عابباس قابىشۇلى. ۇندەمەي وتىرا بەرەسىز بە؟
قۇرمەتتى احمەتجان سماعۇلۇلى!
سىزگە بۇدان بۇرىن ەكى حات جازىپ (2009 جىلعى قازان ايىنىڭ 2-ءسى مەن قاراشا ايىنىڭ 20-سىندا), ورىستاردىڭ: «وبەششاننوگو تري گودا جدۋت» دەگەنىنە سالىنا جازداپ، ءبىر جارىم جىل كۇتتىم دە، اقىرىندا، مىنە، ءۇشىنشى رەت ءۇن تاستاپ وتىرمىن.
وزىڭىزگە ءباسپاسوز ارقىلى دا، پوشتامەن دە جولدانعان بۇرىنعى حاتتارىمدا نە ايتىلعانىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرۋ ءۇشىن ولارعا شولۋ جاسايىن:
1. «شاڭىراقتىڭ» شاڭىراعى تاعى شايقالا ما؟
2. قالا كوشەسىنەن ل.ميرزوياننىڭ اتىن ءوشىرۋ كەرەك (قازاقستاندى 1934-1938-جىلدارى بيلەپ، احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان اقىن-جازۋشى ارىستارىمىزدى اتقىزىپ تىنعان جاۋىزدىڭ قارەكەتىنە ماسكەۋلىك جۋرنالشى-تاريحشى يۋ.جۋكوۆتىڭ «ينوي ستالين» دەگەن كىتابىنان ءۇزىندى كەلتىرگەنمىن. باسقا سالالاردان اتقىزىپ، ايداتىپ جىبەرگەنى قانشا ما؟!).
3. قالا شەگىنە بوگدەلەردىڭ ەسكەرتكىشتەرىن قويۋ (مىسالى، كوكتوبەدە) جانە جىبەك جولىنداعى سۋرەت الاڭىن ماسكەۋلىكتەرشە «اربات» دەۋ دۇرىس ەمەس. بوگدەلەردىڭ ورنىنا الدار كوسەگە، قوجاناسىرعا... ەسكەرتكىش نەگە قويماسقا؟ «ارباتتىڭ» ورنىنا نەگە «سۋرەتشىلەر الاڭى» دەمەسكە؟
قۇرمەتتى احمەتجان سماعۇلۇلى!
سىزگە بۇدان بۇرىن ەكى حات جازىپ (2009 جىلعى قازان ايىنىڭ 2-ءسى مەن قاراشا ايىنىڭ 20-سىندا), ورىستاردىڭ: «وبەششاننوگو تري گودا جدۋت» دەگەنىنە سالىنا جازداپ، ءبىر جارىم جىل كۇتتىم دە، اقىرىندا، مىنە، ءۇشىنشى رەت ءۇن تاستاپ وتىرمىن.
وزىڭىزگە ءباسپاسوز ارقىلى دا، پوشتامەن دە جولدانعان بۇرىنعى حاتتارىمدا نە ايتىلعانىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرۋ ءۇشىن ولارعا شولۋ جاسايىن:
1. «شاڭىراقتىڭ» شاڭىراعى تاعى شايقالا ما؟
2. قالا كوشەسىنەن ل.ميرزوياننىڭ اتىن ءوشىرۋ كەرەك (قازاقستاندى 1934-1938-جىلدارى بيلەپ، احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان اقىن-جازۋشى ارىستارىمىزدى اتقىزىپ تىنعان جاۋىزدىڭ قارەكەتىنە ماسكەۋلىك جۋرنالشى-تاريحشى يۋ.جۋكوۆتىڭ «ينوي ستالين» دەگەن كىتابىنان ءۇزىندى كەلتىرگەنمىن. باسقا سالالاردان اتقىزىپ، ايداتىپ جىبەرگەنى قانشا ما؟!).
3. قالا شەگىنە بوگدەلەردىڭ ەسكەرتكىشتەرىن قويۋ (مىسالى، كوكتوبەدە) جانە جىبەك جولىنداعى سۋرەت الاڭىن ماسكەۋلىكتەرشە «اربات» دەۋ دۇرىس ەمەس. بوگدەلەردىڭ ورنىنا الدار كوسەگە، قوجاناسىرعا... ەسكەرتكىش نەگە قويماسقا؟ «ارباتتىڭ» ورنىنا نەگە «سۋرەتشىلەر الاڭى» دەمەسكە؟
4. قازاق ادەبيەتىنە مول ەڭبەك سىڭىرگەن عالىم، اقىن، جازۋشى، تاريحشى، دراماتۋرگ، قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ اتىن قويار كوشە تابىلار ەمەس. ورتالىقتان 20-25 شاقىرىمدا بولاتىن كەلەشەك ءبىر مەكەننىڭ كوشەسىنە قويۋ كوزدەلىپتى. ال قالادا ەكى «كلوچكوۆ كوشەسى» بار، سونىڭ دوستىق داڭعىلىمەن قيىلىسقانىنا نەمەسە قاندىقول ل.ميرزويان كوشەسى ورنىنا قايىم مۇحامەدحانوۆ اتىن نەگە قويماسقا؟
5. جۇرتشىلىقتىڭ پاتەراقى تولەمىندە «مۇلىك سالىعى» - «نالوگ نا يمۋششەستۆو» دەگەن تارماق بار. ول - پاتەرىڭنىڭ ىرگەتاسى تۇرعان جەر كولەمى ءۇشىن تولەنەتىن اقى. مىسالى، مەن بۇگىنگى پاتەرىمدى بۇدان 26 جىل بۇرىن الىپ، 300 سوم (رۋبل) مولشەرىندە «مۇلىك سالىعىن» تولەدىم. سول سالىق جىل سايىن سالىنادى، بيىل 4508 تەڭگە بولدى. سوندا ءاۋ باستا پاتەردىڭ ىرگەتاس كولەمى ءۇشىن ءبىر تولەنگەن سالىقتى جىل سايىن تولەتۋ جانە ەسەلەپ قىمباتتاتۋ قاي زاڭنىڭ قاي بابى بويىنشا جۇرگىزىلىپ كەلەدى؟ ۇكىمەتتىڭ جەردى ساتۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداعانىنا بەس جىل دەسەك، ودان بەرىدە جەر نەشە مارتە جانە قانداي مولشەردە قىمباتتادى؟ مەنىڭشە، بۇل سالىق - جۇرتتى توناۋدىڭ ءبىر ءتۇرى!
قۇرمەتتى احا! بۇل كەزەكتى حاتىمدى جازۋعا مىناۋ ايتىلعان ماسەلەلەرگە ءمان بەرمەگەندەرىڭىز تۇسىنىكسىز ەكەنى سەبەپ بولسا، تاعى قوسارىم: ءسىز اكىم بولىپ كەلىسىمەن، الاتاۋ اۋدانى قۇرىلاتىنىن، ول «شاڭىراق» باستاعان «زاڭسىز» اۋىلداردى قامتيتىنىن، بارلىق اۋىلداردىڭ ماسەلەسى ءادىل شەشىلەتىنىن، تۇرعىنداردىڭ ءۇيلەرى زاڭداستىرىلىپ بەرىلەتىنىن ايتتىڭىز. «الاتاۋ» اۋدانى قۇرىلدى. الايدا ۋادەڭىز ءالى ورىندالعان جوق.
الماتى ماڭىندا اۋىل پايدا بولا باستاعانى زامانبەك نۇرقادىلەۆ قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولعان كەز ەدى. زامانبەك ەكى ماقساتتى كوزدەدى. ءبىرىنشىسى - قالا حالقى سانىنداعى قازاق سانىنىڭ پايىزىن كوتەرۋ. ەكىنشىسى - جەر-جەردەن جوعارى وقۋ ورىندارىنا كەلىپ، تۇسە الماي قالعان جاستاردى جۇمىسقا تارتۋ ەسەبىنەن قالا كاسىپورىندارىنداعى جۇمىسشى قازاق سانىن ءوسىرۋ. بۇرىن ونداي جاستار كەلەسى جىلى وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىلىم ورداسىنان قول ۇزبەسكە قالانىڭ زاۋىت-فابريكتەرىنە ءبىر جىلعا جۇمىسقا ورنالاساتىن دا، سولاردىڭ جاتاقحاناسىنا تۇرىپ، ەسەپكە الىناتىن.
ال وقۋعا تۇسكەندەرى ول جاتاقحانادان دەرەۋ شىعارىلىپ تاستالاتىن. زامانبەك جاستاردى وكسىتپەۋدى ويلاپ، ولار وقۋدى بىتىرگەنشە سول جاتاقحانادا تۇراتىن شەشىم قابىلدادى. ونىڭ يگى ىسىنە قارسىلار كوپ بولدى، جوعارىدان قىسىم كورە باستادى. سوندا ول جانە ءبىر جول تاپتى: ءۇي سالىپ الۋعا شاماسى بارىن مالىمدەگەن جاستارعا قالا ىرگەسىنەن جەر بەرۋ جونىندە اتقارۋ كوميتەتىنىڭ قارارىن شىعاردى.
ءسويتىپ، ز.نۇرقادىلەۆ قالا باسشىسى بولعان 4-5 جىلدىڭ ىشىندە قالا شەگىندەگى قازاق سانىن، ەگەر جاڭىلماسام، 23 پايىزدان 41 پايىزعا ءوسىردى! مىنە، قامقورلىق دەگەنىمىز وسىلاي بولسا كەرەك-ءتى! بىراق، امال نە، زامانبەكتەن كەيىن ول نەگىزدەگەن اۋىلدار تاۋقىمەت تارتا باستادى. سەبەبى: جەر ۋچاستوگىن بەرۋ تۋرالى جالعان قۇجات ساتۋشى الاياقتار پايدا بولىپ، اڭقاۋ جۇرتتى ارانداتتى.
اسقىنعان سول زۇلىمدىقتىڭ سالدارىنان «زاڭسىز» اۋىلدار كوبەيدى. كارى-جاس، ساۋ-دىمكاس ادامدار پانالاپ وتىرعان ۇيلەر ايۋاندىقپەن بۇزىلدى. كىسى ءولىمى بولعانىن، اقىن ارون اتابەكتىڭ، باسقا دا ازاماتتاردىڭ دالەلسىز سوتتالىپ، ۇزاق مەرزىمگە تۇرمەگە وتىرعىزىلعانىن بىلەسىز. ال شاتاق شىعا باستاعاندا الاياقتىق فاكتىلەر اشىلىپ، جالعان قۇجاتتار كوپتەپ تابىلسا دا، ول زۇلىمدىقپەن شۇعىلدانعانداردىڭ بىردە-ءبىرى زاڭ جولىمەن جاۋاپقا تارتىلماعانى دا سىزگە ءمالىم.
ەندىگى ساۋال: ءسىز ايتقان ءسوزىڭىزدە تۇرىپ، «زاڭسىز» اۋىلدارعا ادامي دۇرىس تۇرمىستى قاشان جاسايسىز؟ ول اۋىلداردى ارالاپ: «5-10 مىڭ دوللار بەرسەڭ، ءۇيىڭنىڭ قۇجاتىن ءبىر اپتادا الاسىڭ!» - دەۋشى تاعى ءبىر الاياقتار تابىلا باستاپتى، ەندى اۋىلدار سولاردىڭ جەمىنە اينالسىن با؟
مۇنىڭ الدىنداعى حاتتارىمدا ايتىلعان ويلارىمدى (مەنىڭ عانا ويلارىم ەمەس ەكەنىن بىلەتىنىڭىزگە ءشۇبام جوق) ەسكەرەتىنىڭىزگە دە سەنىپ، جاڭا جىلدا جۇرتشىلىققا جاسار جاقسىلىعىڭىزدىڭ كوپ بولۋىنا تىلەك بىلدىرەمىن!
عابباس قابىشۇلى،
جازۋشى-جورنالشى
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»
(پروەكت «DAT» № 01 (84) 12 قاڭتار 2011 جىل
