عاجايىپ تسيفرلىق الەمنىڭ بەرەتىن وراسان مۇمكىندىكتەرىمەن بىرگە، الدىمىزدان توساتىن كۇتپەگەن قاتەرلەرى مەن تۇزاقتارى دا از ەمەس.

قازىرگى ۇلتتىق قاسيەتتەرىمىزدى ساقتاپ، ءتىلىمىز بەن ۇلتتىق رۋحىمىزدى بولاشاق ۇرپاقتارعا امانات ەتىپ تاپسىرۋ – ماڭگىلىك ەل بولامىن دەگەن حالىقتىڭ باستى مۇراتى ەكەنىن ءجيى ايتامىز. بۇل تۋرالى ءوزىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا ەل پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ تارقاتىپ ءتۇسىندىرىپ بەردى.

بۇگىندە ءجيى ايتىلاتىن ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيانىڭ ءاربىر كەزەڭىندە ءوندىرۋشى كۇشتەر عانا ەمەس، ءوندىرىس پەن عىلىمنىڭ تىعىز ىقپالداسۋى تۋىنداپ، دامۋعا جاڭا سەرپىن بەرىپ وتىر. قازىرگى تىلمەن ايتقاندا ونەركاسىپكە ەنگىزىلگەن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار تاۋاردىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتىپ، ەكونوميكالىق تيىمدىلىكتى ەسەلەپ ءوسىردى.

داۆوستاعى دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ پرەزيدەنتى كلاۋس شۆابتىڭ «ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا» كىتابىندا ەكونوميكا مەن تەحنولوگيا سالالارىندا اتتارى تانىلعان ساراپشىلاردىڭ، ترانسۇلتتىق كورپوراتسيا باسشىلارىنىڭ تاجىريبەسى مەن كوزقاراستارىن قورىتىپ، «يننوۆاتسيالىق قىزمەت الەمدەگى مەملەكەتتەر مەن مىڭداعان كومپانيالاردىڭ باسەكەلەسۋ الاڭىنا اينالدى» دەگەن تۇجىرىم جاسايدى.

ادامنىڭ ومىرىندەگى ەڭ العاشقى ىلگەرىلەۋ تەرىمشىلىكتەن ەگىنشىلىككە كوشىپ، جابايى جانۋارلاردى قولعا ۇيرەتۋدەن باستالعانى بەلگىلى. تۇرمىستاعى بۇل وزگەرىس 10 مىڭ جىل بۇرىن باستالىپ، اگرارلىق رەۆوليۋتسياعا جول اشتى.

ال، ءبىرىنشى ءور (ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا) كەزەڭى 1760-1840 جىلداردىڭ ارالىعىندا يندۋستريالاندىرۋ، تەمىر جول سالۋ، بۋ دۆيگاتەلىن ويلاپ تابۋمەن، ءجىپ ءيىرۋ ماشينالارىنىڭ پايدا بولۋىمەن سيپاتتالدى.

وسى كەزەڭدە ۇلىبريتانيادا مەحانيكالىق ءوندىرىس دامىپ، اگرارلىق قوعامدار يندۋستريالدىق قوعامعا ترانسفورماتسيالاندى. بۇل ءۇردىس اقش پەن ەۋروپانىڭ باسقا مەملەكەتتەرىنە تەز تارادى. وندىرىستە ماشينالار قولدانىلدى، جۇمىس كۇشى دامىدى، ۋربانيزاتسيا جىلدام ءجۇردى، ەڭبەك ونىمدىلىگى ارتتى، ەكونوميكالىق ءوسىم جوعارىلادى.

ەكىنشى ءور XIX-عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى مەن XX-عاسىردىڭ باسىن قامتىدى. ەلەكتر ەنەرگياسىن قولدانۋ، كونۆەيەردىڭ پايدا بولۋى، تەمىر جولدىڭ تارالۋى، حيميا وندىرىسىندەگى يننوۆاتسيالار ناعىز تەحنولوگيالىق رەۆوليۋتسياعا نەگىزدەلىپ جاسالىندى. بۇل كەزەڭدەگى ەكونوميكالىق دامۋعا عىلىمنىڭ جەتىستىكتەرى ەرەكشە سەرپىن بەردى.

1960-جىلدان باستاپ كومپيۋتەر مەن دەربەس كومپيۋتەرلەر، ونەركاسىپتىك روبوتتار، تسيفرلىق تەحنولوگيالار مەن ينتەرنەت ومىرگە ەنە باستادى.

ءۇشىنشى ءور-ءدىڭ ءداۋىرى وسىلايشا باستالىپ، وندىرىستەگى باستى پروتسەستەر تۇپكى تاۋار وندىرەتىن زاۋىت پەن فابريكالاردىڭ تسەحتارىنان باعدارلاما جازاتىن IT-ماماندار، ينجەنەرلەر منە ديزاينەرلەر وتىرعان وفيستەرگە كوشىپ جاتىر.

ال، ادامى جوق تسەحتاردا ءۇنسىز ونەركاسىپتىك روبوتتار ارنايى الگوريتم بويىنشا تاۋار جاساۋمەن اينالىسادى. سوڭعى ەكى عاسىردا نەگىزگى پايدا تاۋاردى ءوندىرۋ مەن ساتۋ كەزەڭىندە جينالسا، جاڭا ءداۋىردىڭ ەرەكشەلىگى – باستى پايدا ءونىمدى زەرتتەۋ مەن جوبالاۋ كەزەڭىندە جيناقتالادى. ياعني، بۇگىن رەسۋرستىڭ باسىم بولىگى تۇپكى ءونىمدى شىعارۋعا ەمەس، ونى ويلاپ تابۋعا، وندىرىسكە دايىنداۋعا جۇمسالادى.

ەنەرگەتيكالىق رەۆوليۋتسيا مەن كوممۋنيكاتسيالىق سەرپىلىس سايكەس كەلگەندە عانا كەرەمەت تەحنولوگيالىق جاڭالىقتار اشىلىپ، جاڭا ەكونوميكالىق مودەلدەر جاساۋعا مۇمكىندىك تۋادى. ءۇشىنشى ءور بۇرىنعى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيالارمەن سالىستىرعاندا اۋقىمى مەن تابيعاتى مۇلدەم وزگەشە بولىپ دامىپ كەلەدى. ينتەرنەت-كوممۋنيكاتسيا ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىن عانا ەمەس ادامنىڭ داعدىلارى مەن مادەنيەتىن، تانىم-تۇيسىگىن وزگەرتىپ جىبەردى.

ادامدى وزگەرتكەن ينتەرنەتتىڭ ساياساتقا دا، ەكونوميكالىق پاراديگمالارعا دا ىقپالى ۇلكەن. اسىرەسە، الەمدەگى بارلىق جاستاردىڭ بويىندا ەشقانداي ساياسي پارتيالارعا قوسىلمايتىن، كاپيتاليزم نەمەسە سوتسياليزمگە قىزىقپايتىن، ەشبىر يدەولوگيانى ۇناتپايتىن كوڭىل-كۇي ۇدەپ بارادى. كاير مەن ماسكەۋدە، پاريج الاڭدارى مەن ۋولل-ستريتكە شىققان جاستار: «ءبىز بۇگىنگى ەكونوميكالىق جۇيەدەن ءۇمىت كۇتپەيمىز. جۇمىس جوق، ەنەرگيا قىمبات، ەكولوگيالىق، تابيعي اپاتتار مەن قاتەرلەر كوپ. ءوزىمىز ءۇشىن ەشقانداي ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەر كورىپ تۇرعان جوقپىز» دەيدى. ينتەرنەت كەڭىستىگىندەگى قاعيدالار مەن قۇبىلىستار، مىنەزدەر دە قازاق جاستارىنا اسەر ەتپەي قويمايدى.

ۇلت الدىنداعى بورىشىن تۇسىنبەيتىن، مادەنيەتى مەن رۋحاني سۇرانىسى جۇتاڭ، تەك ەكونوميكالىق تابىس قىزىقتىراتىن ۇرپاقتىڭ قولىنا ساياسي بيلىك تيسە ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن مەملەكەت تاعدىرى قانداي بولاتىنى دا ويلاندىراتىن ماسەلە. بۇگىنگى 15-20-داعى جاستارىمىز وزدەرىن ەرتەڭگى تسيفرلىق ءداۋىردىڭ بايىرعى تۇرعىنى ساناتىنا قوسىپ، جاۋاپسىزدىق پەن تولىق ەركىندىككە بوي الدىرىپ الا ما دەگەن ۇرەيدىڭ ارتى قالىڭداپ بارادى.

وسى ايتىلعان ءتورت ءور-ءدىڭ دامۋ كەزەڭدەرىندە ۇلتىمىزدىڭ قالاي وزگەرگەنىن، قانداي جەتىستىكتەرگە جىلدام قول جەتكىزگەنىن كەسكىندەپ (ەكستراپولياتسيا), قازاق جەرىنە ءور-لەر قاي كەزەڭدەردە، قانداي اۋقىمدا تارالعانىن ساراپتاپ كورەلىك.

ءبىرىنشى ءور ءبىزدىڭ دالامىزعا 1,5 عاسىر كەش كەلدى. قازاق جەرىنە العاشقى تەمىرجول 1894-1895 جىلدارى توسەلدى. 1906-جىلى 1668 شاقىرىم بولاتىن ورىنبور-تاشكەنت تەمىرجولى ىسكە قوسىلدى. بۋ قازاندىقتارى قولدانىلعان العاشقى فابريكالار دا تەك 1900 جىلدارى جۇمىس ىستەي باستادى.

ەكىنشى ءور دە قازاق ەكونوميكاسىنا 70 جىلدان 100 جىلعا دەيىن كەشىگىپ جەتتى. العاشقى مۇناي 1899 جىلى الىنسا، ەلەكتر جۇيەلەرى، تەمىر جولدىڭ دامۋى XX-عاسىردىڭ باسىندا كورىنىس تابا باستادى.

ءۇشىنشى ءور-گە ءتان ءوندىرىس پەن تەحنولوگيالار، كومپيۋتەرلەر دە قازاق ەلىنە جاپپاي قولدانىسقا 30-50 جىل كەشىگىپ ەنگىزىلە باستادى.

دەربەس كومپيۋتەرلەر 1980-جىلداردىڭ سوڭىندا، ينتەرنەت 1994 جىلى، ونەركاسىپتە روبوتتاردى قولدانۋ، تسيفرلىق تەحنولوگيالار سوڭعى 10-15 جىلدا عانا پايدا بولا باستادى.

وسىلايشا بارلىق ءور-گە ءبىز ۇدايى كەشىگىپ ىلەسىپ كەلدىك. بۇنىڭ ءبارى ۇلتتىڭ وركەنيەت كوشىنىڭ باسىنان كورىنۋىنە دە كەرى اسەرىن تيگىزدى.

مىنە، ەندى جاڭا تاريحي كەزەڭدە بىزدەر، قازاقتار، ءتورتىنشى ءور-گە عانا تياناقتى دايىندىقپەن كەلىپ وتىرمىز. بىرنەشە دالەل مالىمەتتەر كەلتىرەيىك.

ەلدەگى ساۋاتتىلىق كورسەتكىشى 99,8%، ەلىمىزدىڭ 127 جوعارى وقۋ ورىندارىندا 463 مىڭ ستۋدەنت وقيدى، 10 مىڭ قازاقستاندىق دۇنيەجۇزىنىڭ بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءبىلىم الىپ، ەلگە قىزمەت ەتۋدە. رەسپۋبليكانىڭ 73% تۇرعىنى ينتەرنەتتى كۇندەلىكتى قولدانادى، ولار كەمىندە 2 قۇرالمەن عالامدىق جەلىگە ورتاشا العاندا سەكۋندىنا 19,3 مەگابيت جىلدامدىقپەن قوسىلعان. «تسيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا 2025 جىلعا دەيىن 28 500 شاقىرىم وپتيكالىق-تالشىقتىق كابەلدەر جۇرگىزىلىپ، 3,5 ملن. اۋىل تۇرعىنى كەڭ جولاقتى ينتەرنەت جەلىسىنە قوسىلاتىن بولادى.

بۇنىڭ بارىنە ءبىز ادامي كاپيتالدى دامىتىپ، وي ەڭبەگىنىڭ، عىلىم مەن بىلىمدەگى جەتىستىكتەرىمىزدىڭ، جوعارى تەحنولوگيالاردى يگەرۋگە دەگەن قابىلەتىمىزدىڭ جانە قازاق جەرىنىڭ بايلىعىنىڭ كومەگىمەن جەتتىك. ەڭ وزىق تەحنولوگيالاردى جاساۋ (گەنەراتسيالاۋ) مۇمكىندىگىمىزدىڭ ازىرشە شەكتەۋلى بولۋىن كەمشىلىك، شەشىلمەيتىن پروبلەما دەپ ايتۋعا بولماس. بۇنىڭ ءبارى الەمدىك ەڭبەك بولىسىنە بايلانىستى تۋىنداعان شىندىق.

تسيفرلىق تەحنولوگيالار – زامانىمىزدىڭ باستى ترەندى. بارلىق پروگرەسسيۆتىك مەملەكەتتەر دامۋ كوكجيەگىن وسى باعدارعا سايكەستەندىرىپ،

ستراتەگيالىق تۇجىرىمدارىندا باسىمدىق بەرۋدە.

قازىرگى تسيفرلىق تەحنولوگيالارعا سۇيەنگەن داۋىردە جەكە ادامعا، مادەنيەتكە، ءتىل مەن ۇلتتىق ونەرگە تونگەن قاۋىپتىڭ جويقىندىعىن الەمدىك ويدىڭ شىڭىنا كوتەرىلگەن تۇلعالار جارىسا ايتۋدا. ءومىرى مەن قىزمەتى تسيفرلىق ورتاعا تاۋەلدى قاۋىمدى ينتەرنەت ارقىلى جاپپاي اڭدۋ تەحنولوگيالارى ادامزاتتىڭ بولاشاعىنا الاڭداعان مامانداردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرۋدا.

قىتايدا الەۋمەتتىك سەنىم جۇيەسى جاسالىنىپ، ءاربىر ازاماتتى ناقتى ۋاقىت  رەجيمىندە قاداعالاپ، باعالاۋ قولعا الىنعان. ولار ينتەرنەت رەسۋرستارىن سۇزگىدەن وتكىزىپ، جەكە ادامداردىڭ رەيتينگىن جاساماقشى. رەيتينگى جوعارى ازاماتتار ءۇشىن ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر بەرىلىپ، رەيتينگى تومەن سەنىمسىز ادامدار ءۇشىن ءتۇرلى ىقپال شارالارى مەن شەكتەۋلەر قويىلماقشى. رەسەيلىك كومپانيالار اتا-اناعا كومەك دەگەن جەلەۋمەن بالالاردى الەۋمەتتىك جەلىلەردە اڭدۋعا رۇقسات السا، سبەربانك 2018 جىلدان باستاپ وزدەرىنىڭ قارىز الۋشىلارىن پسيحومەتريالىق قالىپتارى بويىنشا تاڭداپ، كۇمان تۋدىراتىن كونتەنتكە، اۋەندەر مەن سۋرەتتەرگە اۋەس ادامدارعا قارىز بەرۋدەن باس تارتاتىندارىن جاريالادى. «ءوزىمنىڭ بالامدى روبوتتارعا سەنىپ تاپسىرماس ەدىم» دەگەن نوبەل لاۋرەاتى ەكونوميست كريستوفەر پيسساريدەس جاساندى ينتەللەكت باسقاراتىن كولىكتەرگە جارىلعىش زاتتار تولتىرىپ، ادامداردىڭ كوپ جينالعان جەرىندە جارىپ جىبەرۋگە بولاتىنىن ەسكەرتەدى. دۋبايدا پيلوتسىز دروندار تاكسي قىزمەتىن اتقارا باستادى. جاساندى ينتەللەكت باسقاراتىن ۇشقىشى جوق اپپاراتپەن ۇشۋعا ءسىز دايىنسىز با؟

وسىلايشا ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن تسيفرلاندىرۋ ادامزاتتىڭ ۇيرەنشىكتى تابيعي ىرگەسىن سوگىپ، ءاربىر ادام ساناسىن قالپىنا كەلمەيتىندەي وزگەرىستەرگە ۇشىراتۋعا زور قاۋقارى بارىن گەرمانيا، اقش، وڭتۇستىك كورەي ەلىنىڭ عالىمدارىنىڭ زەرتتەۋلەرى كورسەتكەن. باس مي قابىعىنىڭ زاقىمدانۋى ۇمىتشاقتىققا، زەيىننىڭ جويىلۋىنا، ەموتسيالىق اسەرلەردىڭ تومەندەۋىنە، ادديكتيۆتى ارەكەتتەرگە ۇرىندىراتىنى دالەلدەنگەن.

دارىگەرلەر تسيفرلىق دەمەنتسيا نەمەسە تسيفرلىق جارىمەستىك سياقتى پاتالوگيالاردىڭ كوبەيىپ جاتقانىن، ينتەرنەتتە وتە بەلسەندى ءاربىر ادامدا ميدىڭ زاقىمدانۋى كەزدەسۋى مۇمكىندىگىن ايتادى. بار جوعى 18,16 ملن. ادامى بار مەملەكەتتىڭ بولاشاعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىندا ۇلكەن الاڭداۋشىلىق تۋعىزاتىن توتەنشە ماسەلە.

عالامدىق تسيفرلىق ماركەرلەرگە سايكەس بلوكچەين، كريپتوگرافيالىق تەحنولوگيالىق ارنالارعا بۇرىلعان ۇلتتىق ەكونوميكا مەن قارجى سەكتورىنا، الەۋمەتتىك سالالارعا، ۇلتتىڭ اكتيۆتەرى مەن رەسۋرستارىنا، ەنەرگەتيكا جۇيەسىنە، قورعانىس پەن قاۋىپسىزدىك نىساندارىنا ەرتەڭ كيبەر جۇيەلەر ارقىلى شابۋىل جاسالسا مەملەكەت سۋۆەرەنيتەتى مەن تۇتاستىعىنا قانشالىقتى اۋىر سوققى بولاتىنىن بولجاۋدىڭ ءوزى قيىن.

بۇگىننەن باستاپ قاۋىپسىزدىك جاعىنان سەنىمدى تەحنولوگيالاردى تاڭداۋ ارقىلى ۇلتتىڭ بولاشاعىن انىقتاپ الۋدىڭ قاجەتتىگى مەملەكەتىمىزدىڭ تسيفرلىق كۇن تارتىبىندەگى ەڭ باستى پروبلەماسى بولىپ بەلگىلەنگەنى ءجون.

ەلدەگى قابىلدانىپ جاتقان تسيفرلىق باعدارلامالاردىڭ دا باستى نىسانى – اقپاراتتىق جۇيەلەردىڭ جوعارى دارەجەدە قورعالۋى بولعانى ابزال.

ەندى 5-7 جىلدا قازىر تەك تەوريالىق تۇرعىدا جوبالانىپ جاتقان كۆانت-كومپيۋتەرلەر (كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر) قولدانىستاعى كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى كومپيۋتەرلەردىڭ ورنىنا كەلەدى.

وسىدان 25 جىل عانا بۇرىن كۆانت-كومپيۋتەر جاساۋ يدەياسىن عىلىمي ورتانىڭ ءوزى دە قابىلداماعان بولاتىن. 1994 جىلى عىلىمدا 2 رەۆوليۋتسيالىق جاڭالىق اشىلدى. ونىڭ ءبىرى امەريكالىق ماتەماتيك پيتەر شوردىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى بولسا، ەكىنشىسى فيزيكادا اشىلعان جاڭالىق.

شور ءوزىنىڭ كۆانتتىق الگوريتمىن جاساپ قازىرگى كريپتوگرافيانىڭ نەگىزىن قۇرايتىن فاكتورلاۋ ءتاسىلىن جاڭارتسا، ەكسپەريمەنتالدى فيزيكادا اتومدى سۋىتۋ، قاراپايىم بولشەكتەردى وقشاۋلاۋ ادىستەرى تابىلدى.

ايتىلعان 2 جاڭالىقتىڭ ارقاسىندا 1994 جىلى كۆانتتىق كومپيۋتەر جاساۋعا بولادى دەگەن تۇجىرىم تەوريالىق تۇرعىدا دالەلدەندى. ەندى عالىمدار ونى ناقتى جۇزەگە اسىرىپ، العاشقى پروتوتيپتەر دە جاسالۋدا. ءتىپتى، قىتاي مەملەكەتى 11,5 ملرد. اقش دوللارىن ءبولىپ جاڭا كۆانتتىق ورتالىق اشۋعا قادامدار جاساۋدا. سونىڭ كومەگىمەن ولار ەڭ كەرەمەت قورعالعان كومپيۋتەرلىك جۇيەلەردى بىرنەشە سەكۋندتا بۇزىپ، اقپاراتتى كوشىرىپ نەمەس ءوشىرىپ، ءوز مۇددەلەرىنە پايدالانا الادى. مىنە، عىلىمي جاڭالىقتى دەسترۋكتيۆتى باعىتتا دا قولدانۋعا بولاتىنىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى وسى.

امەريكالىق RAND كورپوراتسياسى ءوزىنىڭ «فورسايت» تەحنولوگياسىنىڭ كومەگىمەن ستراتەگيالىق بولجاۋ مەن جوسپارلاۋ ادىستەرىن اۋىستىرىپ، كەز-كەلگەن ۇلتتى سۋۆەرەنيتەتىنەن ايىرىپ، دامۋ تراەكتورياسىن قاۋىپتى جولعا بۇرىپ جىبەرۋگە بولاتىن ءىس-ارەكەتتەردىڭ جيىنتىق تەحنولوگياسى. بۇل تەحنولوگيالار قوعامدىق فورماتسيالاردى قيراتىپ، مەملەكەتتى كۇيرەتۋ ءۇشىن بىرنەشە ەلدەردە قولدانىلىپ ءجۇر.

سوندىقتان دا، قابىلدانعان ءاربىر تسيفرلىق باعدارلامادا ادام، قوعام جانە مەملەكەت ءۇشىن تۋىندايتىن تاۋەكەلدەر مەن قاۋىپتەردى تۇگەندەپ، ولاردان كەلەتىن زيانعا توسقاۋىل قويۋ تەتىكتەرىن قاتارلاس جۇزەگە اسىرعان دۇرىس. تۇتاستاي تسيفرلىق ەكوجۇيەنىڭ جەكە تۇلعا مەن مەملەكەتتىڭ سۋۆەرەنيتەتىنە توندىرەتىن قاتەرلەرىن ساراپتاۋ، باعالاۋ بولاشاقتا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ەڭ باستى ماسەلەسى بولارى انىق.

تاريحتاعى ەۆوليۋتسيالىق وزگەرىستەر – ادامنىڭ ءوز ءومىرىن، تۇرمىس-تىرشىلىگىن جەڭىلدەتۋ، وڭتايلاندىرۋ ماقساتىمەن جاسالادى. ادامزات وركەنيەتى وسىلايشا، ءومىرى مەن تۇرمىسىن جەڭىلدەتەمىن دەپ ساناسى مەن رۋحىن، جاراتۋشى سىيلاعان ادامدىق قاسيەتتەرىن جوعالتىپ، جانسىز، ويسىز، سەزىمسىز تەمىر روبوتقا ۇقساپ كەتۋى دە، ادامي قۇندىلىقتار ۇمىتىلىپ، قاتىگەزدىك پەن رۋحاني قۇلازۋ وسىلايشا باستالۋى دا مۇمكىن. تسيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىنداعى كەلەڭسىز قۇبىلىستار سونى كورسەتۋدە.

ءتورتىنشى ءور-ءدىڭ الدىڭعى 3 كەزەڭنەن ايىرماشىلىعى ونىڭ اۋقىمىندا. سونىمەن بىرگە، ءتورتىنشى ءور ادامزات تاريحىن جىلدام جانە مۇلدەم كۇتپەگەن باعىتقا بۇرىپ جىبەرۋ قاۋپىن دە جوققا شىعارا المايمىز.

تسيفرلىق ەۆوليۋتسيانىڭ بارار جەرىن دۇرىس بولجاۋ ارقىلى قازاق ەلىنىڭ دامۋ باعىتتارىن ۇلتتىق مۇددەگە سايكەستەندىرىپ جاساۋ ءۇشىن مەملەكەت پەن قوعامنىڭ بىرىككەن جىگەرى قاجەت. ويتكەنى، ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرۋگە قابىلەتتى جاساندى ينتەللەكتپەن قورشالعان ادام ءوزى جاساعان روبوتقا تاۋەلدى بولىپ، وعان باعىنىشتى بولۋ قاۋپى دە قيال-عاجايىپتان شىندىققا اينالۋ ىقتيمالدىعىن عالىمدار دا جوققا شىعارا الماۋدا.

مىنە، دۇنيەدە بولىپ جاتقان تەحنولوگيالىق وزگەرىستەردىڭ قارىمى، كۇشتىلىگى جاعىنان، ادامزات تاريحىنداعى داۋىرلەردە ەشۋاقىتتا بولماعان. تسيفرلىق الەمنىڭ بەرەر مۇمكىندىكتەرى دە كەرەمەت، ىقتيمال قاۋىپتەرى دە جويقىن.

بۇل قاۋىپتەردەن ساقتانۋدىڭ باستى يممۋنيتەتى – ەلباسى ايتقانداي «اقىلدى ۇلت ءوزىنىڭ ۇلتتىق رۋحىنان، ءتىلى مەن دىنىنەن اجىراماي تسيفرلىق ورتاعا بەيىمدەلۋى». سوندا عانا ءتورتىنشى ءور قازاقتىڭ باعىن اشىپ، وركەندەۋ داۋىرىنە اينالادى.

ۇلبوسىن ەسەنبەكوۆا،

قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى

ماقالانىڭ تۇپنۇسقاسى "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىندە جاريا بولدى

Abai.kz