ءبىز قۇدايدان قورقامىز با، الدە قىتايدان قورقامىز با؟ قىتايدا ەكسترەميزم جانە تەرروريزممەن كۇرەسۋ ناۋقانى اياسىندا قانداستارىمىز تۇرمەگە قامالىپ، ءىس-ءتۇسسىز جوعالىپ، ودان قالسا، «ساياسي ساۋات اشۋ-تاربيە» لاگەرلەرىنە جونەلتىلىپ جاتىر. قانىمىز ءبىر، ءتىلىمىز ءبىر قىتاي قازاقتارىنىڭ وسى جاعدايىنان حابارسىز، ال حاباردار بولساق، ءۇنسىز وتىرۋىمىزدىڭ سەبەبى نەدە؟ بويىمىزدى جاۋلاعان قورقىنىش ۇرەي مە، الدە قانىمىزعا سىڭگەن نەمقۇرايلىلىق پا؟ وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن قىتايداعى باۋىرلاردىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، زارىن زارلاپ جۇرگەن وتانداسىمىز سەرىكجان ءبىلاش باۋىرىمىزدىڭ «دات» ايدارىنا بەرگەن سۇحباتىنان تابۋعا تىرىستىق.

– سەرىكجان مىرزا، قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاعدايى تۋرالى دابىل قاعىپ جۇرگەن ءبىر بەلسەندى توپتىڭ مۇشەسىسىز. قىتاي «جابۋلى قازان» ەرەجەسىن ۇستانىپ، قىسىم كورسەتىلىپ جاتقان قانداستارىمىزعا قاتىستى اقپاراتتى سىرتقا شىعارماۋعا مۇددەلى. ال قىتايداعى وسى وزبىرلىق جاعدايدى جار قۇلاعى جاستىققا تيمەي، باق ارقىلى جاريالاپ جۇرگەن سىزدەردى قارالاۋ ارەكەتتەرى بولدى دەگەندى ەستىپ ءبىلىپ ءجۇرمىز. ونى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان كىمدەر؟ قارالاۋشىلاردىڭ ماقساتى نە؟

– ءيا، مۇنداي ارەكەتتەر الەۋمەتتىك جەلىلەردە بۇركەمەلى اتاۋلارمەن ۇيىمداستىرىلدى. كەيبىرى سايتتاردا جارىق كوردى. كەيىن «ۋاتساپ» توپتارىندا تارادى. مەنىڭ اپكە-جەزدەمنىڭ، شەشەمنىڭ جەكە قۇجاتتارىنا دەيىن جاريالادى. ولاردىڭ شەكارادان وتكەن كۇندەرىن ايتىپ بەرىپ وتىردى. بۇنداي اقپاراتتاردى ولارعا تەك قانا قىتاي جاعى بەرە الادى. مەن ءتىپتى ءوزىمنىڭ اپايىممەن ءبىر فاميليادا دا ەمەسپىن. ونداي مالىمەتتى قىتايدان الماسا، باسقا ەش جەردەن بىلە الماس ەدى.

– سوندا قىتاي جاعى ورالمان-زيالىلاردى پايدالانىپ، قازاقتارعا قاتىستى جاعدايدى بۇركەپ قالۋعا مۇددەلى بولعانى عوي؟

– البەتتە! قىتايداعى قازاقتىڭ ايانىشتى تاعدىرىن جاريا ەتپەۋگە تىرىسقان قىتاي جاعى ءبىزدىڭ كەيبىر اعالارىمىزدى جالدامالى ەتىپ، ءوز مۇددەلەرىنە پايدالانۋدا. ماسەلەن، جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمدەي، شەكارالىق قۇپيا قۇجاتتار بۇل «جالدامالىلارعا» ارناۋلى ورگانداردان كەلىپ تۇسكەن. ال ول اقپارات، البەتتە، تەگىن جاريالانىپ وتىر دەپ تاعى دا ايتا المايمىن. ياعني، ءبىر قازاق – ەكىنشى قازاقتى قىتاي اقشاسىنىڭ كومەگىمەن قۋدالاپ جاتىر دەگەن ءسوز.

تاعى قاراڭىز. مەنى «جارقىن جەتى» بۇركەنشىك اتىن جامىلىپ، جەلىلەرگە جازىپ ءجۇر دەپ ايىپتاپ وتىر. ول بۇركەنشىك ات ەمەس، ول مەنىڭ قالام اتىم – پسەۆدونيم. يبراھيمنىڭ – اباي بولعانى دەگەن سياقتى. ءوزىمنىڭ قالام اتىممەن قىتايدىڭ سايتتارىندا مەن وسى اتپەن كوپ دۇنيە جازدىم. ونىڭ ىشىندە جەتى كىتاپ بار. ءبىر جولدا ەمەس، ۇزاق ساپار ەستەلىك رەتىندە جازدىم. ءسويتىپ قالام اتىم قالىپتاستى.

قىتايدا ەشكىم كوتەرمەگەن ماسەلەلەردى مەن كوتەردىم. ماعان جاۋاپ رەتىندە قىتايدىڭ جالدامالى جازۋشىلارى مەن جايىندا ماقالالار جازدى. ونىڭ ءبىرى Abai.kz سايتىندا جاريالاندى. مەنى قىتايدىڭ، امەريكانىڭ تىڭشىسى دەدى. مەنى ءبىر كۇندە ءۇش پاتەر ساتىپ العان دەدى. مەنى قىتاي جاقتان كوشى-قون توقتاعاندا، اپا-جەزدەسى 2017 جىلدىڭ جازىندا قالاي كوشىپ كەلدى دەدى. ول كەزدە كوشى-قون ءالى توقتاماعان ەدى.

قىسقاسى، مەنى «قىتايدىڭ شپيونى» دەپ، قازاقتىڭ قولىمەن تۇرمەگە جاپتىرا الماي، قىتايدىڭ جالدامالى جازعىشتارى ماعان جانە مەنىڭ باۋىرىم قىدىرالى ورازۇلىنا جاپپاعان جالاسى، جاقپاعان كۇيەسى قالعان جوق.

– قىتاي قازاقتارىنا جانە قىتايلىق ساياساتتىڭ زىمياندىعىنا قاتىستى وسى اقپاراتتى جاريا ەتۋ ماقساتىندا نەندەي ارەكەتتەر جاسالدى جانە ودان ناتيجە بولدى ما؟

– الدىمەن ايتايىن، قىتايداعى قازىرگى جاعداي ءتىپتى قيىن. تۋىستار ءبىر-بىرىنەن اجىراپ قالعان. قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن بالا-شاعا، اۋىلداعى شال-كەمپىردىڭ ءتىرى نە ءولى ەكەنىن بىلە الماي وتىر. مۇمكىن، ءولىپ قالعان شىعار. وسىنداي جاعدايدىڭ ورىن العانىنا جارتى جىلدان استى.

ءبىز بارلىق ارەكەتتەرىمىزدى «اتا جۇرت ەرىكتى جاستارى» تىركەلمەگەن ۇيىمىنىڭ اتىنان جاسادىق. ءۇش رەت ءباسپاسوز ءماسليحاتىن ۇيىمداستىردىق. ءبىرىنشى ءباسپاسوز ءماسليحاتىن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىنىڭ الدىندا ەكى كۇن بۇرىن وتكىزدىك. ونداعى كوزدەگەن ماقساتىمىز – قۇرىلتايدا وسى ماسەلە كوتەرىلسە ەكەن دەپ ويلادىق. بۇل ماسەلەنى مۇحتار شاحانوۆ، دوس كوشىم اعالارىمىز بەن ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى باۋىرلارىمىز مىنبەدەن كوتەرەمىز دەپ بىزگە ۋادە بەردى، ءبىز كۇتتىك. بىراق قۇرىلتاي وتەردەن ەكى كۇن بۇرىن ول كىسىلەر بىزگە حابارلاسىپ، وزدەرىنىڭ قۇرمەتتى قوناقتارىنىڭ تىزىمىنەن الىنىپ تاستالعاندارىن ايتتى.

سوسىن ءوز ىشىمىزدە اقىلداستىق. ءبىز ساياساتكەر ەمەس ەدىك: بىرەۋىمىز كاسىپكەر، بىرەۋىمىز ءدارىحاناشى دەگەندەي. دۇنيەجۇزى قازاقتارى قۇرىلتايىندا بۇل ماسەلەنىڭ ايتىلمايتىنىنا سول كەزدە 100 پايىز سەنىپ، امالدىڭ جوقتىعىنان قۇرىلتاي باستالۋدان ەكى كۇن بۇرىن ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدىك. ءبىزدى قولداعان ۇلكەن زيالىلارعا اللا رازى بولسىن! سوۆەتحان عابباسوۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ اقساقالدارىمىز وسى ماسەلەنى كوتەردى. ال قۇرىلتايعا قاتىسقان، قىتايدان كەلگەن ءمۇيىزى قاراعايداي، وردەن تاققىش قوعام قايراتكەرلەرى، اتاعى الاتاۋداي اقىن-جازۋشى زيالىلار اراسىنان ءبىر ادام بۇل ماسەلەنى ءتىس جارىپ ايتپادى. ولاردىڭ ءبارى كەزىندە قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىن العان، مەملەكەتتەن ءۇي العان ادامدار. ولار قىتايدان حابارسىز قالدى دەگەنگە سەنبەيمىن. سەبەبى ءبارىنىڭ الپىس اپاسى، جەتپىس جەزدەسى قىتايدا. ءسويتىپ، قىتايدان كەلگەن ءوزىمىزدىڭ زيالى اعالارىمىزدان كوڭىلىمىز ابدەن قالدى.

– ايتپاقشى، ول قۇرىلتايدا ءبىر ازاماتتىڭ قىتايداعى جاعدايدى ايتىپ، ءسوز سويلەگەنىن ءبىزدىڭ گازەت جازعان ەدى...

– ءيا، ءبىزدىڭ بەلسەندى توپ ەرمۇرات اعامىز باپيمەن جولىعىپ، گازەت تاراپىنان اقپاراتتىق كومەك كورسەتۋىن وتىنگەنىمىزدە، «دات» سول ازاماتتىڭ ءسوزىن تولىق باسىپ شىعاردى. سودان بەرى سىزدەردىڭ گازەت قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسىن ۇنەمى نازاردا ۇستاپ كەلەدى. ءبىز ويلاماعان، سويلەسپەگەن، ەش ارالاسپاعان ءومىرحان التىن ەسىمدى گەرمانيادان كەلگەن باۋىرىمىز قۇرىلتايدا بەيرەسمي كەزەكتى رۇقسات الىپ، قىتايداعى قازاقتار ماسەلەسىن قۇرىلتايدا ايتىپ ۇلگەردى. وعان توسقاۋىل جاساۋدىڭ ارەكەتتەرى دە بولدى. بۇل ازاماتتىڭ ارەكەتى ءۇنسىز، «اۋىزى تىگىلىپ»، «ءتىلى كەسىلىپ» قالعاندارمەن سالىستىرعاندا، ناعىز ەرلىك بولدى. وكىنىشكە وراي، تۇتاس قوعام سونداي ءبىر ءولى ۇنسىزدىكتە، نەمقۇرايلىلىقتا، ءوزىنىڭ قانىنا تارتپايتىن، قازاعىنا جانى اشىمايتىن قانسىز، ۇلتسىز، ءدىنسىز حالدە دەپ ايتۋعا تولىق نەگىزىم بار.

– ال قازاقستاندىق رەسمي باق بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە نەگە ءۇنسىز وتىر دەپ ويلايسىز؟

– مەن مەملەكەتتىك اقپارات ساياساتىنا باعا بەرە المايمىن. دەگەنمەن، مەملەكەتتىك باق «جاڭبىر-جاڭبىردىڭ اراسىمەن»، ەكى جولدىڭ ورتاسىنا قىستىرىپ بولسىن ايتاتىن ماسەلە شاشەتەكتەن. ماسەلەن، وسى قۇرىلتايدان كەيىن قازاقستان تاراپىنان قىتاي وكىمەتىنە قانشا نوتا جىبەرىلدى جانە ول نوتانىڭ ءماتىنى قانداي؟ ول مەملەكەتتىك قۇپيا ما؟ ول تەك قىتايدا تۇتقىندا وتىرعان، سول كەزدە بەلگىلى بولعان ەكى نەمەسە ءۇش قازاقستان ازاماتىنىڭ ماسەلەسىن كوتەردى مە، جوق تۇتاس قازاق كوشىنىڭ توقتاپ قالعاندىعىن ايتتى ما؟ قىتايدىڭ قيتۇرقى ساياساتى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتى بولعان كوشى-قوندى توقتاتىپ، قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جارتى ميلليونعا جۋىق قىتاي قازاقتارىن قىسپاققا الىپ، ول جاقتاعى تۋىستارىن كەپىلگە ۇستاپ، بۇل جاقتاعى قازاقتى ۇركىتىپ-قورقىتىپ وتىرعانىن ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز كوتەردى مە؟

بۇل ماسەلە قوعامعا اشىق بولۋ كەرەك. اعىلشىن ءتىلدى اقپاراتتى، تۇرىك ءتىلدى اقپاراتتى، ەۋروپا امەريكاداعى «نيۋ-يورك تايمس» جانە «ۆاشينگتون پوست»، «ەركىن ازيا»، «ەركىن ەۋروپا»، «بي-بي-سي» اگەنتتىگى بۇل ماسەلەنى ەركىن جازىپ جاتىر. بۇل ماسەلە امەريكا كونگرەسىندە تالقىلاندى. سوندا قىتايداعى قازاق پروبلەماسى نەلىكتەن ءبىزدىڭ قازاق قوعامىندا تالقىلانباي ءجۇر؟ بۇل مەن ءۇشىن جۇمباق جاعداي.

بۇل تەك قانا ءبىزدىڭ بيلىككە، مەملەكەتكە دەگەن وكپە-نازىمىز ەمەس، تۇتاس قازاق قوعامىنا، ءوزىن قازاق سەزىنەتىن ءاربىر قازاققا، تۇتاس قازاقستان ازاماتتارىنا، قوعامدىق ۇيىمدارعا، ءاربىر ءتىلشى-جۋرناليستكە ورتاق تاقىرىپ بولۋى كەرەك ەدى. وسى ورايدا مەنىڭ قوياتىن سۇراعىم بار: سىزدەر الەمدىك اقپاراتتى كورمەي، ەستىمەي وتىرسىزدار ما؟ وندا قازاقستاندا، الماتىنىڭ ىرگەسىندە تۇرىپ جاتقان ورالمانداردىڭ حال-جايىن نەگە بىلمەيمىز؟ قىتايداعى تۋىسىمەن ءبىر جىل بويى سويلەسە الماي وتىرعانىن نەگە سۇرامايمىز؟ شاقىرتىپ الىپ كەتىپ، تۇتقىندا وتىرعانداردى نەگە سۇرامايمىز؟ ءتىرى جەتىم، ءتىرى جەسىر بولىپ، كۇيەۋلەرى – اسىراۋشىلارى قىتايدا قالىپ، ىشەر اسقا، كيەر كيىمگە، جاعار وتىنعا جارىماي وتىرعاندارىن نەگە سۇرامايمىز؟ نەگە استانانىڭ اتقامىنەر اق جاعالىلارى ورالمانداردى جيىپ، قانداي مۇڭىڭ بار، قانداي ارىزىڭ بار دەپ سۇرامايدى؟

– شاماسى، بۇل ۇنسىزدىك اقوردانىڭ قىتايعا قاتىستى ۇستانعان جالپاقشەشەيلىك ساياساتىنان تۋعان سياقتى. دەگەنمەن، قازاقتىڭ ءبىر پۇشپاعى قيىندىققا تاپ بولعاندا، جالپى قازاق قوعامى قوزعالىسسىز جاتقانى ەلدىڭ بولاشاعىنان قاتەر سەزدىرەتىن سياقتى...

– جالپى قازاق قوعامىن ايتاسىز، ءبىز ءتىپتى مەشىتكە بارىپ، قىتايداعى قازاقتارعا دۇعا جاساڭدارشى دەپ وتىندىك. سوندا ءبىزدىڭ يمامدارىمىز تويتارىس بەردى: «ءبىز ساياساتقا ارالاسپايمىز، ساياسي دۇعا جاسامايمىز» دەگەن يمامداردىڭ جاۋابىنان سوڭ، راسىندا دا، جاعامىزدى ۇستادىق. اتاسى بولەك مياماعا ارناپ بەس ءجۇز مىڭ دوللار گۋمانيتارلىق كومەك جىبەردىك. ال ىرگەمىزدەگى قانداستارعا كوڭىل بولمەي، قۇشاعىمىزعا ورالعان قازاقتارىمىز زار ەڭىرەپ وتىرعاندا، ءۇنسىز وتىرمىز. قىتايداعى قازاقتاردىڭ تاعدىرى – ۇلتتىق تراگەديا! بۇل بىزدەگى وتارسىزداندىرۋ كۇرەسىنىڭ بولماعاندىعىنان، ءبىز ازات ەلدە 26 جىل بويى ءوزىمىزدىڭ ازات ەكەنىمىزدى سەزىنە الماۋدان، قۇلدىق سانانىڭ سۇيەگىمىزگە دەيىن ءوتىپ، قانىمىزعا دارىپ كەتكەننىڭ ءبىر بەلگىسى! وسىنشالىق دەڭگەيدە ۇلتسىزداندىق! كەشە عانا رەسەيدىڭ كەمەروۆ وبلىسىندا سۇمدىق اپات بولعاندا، قازاقتار ەڭىرەپ، ەتەكتەرى تولىپ كەتكەندە، مىنا جاقتا وتىرىپ، مەن دە قان جىلادىم. سول رەسەيدەگى اپات قۇرباندارىنا مەن دە تىلەكتەسپىن.

بىراق الەۋمەتتىك جەلىدە زار ەڭىرەگەن سول قازاقتار نەگە ءبىر تۋعان قازاعىنىڭ، قانداسىنىڭ ماسەلەسىنە باسى قاتىپ، ءبىر اۋىز جىلى لەبىزىن بىلدىرمەيدى؟ ءبىز قانداي حالىقپىز؟ اربىردەن كەيىن قىتايدىڭ بۇل قىسىمى تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاتەر ءتوندىرىپ تۇر! بۇل ۇلكەن قاتەر. وسى ماسەلەنى نەگە قوعام كوتەرمەيدى؟

– ءسىزدىڭ بۇل سۇراعىڭىزعا ءبىز جاۋاپ بەرىپ كورەيىك: قازاق قوعامى ءوز بيلىگىنىڭ قاتاڭ رەجيمىنەن ابدەن زارەزاپ بولعان. بىزدەگى رەجيم قىتايداعى جاعدايدان استە كەم بولماسا كەرەك...

– بۇل جەردە ءبىر ماسەلەنى مەن انىق ايتامىن. جالدامالى جازعىشتار قىتايدىڭ بۇكىل قىلمىسىن جۋىپ-شايىپ وتىر. قىتاي ساياساتىن بۇركەپ، جاعدايدى كەرىسىنشە جازىپ وتىرعان ادامدار قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولار الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قولدانۋشىلارى. ولار ۇلكەن پروفەسسور زيالىلار، ولار نەشەتۇرلى سالعا كىرىپ العان «قىتايدىڭ شپيوندارى»، بىراق ولار قازاقستان ازاماتتارى. «قىتايدا ەشتەڭە بولىپ جاتقان جوق، ول جاقتا سوتتالعاندار، ۇستالعانداردىڭ ءبارىن ەكسترەميست، تەرروريست» دەپ وتىر. تاۋدا جۇرگەن، نامازدىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن مالشىنىڭ تەرروريزمگە قانداي قاتىسى بار؟ كۇنىن ارەڭ كورىپ وتىرعان ەگىنشى-ديقانشى ەكسترەميزمگە قالايشا قاتىستى؟

قازاقستانعا كەلىپ-كەتكەنى ءۇشىن، 15 جىل بۇرىن تۋىسشىلاپ قايتقانى ءۇشىن، وسىندا كەلىپ، پودكۋرس وقىپ، وقۋعا تۇسە الماي، كەرى قايتقان 15 قازاقتى سوتتاپ جىبەردى. سولاردىڭ ەكسترەميزم، تەرروريزم، سەپاراتيزمگە نە قاتىسى بار؟

بۇل ماسەلەگە ەكى تۇرعىدان قارايىق. ءبىرى – سول جەردەگى قازاقتاردى «قۋىرىپ جەدى»، «ءپىسىرىپ جەدى»، ماقۇل – ۇندەمەيىك. بىراق نەگە قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، ازاماتتىق العان قازاقتاردىڭ وزىنە قيانات جاساپ وتىر؟! ولار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تولىق قۇقىلى ازاماتتارى عوي. قازاقستان بيلىگى ءوز ازاماتتارىن حالىقارالىق پاكتىلەر مەن دەكلاراتسيالار نەگىزىندە قورعاۋى ءتيىس قوي! جوق، قازاقستان جاعى قىتايعا ءبىر-ەكى نوتا جولدادى دا، ءۇنسىز وتىر.

جارايدى، ەل بيلىگىنىڭ قىتاي الدىندا الدەبىر مىندەتتەمەسى بار دەلىك. بىراق وسى ماسەلەنى نەگە قوعام بولىپ كوتەرمەيمىز؟ بەكبولات تىلەۋحان اعامىز جايشىلىقتا، ەل امان، جۇرت تىنىش ۋاقىتتا ۇستەلدى توقپاقتاپ، ەگەر قىتايدىڭ قازاقتارى كوشىپ كەلسە، ءبىز امەريكادان اسىپ كەتەر ەدىك دەپ ايتقاندا، كۇللى جۇرت جۇرەگىمىزبەن ريزا بولىپ، قول شاپالاقتاعانبىز. بەكبولات قىتايعا بارعاندا، ونىڭ انىنە، سوزىنە، شەشەندىگىنە، جىراۋلىعىنا قۇمار جاستار ونىمەن بىرگە فوتوعا تۇسكەن. سول سۋرەتكە تۇسكەن جيىرما شاقتى قازاق تۇتقىندالدى دەپ الەمدىك اقپارات جار سالدى. بار بولعان ايىبى – بەكبولاتپەن فوتوعا تۇسكەنى. ارتىنان بەكبولاتپەن فوتوعا تۇسكەن ءبىرىنشى تۇتقىندالعان ازامات تۇرمەدە قايتىس بولدى دەگەن اقپارات شىقتى. ول تۋرالى ءتىپتى اعىلشىن ءتىلدى اقپاراتتاردا دا جاريالاندى.

ال سول ۇستەل توقپاقتاعىش مەنىڭ دەپۋتات اعام قايدا قازىر؟! ول نەگە ءلام-ميم دەمەيدى؟ ءبىز نەگە ءۇنسىز قالدە وتىرمىز؟ ءبىز قۇدايدان قورقامىز با، الدە قىتايدان قورقامىز با؟ ءبىز تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز با، جوق الدە قىتايدىڭ تاۋەلدى پروۆينتسياسىنا اينالىپ قالدىق پا؟! نەگە يمامدارىمىز الاقان جايىپ، دۇعا قىلۋدان قورقادى؟ نەگە بۇكىل قالامگەر، زيالى جازۋشى وسى ماسەلەنى ايتۋدان قورقادى؟ نەگە ساياساتقا ءومىرى ارالاسپاعان بىزدەر وسى ماسەلەنى كوتەرۋگە ءماجبۇر بولامىز؟!

– ءيا، ءسىزدىڭ بۇل سۇراقتارىڭىزعا بيلىك تە، بەكبولات تا اۋىز اشىپ، ەشتەڭە ايتا الماس. بىراق قوعامنىڭ ايناسى سانالاتىن ءباسپاسوزدىڭ ۇنسىزدىگى، راسىندا دا، قورقىنىشتى...

– ءسىز ونى ايتاسىز، مىنا جاعدايعا قاراڭىز: جىلدىڭ 7 جەلتوقسان كۇنى ءۇشىنشى ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدىك. جيىرماعا جۋىق زارلاعان، جىلاعان ءتىرى جەتىم، ءتىرى جەسىردى استاناعا اپارىپ، جولىن كوتەرىپ، قوناقۇيىنە جاتقىزىپ، ءباسپاسوز ۇيىنە جارتى ميلليون تەڭگە اقشاسىن تولەدىك. مەملەكەتكە، جوعارعى جاققا ايتارىن ايتىپ قالسىن، مىنا قوعام قىتايدا بولىپ جاتقان سۇمدىق الاپات جاعداي تۋرالى ءبىلسىن دەپ تالپىندىق. وكىنىشكە وراي، سىزدەردىڭ گازەتتەن باسقا بىردە-ءبىر اقپارات قۇرالى سول شارامىزدى جاريالاعان جوق.

– قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىنا وسى ورايدا جولداعان ارىز-شاعىمدارىڭىزعا قايتىپ جاتقان جاۋاپتار بار ما؟

– بىزدە جينالعان بەس جاشىك ارىزدى قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە وتكىزدىك. ءبىزدىڭ ارىزدارىمىز ءبىر بەت، ەكى بەت بولىپ ولشەنبەيدى، جاشىكتەپ ولشەنەدى. بىراق، وكىنىشكە وراي، جاۋاپ بولعان جوق.

– ءبىزدىڭ گازەت ارقىلى قازاق قوعامىنا ايتار تاعى قانداي داتىڭىز بار؟

– مەن تۇتاس قازاقستان قوعامىنىڭ ويانۋىن وتىنەمىن. تۇتاس زيالىنىڭ ويانۋىن وتىنەمىن. ءاربىر قازاقتىڭ جىگىتى ويانسىن دەيمىن. ءاربىر جىگىت ءوزىنىڭ كورشى قىتايدان كەلگەن قازاعىنا بارىپ، مۇڭىن تىڭداسىن، كوزىنىڭ جاسىن ءسۇرتسىن، جەتىمىنىڭ باسىنان سيپاسىن، ولاردىڭ قايعىسىن ءبىلسىن دەپ وتىنەمىن. ول قازاقتار كەشەگى اقتابان شۇبىرىندى كەزىندە ءوزىنىڭ مەيىرىمدىلىگىن جوعالتپاعان حالىق، كەشەگى 1962 جىلى 200 مىڭ وتباسى قىتاي اسىپ، قازاقستانعا كەلگەندە، مەيىرىمدىلىگىن جوعالتپاعان حالىق. كەشەگى ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن كەزىندە اتاسى باسقا، ءدىنى باسقا قاۋىمداردى باۋىرىنا باسقان قازاق نەگە بۇگىن قىتايلىق فاشيزم، قىتايلىق شوۆينيزم، قىتايلىق گەنوتسيزمنىڭ قۇربانى بولىپ، قىتايداعى تۋىستارى ءجابىر كورىپ، مىنا جاقتا زار ەڭىرەپ وتىرعان ءوزىنىڭ قانداسىنا كەلگەندە سالقىن قاندى بولادى؟

جوق، ولاردىڭ جۇرەگىندە مەيىرىم بار، تەك اقپارات جەتپەي تۇر. مەن بۇكىل قازاقستانداعى بارلىق ءدىندارلار، بارلىق يمامدار قىتايداعى قازاقتار ءۇشىن جانە وسىنداعى قان جىلاپ جاتقان قازاقتار ءۇشىن دۇعا قىلسىن، ءاربىر جۇمادا، بەس ۋاقىت نامازىندا اشىق، جاسىرىن دۇعا قىلسىن دەپ وتىنەمىن. ءاربىر قولىنا قالام ۇستاعان زيالى، جۋرناليست، الەۋمەتتىك جەلىدەگى قولدانۋشى كەم دەگەندە ءبىر رەت وسى ماسەلەنى كوتەرسىن دەپ وتىنەمىن. مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇنسىزدىگىنە قىتاي تاراپىنان وتە زور قاۋىپ ءتونىپ تۇرعاندىعىن بىلگەندىگىمنەن، سەزگەندىگىمنەن، ءوزىم قىتايدا تۋىپ-وسكەندىگىمنەن قازاقستان حالقىن ەسكەرتكىم كەلەدى. ءبىز قىتايدىڭ «جۇمساق كۇشىنىڭ»، «جۇمساق ەكسپانسياسىنىڭ» قۇرساۋىندا ابدەن قۇمعا باتىپ، جانتالاسىپ جاتقانىمىزدى ءوزىمىز دە بىلمەيمىز. ەگەر ءبىز قازىر ويانباساق، مىنا تاۋەلسىزدىكتەن دە، ەگەمەندىكتەن دە ايىرىلىپ قالامىز!

– سۇحباتىڭىزعا راحمەت! ءوز تاراپىمىزدان سىزدەرگە ءاردايىم اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋگە دايىنبىز.

ازامات شورمانحانۇلى

"دات" گازەتى،

5-كوكەك، 2018ج.