ءبىز ابايدى قانشالىق تانىپ ءجۇرمىز؟ شىنىمەن ابايدى تانىپ بولدىق پا؟ ءبىز بىلەتىن اباي مەن ءبىز بىلمەيتىن ابايدىڭ اراسى قانشالىق؟ اباي سەمەيدەگى احمەت ريزا مەدىرەسەدە وقىدى. ول وقۋ ورنى شىعىستانۋ الەمىندە قوماقتى ەڭبەكتەر جازعان شاحاباۋددين باحاۋيددينۇلى ءمارجانيدىڭ (1818-1889) باعىتىن ۇستاندى. جاديشىلەر ءدىن يسلام ىلىمىمەن قاتار ماتەماتيكا، حيميا، جاراتىلىستانۋ، قوعامتانۋ، جاعىرافيا ت.ب دۇنيەلىك بىلىمدەردى يگەرە وتىرىپ، ءدىندى عىلىم دارەجەسىنە كوتەردى، ءسويتىپ اللانىڭ جاسىرىپ قويعان شىندىعىن اقىلمەن تابۋدى ۇسىندى. /1.64-65ب/

اباي ونىمەن توقتاعان جوق، ول اراب، پارسى، وسمانلىنىڭ ەسكىشە تۇركى ءتىلىن جانە ورىس ءتىلىن، قازاقتىڭ ەسكى ءتىلىن مەڭگەرىپ، سونىمەن بىرگە قۇران، سۇننە،ۋسۋل، فيھ، اقيدا بىلىمدەرىن جاقسى ءبىلدى، ءبىلىم ابايدىڭ رۋحىنا سىڭگەن. ايتار ءسوزىن جۇرەكتىڭ سۇزگىسىنەن وتكىزىپ، قاعازعا تۇسىرگەن الەمدىك ۇلى ويشىل.

لياھي ىلىمدەر اۋەلى ادامنىڭ رۋحىنا سىڭەدى، سوسىن بارىپ ول تاندە (بويىندا) كورىنىس بەرەدى. (قازاقتىڭ يسلامى وسىلاي قالىپتاسقان بولاتىن، كەيىن وكىنىشكە وراي السىرەدى). اۋزىندا قانشا جەردەن ءىلىمى بولىپ، ءىس-ارەكەتىندە يماندىلىق، مادەنيەتتىلىك، ىزەتتىلىك، ۇيات، نامىس، جاۋاپكەرشىلىك ت.ب قۇندىلىقتار بولماسا، ونى كىم دەيمىز؟ دەمەك ءبىلىم ادام بويىندا كورىنۋى  كەرەك، سوندا عانا ول شىنايى ءبىلىمدى بولادى.

پايعامبارىمىز تۋرالى سۇراعادا ايشا (ر.ا) انامىز، اللا ەلشىسىنىڭ مىنەزى، ءىس-ارەكەتى قۇران دەمەپ پە ەدى؟ ابايدى باسقانىڭ ايتقانى ەمەس، ءوزىنىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىنە زەر سالىپ، شامامىز كەلگەنشە زەردەلسەك. ابايدىڭ №7, №17,№19, №25, №31, №32, №43-ءشى قارا سوزدەرىندە جاس ۇرپاقتى، جالپى قازاقتى عىلىم-بىلىمگە شاقىرادى، سونىڭ جولىن ۇيرەتەدى. بۇل ابايدىڭ اعارتۋشىلىق، ويشىلدىق قىرى، ول ءوز الدىنا ۇلكەن اڭگىمە.

كوركەم شىعارماداعى ابايدىڭ نەگىزىندە حالىقتىڭ تۇسىنىگى قالىپتاسقانى شىندىق. “اباي جولى” رومانىنداعى اباي ءبىر رەت تە ناماز وقىمايدى، ءبىز سوعان قاراپ اباي ناماز وقىمادى دەيتىندەر بار، ءسوزىمىزدىڭ دالەلدى بولۋى ءۇشىن “اباي جولى” رومان-ەپوپەياسىنان ءۇزىندى كەلتىرەيىك:

“اباي: -ە، نەمەنە، بۇل نە بار موللا-قوجاڭ جينالىپ، مەنى مەكەگە جىبەرگەلى جاتىرسىڭدار ما؟ الدە “باسى نامازعا تيگەن جوق ەدى، قۇداي جولىنا سالايىق، ساۋاپ الايىق” دەپ جۇرسىڭدەر مە؟ - دەدى”./№4 توم، 321 بەت./

ال ابايدىڭ №12, №13, №16, №27, №28, №34,№35, №38, №45-ءشى قارا ءسوزىنىڭ بارلىعى ونىڭ نامازدا تەرەڭ ويعا شومىپ، اللاعا جاقىن بولعانىنىڭ  ايعاعى. ونى تەك كوكىرەك كوزى اشىلعاندار سەزەدى. ءبىز تاعى دا رومانعا كەزەك بەرسەك: “ال دارمەن مەن ماعاش، كاكىتايلار وزدەرى سۇيسىنگەن ويلارىن اشا الماسا دا، اباي ايتقان جايلارعا سونشالىق ىنتىعا قىزىعىپ تىڭدايدى. اباي ءالى سويلەپ وتىر.

-حاتتا، ول فيلوسوف قۇران ىشىندە ادام يلانعىسىز ەرتەگىلەر دە بار، عىلىم، فاراسات بىلگەن ساۋ اقىلدى ادامدار يلانبايتىن “جىن، سيقىر” سياقتىلارعا بالاشا يلانۋ دا بار دەيدى. ەسكە الىڭىزدارشى؟ “الەم تاراكايفا فاععالا راببۋكا بي اسحابيل فيل” دەگەن ايات قانداي ەدى؟ ياعني، ء“تاڭىرى يەگە كۇفىرلىك كەلتىرگەندىكتەن فيل قاۋىمىنا قارسى، عاجايىپ قۇستار كەلىپ، ءار ادامنىڭ بالاسىنا ءتاڭىرىنىڭ قاھار تاستارىن تاستاپ ولتىرگەنى كانى!” دەيدى عوي قۇراندا. وسىعان قالاي ليانۋعا بولادى؟ ياكي، جانە دە كۇندەگى بەس ۋاقىت نامازدا، مىنا كوكباي وقىپ جۇرەتىن قۇران دۇعالىعى بار. “قۇل اعۋزى بيراببيل فالاق ءميناشارريما حالاقا، ءۋامينشاري ءناففاساتي فيل عۋقاد” دەيدى. ياعني، “راببىڭنان ساقتا” دەپ سۇرا، سيقىرشى كەمپىردىڭ شۇبىرەككە ءتۇيىپ، ءافسۋن وقىپ سيقىرلاپ تاستايتىن پالەكەتىنەن ساقتا دەپ تىلە!” دەيدى. بۇل فيلوسوف ايتقانداي، ءوزىمىز وسى كۇندە يلانبايتىن، باقسى-قۇشناشتىڭ ساندىراعىنا يلانعاندىقتى كورسەتەدى ەمەس پە؟ مىنە،“حاقيكات” دەپ جۇرگەنىمىزدىڭ كەيبىرى بارا-بارا وسىلاي ويلاي بەرسەك، سيىرقۇيىمشاقتاپ بارىپ، الدەنە بوپ كەتەتىنى دە بار!-دەپ كۇلىپ توقتادى.

جاس دوستارىنىڭ كوبى ابايمەن قوسا كۇلدى، كوكباي بۇدان ارىعا شىداي الماي، تىسقا قاراي تارتتى. /№3 توم.30-31بەتتەر./

ارينە، ءبىز قازاقتىڭ دارا تالانتتى جازۋشىسىن جامانداۋدان اۋلاقپىز، وعان زامان كىنالى، ول زاماندا “ساپتاياقپەن اس ءىشىپ، سابىنا قاراۋىل قويعان” كەر زامانداعى تۋىندى ەكەنى بارشاعا ايان. ءبىزدىڭ ويىمىز ابايدىڭ اكەسى قۇنانبايدى قايتا تانىعانىمىز سياقتى ابايدى قايتا تانىساق.

ءبىز ابايدى تانۋ ءۇشىن الىسقا بارماي-اق، اباي اتامىزدىڭ №38 قارا ءسوزىن بىرگە تالداپ كورسەك:

“ەي، جۇرەگىمنىڭ قۋاتى، پەرزەنتتەرىم!” -, دەپ اباي اتامىز ءسوزىن ساباقتايدى: “اۋەلى ادام ءبىر نارسەنى جاقسى كورۋى كەرەك، جاقسى كورۋ ءۇشىن ادامدا ادامگەرشىلىك، اقىل، عىلىم بولۋى شارت. ال بۇلارعا جەتۋ ءۇشىن ادام بويىندا جاقسى قاسيەتتەرمەن بىرگە دەنى ساۋ بولۋ. بۇعان تاعى ورتانىڭ(وت باسى، قوعام، دوس) اسەرىن قوسادى. ادامنىڭ عىلىم-بىلىمگە ماحابباتى ويانسا، سول ادام بولادى، سودان سوڭ اللانى تانيدى، ءوزىن تانيدى، اينالاسىن تانيدى، جاقسى مەن جاماندى اجىراتادى. اۋەلى بالانى باستان دۇرىس تاربيەلەۋ كەرەك، بولماسا ول بالا جارىم ادامعا، جارىم مۇسىلمانعا اينالادى. ونداي بالادان كەمەل ادام شىقپايدى. اللا حاقيقات، وعان تەك ادام شىنايلىقپەن جاقىندايدى. ادام عىلىمى-ءبىلىمى ارقىلى ءار نارسەنىڭ ىشكى سىرىن بىلۋگە، حاقيقاتقا، شىندىققا ۇمتىلۋى كەرەك. عىلىم اللانىڭ ءبىر سيپاتى ايتسە عالىم ادام اللاعا عاشىق بولۋى كەرەك، شىنايى عىلىمدى ىزدەگەن ادام دۇنيە-مۇلىك، مانساپتان، اقشادان بويىن اۋلاق ۇستاي الادى، سوندا عانا ول شىن عالىمعا اينالادى. ەگەر عالىم اتاق-ابىروي، مال تاپپاق بولسا، ونىڭ عىلىمى شالا، ادامگەرشىلىگى دە جوق بولادى. ادامدى اتاق پەن ابىروي، مال ءوزى ىزدەپ تاپسا، وندا ول ادامدىعىنا زيان ەمەس. “اللانى ءسۇيىپ، شىندىقتى بىلمەك بولساڭ جاقسىلاپ تىڭدا”،- دەپ اباي اتامىز ءسوزىن جاڭارتا جالعايدى. “يمان - دەگەنىمىز تەك سەنىم عانا ەمەس دەپ يماننىڭ العاشقى ءۇش شارتىن  ەسكە سالادى، سەن يمان كەلتىرسەڭ ءوزىڭ ءۇشىن كەلتىرەسىڭ، يمان كەلتىرمەسەڭ دە اللا تاعالادا ەشبىر كەمشىلىك جوق. اللا بىزگە مۇقتاج ەمەس، ءبىز اللاعا مۇقتاجبىز. ءوزىڭدى اللانىڭ قۇلى دەپ ءبىلىپ، سول جولدا ءجۇر.

ءسىز اللانىڭ ۇلى ەسىمدەرى مەن سيپاتتارىنا يمان كەلتىرەسىز، ونىڭ ء“تىرى، عىلىم، قۇدىرەت، كورۋشى، ءبىلۋشى، قالاۋشى، سويلەۋشى، بولدىرۋشى” /2./ سيپاتتارى بار، اللا ءبىزدى ءوزىنىڭ وسى سەگىز سيپاتىمەن جاراتقان، وندا ءبىز اللادان بەت بۇرىپ باسقا قانداي جولدى تاڭدايمىز، قانداي مۇسىلمان بولامىز؟ جاراتۋشىنىڭ كوركەم ەسىمدەرىن جاقسىلاپ ماعىناسىن بىلمەسەك، اللانى دۇرىس تاني المايمىز. ارينە، اللانى ءبىز ازداپ بىلسەك تە جەتىپ جاتىر، اللانى تولىق تانۋ، تۇگەلىمەن ءبىلۋ ەش مۇمكىن ەمەس، اللانىڭ زاتى تۇرماق، حيكىمەتىنە ەشبىر عالىم-عۇلامانىڭ اقىلى جەتپەيدى. اللا تاعالا ولشەۋسىز، ءبىزدىڭ اقىلىمىز ولشەۋلى، ايتسە ولشەۋلى مەن ولشەۋسىزدى قايتىپ ولشەيمىز؟ كىتاپتاردا اللا تاعالانىڭ ءبىز بىلەتىن سەگىز سيپاتى مەن توقسان توعىز ءتۇرلى كوركەم ەسىمدەرى ايتىلادى، ال ءبىز بىلمەيتىن اللا تاعالانىڭ سانسىز ەسىمدەرى بار، عالامنىڭ ىشىندە عالامدار بار شىعار. ءىسىن كوردە ىستەۋشىنى تانى.“اللانىڭ “كورۋشى، ءبىلۋشى، قالاۋشى، سويلەۋشى، بولدىرۋشى” سيپاتتارى ءوزىنىڭ “عىلىم مەن قۇدىرەت” سيپاتىن بىزگە اشىقتاپ تۇسىندىرەدى، سەن اسپانعا قارا، جەرگە قارا، ورتاسىنداعىلارعا قارا، ونىڭ جاراتقان ءاربىر زاتى حيكمەتپەن، شەبەر ورنالاستىرلىعان، وعان ءسىز بەن ءبىزدىڭ اقىلىمىز جەتپەيدى. ادامعا اللا تاعالا اقىل، قايرات، كۇش بەرىپ، وزىنە بويسۇنۋدى بۇيىردى. بولماسا اداسادى. اللانىڭ راقىمان(راقىمدى), راحيم(قايىرىمدى),عافۋر(كەشىرىمدى),ۋادۋد(اقپەيىل), حافيز(ساقتاۋشى),

ساتتار(ايىپتى جابۋشى), راززاق(رىزدىق بەرۋشى), نافيع(ناپاقا بەرۋشى), ۋاكيل(قورعاشى), ءلاتيف(ىلتيپاتتى) /2./ ەسىمدەرىن ۇلىقتاپ اللا تاعالنىڭ بۇل عالامدى اقىل جەتپەيتىن ەتىپ جاراتقان. مىسالعا: جانسىز زاتتاردان(سۋدان، شوپتەن) پايدا الاتىن تىرشىلىك يەسى ەتىپ حايۋاندى جاراتتى، ال ادامعا سول حايۋاندى باقتىرىپ، ودان العان پايداسىن (ونى جەۋدى، ءمىنۋدى) حيامەتتە سۇرالمايتىن ەتىپ جاراتتى. ادام بالاسى باسقا ۇلكەندى-كىشلى ىستەرى ءۇشىن ماقشاردا جاۋاپ بەرەدى، ونىڭ ءوزى اللانىڭ ءبىزدى جاقسى كورگەندىگى، ادىلدىگى. اللا تاعالانىڭ ادامدى ەرەكشە ىلىمىمەن جاراتقان، ادام دەنە بىتىمىنە ءبىر-بىرلەپ زەر سالا قارايدى، دەنە مۇشەلەرىمىزدىڭ سونشاما ۇيلەسىممەن، كەمەل جاراتىلعانىنا تاڭعالادى. جارتۋشىنىڭ ادامعا بەرگەن نىعمەتتەرىن ساناپ تاۋسا المايسىڭ، جەر بەتىنە اللا تاعالا ادام ءۇشىن قيساپسىز داستارحان جايىپ قويعان، ولار ەش تاۋسىلمايدى، جەردىڭ بەتىندە ادامنىڭ مەنىكى دەيتىن ەشتەڭەسى جوق ءبارى اللانىكى. ال عىلىمدى مەڭگەرىپ، ونەر تاپساڭ، جاڭالىق اشساڭ تاعى سول اللانىڭ بەرگەن اقىلىمەن، دەنساۋلىعىمەن، كۇشىمەن تاپتىڭ. “اللا ءبىزدى جاقسى كورگەن سوڭ وسىنىڭ ءبارىن بەردى، ءبىز دە اللانى جاقسى كورۋىمىز، قۇلشىلىق جاساۋمىز پارىز”،- دەيدى حاكىم اباي. تاعى ءبىر تىڭ تاقىرىپتى اباي اتامىز بىلاي باستايدى: “اللا تاعالانىڭ پەندەلەرىنە سالعان جولى قانداي؟ ونى كوبى بىلمەيدى. اللا تاعالا ادامعا تەرەڭ ويلان دەيدى. “ەگەر سەن اللانى سۇيسەڭ، ول دا سەنى سۇيەدى. ادامدارعا جاقسىلىق جاسا، ويتكەنى اللا جاقسىلىق جاساۋشىنى جاقسى كورەدى. اللاعا يمان كەلتىرىپ، جاقسى ىستەر ىستەيتىن ادام جاناتقا بارادى. كىمنىڭ ۇياتى جوق بولسا، ونىڭ يمانى جوق. كىم ادىلەتسىز بولسا، سول يمانسىز”- دەگەن ايات-حاديستەرمەن باستاپ، قۇراننىڭ ءىشى تولعان ىزگىلىك، ادامدى تەك جالاڭ يمان قۇتقارمايدى، سول يمانىڭ ءون بويىڭنان كورىنسىن،- دەيدى عۇلاما. ادام ءار كەز اللاعا شۇكىرىن، راقمەتىن ايتسا، وندا ول جاقسى ادام، سودان ونىڭ يمان كۇشەيەدى. سەن ءاۋ باستا تالاپتانىپ مۇسىلمان بولاسىڭ، سودان سوڭ ادام بولاسىڭ، سولاي شىنشىل، ىزىگىلىك جولىنداعى دانالىقا تالپىناسىڭ.

اللا و باستان ادامدى عىلىمعا قۇشتار، راقىمدى، ادىلەتتى ەتىپ جاراتقان، ال ەندى وسى قاسيەتتەردى ارى قاراي دامىتۋ نە ءسوندىرۋ ءار ادامنىڭ ءوز ءىسى. وسى  قاسيەتتەردى كەمەلىنە جەتكىزگەننىڭ ەڭ مىقتىسى پايعامبار، سودان سوڭ اۋليە، ودان سوڭ حاكىم، ەڭ سوڭعىسى تولىق مۇسىلمان”،- دەپ توپشىلايدى دانا اباي. “پايعامبار مەن اۋليەلەرنىڭ جۇرەك كوزى اشىلعان اللانىڭ شىنايى قۇلدارى، ولار اللاعا شىن عاشىق بولعاندار-دۇنيەدە تەك اقرەتىن ويلاعاندار. ال حاكىمدەر بولسا، دۇنيەلىك ىستەردى اقرەتتىك ىسكە اينالدىرعاندار، ءبارى ءبىر اللانى ۇلىقتايدى. ولاردا ءناپسى دەگەن بولمايدى. ادام پەندەسىنىڭ ەڭ سوڭعى رۋحاني بيىك دارەجەسى اۋليەلىك دەپ باعامداساق، اۋليەنىڭ ءبارى دۇنيەنى تاركى ەتتى دەسەك، سوندا مالدى كىم باعادى، دۇشپاندى كىم توقتاتادى، كيىمدى كىم توقيدى، استىقتى كىم ەگەدى، اللانىڭ پەندەلەرى ءۇشىن جاراتقان قازىنالارىن كىم جينايدى؟”- دەپ شەكتەن شىقپاۋدى ايتادى. “ارينە، كۇنادان تيىلعان تۇردە حارام، ماكرۋھ جەمەي، تازا دۇنيە تاپ، اللاعا شۇكىر ەت”-, دەپ ءسوزىن تۇيەدى اباي. “اللاعا بايلان دا حارەكەت ەت، سەبەبىن جاسا، سوندا ەلگە جەم بولمايسىڭ”. “ەندى نە مۇسىلمان ەمەس، نە كاپىر ەمەس ورتا جولدا جۇرسەڭ، سول جامان”،- دەپ جيىركەنەدى. “اۋليەلەردىڭ بارلىعىن دۇنيەدەن بەزگەن دەپ ايتا المايمىز، ناعىز اۋليە، ول دۇنيەنى قولىندا ۇستاپ تۇرسا دا، جۇرەگى تەك اللا دەپ سوعادى”. سىرتى حالىقپەن، ءىشى حاقپەن بولعاندار ناعىز كەمەل ادامدار. ادامدى بۇزاتىن نارسە، ول - اداسۋشىلىق، بىلىمسىزدىك، ناداندىق، جات توپتىڭ ارتىنان كەتۋ سولاي تاريحقا كىرۋ. ءبىلىم سىرتقى جانە ىشكى ءبىلىم بولىپ بولىنەدى. سىرتقى ءبىلىمدى ۇستانعاندار تەك اقىلىمەن جۇمىس جاسايدى، ولار عالىم اتانادى، ءاربىر عالىم حاكىم ەمەس، ال ءاربىر حاكىم ول عالىم. حاكىمدەر تەك ءوز رۋحىن، جۇرەگىن تىڭدايدى، ولاردىڭ اقىلى سوعان باعىنادى، ولار اداسپايدى.

يمان ەكى ءتۇرلى بولادى، ءبىرى بىرەۋگە ەرىپ، ۋاعىز تىڭداپ، كىتاپ وقىپ جەتكەن ناقىلي يمان بولسا، ەندى ءبىرى، ول حاكىمدەردىڭ يمانى، ول (ياقين), شىنايى تەرەڭ ويمەن، جۇرەكتىڭ كوزىمەن ءوزى حاقتى تانىعان عاقلي يمان. ادامنىڭ جاقسىسى ادامعا پايدا كەلتىرگەن ادام” دەپ پايعامبارىمىزدىڭ حاديسىمەن ءسوزىن تۇزدىقتاعان اباي، “ زامان وزگەرەدى، بىراق قاعيدالار وزگەرەمەيدى. مەنىڭ زامانىمنىڭ مولدالارى حاكىمدەرگە دۇشپان”،“ مولدالار ءبىلىمسىز، ولار اراب، پارسىدان ازداپ ءتىل سىندىرسا، سوسىن ءبىرلى جارىم، بولىمسىز ءسوز جاتتاپ، شالا بىلگەنىنە ءماز بولىپ، ەلگە پايداسى تيمەك تۇرماق، ەلدى شاتاستىرىپ بىتىرەدى”،- دەپ اشىنادى. “ولاردىڭ ءبىلىمى تەك ءبىردى-ەكىلى، اۋزىندا عانا، رۋحىنا ءبىلىم سىڭبەگەن، ناعىز بۇزىقتار سول. ولار شىن سوزگە ور قازادى، ال شىن ءسوز ول اللانكى، ولار سوندا كىمدەر؟”،- دەپ ءسوزىن ساباقتايدى. “تۇركيادا ەسكى فورماتتاعى مەدرەسەلەر زامانعا قاراي جاڭارتىلىپ، اسكەري مەكتەپ، ءتۇرلى دۇنيەلىك بىلىمدەر قوسا وقىلاتىن مەكەتەپ بولعان. ال مىنا مولدالار سول باياعى ەسكى مەدرەسەدە وقىعان، ولار عىلىمدى پايداسىز كورەدى، بۇگىنگى تىرشىلىك دۇنيەسىندە نادان، ەسسىزگە اينالادى، نە ولاردىڭ تىرلىككە بەيىمى جوق، سولاي ولار ەل الداۋدان باسقاعا جارامايدى، ولاردىڭ ءبىلىمى شىنايى بولماعاسىن، جۇرەكتەن شىقپايدى، ونداي ءبىلىمنىڭ ادامعا ەش پايداسى بولمايدى. ولاردىڭ اقىلىن جونگە سالاتىن اللانىڭ نۇرى جۇرەگىندە جوق، ەندى تىرشىلىككە بەيىمى بولماعاسىن، كەدەي بولادى، سولاي جوقشىلىق ادامدى حايۋانداندىرىپ جىبەرەدى”،- دەپ ءسوزىن تۇيىندەيدى ويشىل اباي. دۇنيە عىلىمىن بىلمەۋ ول زياندى، ول قۇراندا سوگىلگەن. ء“بىز ارينە عىلىمدى مالعا سات دەمەيمىز، عىلىم ارقىلى ونەر تاۋىپ، كاسىپتەن، سوندا مال ءوزى ىزدەيدى”،- دەيدى. بىراق ءبىزدىڭ ونەرىمىز شاريعاتتىڭ زاڭىنا سايكەس بولسىن، ءار كەز اللانىڭ كورىپ تۇرعانىن سەزىنە ءبىلۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە ءوز زامانىنىڭ يشاندارىن سىنايدى، ولاردىڭ بىلىمسىزدىگىن العا تارتادى، سولاي وزدەرىنشە تاريحات قالىپتاستىرعانىنا جانى اشيدى. ولاردىڭ تەك ەل الداپ جۇرگەنىنە وكىنەدى. اللا جولى شەكسىز، ونىڭ ەشكىم تۇبىنە جەتپەيدى، كىمدە-كىم سول جولعا ءجۇرۋدى وزىنە شارت ەتسە، ول تازا مۇسىلمان، تولىق ادام دەلىنەدى. دۇنيە قۋساڭ ءوز پايداڭا، ەگەر سول دۇنيەڭمەن، اقىلىڭمەن ادامعا كومەك بەرسەڭ، پەندەگە جاقسىلىق جاساۋ ماقساتىندا بولساڭ ول قۇداي جولى. وكىنىشە وراي، كوپ ادامنىڭ ماقساتى باسقا، تەك ءوزىن ويلايدى، ولار ساندەنە كيىنىپ، قۇر ماقتانادى، ودان نە شىقتى؟ ماقتانشاق ادام ول ءىشىتار، كۇنشىل بولادى. اللا تاعالا سەنىڭ سىرتىڭا قارامايدى، جۇرەگىڭە قارايدى، ەگەر ادام جامانشىلىقتىڭ اراسىنا ءجۇرىپ ءوزىن تازا ۇستاي السا ول ادام، ال ەگەر ءوزىن باسقالاردان ارتىق ساناسا وندا ونىڭ قۇرىعانى، ال ەندى ەلگە قاستىق جاساۋ، باسقالاردى قورلاۋ ول ناعىز حايۋاندىق. بارلىق ادام بالاسىن قور قىلاتىن ءۇش نارسە: ناداندىق(حايۋاندىق), ەرىنشەكتىك(جىگەرسىزدىك، ۇياتسىزدىق، كەدەيلىك), زالىمدىق(جىرتقىش حايۋاندىق). قۇداي تاعالا بارلىق نارسەنى سەبەپسىز جاراتپادى، ءارى ونىڭ ءبارىن ءبىر حيكمەتپەن جاراتتى، دەمەك، ناداندىقتان قۇتىلۋعا تالاپتانۋدى، تالاپتانۋعا نيەت ەتۋدى سەبەپ ەتتى.  ادام ءبىلىمى ارقىلى تۋرا جولعا تۇسەدى، مىنە وسىلاي ءبارىن اللا ءبىر-بىرىنە بايلاعان، ءبىز سونى تۇسىنسەك. ال ءسىز ناماز وقۋعا نيەت ەتتىڭىز، بۇل ءسىزدىڭ ىشكى يمانىڭىزدان، ونىڭ سىرتقى كورىنىسى تولىق دارەت الۋ، نامازعا تۇرۋ، ال ەندى ءسىز نامازدا اللانى كورىپ تۇرمىن، نە اللا مەنى كورىپ تۇر دەپ سەزىنە الساڭ ول سەنىڭ ىشكى يمانىڭنان. “ەگەر كۇزەتشى تەك وياۋ تۇرمىن دەپ كۇزەتىپ تۇرعان نارسەسىن بىلمەسە، ونىڭ نەسى كۇزەت؟”،- دەپ مىسال بەرەدى. ءسوز سوڭىندا اباي اتامىز دارەتتەن باستاپ، نامىزدىڭ ءىشى مەن سىرتىنا وتە جىڭىشكەلىكپەن توقتالادى. نامازداعى ءبىرىنشى ساجدە ول سەنىڭ جەردەن جارالعانڭدى راستاۋىڭ، ەكىنشى ساجدە سول قارا جەرگە قايتاتىنىڭا ماقۇلدىق تانىتقانىڭ، ال ورتاداعى باس كوتەرگەنىڭ سەنىڭ قايتا ءتىرىلىپ سۇراققا جاۋاپ بەرەتىنىڭدى قوستاعانىڭ. “وسى سوزدەردەن عيبارات الدىڭىز با؟”،- دەپ سۇراق بەرە ءسوزىن تامامدايدى./3./

ال اباي اتامىزدىڭ قالعان 30 ءسوزى دەرلىك، قازاق پسيحولوگياسى مەن قوعامىنداعى كەمشىلىكتەردى سارالاي تالدايدى جانە ونى شەشۋدىڭ جولىن يسلامدىق قۇندىلىقتاردى “تەز” ەتىپ سوعان سالىپ تۇزەۋگە شاقىرادى.

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. قىدىربەك القوجاەۆ “اباي ەستەتيكاسى جانە يسلام” ان-ارىس باسپاسى، الماتى 2007جىل
2. سادۋاقاس ەرماتۇلى ەرماتوۆ (ورىس تىلىنەن اۋدارعان) “اللانىڭ 99 عاجايى ەسىمى” مەرەي باسپاسى، الماتى، 2006 جىل
3. اكبار ماجيت، سۋ جوۋ شويڭ “اباي اقىليالارى” قحر ۇلتتار باسپاسى، بەيجىڭ.1995 جىل
4. مۇحتار اۋەزوۆ “اباي جولى” №3,4 توم، جازۋشى باسپاسى، الماتى 2013جىل

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz