قياسباي ابايدى كۇلدىرگىسى كەلدى، امانحان كىمدى كۇلدىرمەك؟..
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتى قۇرىلتايى قارساڭىندا
قۇرىلتاي قارساڭىندا ورتاعا سالار وي كوپ. سوناۋ حالىق ەپوسىنان تامىر تارتقان جىراۋلار پوەزياسىمەن ۇلتتىق كوركەم ويىمىزدىڭ شىڭىنا جەتكەن، ابايمەن تەلەگەي-تەڭىز ويلارعا شومىپ، ماعجان، ءىلياس، جۇسىپبەك، مۇحتار، قاسىم، عابيتتەرمەن عاجايىپ سۇلۋلىققا كەنەلگەن، مۇقاعالي، تولەگەن، تۇمانباي، ءابىش، قابدەش، مۇحتار ماعاۋين، تولەندەرمەن الەمدىك ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىلەرىمەن ۇزەڭگى قاعىسقان ادەبيەتىمىزدىڭ ءتىلى كۇننەن-كۇنگە جۇتاڭدانىپ، جۇدەپ بارادى! باستى ۋايىم - وسى! كەيىنگى تولقىن جاستارعا وكپە جوق. ادەبيەتىمىزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، كوكجيەگىن كەڭەيتكەن ابىز اقساقالدارىمىز بەن اسىل اعالارىمىزدىڭ توردەگى ورىنى ويسىراپ، ۇلتتىق تىلىمىزگە تونگەن قاۋىپ-قاتەر قابىرعامىزعا باتىپ-اق تۇر!
امانحان ءالىمۇلىنىڭ ولەڭدەرىن زەر سالىپ وقي بەرمەۋشى ەدىم. ويتكەنى شاما-شارقىن بىلەم. وسى بالا قازاقتىڭ قۇنارلى قارا ءتىلىنىڭ ۋىزىنا جارىماعان-اۋ دەپ باسىمدى شايقايتىنمىن دا قوياتىنمىن. تاياۋدا گازەت بەتىنەن ءبىر توپ ولەڭدەرىن كورگەندە سوعان كوزىم انىق جەتتى. بۇلدىر ويلار، بۇرىس قولدانعان سوزدەر، تۇسىنىكسىز تىركەستەر، وعاش تەڭەۋلەر، ۇعىنىقسىز ۇيقاستار كوز ءسۇرىندىرىپ، كوڭىل سۋىتادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى قوردالانعان كوركەم ءسوز قازىناسىنان قۇر قالىپ، بۇل قايدا قاراپ جۇرگەن دەسەم، ايعا قاراپ جۇرگەن ەكەن. سەنبەسەڭىزدەر وقيىق: «تۋدى ەكەن سونداعىداي اي نەلىكتەن»، «مەككەدە كورگەندەيمىن مىنا ايدى مەن»، «انا اي ما، انا اي بولسا ءجيى قاققان»، «اي تۋسا دوڭگەلەنىپ تاس توبەمدە»، «تۇراتىن كوكتەن قاراپ اي»، «مونشاعى بولىپ جۇلدىزدار، القاسى بولىپ تاعىلدى اي» (ماعجاندى ەسكە تۇسىرەدى), «كۋا وعان اي دا، تەرەك تە» (تۇمانبايدى ەسكە سالادى), «ونداي كۇن، ونداي جوق اي دا»، «اناسى بولىپ كوزىنە، كورىندى مە ەكەن، اي مىنا». اينالاسى بەس-التى ولەڭنىڭ ىشىندە قانشاما «اي» ءجۇر؟ بىراق، ايعا السىن-ءالسىن قاراي بەرگەنى بولماسا، ايدى رازى قىلار ءىلىپ الار تەڭەۋى جوق. ونى قويشى. اي ساناپ وتىرىپ ءيتتىڭ «اناسىنا» جولىقتىق. يت تۋرالى ولەڭىندە «اناسى بولىپ كوزىنە، كورىندى مە ەكەن، اي مىنا» دەيدى. ەسى ءتۇزۋ قازاق ءيتتىڭ ەنەسى دەيدى. انا ءسوزى تەك ادامعا عانا ءتان. امانحان انا دەگەن كيەلى ءسوزدى يمەنبەي يتكە دە قولدانادى. ول از دەسەڭ، ايدى الەككە سالعان «اي نۇرى الاقانىمدا» دەگەن جيناعىن اشايىق:
«بارادى تەرەڭ تارتىپ اسپان ايلى»، «توزعان تاعا سەكىلدى جارتى اي دا اناۋ»، «بۇگىنگى ءتۇن، شىركىن، اي اڭگەلەك ەڭ»، «سىناپ سىندى سىرعىعان سىرالعى اي دا»، «سۇپ-سۇيىق سالقىن ساۋلە (؟) سوزباسىن با اي»، «سونان سوڭ كورسەم دەيمىن ءجاۋدىر ايدى»، «مىسىق كوز اي تۇرسىز، ءسىز، قاراپ كىمگە؟!». ايدى «مىسىق كوز» دەپ كەلەمەجدەپ الىپ، «ءسىز» دەپ سىزىلا قالاتىنى قىزىق؟
«مىسىق كوز اي... سىر بويى... مىسىر كەۋدە...»، «مىسىر كەۋدەسىنەن» امانحاندى ارنايى زەرتتەپ جۇرگەندەر بولماسا دىم تۇسىنبەدىك؟!.
«سۇپ-سۋىق سىلانعان اي كۇمىس كىرپىك»، «كوڭىلسىزدەۋ كەلەدى اي دا ىلەسىپ»، «ات جاقتى ايدىڭ ساۋلەسىن تىزگىن دەلىك»، «سارى مايداي ەريدى اسپانداعى اي»، «بۇگىن دە تابا قويماس كۇزگى اي تىنىم»، «اق سۇر ايدىڭ بەتىنەن جەمتىك كورىپ، بەرگەنىڭ نە اسپانعا ۇلي جانىم؟». ايدىڭ بەتىندە جاتقان نە قىلعان جەمتىك؟ جەمتىككە جەتە الماي ۇلىعان نەندەي جان؟ بۇل قىلىعىن قويماسا، ءتۇبى ايعا ۇلىعان امانحان اتانار.
«كۋا بولىپ اي تۋعان قيىق جەبە»، «قۇلان يەك تاڭ اتا ءۇزىلدى ايىم»، «شىعانداپ شىعا كەلدى جارتى اي قۇلا»، «دەگەندە جارتى اي قۇلا، جارتى اي قۇلا»، «مىسىق كوز اي تۇرسىز، ءسىز، كىمگە قاراپ؟»، «تامىپ كەتە جازداپ تۇر اي تامىزدا»، «اۋىل... توعاي... سونان سوڭ الىستاعى اي»، «كەلەڭسىز كەبىس باس اي تۇر اسپاندا»، «شانشىلىپ قالدى وراق اي»، «كوككە ءىلىنىپ كوڭىلسىز تۇر سىنىق اي»، «اق بۇلتقا اۋناعان ۇرلاندى ايىم»، «كۇزەتتەمىن، اي تۋدى قياقتانىپ»، «شانشىلادى توبەمنەن مۇڭسىز مىنا اي»، «ات جاقتى اي كوكتە جۇزە مە؟»، «مىسىق كوز اي، ءبىر گاپ بار قاراسىندا»، «جايلانىپ جاتىپ الدى اي دا كوكتە»، «ات جاقتى ايدىڭ جۇزىنەن كۇيە كوردىم». قاتىن كوزىنە قازاننىڭ تۇبىنەن كورىنەتىن قارا كۇيەنىڭ، اقىن كوزىنە اي بەتىنەن كورىنگەنى تاريحتا وسى شىعار؟
«مىسىق كوز اي سۇپ-سۋىق جىلتىرايدى»، «مىسىق كوزى تارتىلىپ شىققان ايدى»، «ءتۇن كىرپىگىن كوتەردى دە اي تۋدى»، «كەلتىرىپ كوزگە تيىندى اي»، «ءىز باققان قارماق تۇمسىق سولعان ايدىڭ»، «قارماق اي حانعا تارتقان قايىستىرىپ»، «مارقا قوزى كورىنگەن اي كوزىنە»، «بۇلتتى اسپان... سىزدى اۋا... جارىمجان اي». ايدىڭ اۋرۋ-ساۋىن قايدان ءبىلدى ەكەن؟
«مارقا قوزى اي كوزىمە ءتۇستىڭ نەگە؟». «قوزى» ءسوزىن قىستىرماي-اق مارقانىڭ قوزى ەكەنى وزىنەن-ءوزى بەلگىلى ەمەس پە؟ اباي «بوتەن سوزبەن بىلعانسا ءسوز اراسى، ول اقىننىڭ ءبىلىمسىز بەيشاراسى» دەپ وسىندايدى ايتقان. «مارقا قوزى اي ءىزىڭدى باعىپ تۇرمىن»، «اسىپ، انە، بارادى سونى اي بوزدان»، «اي اۋناعان الىستا الا بۇلت»، «سىر ەتىپ ايتا المايمىن ايعا مۇنى»، «بولبىراپ بوز وكپەدەي بورسىپ كەتكەن، بورسىق اي بولار بولماس بوزدان استى». سوناۋ عارىشتاعى ايدىڭ بورسىعان ءيىسىن سەزگەن تاناۋىنا بولايىن! مانادان بەرى ايدى قىسىق كوز مىسىققا تەڭەپ وتىر ەدى، اياق استىنان بورسىعان بورسىققا اينالدىرىپ جىبەرگەن امانحاننىڭ «تالانتىندا» شەك بولسايشى؟
ادامدى اڭ-تاڭ قالدىراتىن نەشە ءتۇرلى «ايىن» تۇگەندەيمىز دەپ 300 بەتكە جۋىق كىتاپتىڭ بەل ورتاسىنا ازەر جەتتىك. ال، ايجادى بولعان امانحاننىڭ توقتار ءتۇرى جوق... ايدى: جەز لەگەنگە، كەبىسكە، اتتىڭ جاعىنا، تيىنعا، بورسىققا، بورسىعان بوز وكپەگە، جارىمجانعا، اڭگەلەككە، توزعان تاعاعا، سىناپقا، مىسىققا تاعى باسقاعا تەڭەپ اي «بايعۇستىڭ» ابدەن ماسقاراسىن شىعارادى.
اتام زاماننان سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى بولعان ايدى شىعىستىڭ شايىرلارىنداي مولدىرەتىپ جىرلاۋدىڭ ورىنىنا، وڭكەي ءبىر سۇرىقسىز سۋرەتتەردى كوز الدىمىزعا اكەلەدى. تاپ ءبىر ايدا ءوشى كەتكەندەي، ايدى «كەلەڭسىز» دەپ مۇقاتادى. مۇنىسى قالاي؟ ەندى سۋ يەسى - سۇلەيمەنىنە كەلەيىك:
«جايسىزداۋ اق جال تولقىن اۋناپ ءتۇستى، سۇلەيمەن – سۋ يەسى كۇرسىندى مە؟»، «سۇلەيمەن سۋ يەسى كۇرسىنگەندە، قالعانداي سەزىندىم مەن قۇر سۇلدەم دە». «قۇر سۇلدەم دە» دەگەنى ۇعىنىقسىز. دۇرىسى – قۇر سۇلدەم قالعانىن سەزىندىم عوي بولار. ۇيقاستى يگەرە الماعان جەردە ءسوزدىڭ ءيىنى يكەمگە كونە بەرمەيدى. بىراق وعان قىمسىناتىن امانحان بار ما؟ قيسىنعا كەلسىن-كەلمەسىن ۇرا بەرەدى.
«جۇرەگىن سۋىلداتىپ تىنىشتىقتىڭ، كۇرسىندى سۋ يەسى – سۇلەيمەن دە»، «...شىركىن-اي، سىبىرلاسا، سۋ يەسى – سۇلەيمەن قۇلاعىنا»، «سۋ يەسى – سۇلەيمەن قىرىنا العان، ۇيىقتاسام تۇسىمە سىر كىرەدى». سۇلەيمەن پايعامباردى جىرعا قوسقانى ءجون-اق. الايدا، ءبىر ايتقانىن ءجۇز ايتىپ، مەزى قىلعان وراشولاق ويلارىنا سۋ يەسى سۇيسىنە قويار ما ەكەن؟.. جالپى قايتالاۋعا ءجيى بارۋ دارمەنسىزدىكتىڭ بەلگىسى.
شىن اقىن توگىلىپ تۇرادى، قارىمى مەن شالىمى ءسوز ساپتاۋىنان-اق كورىنىپ تۇرادى. ارزان سوزگە الدانباي، مارجان سوزدەن مونشاق تىزەدى. قارا كەمىكتەن قارا سورپا قايناتىپ ساپىرا بەرمەيدى! امانحان بولسا وزىنشە كوركەم ءسوزدىڭ كورىگىن قىزدىرىپ جاتىرمىن دەپ ويلايدى. ايتپەسە, «تۇسىمە ەندى اۋىلدىڭ قىرات-جونى»، «ۇيىقتاسام تۇسىمە سۋ كىرەدى، سۋمەن بىرگە ىلەسە شۋ جۇرەدى»، «ۇيىقتاسام تۇسىمە سىر كىرەدى، سۋ يەسى سۇلەيمەن ءبىر جۇرەدى»، «قىزىلقۇم قىزاراڭداپ جاتۋشى ەدى، قىزىل كۇن قاداعاندا كىرپىكتەرىن»، «قىزىل قۇم... سىرداريا...قاراشا اۋىل، تۇسىمە ءجيى ەنەدى سوڭعى كەزدە» - دەپ شۇبىرتپاس ەدى. سىر مەن قىزىلقۇم تۋرالى بىرىڭعاي وي قايتالاۋ مەن ءسوز قايتالاۋدان تۇراتىن «ءالاۋلايىن» تۇگەل ءتىزىپ شىعۋعا شىدامىمىز جەتپەدى... وسى ارادان تىزگىن تارتتىق. ارعى جاعىن كوزى قاراقتى وقىرمان ءوزى-اق تۇسىنەر...
سىر بويى – بۇكىل قازاققا ورتاق التىن بەسىك. ءبىزدىڭ دە بابامىزدىڭ باسى سوندا جاتىر. ءبىر قىزىعى – امانحاننىڭ سىر بويىنداعى ءدۇيىم ەلدى جىرلاۋدان گورى، قۇيىن-جەلدى جىرلاۋعا جانى قۇمار. الاش، قازاق، تاۋەلسىزدىك، ارىسى ادامزات، بەرىسى ۇلتىمىزدىڭ بولمىس-ءبىتىمى، ارمان-مۇراتى حاقىندا كىتابىنان ءبىر ولەڭ تابا المادىق. ۇدەرە كوشكەن بۇلتتارى مەن جىپىرلاعان جۇلدىزدارىن وزىنە قالدىردىق. سىر-انانى ءابدىلدا اقىنشا كەمەلىنە كەلتىرىپ، كوڭىل تولتىرىپ جىرلاي بىلسە قۇبا-قۇپ.
ادەبيەتتىڭ جانى – ءتىل. تالانتىڭ قانشا تاسىپ تۇرسا دا جۇتاڭ تىلدەن جاقسى شىعارما تۋمايدى. بۇل – اكسيوما! تاپقىرلىق پەن شەبەرلىككە شابىت قوسىلعاندا عانا جىردىڭ شىرايى كىرەتىنىن امانحان مۇلدە ۇمىتقان. ولەڭدەرىن باستان-اياق ءسۇزىپ جانە سىزىپ وقي وتىرىپ جانىم اشىدى. مىسال كەرەك پە؟ شاش-ەتەكتەن:
«جەكەندەي جاڭا جۇرتتا جۇرەم جەلىپ, الدى عوي يەمدەنىپ ءبىر ءوڭدى ەلىك(؟)». «جەكەندەي جەلىپ جۇرەم» دەيدى. و زاماندا، بۇ زامان جەكەننىڭ جەلگەنىن كىم كورگەن، امانحاننان وزگە. «جەلبىر جەكەن، جەلىپ جۇرگەن جايلاۋدا ءبىز ءبىر بوكەن» دەگەن ولەڭدەگى «جەكەندى» بوكەننىڭ ءبىر ءتۇرى دەپ تۇسىنەدى. ماسكەۋدە وقىعان ساباز تىم بولماسا 2013 جىلى شىققان «قازاق سوزدىگىن اشىپ، 495 بەتىندەگى «جەكەن – وسىمدىك ءشوپ» دەگەن انىقتامانى وقىعاندا مۇنداي ۇياتقا قالماس ەدى.
«استاڭ-كەستەڭ ساپىرىپ دۇنيەنى، قارا قۇيىن ۇرشىقتاي استى جىرا(؟)». ساي مەن جىرا تەرەڭدى بىلدىرەدى. اباي «اۋىلدىڭ جانى تەرەڭ ساي» دەمەي مە؟ اسۋ ءسوزى بيىككە قاتىستى. «اۋىلىم كوشىپ بارادى تاۋدان اسىپ، تاۋدان اسقان بۇلتپەن ارالاسىپ». حالىق ولەڭى. قازاق «جىرا اسادى» دەمەيدى. جىرادان وتەدى، جىرادا جاتادى، جىرانى قۇلدايدى، جىرانى ورلەيدى، جىراعا تۇسەدى... مۇنىڭ ءبارىن جۇرت بىلمەيدى دەپ ەمەس، امانحان ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن.
«جەڭدى قولمەن تۇر تاعى قارماپ اسپان، اجال ايداپ لاقتاي جارعا قاشقان(؟)». اسپان جەڭدى قولمەن نەنى قارماپ تۇر؟ جەڭ بولعاننان كەيىن كيىم بولۋى كەرەك قوي. ول جاعىنا امانحان الاڭدامايدى. قالاي تۇسىنسەڭ ولاي ءتۇسىن. ال، جارعا قاشقان لاق جاردان ۇشىپ ولە قويادى دەگەنىنە كىم سەنەدى. جاردان ۇشىپ ولگەن لاقتى كورگەن قازاق بار دەگەندى ەستىسەك قۇلاعىمىز كەرەڭ بولسىن. قايتا لاقتىڭ ويناق سالاتىن جەرى جار ەمەس پە؟ جار دەمەكشى، «جاڭعىرىق سياقتانىپ جاردان قايتقان» دەپ، جاردى جارتاسقا اينالدىرىپ جىبەرگەن شىركىنگە داۋا بولسايشى؟
«ماما قاز ماقپال باۋىر بۇلت تا ۇشپا، كوزگە ۇرار قۇبىلا جاق تۇرىپ تۇستا - قۇلىنداي تاعدىرىما ۇقساپ كەتتى، تاستايتىن بىراق وعان قۇرىق قىسقا». «ماقپال باۋىر بۇلتتى قۇلىنداي تاعدىرىنا ۇقساتقانىنا» سەنەيىك. ماسەلە - قۇرىقتا! بالا كەزىندە اسقار-اسقار تاۋلارعا شىقپاعان، كوكوراي شالعىندى كوك جايلاۋلاردا اسىر سالماعان، ءۇيىر-ءۇيىر جىلقىنى ءيىرىپ كورمەگەن امانحان قۇرىقتى سالاتىنىن، بۇعالىقتى تاستايتىنىن قايدان ءبىلسىن؟ وعان ءبىر ەسەپتەن كىنا جوق. قۇرىق كوبىنەسە جۋاس جىلقىلارعا، جەلىدەگى ساۋىن بيەلەرگە، قۇلىندارعا سالىنادى. بۇعالىق شۋ اساۋلارعا تاستالادى.
«تۇتىنگە ىستاي-ىستاي كەۋىپ قالعان، كەلتىردى كوز الدىما قالبىردى اسپان»، «قالبىرىڭ ءجونسىز كەيدە قاۋدىرايدى, بەرمەستەن ۇشقىن شاشا باۋعا رايدى(؟)». قىزىقتىڭ كوكەسى ەندى بولدى. بۇكىل اسپان ونىڭ كوزىنە قاڭىلتىر قالبىر عانا بولىپ ەلەستەيدى ەكەن. جانە ول قالبىر «قاۋدىرايدى» دەپ جاڭالىق اشادى. قالبىر قاۋدىرامايدى، سالدىرلايدى. كەپكەن تەرى قاۋدىرايدى. دۇرىسى – قاۋدىرلايدى. تەمىر ىستالمايدى، تەرى ىستالادى.
«الاكول ايشىقتانىپ اي قاباقتى، سىلەمدى تاۋ ەتەگىن(؟) جايلاپ اپتى. مەن بولسام تولقىپ تۇردىم جاعاسىندا، سەن بولساڭ اڭگىمە ەتتىڭ قايداعى اقتى(؟)». «مەڭى بۇل جاز ايىنىڭ مامىر (؟) اتتى، قويا تۇر تىقپالاماي، تامىر، اقتى (؟)». «اقتى» قايتا-قايتا ءسوز قىلادى. بۇل نە قىلعان «اق»؟ اراق پا، ايران با، اشىپ ايتپايدى. ءبىز مولشەرلەپ وتىرمىز. ال، قاراپايىم وقىرمان قالاي ۇقپاق؟ وندا ونىڭ شارۋاسى جوق. ويتكەنى ول امانحان عوي...
«قايتەيىن، ەي، تابيعات يگەنىڭدى (؟), قوندىرىپ ۇياسىنا كۇيمە كۇندى». كۇندى كۇيمەگە تەڭەگەنى كوڭىلگە قونار. ال، كۇيمە ۇياعا قوناتىن قۇس ەمەس قوي؟ قيسىن(لوگيكا) قايدا؟ ەندى، مامىردى جاز ايى دەپ جاڭىلىپ وتىرعانىنا جول بولسىن. مامىر – كوكتەم ايى. جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىن ايىرا المايتىن امانحان جىردىڭ نازىك تابيعاتىن قايدان تانىسىن؟
«ساعىنىش سانامداعى سارتاپتانعان، ەنەسى ورىستەگى قوڭىر قوزى (؟)». بۇل جەردە وزىن ەنەسىن ساعىنعان قوڭىر قوزىعا تەڭەپ وتىرۋى مۇمكىن. بىراق ول ويىن جەتكىزە الماعان. ءماتىندى قالاي وقىساڭ دا ساعىنىشتىڭ ەنەسى قوڭىر قوزى بولىپ ۇعىلادى. سوندا «باليعاتقا» تولماعان قوزى قوزىلاي ما؟ توقتى، تۇساق بولسا ءبىر باسقا. ءوستىپ، سوزدەن سۇرىنگەن جەردە وي اداسادى، ورنەك بۇزىلادى.
«سىرىقتاي سيداڭ ءشيدىڭ سىڭىلىنا (؟), قۇلاعىن ارلان بۇققان ساي تىگەدى». سىرىقتاي شي بولا ما؟ ءشيدىڭ ءوزى سىرىقتاي بولسا، قالاي سيداڭ بولادى؟ سىرىق - شي ەمەس سىرعاۋىلدان جىڭىشكە، سويىلدان ۇزىن اعاش. «سىرىققا قۇرىق جالعاپ» دەگەن تۇراقتى تىركەس بار ەمەس پە؟ سوزدىككە جۇگىنەيىك. «سىرىق – جۋان، ۇزىن اعاش»، «قازاق سوزدىگى»، 1198-بەت. سىردىڭ بويىندا شىنىمەن سىرىقتاي شي وسسە، وسى كۇنگە دەيىن نەگە ونى «قىزىل كىتاپقا» كىرگىزبەي ءجۇر؟..
«وتىردىق وشاقتىڭ ءبىز ىرگەسىندە». «وشاقتىڭ ىرگەسىندە وتىرمىن» دەگەنىنە كۇلكىمنىڭ كەلگەنى-اي. قازاق «وت باسى، وشاق قاسى» دەۋشى ەدى. وشاقتا ىرگە بولمايدى. ءۇيدىڭ ىرگەسى، اۋىلدىڭ ىرگەسى بولادى. وسىنى بىلمەي وتىرعان امانحاننىڭ اۋىلدا وسكەنىنە دە كۇمانىم بار...
«ءسابيدىڭ ماڭدايىنداي جورگەكتەگى، بىلقىلداپ تۇر تىرشىلىك جەر-كوكتەگى». ءسابيدىڭ ماڭدايى ەمەس ەڭبەگى بىلقىلدايدى. بالەنباي بالانىڭ اكەسى اتانعان ادامنىڭ ەڭ اياعى مۇنى دا بىلمەۋى ماسقارا قوي!..
بۇل - بۇگىنگى امانحان عانا ەمەس، ەرتەڭگى بۇكىل قازاق قاۋىمىن بارماق تىستەتەر وكىنىشتى جاعداي... نەگە تۋعان تىلىنەن جەرىگەندەر كوبەيدى؟ نەگە اباي ءتىلى مادەنيەتىنەن ماقۇرىم قالىپ بارامىز؟ نەگە اۋىزەكى سويلەۋ تىلىمەن جىر جازا باستادىق؟ بۇيتە بەرسەك، ارعى بابالاردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ابايدان باستاپ كۇنى كەشەگى جاراسقان، جۇماتاي، كەڭشىلىككە، بۇگىنگى جاركەن، سەرىك اقسۇڭقارۇلى، تىنىشتىقبەك، ءجۇرسىن، ۇلىقبەك، ەسەنعالي، عالىم، سۆەتقالي، داۋلەتكەرەيگە دەيىنگى كىلەگەيى قالىڭ، قايماقتى ءتىلىمىزدىڭ كەلەشەگى نە بولماق؟... جىلىگى تاتىمايتىن، كوتەرەم، كوكجاسىق دۇمبىلەز دۇنيەلەر نەگە ادەبيەت اۋلاسىندا ارامشوپتەي قاپتاپ كەتتى؟.. بۇل - جازۋشىلار وداعىن عانا ەمەس، ۇكىمەتتى دە، ۇلتىمىزدى دا ويلاندىراتىن ۇلكەن ماسەلە!
ۇلتتى ولتىرمەيتىن ۇلتتىق ءتىلى بولاتىن بولسا، ۇلت رۋحانياتىنىڭ كەرۋەن-كوشىن باستايتىن ۇلتتىق ادەبيەت. سوندىقتاندا «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەپ م.اۋەزوۆ ايتقانداي، ەندىگى جەردە ەل بولامىز دەسەك، ەڭ الدىمەن ءسوزىمىزدى تۇزەۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ءوز ىشىمىزگە ءوزىمىز ءۇڭىلىپ، ار الدىنا جۇگىنىپ، ناعىز تالانتتاردى تانىپ، سۇبەلى سوزگە، سۇيەكتى ويعا باي كەسەك شىعارمالارعا جول اشۋىمىز كەرەك.
ولەڭگە قاتىستى ءبىر سوزىندە: «ولەڭگە قويىلاتىن باستى تالاپ - ءتىل، وبراز، مۋزىكا» دەپتى. ولەڭگە نە كەرەك ەكەنىن امانحانسىز دا قازاق بىلگەن. ونىڭ وزىق ۇلگىسى – قاراولەڭ!
وكىنىشكە وراي، وزگەلەرگە تالاپ قويعىش اقىننىڭ وز ولەڭدەرىندە سول ءۇش تالاپتىڭ ۇشقىنى دا بايقالمايدى. «قاشادى وي شىركىنىڭ ايعا، سايعا، كەۋىلدى جامان ەكەن جايلاسا ايلا». وسى دا ولەڭ بە؟ وسىندايدا ويعا قياسباي ورالادى. «اناۋ قىردا كوك قاسقىر سوقاق، سوقاق، قاسقا سيىرعا شابىنادى جيرەن ايعىر». امانحاننىڭ «قاشادى وي، شىركىنىڭ، ايعا،سايعاسى مەن كەۋىلدە جايلاسا ايلاسى» قياسبايدىكىنەن نە ايىرماسى بار؟
قياسبايدا سۋرەت بار. «جيرەن ايعىردىڭ قاسقا سيىرعا شابىنىپ تۇرعانى بولماسا». كۇلدىرگى، وتكىر ءتىلدى قياسباي ونى اباي اعاسىنىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ ءۇشىن ادەيى ايتقان. امانحاندا تۇك جوق. ايعا قاشقان ويىن قۇپتايىق. ايعا قۇمار قيالى شارىقتاعان شىعار. سايعا قاشقانىن قالاي تۇسىنەمىز؟ قياسباي ابايدى كۇلدىرگىسى كەلدى، امانحان كىمدى كۇلدىرمەك؟..
امانحاندى قولپاشتاپ جۇرگەندەرگە تاڭىم بار. ولار نە كوڭىل جىقپاستىققا سالعان، نە ءسوز تانۋدان قالعان...
شىنىمەن ءسوز تانۋدان قالدىق پا؟ الدە ءسوز تانيتىن كوز ازايدى ما؟ ءوز قيالىنا ءوزى سەنگەن، ءوز دەمىنە ءوزى پىسكەن «كلاسسيكتەر» سانى كوبەيىپ بارادى...
قورىتا ايتقاندا، ادەبيەتىمىزدىڭ قازىرگى تولعاقتى تاعدىرى تۋرالى كەڭەسىپ پىشەتىن كەلەلى ماسەلەلەر جەتكىلىكتى. ءبىز بۇل جولى امانحان شىعارماشىلىعىن تالداۋ ارقىلى وزگەلەرگە وي سالعىمىز كەلدى...
نەسىپبەك ايتۇلى،
مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى
استانا
Abai.kz
