ادامنىڭ كەلتە عۇمىرى تىم عاجاپ. پاراعى سۋدىر قاققان ۋاقىت-اي، دەسەڭىزشى! كۇن، اي، جىل بولىپ سۋىرتپاقتالىپ، شىلبىرىن سۇيرەتىپ كەتە بارادى. ەكپىنى ارقىراپ اققان اقجال وزەن ءتارىزدى ومىرگە كىم توسقاۋىل بولا الادى دەيسىڭ. قانشاما عاسىرلار قۇمعا ءسىڭىپ كەتتى. ولار تەك ءبۇر جارعان قىزعالداقتارمەن سالەم جولداپ تۇرعانداي سەزىلەدى.

ءومىر بولعان سوڭ اق پەن قارا، شىندىق پەن وتىرىك الماكەزەك جولىعىپ تۇرادى ەكەن. كەيدە  ءۇش ۇيىقتاساڭ تۇسىڭە كىرمەيتىن وقيعالاردىڭ ءجۇز بەرۋى جاقسىلىققا اينالسا، كەيدە مۇلدەمگە ءتۇسىن وزگەرتەتىنىن قايتەسىڭ. ساناڭا  جۇك، جانىڭا سالماق سالىپ، جۇرەگىڭدى ەزەتىن جاعدايلار دا بولادى. سونداي كەزدەردە شۋىلداپ جۇرگەن الپىس اتا، قىرىق جەزدەڭنەن بىرەۋى جانىڭدا قالمايدى. تىرلىك كەشكەن جۇمىر  باستى پەندەنىڭ كورەر كۇنى وسىنداي.

قيىنشىلىق اتاۋلىنىڭ بارىنە ءتوزىپ، ولاردى مويىنىڭمەن كوتەرۋگە بولادى. الايدا، ادام بالاسى ساعىنىشتى ەشقاشان جەڭە المايدى ەكەن. ساعىنىشتىڭ ۇلىسى تۋعان اناڭا دەگەن ساعىنىشتان باستالا ما، قالاي؟ كەۋدەڭ قىزىل جالىنعا ورانىپ، الپىس ەكى تامىرىڭنىڭ قۋىرىلاتىنى دا سول ساعىنىشتىڭ سالدارىنان.

اتا-انا مەن تۋىس-باۋىر،  دوس-جاراننىڭ قاسىنان كەتكەلى دە ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. قاڭباق سۇيرەتىپ كوشەسىن شاڭداتقان بالا كۇنىمىزدىڭ بالعىن ەلەسى قالعان وندىرقارا، جار جاعالاپ جۇگىرىپ شاباعىن تەرگەن قارت ۇلىڭگىر انا ءبارى-ءبارى كوز الدىمنان ساعىمداي سىرعىپ وتكەندە تۇلا بويىمدى سۋىق تەر باسىپ، قوس جانارعا ەرىك بەرەمىن. اتتەڭ، قول قىسقا، اۋىل الىس، جەر شالعاي.

اياۋلى انامنىڭ ءاجىم تورلاعان شۇڭىرەك كوزى، اكەمنىڭ تامىرلارى ارسيىپ سيدالانعان دولانانىڭ تامىرىنداي ساۋساقتارى، كۇنگە كۇيگەن كونەتوز شاپاندارى  ءبارى-ءبارى مەنىڭ كوز الدىمدا عوي. ولار دا ساعىنىپ جۇرگەن بولار. قاشان شۇيىركەلەسىپ، ارقا-جارقا بولىپ جولىعار ەكەنبىز. جاراتۋشىدان جالبارىنىپ تىلەيتىنىم – اسقار تاۋىم مەن ءمولدىر بۇلاعىمنىڭ عۇمىر جاسىنىڭ ۇزاق بولۋى.

مەن جيىرما بەس جاسقا تولعان شاعىمدا، كىندىگىمدى كەسىپ، كىرىمدى جۋىپ وسىرگەن تۋعان توپىراعىمنان اتاجۇرتقا ءبىرجولا قونىس اۋداردىم. سەبەبى جەتەرلىك. قايران  انا توپىراق جات بىرەۋدىڭ تابانىنىڭ استىندا قالىپ بارا جاتىر، كۇن-كۇن سايىن جىمىسقى ساياساتتىڭ جەمىرۋىمەن قاسيەت سوگىلىپ بارادى.

قىستىڭ قىسقا كۇنىنىڭ بىرىندە كەشقۇرىم ەل ورىنعا وتىرعان شاقتا اكەم: «ۇلىم، بابىسەك دەيتىن قۇس بارىن بىلەسىڭ، كورىپ تە ءجۇرسىڭ. سول بابىسەك  ۇياسىن تامدار مەن دۋالداردىڭ قۋىسىنا، كەيدە ءۇيدىڭ ىرگەتاسىنا، جەرتولەنىڭ بۇرىشىنا سالا سالادى. ءوزى جاراتىلىسىنان اڭقاۋ ءھام جالقاۋ. سول بەيشارا قۇس ءوزىنىڭ  اڭقاۋلىعىنان كوپ زيان شەگەدى. بالاپانى مەن جۇمىرتقاسى قۇرت- قۇمىرسقانىڭ، سۋماڭداعان جىلاننىڭ اۋجالىنا اينالادى. ال انا ايىرقۇيرىق  اقتوس قارلىعاشتى قاراشى. بيىككە،  كيىز ۇيلەردىڭ شاڭىراعىنا ۇيا سالادى. ەشنارسەنىڭ وعان  قولى جەتپەيدى، ونى الۋعا باتىلى بارمايدى»، –دەگەن ءسوزى باستاپقىدا ماعان سونشالىق اسەر ەتە قويعانى شامالى ەدى. جاي كەڭەس قوي دەپ قويا سالعام.

بىراق ۋاقىت وتكەن سايىن سول ءسوز مەنى قاتتى تولعاندىردى. جىگەرىمدى جانىپ، رۋحىمدى شيراتتى. سولاي دا سولاي، مەنىڭ التايدان اتاجۇرتقا ات باسىن بۇرۋىما تۋرا كەلدى. اتامنىڭ اق باتاسىن الىپ، سونداعى جاساپ جاتقان حالىقتىڭ سالەمىن ارقالاپ، ۇلى دالا ەلىنە القىنعان اق بۇلاقتاي اسىقتىم.

مەن اۋىلدان اتاجۇرتقا اتتانعان كۇن ءالى ەسىمدە. ول وزىنشە ءبىر حيكايا بولاتىن. انام قۇشاقتاپ ماڭدايىمنان يىسكەپ، توسىنە باسىپ تۇرىپ: «امان بار، قۇلىنىم»، – دەپ ايالى الاقانىنىڭ جىلۋىن جونىمنان وتكىزىپ، ەكى كوزىنە ەرىك بەرگەن ءساتىن قالاي ۇمىتايىن. ءبىزدىڭ بوساپ تۇرعان كەيپىمىزدى كورىپ، اكەم قاتتى نازالانعان بولسا كەرەك، توسىننان: «قويىڭدار، بوتاداي بوزداپ نە بولدى. اكەسىنەن كەتىپ اتاسىنا بارا جاتقان جوق پا. قانى ءبىر قازاقتىڭ دالاسى وعان جاتتىق قىلمايدى. ول ءوزىنىڭ اتاسىنىڭ قارا شاڭىراعىنا بىزدەن سالەم الىپ كەتىپ بارادى»، – دەپ باسۋ ايتىپ توقتاتتى. بۇل جاعدايىمىزدى  سىرتىمىزدان كورگەن ءباز بىرەۋلەر مازاق ەتىپ تۇرعان بولسا، ءوز ەركى.  كەكەسىن كۇلكىلەر دە ەستىلدى. قايتسىن ولارعا قىزىق كەرەك.  ەشتەڭەنى تۇسىنبەيدى عوي...

مەن اناما: «جىلاماڭىز، اۋىرىپ قالاسىز. ۇيگە قايتا بەرىڭىزشى»، – دەپ قويامىن. انامنىڭ سوزىلمالى قان قىسىم اۋرۋى مەن جۇرەك سىرقاتى بار بولاتىن، سول ءۇشىن اياپ كەتتىم. اكەم بولسا، مىنا ءومىردى ەرتە ءتۇسىنىپ، قاتارلاستارىنان بۇرىن ەسەيگەن ادام. ولاي دەيتىنىم، جاستايىنان جەتىمشىلىك پەن جوقشىلىقتىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ ەسەيگەن ءبىر جان. بەينە قارلى  بوراندا قاسقايىپ قاز تۇرا بىلگەن ءبىر ءتۇپ ەمەن اعاشى ءتارىزدى. سان ءتۇرلى  قيىنشىلىقتاردى كورە تۇرا، سەنىمى سەتىنەپ، باعىتىنان اداسىپ، جۇرىسىنەن جاڭىلىپ كورگەن ەمەس.

ول  كىسىنىڭ جان سۇيىنەر قاسيەتى – كىتاپ وقۋعا قاتتى  قۇمارلىعى، ءارى كىتاپتى اسا تالعامپازدىقپەن وقىپ، باعا بەرىپ، وي بەزبەنىنە سالىپ ەكشەي الاتىنى. بىزگە ۇنەمى كەشقۇرىم اپ-ساپ باسىلىپ، توڭىرەك تىنىشتىققا شومعاندا وقىعان قىزىقتى اڭگىمەلەرڭ مەن لەزدىك ماقالالاردى ءشاي ۇستىندە بايىپپەن اڭگىمەلەپ بەرۋدەن جالىقپايدى. قازىر دە جەتپىس جاسقا جەلكەن جايسا دا، سول داعدىسىنان جاڭىلماي، قولى بوساي قالسا تومداردى پاراقتاپ وتىرادى. ءبىز  ءۇشىن  اكەمىز قازىنا كەۋدە تاۋ ءمۇسىن دەپ ايتۋعا تۇرارلىق. انام ەكەۋى ءبىرى – اسقار تاۋ، ءبىرى – ءمولدىر بۇلاق بولىپ ماپەلەمەگەندە، ءبىز بۇلاي شولجاڭداپ جۇرمەگەن بولار ەدىك قوي. سول ءۇشىن جاراتۋشىدان كۇن سايىن جالبارىنىپ تىلەيتىنىم، ەكەۋىنىڭ عۇمىر جاسىنىڭ ۇزاق بولۋى.

انام ءبىزدى مەكتەپتە ەل قاتارلى وقىتپاقشى بولىپ الا تاڭنان، كۇننىڭ باتقانىنا دەيىن كۇندىكشى بولىپ جۇمىس ىستەپ، قىتاي شارۋانىڭ ەگىستىگىنىڭ ارام ءشوبىن وتاپ، ساۋساقتارىنىڭ كوبەسى سوگىلىپ، ەتى سىلىنىپ، سۇيەگى كورىپ قالعان ساتتەرىنىڭ دە كۋاسى بولعانبىز. بىزگە ىستىق تاماق ازىرلەپ قۇيا الماي، شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعىندا قولىنا سىرما قولعاپ كيىپ الاتىن. سويتە تۇرا شارشاعانىن سەزدىرمەي، كەشكىسىن كىر-قوجالاق بولعان ءۇستى باسىمىزدى جۋىپ، ءوزى ىشپەسە دە ءبىزدىڭ اس-سۋىمىزدى دايارلايتىن. ءوزى ءبىزدىڭ تويىپ سەكىرگەنىمىزدى كورىپ شارشاعانىن ۇمىتىپ، قۋانىشتان قۇرساعى اشقانىن بىلمەي قالاتىن... ساباققا باراتىن ءبىر ءۇيدىڭ تۇڭعىشى بولعان ماعان اكەمنىڭ ەسكى شالبارىن قىسقارتىپ، كىشىرەيتىپ كيگىزىپ قوياتىن. التايدىڭ اق ايۋ ءۇسىپ ولەر قاقاعان ايازىندا، ءبىر تىشقاق لاق سوعىم سويماي، كوجە-كولمەكتى تالعاجاۋ ەتىپ، قىستان شىققان كەزىمىز دە بولدى.

ءبىز وسكەن اۋىلدىڭ قاق ورتاسىن ۇلكەن كۇرە جول كەسىپ ءوتىپ جاتىر. بۇل  جولمەن قانشاما جاندار ساپارلاپ كەتكەنىن كىم تىزىمگە الىپ وتىردى دەرسىڭ.  ءبىز دە مىنە، «ۇيدە تۋىپ، تۇزدە ءولۋ» دەگەن قاعيدادان اسا الماي اتتانىپ كەتتىك. اۋىل بۇيىعى قالپىندا تۇكتى سەزبەستەن ۇيقىدا جاتىر. تەك موسقال مورجالاردان بۋداقتاعان تۇتىندەر عانا اۋىلدا تىرشىلىك يەسىنىڭ بار ەكەنىن ايقىنداپ تۇرعانداي.

كوپ كۇتتىرمەي كولىك تە كەلىپ توقتادى. مەن جانىمداعى جاقىندارىممەن قيماي قوشتاسىپ اتتاندىم. كولىك جىلجي بەرە ويىما ءومىردىڭ ءوزى ءبىر بەكەت ەكەن عوي دەگەن ويلار ورالدى. القىنعان اق بۇلاقتاي، ۇلى مۇحيتقا قوسىلىپ كەتۋگە اسىقتىق. ەندى مىنە، اساۋ ءومىر ارناسىندا شايقالىپ كەلەمىز.

2009 جىلى كوكتەمنىڭ  قار ارالاس جاڭبىرى تولاسسىز جاۋاتىن ءساۋىردىڭ سالقىن تۇنىندە الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى «باراحولكا» دەگەن بازارعا تۇمسىق تىرەگەن اۆتوبوس تاڭعى ساعات ەكىلەر شاماسىندا جولاۋشىلاردى ءتۇسىردى. ەل  قاتارلى تابانىمدى مەن دە جەرگە تىرەدىم. بىرەۋلەردىڭ الدىنان القالاپ كۇتىپ قارسى الاتىن ادامدارى بار، ماعان شە؟! بىردە-ءبىر جاناشىر جاقىنىم جوق، جەلكەنسىز قايىقپەن تەڭىزگە ساپار شەككەن بالىقشى تۋرا مەندەي بولاتىن شىعار، كىم ءبىلسىن. ارادا بىردە توق، بىردە اش، تۇلكىقۇرساق جۇرگەن كۇندەردىڭ تىزبەگى باستالىپ كەتتى. جۇرتتىڭ ءجۇزى قۋانىشتان جايناپ جۇرگەن سىڭايلى. مەندە ءبىر ۇلى ارمان تۇر، جاراۋ جۇپىنى كەيىپپەن كىسى كوزىنە كوپ تۇسە بەرۋدەن تارتىنىپ، كوپ ۋاقىتىمدى ەسەنتاي وزەنىنىڭ جاعاسىندا وتكەردىم.

كۇندەر ايالسىز جىلجىپ ءوتىپ جاتتى. اقىرى، سۋ شايعان سالىندىداي سەندەلىپ ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى تاشكەنتكە باستار كۇرە جولدىڭ بويىنداعى رايىمبەك اۋىلىنان ءبىر-اق شىقتىم. سول جەردە، ەرلان سايلانبەكۇلى ەسىمدى تۋىسقان ءبىر اعامدى تاپتىم، سول كىسىنىڭ نۇسقاۋىمەن قۇجاتتارىمدى تۋرالاپ، قالالىق كوشى-قون باسقارۋ ورتالىعىنا تىركەۋگە تۇردىم. بۇرىنعىداي ەمەس، ارقاسۇيەر اعاسى بار ەل قاتارىنا قوسىلعانداي بولدىم. اعاما وقۋ ىزدەپ كەلگەنىم تۋرالى ايتتىم. «جارايدى، وندا كۇزگە دەيىن كۇتۋگە تۋرا كەلەدى، دايىندىق كۋرسى باستالعانشا قاسىمدا تۇرا بەر»، – دەدى.

اياداي ءبىر بولمەدە ءۇش جىگىت قاتار تۇرىپ جازدى وتكەردىك. سول جىلى جولىم بولىپ دايىندىق كۋرسىن وقۋ ءۇشىن جامبىل وبلىسىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە جولداما الىپ، سوعان كەتتىم. كيەلى اۋليەاتا توپىراعىنا تابان تىرەپ، سول جەردە ءومىرىمنىڭ ەكىنشى ءبىر كەزەڭى باستالدى.  «تارازعا تاياق ۇستاپ كەلگەن، تاي ءمىنىپ قايتادى»، – دەگەن بۇرىنعىدان قالعان ءسوزدىڭ قادىرىن مەن سول كەزدە ءتۇسىندىم. شىنىمەن دە، كۇندەرىم جاقسىلىققا تولى بولدى. ۋنيۆەرسيتەتكە دە ۇزدىك ناتيجەمەن قابىلدانىپ، ستۋدەنت اتاندىم. العاشقى جىر جيناعىم جارىق كوردى، باۋىرىما قازان اسىپ، وتباسىلى  بولدىم.

ويدا جوق ساتتە، بۇيرىق بولىپ «اقىندار مەن باتىرلار ەلى» اتانعان جىر سۇلەيى ءسۇيىنباي، جامبىل باستاعان ۇلى تۇلعالاردىڭ تابانى تيگەن قاسيەتتى توپىراققا قونىس اۋدارىپ كەلدىم. مۇنداعى جۇرتتىڭ باۋىرمالدىعى مەن جانى جايساڭ جاقسىلاردىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ، ءوزىم از دا بولسا اقپارات سالاسىنا سەپتىگىمدى تيگىزىپ جاتىرمىن-اۋ دەپ ويلايمىن. بۇتاقتى پانالاعان تورعاي حالىندە جۇرگەنىمدە، قۇداي دەسىپ ءسوز بەرىپ، قول ۇستاسقان قوساعىممەن ءدام-تۇزىمىز جاراسپاي ەكى جاققا كەتتىك. كوزى جاۋدىرەپ بوتام كەتتى. سول ما مەنىڭ ازاماتتىعىم. و، ءتايىر-اي!

كەيدە ءومىردىڭ داۋىلدارى دا سوعىپ تۇرادى. تەڭىزگە سالعان كەمەم تولقىندارعا سوعىلىپ قالاتىن كەزدەرى جوق ەمەس. الايدا ارقا سۇيەپ جۇرگەن اعامنىڭ جانى ىزگى، جۇرەگى جىلى بولعاندىعىنان قاتاردان قالماي كەلەمىن. وسى التىن توپىراقتاعى اسىلداردىڭ ىزىنەن قۋات الىپ، قالدىرعان توم-توم ەڭبەكتەرىن اقتارىپ زەردەلەسەم، ارمانداعان ماقساتتارىم اياقسىز قالمايتىن شىعار دەگەن ويدامىن.

ەسبولات تىلەۋباي

Abai.kz