ا.ۇتىسحان. ىسىراپتى اللا سۇيمەيدى
جەپ-ىشۋدەگى ىسىراپ
جالپى كۇندەلىكتى قيمىل-قوزعالىس، جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قورەك قابىلداپ وتىرۋ تابيعي نارسە. بىراق تاماقتانۋدا ءوز مولشەرىن ساقتاعان دۇرىس. وسى ورايدا، ءدىنىمىز از تاماقتانىپ ءتان ساۋلىعىن كۇشەيتۋمەن قاتار وبىرلىقپەن ارتىق اسايمىن دەپ ىسىراپقا جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن دە ەسكەرتكەن.
ءيا، تىڭقيىپ تويىپ الۋ دا، اشتىقتان كوزى قاراۋىتىپ قۇلاپ تۇسەتىن جاعدايعا جەتۋ دە دۇرىس بولماس.
اللانىڭ ەلشىسى (س.ع.س.):
«ادام بالاسى ەشۋاقىتتا اسقازانىنان وتكەن جامان ىدىس تولتىرعان ەمەس. نەگىزىندە، ادام بالاسىنا بەلىن تۇزەپ، الدەنۋى ءۇشىن از عانا ءدام-تۇز (ازىق) جەتكىلىكتى. ەگەر مىندەتتى تۇردە ءىشىپ-جەۋى كەرەك بولسا، (اسقازانىنىڭ) ۇشتەن ءبىرىن تاماققا، ۇشتەن ءبىرىن سۋعا جانە ۇشتەن ءبىرىن اۋاعا ارناسىن، - دەيدى. ياعني كەرەگىنەن تىس تاعام جەۋدىڭ ادامعا زيان ەكەنىن ايتۋدا.
جەپ-ىشۋدەگى ىسىراپ
جالپى كۇندەلىكتى قيمىل-قوزعالىس، جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قورەك قابىلداپ وتىرۋ تابيعي نارسە. بىراق تاماقتانۋدا ءوز مولشەرىن ساقتاعان دۇرىس. وسى ورايدا، ءدىنىمىز از تاماقتانىپ ءتان ساۋلىعىن كۇشەيتۋمەن قاتار وبىرلىقپەن ارتىق اسايمىن دەپ ىسىراپقا جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن دە ەسكەرتكەن.
ءيا، تىڭقيىپ تويىپ الۋ دا، اشتىقتان كوزى قاراۋىتىپ قۇلاپ تۇسەتىن جاعدايعا جەتۋ دە دۇرىس بولماس.
اللانىڭ ەلشىسى (س.ع.س.):
«ادام بالاسى ەشۋاقىتتا اسقازانىنان وتكەن جامان ىدىس تولتىرعان ەمەس. نەگىزىندە، ادام بالاسىنا بەلىن تۇزەپ، الدەنۋى ءۇشىن از عانا ءدام-تۇز (ازىق) جەتكىلىكتى. ەگەر مىندەتتى تۇردە ءىشىپ-جەۋى كەرەك بولسا، (اسقازانىنىڭ) ۇشتەن ءبىرىن تاماققا، ۇشتەن ءبىرىن سۋعا جانە ۇشتەن ءبىرىن اۋاعا ارناسىن، - دەيدى. ياعني كەرەگىنەن تىس تاعام جەۋدىڭ ادامعا زيان ەكەنىن ايتۋدا.
وكىنىشكە وراي، بۇگىنگى تاڭدا قوعامدا، جالپى قورشاعان ورتادا ءىشىپ-جەۋدىڭ نورماسى ساقتالماي ىسىراپقا جول بەرىلۋدە. مىسالى، ارتىق تاماقتاردىڭ توگىلۋى، نان قالدىقتارىنىڭ قوقىسقا تاستالۋى، سۋدى بەكەرگە اعىزىپ قويۋ ت.ب. بۇعان توي-تومالاقتا شاما-شارقىنا قاراماستان «ەشكىمنەن كەم بولمايىن» دەپ ىسىراپقا جول بەرىپ شاشىلاتىنىمىز دا بار. ال، ومىردە كۇندەلىكتى كۇنكورىسكە قاراجات تاپپاي تارىعىپ جۇرگەندەر قانشاما!؟ مۇمىندەر ءۇشىن تاباقتاعى استى ىسىراپ ەتپەي سۇننەت جولى دەپ تاۋىسىپ ءىشىپ، جەۋى ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى. پايعامبارىمىز (س.ع.س.) دارەت الۋ كەزىندە ارتىق سۋدى قولدانۋدىڭ ءوزىن ىسىراپقا جاتقىزعان. سوندىقتان ءاربىر ءىسىمىزدى جاقسى ويلاپ، ىسىراپقا جول بەرمەگەنىمىز ابزال.
كيىنۋدەگى ىسىراپ
نەگىزىندە ادام بالاسى كيىم كيۋگە مۇقتاج. كيىمسىز ءجۇرۋى مۇمكىن ەمەس. ول - پەندەسىنە بەرگەن اللانىڭ سانسىز نىعمەتتەرىنىڭ ءبىرى. راسۋلۋللاھ (س.ع.س.)
«شىنىندا، اللا تاعالا ءوزىنىڭ نىعمەتتەرىنىڭ بەلگىسىن قۇلىنىڭ بويىنان كورگەندى ۇناتادى»، - دەگەن. دەمەك، تازا ءارى جاراسىمدى كيىنگەن قۇلىن اللاھ تاعالا جاقسى كورەتىن بولعانى. بىراق ادامدارعا كورسەتۋ ماقساتىندا، نە ماقتانۋ نيەتپەن مەنمەندىككە سالىنسا، كيىمى بولا تۇرىپ ءسان قۋىپ ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن الىپ جاتسا، ول - ىسىراپ. ودان ساقتانعانىمىز دۇرىس. ويتكەنى، ىسىراپتى اللا جەك كورەدى.
ۋاقىتتى ىسىراپ ەتۋ
يسلام ءدىنى ۋاقىت ماسەلەسىنە قاتتى كوڭىل بولگەن. ويتكەنى، ۋاقىتتىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. سول سەبەپتەن قۇران كارىمنىڭ كوپتەگەن اياتتارىندا ۋاقىتپەن ساناسۋىمىز كەرەكتىگى ايتىلعان. ونىڭ ماڭىزدىلىعى سونشا - جاراتۋشى يەمىز قۇراننىڭ كەيبىر سۇرەلەرىندە زامانعا سەرت ەتكەن. بۇعان «ءفاجر»، «دۋحا»، «اسر»، «ءلايل» سەكىلدى سۇرەلەر دالەل. اللا تاعالا:
«زاماناعا سەرت. نەگىزىنەن ادام بالاسى زياندا»، - دەيدى. ياعني، ۋاقىتپەن سەرت بەرىپ، ىشىندە ادامزاتتىڭ قاسىرەتتە بولاتىنىن ايتقان. ال، سول قاسىرەتتەن ارىلۋىمىز ءۇشىن ەڭ باستىسى ءاربىر ساعات، كۇن، اي، جىلىمىزدا يگى ىستەردىڭ كوپ جاسالۋىنا كوڭىل ءبولىپ، ۋاقىتتى بەكەر وتكىزىپ الۋدان ساقتانعان ءجون. ونىڭ جاۋى تەلەديدارعا (كەرەكسىز تەلەسەريال كورۋ ت.ب.), عالامتورعا، بوس سوزگە، كوپ ۇيقىعا بەرىلمەگەن دۇرىس. جانە دە اعزامىزعا زيان تيگىزەتىن اراق، تەمەكىگە جۇمسالعان قاراجات تا ىسىراپقا جول اشادى. سەبەبى، ول دەنساۋلىعىمىزعا زيان تيگىزىپ، قاراجاتتى بەكەرگە شاشىپ، قالتانى قاعاتىنى بەلگىلى. پايعامبارىمىز (س.ع.س،):
«ادامداردىڭ كوپشىلىگى قادىر-قاسيەتىن بىلە بەرمەيتىن ەكى ۇلكەن نىعمەت - دەنساۋلىق پەن بوس ۋاقىت» - دەپ حاديستە تەگىن ايتپاسا كەرەك. ولاي بولسا، اللانىڭ قۇلىنا ولشەپ بەرگەن ءومىرىن، التىنداي ۋاقىتىن وزىمىزگە، قورشاعان ورتاعا پايداسى تيەتىن امالمەن وتكىزۋگە تىرىسايىق. ويتكەنى، ۋاقىتتىڭ قاس-قاعىم ساتتە وتە شىعاتىنى بارىمىزگە بەلگىلى. ۋاقىتتىڭ قادىر-قاسيەتىن ءبىلىپ، ونى ءتيىمدى قولدانعان دانالارىمىز، عالىمدارىمىز جەتكىلىكتى. دانا اباي:
«كەشە بالا ەڭ، كەلدىڭ عوي تالاي جاسقا،
كوز جەتتى ءبىر قالىپتا تۇرا الماسقا.
ادامدى ءسۇي، اللانىڭ حيكمەتىن سەز،
نە قىزىق بار ومىردە ودان باسقا؟!»، - دەپ، بۇل ءومىردىڭ ماڭگى ەمەستىگىن، ءبىر قالىپتا تۇرمايتىندىعىن، ۋاقىتتىڭ زىمىراپ وتەتىنىن ەسكەرتىپ، ادامدى ءسۇيىپ جاراتقان جاراتۋشىنىڭ حيكمەتىن سەزىنىپ، دۇرىس ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن ايتقان. سوندا عانا ولشەۋلى ءومىردىڭ ءمانى اشىلماق.
اللا تاعالا قۇران كارىمدە:
«سول كۇنى (دۇنيەدە بەرىلگەن) ءار نىعمەتتەن، البەتتە، سۇراققا تارتىلاسىڭدار، -دەسە، پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ءبىر حاديسىندە:
«قيامەت كۇنى اللانىڭ ەشبىر قۇلى ءومىرىن قايتىپ وتكىزگەندىگى، جاستىق شاعىن قالاي وتكىزگەندىگى، دۇنيە-مۇلكىن قانداي جولدارمەن تاۋىپ، قايدا جۇمساعاندىعى جانە العان ءبىلىمىن نە ىستەگەندىگى جايلى ەسەپكە تارتىلمايىنشا ءبىر ادىم دا اتتاي المايدى»، - دەگەن.
ولاي بولسا، بەرىلگەن نىعمەتتەردىڭ قادىرىن ءبىلىپ، جەكە باسىمىزعا، قوعامعا پايداسى تيەتىندەي ىستەرگە ارنايىق. ىسىراپتى اللانىڭ سۇيمەيتىندىگىن جادىمىزدان شىعارمايىق.
ا.ۇتىسحان
«muftyat.kz» سايتى
