قانداستارعا جاسالعان قياناتتاردى حالىقارالىق ۇيىمدارعا جەتكىزە الماي وتىرمىز
سوڭعى كەزدەرى قىتايداعى قازاقتاردىڭ قىسىم كورىپ جاتقانى تۋرالى باق بەتتەرىندە ءجيى جازىلا باستاعانىمەن، ەلىمىزدىڭ قۇزىرلى ورىندارىندا قۋزاۋ سالعانىمەن، قانداستارىمىزدىڭ قال-احۋالدارى وڭالا قويعان جوق. قىسىم كۇننەن كۇنگە ارتىپ كەلە جاتقانى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. وسى تۇرعىدا قانداستاردى قىتاي بيلىگىنىڭ تارتقىزىپ وتىرعان تاۋقىمەتىنەن ارىلتۋدىڭ جولى قالاي؟ قىتايدا جاتقان ەكى ميلليونعا تارتا قازاقتىڭ قۇقىعىن قالاي قورعاۋ كەرەك؟ مىنە وسى ماقساتتا ءبىز قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا سول قازاقتاردىڭ جاعدايى تۋرالى العاش بولىپ جەتكىزگەن، گەرمانيادا تۇراتىن قانداسىمىز ءومىرحان التىنمەن سۇحباتتاسۋدى ءجون كوردىك.
- ءومىرحان اعا، سۇراقتى بىردەن باستاساق. شەتەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاق وكىلى رەتىندە قازاقستانعا دەگەن كوزقاراسىڭىز قالاي؟
ەڭ الدىمەن كۇللى قازاق بالاسىن قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ الدا كەلە جاتقان 26 جىلىدىعىمەن، شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! ءبىز بارىنەن دە بۇرىن قازاقستان دەيتىن تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ، اتامەكەنىمىزدىڭ بولعانىنا اللاعا سانسىز شۇكىرشىلىك ەتەمىز. قازاقستان – الەمدە تارىداي شاشىراعان قازاقتاردىڭ ارقا سۇيەر تاۋى، ماقتانىشى، قۋانىشى. اتا-بابامىز عاسىرلار بويى اڭساعان قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 26 جىلىن تويلاعالى جاتىرمىز. اتام قازاق ايتپاقشى «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا» دەگەندەي، اللا قالاسا قازاقتاردىڭ اۋىزبىرشىلىگى، بىرلىك-بەرەكەسى مىقتى بولسا الدا بۇدان دا زور تالاي بەلەستەردى الارى ءسوزسىز.
- ەۆرەيدىڭ ءيزرايلى، ورىستىڭ رەسەيى، نەمىستىڭ گەرمانياسى دەگەن سەكىلدى ءار ۇلتتىڭ ارتىندا تىرەك بولعان ۇلكەن ەلدەر تۇر. سول سەكىلدى سىزدەرگە قازاقستان قانشالىقتى تىرەك بولا الادى؟
ءدال قازىرگى تۇرعىدان قازاقستاندى يزرايلمەن، رەسەي نەمەسە گەرمانيامەن سالىستىرۋعا بولمايدى. 26 جىل دەگەن ادام ءومىرى تۇرعىسىنان العاندا كوپ ۋاقىت. ال، تولىققاندى ۇلتتىق ءبىر مەملەكەتتىك قالىپتاسۋى بارىسىندا بۇل وتە قىسقا ءبىر زامان. قازاقستان، شىنىن ايتقاندا، ساياسي تۇرعىدا تاۋەلسىز بولعانىمەن، ءتىل، ەكونوميكا، قورعانىس سالالاردا تولىقتاي تاۋەلسىز ەل بولۋى ءۇشىن قازاقتاردىڭ بىرلىكتە ءالى دە ءبىراز كۇش جۇمساۋى كەرەك. بىراق-تا، سوعان قاراماستان، جاس قازاقستان – قازاق ەلى شەت ەلدەردەگى قانداستارى ءۇشىن قازىرگە دەيىنگى ءىس-ارەكەتتەرىمەن، ادال نيەتىمەن بولاشاقتا شەت جۇرتتاعى قانداستارىنا قانشالىقتى قورعان بولاتىنىن كورسەتتى. ارينە، بۇل ماسەلەدە كەمشىلىكتەر جوق ەمەس، بارلىعىمىز ءبىر بولىپ، ۇلتتىق ماسەلەنى اقىلداسىپ، جۇمىلا وتىرىپ ارەكەت ەتسەك، ورنى تولمايتىن كەمشىلىك بولماس.
- سىزدەر كەشەگى كونە قىتايدىڭ زوبالاڭىنان تەنتىرەپ كەتكەن حالىقتىڭ ۇرپاعىسىزدار. ال، بۇگىنگى جاڭا قىتايدىڭ سول جەردەگى قانداستارعا جاساپ وتىرعان جات پيعىلىنا قالاي قارايسىز؟
وزدەرىڭىز ايتقانداي، وتارشىل قىتايدىڭ بۇرىنعى كەزدەردە دە قازاقتارعا قانشاما قيانات جاساپ، تاريحي وتاندارىنان بوسىپ كەتۋگە ءماجبۇر ەتكەنى تاريح بەتتەرىندە تۇر. ول بارشاعا ايان. ال ءدال قازىرگى مىنا زاماندا قىتايلاردىڭ قول استىنداعى قانداستارىمىزعا قاراتا جاساپ وتىرعان قىسىم قۋدالاۋ ارەكەتتەرى، زۇلىمدىقتارى، اسىرەسە وركەنيەتتى، مادەنيەتى مەن دەموكراتياسى دامىعان باتىس ەلدەرىنەن قاراعاندا بارىپ تۇرعان دورەكىلىك، جابايىلىق، ادىلەتسىزدىك بولماق. قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ىستەپ وتىرعاندارى ەڭ الدىمەن ادامگەرشىلىككە، سودان كەيىن ءوزىنىڭ زاڭدارىنا، حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىنا قاراما-قايشى ءىس-ارەكەتتەر، قىلمىستار. انىعىن ايتقاندا، قىتاي ۇكىمەتى "كۇش مەندە، اكشا مەندە ال قايتەسىڭ" دەپ، ءوز تەرريتورياسىنداعى از ۇلتتاردى تەز ارادا اسسيميلياتسيالاپ، قورقىتىپ، ۇركىتىپ، زورلىق-زومبىلىقپەن جوق ەتۋدىڭ شارالارىن ىسكە اسىرۋدا.
- “الەمدەگى بار قازاقتىڭ جالعىز وتانى - قازاقستان”. قازاق ەلى وسى قانداستارىمىزدىڭ تاعدىرىنا نەگە ارالاسا الماي وتىر؟
قازاقستان ۇكىمەتى باسقا ماسەلەلەردە بولعانىنداي، بۇل ماسەلەگە دە قولىنان كەلگەنىنشە ارالاسىپ كەلەدى. قازاقستان ۇكىمەتىنەن اللا رازى بولسىن، اسىرەسە استانادا وتكەن قازاقتاردىڭ 5-ءشى كۇرلىتايىنان كەيىن، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيستىرلىگى بۇل ماسەلەگە ديپلوماتيالىق سالادا كۇش جۇمساپ كەلەدى. مينيستىرلىك قىزمەتكەرلەرى، جاقىن ارادا وزدەرى دە مالىمدەگەندەي، الدىن الا ماعان دا حابارلاسىپ، قولداعى دالەلدەردى، فاكتىلەردى العا تارتىپ قىتاي ۇكىمەتىنەن قىسىمعا تاپ بولىپ وتىرعان سونداعى قانداستارىمىز تۋرالى مالىمەتتەر تالاپ ەتىلگەنىن حابارلادى. ال بايرعى اتامەكەنىندە قىتاي ۇكىمەتىنىڭ زورلىق-زومبىلىعىنا تاپ بولىپ وتىرعان قانداستاردى قورعاۋدى تەك قانا ءالى بۋىنى قاتپاعان جاس قازاقستان مەملەكەتىنىڭ رەسمي قىزمەتكەرلەرىنە جۇكتەپ قويۋ، جالپى قازاقتار بولىپ تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىنا، ۇلتتىق كاۋىپسىزدىگىنە جاساعان قياناتىمىز بولادى. بۇل تەك قىتاي قولى استىنداعى قانداستاردىڭ ەمەس، بۇكىل قازاقتىڭ ورتاق قاسىرەتى. ۇلتتىق ماسەلەدە سەن-مەن دەمەي، بىرىگىپ ارەكەت ەتىپ، جاۋلارعا قارسى قاي ماسەلەدە بولماسىن جۇمىلا وتىرىپ كۇش جۇمساۋىمىز اۋاداي قاجەت.
- سىزدەر ەۋروپودا، كىسىلىك قۇقىقتىڭ بارىنشا قورعالعان دەموكراتيالى ەلدە جاساپ جاتسىزدار. سول ەلدەردىڭ مىنبەرلەرىنە قىتايداعى قانداستاردىڭ قال-احۋالى تۋرالى جەتكىزە الدىڭىزدار ما؟
مىنا جاقتا ساناۋلى ادامدار قولدارىنان كەلگەنشە تىرىسىپ باعۋدا. بىراق الگىندە دە ايتقانداي، بۇل ءبىر ەكى كىسىنىڭ جەكە ءىس-ارەكەتتەرىمەن حالىقارالىق دارەجەگە كوتەرىلەتىن ماسەلە ەمەس. حالىقارالىق ادام قۇقىقتارى ۇيمدارىنىڭ، باتىستىق ۇكىمەتتەر مەن قوعامداردىڭ نازارىن بۇل ماسەلەگە اۋدارتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن جاسالىپ جاتقان زۇلىمدىقتار تۋرالى ناقتى دالەلدەر، ونان سوڭ ارتىڭدا سەنى ءاربىر تۇرعىدان قولداپ قوستايتىن رەسمي بولسىن بەيرەسمي بولسىن كۇشتەر بولۋى كەرەك. وكىنىشكە وراي، جەكە باسىنىڭ قامىن ويلاپ، قىتايدىڭ اقشاسىنا قىزىعىپ، ۇلتتىق مۇددەگە قايشى، قىتايدىڭ پايداسىنا ساي ءىس-ارەكەتتەرگە بارىپ جۇرگەندەر، ۇلتتىق سانا-سەزىمنەن جۇرداي ادامدار قازاقستاندا دا بولعانداي، مۇنداعى قازاقتار اراسىندا دا جوق ەمەس.
- الەمدىك ادام قۇقىعىن قورعايتىن ۇيىمدار بۇعان نەگە ءۇنسىز وتىر. بىلمەي مە، الدە ولاردىڭ ارالاسۋى ءۇشىن قىتايداعى ازشىلىق ۇلتتاردا ميانماداعى قاسىرەتكە تاپ بولۋى كەرەك پە؟
ەگەر حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋشىلار، باتىستىق ۇكىمەتتەر مەن قوعام ءۇنسىز وتىرسا، بۇل ولاردىڭ ەمەس، ءبىزدىڭ كىنامىز. ءبىز باس قوسىپ، قىتايلاردىڭ قانداستارىمىزعا نەشە ۋاقىتتان بەرى ىستەپ كەلە جاتقان قياناتتارىن ناقتىلى دالەلدەرمەن، حالىقارالىق نورمالارعا، زاڭدارعا ساي ولارعا، ءتيىستى حالقارالىق ورىندارعا ءالى كۇنگە دەيىن جەتكىزە المادىق. بۇل ماسەلەدە قازاقستان ۇكىمەتى، ساياسي پارتيالار، قوعامدىق ۇيىمدار، جالپى العاندا بارلىق قازاق بىرىگە وتىرىپ، جان-جاقتى جوسپارلاپ، حالىقارالىق تالاپتارعا وراي ارەكەت ەتكەندە ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزە الامىز. بارىنەن دە بۇرىن قازاقستانعا ارعى بەتتەن كوشىپ كەلگەن، ناعىز قىسىم قۋدالاۋعا تىكە وزدەرى، ارتتا قالىپ قويعان اعايىن-تۋىستارى تاپ بولىپ وتىرعان قانداستارىمىزدىڭ مۇندا جاۋاپكەرشىلىكتەرى ارتىعىراق بولماق. حالىقارالىق ۇيىمدار تەك قانا ناقتى فاكتىلەرگە، دالەلدەرگە عانا سۇيەنە وتىرىپ ارەكەت ەتەدى. سوندىقتان بۇل اعايىندار مۇمكىن بولعانىنشا كوبىرەك، ناقتىلى دالەلدەردى قازاقستان ۇكىمەتىنە، وسى ماسەلەدە كۇش جۇمساپ كەلە جاتقان ۇيىمدارعا قورىقپاي تاپسىرۋلارى كەرەك. ناقتىلى دالەلدەرمەن عانا حالىقارالىق ادام قۇقىقتارى ۇيىمدارىن، قىتاي ۇكىمەتىنىڭ زۇلماتىنا نازار اۋدارتا الامىز. ەڭ ماڭىزدىسى بۇل ماسەلەنى، حالىقارالىق دەڭەيگە كوتەرۋ بارىسىندا، جاسىراتىن ەمەس، قاراجاتتىڭ دا جەتكىلىكتى بولۋى شارت. سوزدىڭ سوڭىندا ايتارىم، قازاقەلى بۇدان دا بۇرىن قانشاما قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردى باستان كەشتى. ارۋاق قولداپ، اتا-بابالارىمىزدىڭ اياۋسىز كۇرەستەرىنىڭ ناتىجەسىندە بۇگىن اللاعا شۇكىر، تاۋەلسىز مەملەكەتپىز. قازاق بالاسى قازىرگى كەزدە تاپ بولىپ وتىرعان قيىندىقتار، قىسىم قۋدالاۋلار، ەگەر ۇلتتىق بەرەكە-بىرلىگىمىز كۇشتى بولىپ، اتامەكەن قازاقستانىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مىقتى بولسا وتەدى دە كەتەدى. ءبىز قازاقتار قاسيەتتى دە، ۇلى حالىقپىز. سوندىقتان قازاقەلى كىم ەكەنىن وتكەن عاسىرلاردا بولعانداي، اللا قالاسا بولاشاقتا دا كۇللى الەمدە كورسەتەتىن بولادى.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
قويشىبەك مۇباراك
