ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى بىرقاتار گۋمانيتارلىق ماسەلەلەردى دەر كەزىندە كوتەرىپ وتىر.

رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەنىمىز تاريحي تۇرعىدان العاندا كەز-كەلگەن مودەرنيزاتسيالىق پروتسەستىڭ باستاۋىندا تۇراتىن، كەرتارتپا ءھام ءتيىمسىز سانا بولمىسىن كۇمانعا سالىپ، كەرەك بولسا رابلەشە ءاجۋالاپ، ونى سەرگىتۋگە باعىتتالعان گۋمانيتارلىق ءھام ۇلتتىق جوبا. باتىس ەۋروپا ۇلتى مۇنداي جاڭعىرۋدى قايتا ورلەۋ داۋىرىنەن باستادى. حV عاسىردىڭ ايگىلى سكۋلپتۋرى ميكەلاندجەلومەن قاشالعان ادامنىڭ جالاڭاش مۇسىندەرى («داۆيد»، «بوستاندىقتاعى قۇل» جانە ت.ب.) – «ادامنىڭ – ادام» ەكەندىگىن، ءوز الدىنا دەربەس گۋمانيتارلىق قۇندىلىق بولا الاتىندىعىن پاش ەتتى. تەگەۋرىندى ونەر يدەياسى – كوركەم ادەبيەت وبرازىنا، ودان – قۇقىق تانىمعا ۇلاسىپ، ناتيجەسىندە «ادام مەن ازاماتتىڭ قۇقىقتارى تۋرالى دەكلاراتسيا» جاريالاندى (1789 ج.، فرانتسيا). ورايى كەلىپ تۇرعاندا ايتا كەتۋىمىز كەرەك،  يتالياندىقتار ونەردە عانا العا شىعىپ قويعان جوق، حV عاسىرعا تيەسىلى الەم عالىمدارىنىڭ تەڭ جارتىسى وسى ۇلت وكىلدەرىنەن ەدى.  بۇل مودەرنيزاتسيامەن قاتار «ەگىزدىڭ سىڭارىنداي» داميتىن باستى فەنومەننىڭ ءبىرى – عىلىم ەكەندىگىن كورسەتەدى دەپ ەسەپتەيمىز. تۇپتەپ كەلگەندە رۋحاني جاڭعىرۋ – گۋمانيتارلىق يدەيادان باستاۋ الىپ، سانا بولمىسىندا تەرگەۋدەن وتەتىن، سودان كەيىن بارىپ قانا قوعام ءومىرىنىڭ وزگە قاباتتارىنا جان ءبىتىرىپ، الەۋمەتتىك ءومىردىڭ شىندىعىنا ۇلاساتىن مەنتالدى قۇبىلىس.  ءبىر عانا ادام وبرازىنىڭ سانا سۇزگىسىنەن قايىرا ءوتۋى – ەۋروپا ۇلتىن ونەركاسىپتىك توڭكەرىستەرگە باستاپ، م.ۆەبەردىڭ تىلىمەن ايتقاندا مادەني كاپيتاليزمگە الىپ كەلدى. سول سەبەپتەن دە ەلباسى ماقالاسىندا كوتەرىلىپ وتىرعان سۇراقتار وتاندىق گۋمانيتارلىق عىلىم مەن شىعارماشىلىق ويدىڭ وزەگىنە اينالىپ، ونداعى ادامنىڭ بەينەسى قانداي بولماق كەرەكتىگى تۋرالى يدەيالار مەن كوزقاراستار جۇيەسى تانىم ەلەگىنەن جۇيەلى تۇردە ءوتۋى ءتيىس. «اعىمداعى قازىرگى زامان» (بەلگىلى سوتسيولوگ ز.باۋمان، ە.گيددەنستىڭ انىقتاماسى) ادامىمەن قاتار، قازاقستاندىق ەرەكشەلىككە نەگىزدەلگەن ادام وبرازىن قالىپتاستىرۋ، ويدىڭ تەزىنەن وتكىزىپ، تۇلعاسىن سومداۋ، ونىڭ پراكتيكالىق مۇمكىندىكتەرى مەن قۇندىلىقتارىن كورسەتۋ، بوستاندىقتارىن شىرامىتۋ – تۇپتەپ كەلگەندە بولاشاق ۇرپاقتىڭ تاعدىرىن انىقتاۋمەن پارا-پار جاۋاپكەرشىلىكماسەلەسى. مۇنداي جاۋاپكەرشىلىك بارشا قازاقستاندىقتاردى توپتاستىراتىن ورتاق رۋحاني قۇندىلىقسىز جۇزەگە اسۋى مۇمكىن دە ەمەس.

سوندىقتاندا، ەلباسى ماقالاسىنداعى قازاقستاندىق «رۋحاني جاڭعىرۋ»، كەمىندە ءوزارا بايلانىستى، ءبىرىن-ءبىرى بولجايتىن كەلەسىدەي ءتورت سۇراقتىڭ قيسىنىن قامتيدى دەپ ەسەپتەيمىز. بىرىنشىدەن – جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعام ورناتۋ مۇراتى تۇبىندە جەتۋىمىز كەرەك اينىماس ماقساتىمىز بولۋى ءتيىس. ەكىنشىدەن, جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامدى مەملەكەتتىك ءتىل فاكتورى نەگىزىندە قۇرۋ ماسەلەسى. ءۇشىنشىسى, جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامدى قۇرۋدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ينتەللەكتۋالدى الەۋەتىنىڭ جەتىپ-ارتىلاتىن بولۋى جانە سوعان جاعداي تۋعىزۋ ماسەلەلەرى. تورتىنشىدەن, جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامنىڭ «ماڭگىلىك ەل» اتالاتىن وركەنيەتتىك قۇبىلىسقا ۇلاسۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك تىلدە ءتول فيلوسوفيالىق جۇيەنى قالىپتاستىرۋ مىندەتى.

2012 جىلى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XIX سەسسياسىندا مەملەكەت باسشىسى ن.ءا.نازارباەۆ  «قازاقستاندىق جول: تۇراقتىلىق، بىرلىك، جاڭعىرۋ» اتتى جاساعان بايانداماسىندا «قازاق حالقى مەن مەملەكەتتىك ءتىل - دامىپ كەلە جاتقان قازاقستاندىق ازاماتتىق قوعامدى بىرىكتىرۋشى يادرو رەتىندە ىقپال ەتەتىن بولادى. بۇل ۇدەرىس وبەكتيۆتءى تۇردە جۇرگىزىلۋدە» دەدى.

جالپىقازاقستاندىق ازاماتتىق قوعام ورناتۋ مەملەكەتتىڭ ساياسي باسشىلىعىنىڭ عانا ەمەس، ول سونىمەن بىرگە بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاق ارمانى، ازاماتتىق ورەمەن تاڭدالعان جولى بولۋى ءتيىس.

بۇل رەتتە، ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ كورسەتىپ بەرگەندەي، مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستاندىقتاردى ۇيىتۋشى بىردەن ءبىر فاكتورعا شىنايى اينالۋى قاجەت. ونسىز، ازاماتتىق ۇلتتى – قازاقستاندىقتاردى قوعامدىق سانادا ورنىقتىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي دامۋدىڭ تاريحي سىعىمدالماعان ءھام ەۆوليۋتسيالىق جولى. مەملەكەتتىلىك پەن مەملەكەت ۇعىمدارىن «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى ارقىلى بىتە-قايناسقان ماندەرگە اينالدىرۋدىڭ تابيعي تەتىگى. قازاقستاننىڭ وقىس وزگەرىستەرگە بوي الدىرماي، سونداي-اق تامىرىن تاۋەلسىزدىكتىڭ مۇراتتارىنان تارتاتىن باستى جولىنان دا كوز جازباي، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-مادەني ەرەكشەلىگىن، ساياسي احۋالىن ەسكەرە وتىرىپ، ازاماتتىق قوعام يدەيالارىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن، بىرتىندەپ بەكىتۋگە كىرىسۋى – مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ باياندى دامۋىنىڭ باستى كەپىلى.

قازىبەك داۋىتاليەۆ

Abai.kz