن سوڭ، تاڭعى جەتىدە ويانا كەتۋ قيىنداۋ سوعادى. قالا شەتىنەن ورتالىققا جەتۋ ءۇشىن تاڭعى جەتى جارىمدا ارتىنىپ-تارتىنىپ ايالداماعا كەلەمىن. اۆتوبۋستىڭ ءىشى تولى جولاۋشى... ءبىر قولىمدا كامەرا سالىنعان دوربا، ەكىنشى قولىمدا جارىق جابدىعى سالىنعان ۇلكەن سومكە. بۇعان قوسا، الگى جارىق پەن كامەراعا قاجەتتى شتاتيۆ قۇرعىرلار بار... جۇرتپەن جاعالاسىپ اۆتوبۋس ەسىگىنە ۇمتىلساڭ، نە ەكى سومكەڭنىڭ ءبىرى، نە بولماسا تەمىر ءشتاتيۆىڭ باسقا بىرەۋدىڭ دەنەسىنە تىرەلىپ، ەسىككە كەپتەلىپ قالاسىڭ. ايعاي-شۋ باستالدى دەي بەر، وندايدا... سوسىن، ءلاجسىز تۇسۋگە تۋرا كەلەدى... كەلەسى اۆتوبۋسقا دا سيماي قالاسىڭ، ودان كەيىنگى كولىككە دە ورىن تابىلا قويمايدى. تاكسيگە مىنەتىن اقشا جوق... قىسقاسى، ۋاعدالاسقان ورنىڭا كەشىگىپ جەتسەڭ، ەندى كۇتىپ وتىرعان دوكەيىڭ قىرسىعىپ قالادى. ال، كوندىرىپ كور، سوسىن... ۋاعدالاسقان ۋاقىتىندا كەلمەيتىن قايداعى ءبىر وبلىستىق تەلەۆيزيانىڭ قىزمەتكەرى ول ءۇشىن كىم، ءتايىرى؟

وكىنىشكە قاراي، جۇيكەنى توزدىرىپ ءجۇرىپ جيناعان ماتەريالدىڭ باسىم بولىگى ەفيرگە وتپەي قالدى... ءوتۋى مۇمكىن ەمەس تە ەدى... بىراق، ءتۇسىرىلىم بارىسىندا وقيعا قاتىسى بار “جاقسى كەيىپكەرلەرمەن” دە، “جاقسى ەمەس كەيىپكەرلەرمەن” دە ارمانسىز سۇحباتتاسا الدىم. باسقاسىن ايتپاعاندا، اتىشۋلى گەنەرال باساروۆتىڭ، “الاڭعا شىققان وڭشەڭ ناركوماندى” ايىپتاعان زيالى حاتىن ۇيىمداستىرۋشى ءۋستينوۆتىڭ، “ىشتەن شىققان شۇبار…” سەكرەتار كاماليدەنوۆتىڭ “جۇرەك جاردى” اڭگىمەلەرىنەن كوپ ماعلۇمات الدىم. بىراق، بۇلاردىڭ ءبارى دەرلىك (بەينەكامەرا الدىندا) سويلەۋدەن باس تارتتى. اسىرەسە، 52 جاسىندا “پەنسياعا شىعىپ ۇلگەرگەن” زاكاش كاماليدەنوۆپەن بولعان اڭگىمە ەرەكشە ەسىمدە قالىپتى.

ادرەسىن قالاي تاپقانىم ەسىمدە جوق، ءبىر كۇنى كەشقۇرىم ول كىسىنى ۇيىنە ىزدەپ باردىم. جامبىل مەن تولەباەۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى ءتورت قاباتتى ۇيدە تۇرادى ەكەن. ەسىگى كودپەن اشىلادى، بوتەن ادامعا جول جوق. سوسىن، تۇرعىننىڭ ءبىرى ىشكە كىرەتىن شىعار دەگەن ۇمىتپەن كۇزدىڭ ىزعارلى سۋىعىندا ءبىر ساعاتتاي سىرتتا دىرىلدەپ تۇردىم. قۇداي جارىلقاپ، پودەزد ەسىگىن اشقان ءبىر كىسىمەن جاعالاسىپ، ىشكە ەندىم. تۇراتىن قاباتىن شامالاپ بىلەتىنمىن. جوبالاپ، وسى پاتەر بولار-اۋ دەپ كنوپكى باستىم. قازاق حالقىنا قارسى "رۋحاني سوعىستىڭ" بەلسەندى ارداگەرى ەسىكتى ءوزى اشتى... امانداسا سالىپ، بۇرىنعى ەسكى تانىسىنداي باستىرمالاتىپ سويلەپ جاتىرمىن. ءوزىمنىڭ “جەلتوقسان” تۋرالى فيلم ءتۇسىرىپ جۇرگەنىمدى، سۇحبات بەرۋشىلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ونىڭ ء“ىشىن كەپتىرىپ” سىباپ جاتقانىن، سوندىقتان، ءبىر جاقتى ايىپتالعانشا كورەرمەنگە بىردەڭە ايتۋى قاجەتتىگىن دۇرىس جەتكىزۋگە تىرىستىم. ول تاپ مۇنداي “ناگلوست” كۇتپەگەن بولۋى كەرەك، بازاردان قايتقان تراكتورشى سەكىلدى ەكى سومكەسىن ارتىنىپ-تارتىنعان بەيتانىس جىگىتتى جەكە پاتەرىنە قالاي كىرگىزگەنىن ءوزى دە بايقامادى. ۇلكەن زالدا ءبىراز ۋاقىت وتىردىق... ءشاي ءىشىلدى مە، جوق پا، ەسىمدە قالماپتى. بۇرىنعى حاتشى كوپ نارسەنىڭ بەتىن اشىپ بەرگەندەي بولدى...

مەن ول جەردە جۋرناليستەن گورى ايىپتاۋشى پروكۋرورعا كوبىرەك ۇقساپ كەتتىم-اۋ دەيمىن...

كىمنىڭ شاڭىراعىندا وتىرعانىمدى دا، الدىمداعى ادامنىڭ ءۇش ارىپكە تىكەلەي قاتىسى بارىن دا ۇمىتىپ كەتتىم. شاماما قاراماي سۇراقتاردى توپەلەپ جاتىرمىن... ول بايعۇس اقتالىپ الەك... شىنىمدى ايتسام، كاماليدەنوۆتىڭ “انتيقازاقتىق” قياناتىن از ەستىگەن جوق ەدىك. سول ءۇشىن ونى جاقسى سىيلاۋشى ەدىم دەپ ايتا المايمىن. بىراق، الگى اڭگىمەدەن كەيىن، ونى كەرىسىنشە اياپ كەتتىم-اۋ دەيمىن. وتىرعان بيشارا، ايتەۋىر... اقتالا بەرەدى، اقتالا بەرەدى... "بىردەڭە" دەپ، ارقامنان قايتا-قايتا قاعىپ قويادى... ازىرگە، ول "بىردەڭەنىڭ" نە ەكەنىن جازا المايمىن، وكىنىشكە قاراي... وبالى نە كەرەك، جەكە وزىمە تالاي قۇپيانىڭ بەتىن اشتى...

وسىنىڭ ءبارىن كامەراعا نەگە ايتپايسىز دەسەم، - ون بەس جىل وتكەن سوڭ، بارلىق شىندىق اشىلادى، سوندا ءبارىن ايتامىن، - دەپ ءبىتىردى اڭگىمەسىن...

سودان بەرى، ون بەس ەمەس، جيىرما ءۇش جىل ءوتىپتى... قانداي شىندىق اشىلدى؟ سودان بەرى، ءتۇرلى باسىلىمداردان جالتارما جاۋاپتى سۇحباتىن وقىعانىم بولماسا، ول كىسىنى كورمەپپىن دە...

ر.S. وتباسىمنان بەزىپ، التى اي بويى باسقا قالادا قاڭعىپ ءجۇرىپ تۇسىرگەن ماتەريالدار نەگىزىندە “جەلتوقسان جاڭعىرىقتارى” اتتى جەتى ءبولىمدى دەرەكتى فيلم جاسادىم. تاعى دا قايتالاپ ايتام، باسىم كوپشىلىگى پايدالانىلماي قالدى. جاساعانىم “شەدەۆر” ەمەس، ارينە... بىراق، سول كەزدەگى جاعدايدا سول كەزدىڭ كورەرمەنى ءۇشىن اسەرلى بولعان سياقتى.

"جاڭعىرىقتاردى" رەسپۋبليكالىق ەفيردەن بىرنەشە رەت قايتالاپ كورسەتتى.
ءوزىم ستسەناريست، ءوزىم رەجيسسەر، ءوزىم وپەراتور، ءوزىم جارىق قويۋشى، ءوزىم جۇرگىزۋشى، ءوزىم مونتاج رەداكتورى، ءوزىم ادمينيستراتور، ءوزىم.... قىسقاسى، ءبارىن ءوزىم جاسادىم. قازىر مۇنداي كولەمدەگى جوبادا ء“بىر قورا ادام” جۇمىس ىستەيدى.

دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋ بارىسىندا كوپ قارىزدانىپ قالعان ەدىم. وبلىستىق تۆ-دان العان قالاماقى ونىڭ “ەكى جۇزدەن ءبىرىن” دە جاپقان جوق. سوسىن، الگى قارىزدى جابۋ ءۇشىن التى اي بويى توي ءتۇسىرىپ ءجۇردىم... مۇنى نەگە جازىپ وتىر دەيسىز بە؟ بىلمەيمىن، ءجاي ەسكە ءتۇسىپ كەتتى...

سەرىك اباس-شاح

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان