جاقىندا الماتىداعى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرەتىن كوللەدج ديرەكتورلارىنان ۇيىمداسقان دەلەگاتسيا جاپون ەلىنە   ىس-ساپاردا بولىپ، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاپوندىق وزىق تاجىريبەلەرىمەن تانىسىپ قايتقان ەدى. سول ساپاردا حالىقارالىق قازاق-قىتاي ءتىل كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى،  "ى.التىنسارين " توسبەلگىسى، ء"بىلىم كوشباسشىسى" توسبەلگىسى جانە "ءبىلىم سالاسىنىڭ ماقتانىشى" وردەنىنڭ يەگەرى، پروفەسسور تالعات مامىرۇلى دا بولدى. تالعات مامىرۇلى سول ساپاردان كەلگەنسوڭ ساكۋرا ەلىنىڭ ءجاي-جاپسارىن، ەكى ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن سالىستىرا وتىرىپ اڭگىمەلەپ بەرگەن ەدى.

- الاشتانۋشى عالىمدار «ءاليحان بوكەيحان مەيدزي باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناتيجەسىندە  ارتتا قالعان اگرارلىق ەلدەن 21جىلدا الەمنىڭ ەڭ دامىعان مەملەكەتىنە اينالعان جاپونيانىڭ تاجىريبەسىن ۇلگى ەتىپ، الاش-قازاق ەلىن 20-25 جىلدا الەمنىڭ تورىنە جەتكىزۋدى جوسپارلادى»،- دەيدى. ءاليحان باستاعان الاش قايراتكەرلەرىنە بۇل مۇمكىندىك بەرىلمەسە دە، ولاردىڭ باستاماسى بۇگىنگى تاڭدا ىسكە اسىپ جاتىر. Cونىمەن، ءبىزدىڭ الاش ارداگەرلەرى نازار اۋدارعان جاپون ەلىنە - ساكۋرا ەلىنە بارىپ قايتتىڭىزدار. نە كورىپ، نە ءتۇيدىڭىز ويىڭىزعا؟

- الاش زيالىلارى 20 عاسىردىڭ باس شەنىندە  جاپوننىڭ مىقتى دامىپ كەتكەنىن ايتىپ، ۇلگى تۇتساق دەگەن مۇراتتارى ول كىسىلەردىڭ شىنىندا دا دارالىعىن كورسەتەدى. سول كەزدەگى تاريح ولاردىڭ ۇلى مۇراتتارىن ورىنداۋعا جول بەرمەگەنمەن كۇن وتكەن سايىن ولاردىڭ يدەيالارى بىزگە جالعاسىپ، جەمىسىن بەرىپ، ناتيجەسىن تاۋىپ، ول كىسىلەردىڭ ۇلىلىعى  اسقاقتاپ  كەلەدى.

ال جاپونيا ساپارىنا ورالسام، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى الماتى قالالىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن الماتى  قالاسىنداعى  ۇزدىك سانالاتىن، رەسپۋبليكاعا تانىمال، تەxنيكالىق-كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن 13,14 كوللەدجدىڭ ديرەكتورلارىنان قۇرالعان توپ 18 ناۋرىزدان 25 ناۋرىزعا دەيىن جاپون ەلىندە ءىس-ساپاردا بولىپ قايتتىق. بۇل ساپاردا جاپون ەلىندەگى كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرەتىن كوللەدجەردىڭ قالاي جۇمىس جاسايتىنىن، جاپون ەلىنىڭ بۇل سالاعا كوڭىل ءبولۋىنىڭ، دامۋ جاعدايىنىڭ، يننوۆاتسيالىق جاڭا تاسىلدەردى قولدانۋىنىڭ، تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ ۇلگىلەرىنىڭ قالاي ەكەنىن كورىپ، تانىسىپ، زەرتتەپ، ولاردىڭ وزىق جەتىستىكتەرىن ءوزىمىزدىڭ ەلگە قولدانساق دەگەن ماقسات بولدى. سول ماقساتىمىز ورىندالدى، ءبىز بارعان سول 6,7 كۇننىڭ ىشىندە ءبىر كۇندە ءبىر كوللەدجدەن ارالاپ، تانىستىق. جالپى 7 كوللەدجبەن تانىستىق، جەتەۋى جەتى باعىتتا ماماندار دايىندايدى ەكەن.

بۇگىنگى تاڭدا جاپون ەلى الەمدەگى دامىعان ەلدەردىڭ الدىڭعى قاتارىندا، ەكونميكاسى 3 - ورىندا تۇر. سونىڭ ىشىندە عىلىم-تەحنيكا سالاسىندا دا ەڭ الدا كەلە جاتقان مەملەكەت بولىپ تابىلادى. كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدە دە جاپوندار ۇزدىك ەكەن. كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردىڭ تەحنيكالىق-ماتەريالدىق بازاسى وتە تاماشا جابدىقتالعان. ءار ىستەرىنە مۇقيات قاراپ، ءبىلىم ساپاسىنا وتە ءمان بەرەدى ەكەن. سونىمەن بىرگە تەك تەوريالىق عانا ەمەس، مامانداردى پراكتيكالىق جاقتان دايىنداۋعا، ولاردىڭ دەربەس جۇمىس ىستەۋىنە،  تەوريالىق ءبىلىمىدى وقي ءجۇرىپ، لابوراتوريانىڭ وزىندە سول جۇمىسپەن ءىس-جۇزىندە قولمەن ىستەپ كورسەتە الاتىن جانە ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردا، قىزمەت كورسەتەتىن كاسىپورىنداردا ءوز باعىتى بويىنشا ءبىلىمىن ناقتى ىسپەن ۇيلەستىرە الادى  ەكەن.   ولاردىڭ تاعى ءبىر كەرەمەت جەرى - ۇستازداردىڭ ىشىندە تەوريالىق ءبىلىم بەرەتىندەرى ازداۋ ەكەن دە، باسىم بولىگى وندىرىستىك كاسىپورىندارداعى، قىزمەت كورسەتەتىن كاسىپورىنداردىعى ناقتى قىزمەت الاڭىنداعى پراكتيكالىق بىلىمىگە باي، تاجىريبەلى ماماندار شاقىرىلىپ، پراكتيكالىق بىلىمدەردى مەيلىنشە مول بەرەدى ەكەن، سوندىقتان ستۋدەنتتەر قوعامداعى قاجەتتىلككە، ەرتەڭگى كۇنى جۇمىسقا جارامدى شەبەر مامان رەتىندە جەتىلۋگە وقۋ مەرزىمىنىڭ ىشىندە قول جەتكىزە الادى ەكەن.

- سوندا ولاردا وقۋ ورنى مەن كاسىپورىندار ماماندى بىرگە دايىندايتىن بولىپ وتىر عوي، ءبىزدىڭ ەلدە بۇل جۇيە قولعا الىندى  ما؟

- بىزدىڭ ەلىمىزدە سوڭعى 15 جىلدا قولعا الىنىپ جاتىر. كوپتەگەن وزگەرىستەر بار.  قازاقستاندىق تەxنيكالىق-كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسى جاسالدى، شەتەلدىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن ەنگىزىپ، سوڭعى جىلدارى بۇل جۇيە العا جىلجىپ كەلەدى. ەلباسى كوپ ماڭىز بەرىپ وتىرعان، جاڭا زامان تالابىنا ساي كەلەتىن، الەمدىك باسەكەگە  قابىلەتتى، بىلىكتى مامانداردى دايىنداپ شىعارۋ كۇنتارتىبىندە تۇرعان  وزەكتى ماسەلە. سوعان بايلانىستى ەلىمىز تەحنيكالىلىق ماماندىقتاردى دامىتۋدى، وعان باسىمدىلىق بەرۋدى العا قويىپ وتىر. سوڭعى جىلدارى پرەزيدەنتىڭ جولداۋىندا جاڭا كاسىبي تەحنيكالىق ءبىلىم الۋدىڭ جاڭا جۇيەسى كورىنىس تاپتى. ول-  تەگىن ءبىلىم بەرۋ. قازىر ۇكىمەت مەملەكەتتىك وقۋ ورنىندارىندا بولسىن، جەكە مەنشىك وقۋ ورنىندارىندا بولسىن، ءبىلىم الاتىن ستۋدەنتكە مەملەكەت ۇلكەن جول اشىپ، كومەك كورسەتىپ وتىر، قانشاما گرانتتار ءبولىپ وتىر. بيىلعى جىلدىڭ وزىندە ەلباسىنىڭ 5 الەۋمەتتىك جوبا تۋرالى ۇسىنىسىندا بۇرىنعى جوسپاردان تىس قوسىمشا گرانتتار قوسۋدى ۇسىندى. بۇل دەگەنىمىز - ءبىزدىڭ ەلدە بۇل سالاعا وتە ۇلكەن قامقورلىقتاردىڭ جاسالىپ جاتقانى. ەندىگى ماسەلە ونىڭ ساپاسىن يننوۆاتسيالىق تۇرعىدان دامىتۋدىڭ جاڭا جولدارىن قاراستىرۋ بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ ساپار ماقساتىمىز دا وسى  كاسىبي تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىن ەكىنشى كەزەڭگە وتكىزۋ ءۇشىن بارلاۋ، زەرتتەۋ ماقساتى بولعان.

- جاپون ەلىنەن ۇيرەنەتىن قانداي تۇستارىمىز بار ەكەن؟

- جاپونيا شىعىستاعى دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ەڭ وزىق ۇلگىسى عوي. ولار ءوزىنىڭ ۇلتىق قۇندىلىقتارىن، بۇرىنعى ءداستۇرىن ساقتاي وتىرىپ، بۇگىنگى وركەنيەتتىڭ دامۋ دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن حالىق. ولاردىڭ مەنتاليتەتى، مادەنيەتى جاقتارىنان بىزگە جاقىندىقتارى كوپ ەكەن. وتە يناباتتى، مادەنيەتتى، ءاربىر ىستەرىنەن تياناقتىلىقتى، مۇقياتتىلىقتى بايقادىم. وتە تازا، تىنىش، ايعايلاپ-شۋلاعان ەشكىمدى كورمەيسىڭ، ءيىلىپ امان-سالەمىن جاساپ جاتقان ادامداردى، قاربالاس جۇمىس جاساپ جاتقان جانكەشتى ەڭبەكقور  كىسىلەردى كورەسىڭ. تەحنولوگيالىق پروگرەستىڭ بارلىق وزىق ۇلگىسىن كورە الاسىڭ، بۇكىل ءوندىرىستىڭ، وقۋدىڭ پروتسەسىنە ءبارى ەنگىزىلگەن. بىزدە دە «سيفرلى قازاقستان» جوباسى قولعان الىنىپ وتىر عوي. بۇل تەحنولوگيانىڭ دۇنيەجۇزىلىك وزىق ۇلگىسى. بۇكىل ءومىردىڭ ءاربىر پروتسەسىنە ەنگىزۋ - ادامدار ءوزىنىڭ جۇمىسىن ءارى تەز، ءارى ىڭعايلى شەشىپ، جۇمىس ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن كەرەك، اقپاراتتاردى تەزىرەك قابىلداۋ ءۇشىن، بەرىلگەن تاپسىرمانى تەز ورىنداۋ ءۇشىن رولى وتە جوعارى. جاپونيادا سونى كوزىمىزبەن كوردىك. وقۋ پروتسەسىندە قاعاز، قۇجاتتارعا دەيىن قاعازباستىلىق ەمەس، ارحيۆ، كىتاپحانالارىنا دەيىن كوردىك، بۇكىلدەي اقپاراتتىق جۇيەمەن قامتىلعان. باساسىڭ كىتاپ سۇرايسىڭ، جەتىپ كەلەدى، ەلەكتورندى كىتاپ سۇايسىڭ، اشىلادى. ءبىز ءبىر ديزايىن كوللەدجىندە بولدىق، سول كوللەدجدە بۇكىل پروتسەس سونشاما اۆتوماتتاندىرىلعان. ءبىر كيىمدى تىگۋدىڭ ءبىرىنشى قادامى كىسىنىڭ ولشەمىن اۆتوماتتى قۇرال ارقىلى 3D, 4D ارقىلى ولشەمىڭىزدى الادى دا بىردەن كومپيۋتورعا تۇسەدى دە سول ولشەم بويىنشا كەسكىنىڭىزگە قاراي دەنەڭىزدىڭ بارلىق قۇرلىمىن ايقىنداپ شىعارادى.   سوعان قاراپ ماكەت جاسالادى، ماكەت بويىنشا كيىم پىشىلەدى دە اۆتوماتتى تۇردە تىگىنگە جىبەرىلەدى. تاعى وسى كيىمگە قاجەتتى ماتالار تۋرالى بارلىق اقپاراتتى دا اۆتوماتتى جۇيەدەن تابا الاسىز، وزىڭىزگە كەرەكتى ماتانىڭ قۇرامىن، تۇسىن، ساپاسىن ت.ب كورسەكىشتەرى بويىنشا قالاۋىڭىزداعىداي تاڭداۋ جاساي الاسىز. جالپى بۇگىنگى وزىق تەحنولوگيالاردى  وڭتايلى پايدالانۋعا  مەيلىنشە مۇمكىندىك بەرىلگەن. سوندىقتان ءبىزدىڭ ەلدىڭ جاپون ەلىنەن ۇيرەنەتىن،  بىزگە كەرەك دەيتىن جەرلەرى وتە كوپ.

ءبىز بارعان ناۋرىز ايى  جاپونداردىڭ ۇلتتىق سيمۆولى بوىپ تابىلاتىن ساكۋرا اعاشى گۇلدەيتىن مەزگىل ەكەن. ساكرۋرا گۇلى سونداي ادەمى، كەرەمەت جايناپ تۇر. ناۋرىز ايى ولاردا دا جىل باسى بولىپ سانالاتىنى بىزگە ۇقسايدى. وقۋ جىلى، جۇمىس جىلى دا ناۋرىزدىڭ سوڭى ءساۋىردىڭ باسىنا  قاراي باستالادى ەكەن، جىلدىڭ ناۋرىزدا باستالۋى قازاقپەن جاپون xالىقتارىنىڭ ارعى تاريxى استاسىپ جاتقانداي ويعا جەتەلەيدى . سوڭعى 50 جىلدان بەرى ساكۋرا اعاشى گۇل اشقان مەزگىلدە قار جاۋماعان ەكەن، ءبىز بارعاندا ءبىر كۇن قىرباق قار جاۋدى. ونى جاقسىلىققا ىرىمداپ، سىزدەر كەلگەندە تاڭعالارلىق جاعداي بولدى دەپ ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتتى. مۇقيتتار قورشاپ تۇرعاننان بولۋ كەرەك دەپ ويلادىم، جاپون ەلىنىڭ اۋاسى وتە تازا، مەگاپوليس توكيونىڭ وزىندە كوكجايلاۋدا جۇرگەندەي كۇي كەشەسىڭ. ءشاشىلىپ جاتقان، قوقىر-قوقىستى  كوزىمىز شالمادى، شاڭ دەگەندى مۇلدە ەلەستە المايسىڭ، ىشەتىن سۋى تازا، تاعامدارى قۇنارلى دا ءدامدى، ەكولوگيالىق تازا. سونانسوڭ ادامداردىڭ مامىلەسى ۇنادى. ولار باياعىداعى سامۋراي رۋحىن جاڭا زامانعا لايىق باعىتقا بۇرىپ، ىشكى جان-دۇنيەسىنىڭ مىقتىلىعى ارقىلى دۇنيەنى وزىنە باعىندىرىپ تۇرعانداي سەزىلدى. بۇرىنعى سامۋرايلار سوعىسپەن بولسا، ولاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى عىلىممەن، بىلىممەن، ەڭبەكقورلىعىمەن، ءوزىن مەڭگەۋ تارتىبىمەن، تىڭعىلىقتى دا مۇقيات ىسكەرلىگىمەن، پاراسات-مادەنيەتىمەن ىشكى جان دۇنيەلەرىنىڭ قۋاتتىلىعىن الەمگە ايگىلەپ تۇرعانداي. مىنە ءدال وسى قاسيەتتەر ءبىزدىڭ  بۇگىنگى قازاق بالاسىنا دا ناعىز  ونەگە بولارلىق دۇنيەلەر عوي دەپ ءتۇيدىم.جاپونداردىڭ جەر كولەمى قازاقستانمەن سالىستىرعاندا الاقانداي  عانا عوي، سونىڭ ءار پۇشپاعىن ءتيىمدى، پايدالى ەتىپ ءبارىن مۇقيات كەرەككە جاراتىپ وتىرعانى اڭعارىلادى. جاپونداردا ەلىن بۇگىنگى بيىككە جەتكىزۋ جولىندا گەرمانيانىڭ، امەريكانىڭ تاعى باسقا دامىعان ەلدەردىڭ  وزىق ۇلگىلەرىن ۇيرەنگەن، سول ارقىلى وزىنىكىن جەتىلدىرگەن. بۇگىگىنگى كۇندە بولدىم، تولدىم دەم  ماساتتانباي، سول قالىپتان تايماعان ەكەن. بۇل الەمدىك تاجيريبە. ءبىزدىڭ دە اتا-بابالارىمىز سامۋرايلاردى سان وراپ كەتەتىن باتىر، پاراساتتى، قۋاتتى، رۋxى بيىك xالىق بولعان عوي. ولاردان بىزگە مۇراعا قالعان بۇگىنگى قازاق جەرى ءوزى قانداي ۇلان-بايتاق ، قانشاما بايلىق بار، قانشاما مۇمكىندىگىمىز بار.  سولاردىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارى جاپودار سياقتى ەجەلگى بابالارىنىڭ رۋxاني قازىناسىن بۇگىنگى زامان تىنىسىنا ساي جاڭعىرتىپ  الەمدىك قاۋىمنىڭ الدىڭعى لەگىنە وتتسەك قوي دەگەن وي ءالسىن-ءالسىن مازالايدى. سوندىقتان دا جاپونداردىڭ، امەريكاندارداڭ، نەمىستەردىڭ، ءتىپتى ىرگەمىزدەگى قىتايلاردىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن ۇيرەنىپ، كەرەگىن وزىمىزگە لايقتاپ ەنگىزسەك، اتا-بابا رۋxىن جاڭعىرىتساق، بويىمىزداعى بويكۇيەزدىك، جالقاۋلىق، تابانسىزدىق، ۇقىپسىزدىق، ىسىراپشىلدىق ت،ب كىناراتتاردان ارىلساق ءالى-اق كوزدەگەن نىسانا  - الەمدەگى دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، ماڭگىلىك ەل بولۋ - مۇراتىمىزعا  مىزعىماس ىرگە قالايتىنىمىزعا ەش كۇمان جوق.

- جاپون ەلىندەگى ستۋدەنتتەردەن نە بايقادىڭىز، وندا ستۋدەنتتىك تۇرمىس قالاي ەكەن؟  

- جاپون ەلى حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ قاۋىمداستىعىنا بەلسەندى قاتىسىپ وتىرعان  مەملەكەت. بۇكىل باتىس پەن شىعىس، ازيا، افريكا ەلدەرىنىڭ بارىنەن كەلىپ وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەر بار. ءوز جاستارى دا شەتەلدەرگە  كوپتەپ وقۋعا شىعادى.. ولاردىڭ 2020 جىلعا دەيىن جاپونيادا وقىپ جاتقان شەتەل ستۋدەنتتەرىن 300 مىڭعا جەتكىزىپ، ال وزدەرىنەن 120 مىڭنان اسا جاستاردى  شەتەلگە شىعارىپ وقىتۋدى ستراتەگيالىق جوسپارلارىنا ەنگىزىپ قويىپتى. ال بۇل تسيفىرلار وتە اۋقىمدى ەكەنىن باقاۋىڭىزعا بولادى. ستۋدەنتتەر وتە قىزىعۋشىلىقپەن مۇقيات ىزدەنىستە ەكەن. زەرتحانالاردا، كىتاپحانالاردا، ءدارىسحانالاردا وتە مۇقيات ساباق تىڭتاپ وتىرعان، وقىپ وتىرعان، زەرتتەپ وتىرعان، زەرتحانادا جۇمىس جاساپ وتىرعان ستۋدەنتتى كورەسىز. سەنبى كۇنى ولاردا ساباق بولمايدى ەكەن، سول كۇننىڭ وزىندە ءوز ەركىمەن كەلىپ، سول كوللەدجە ءوزىنىڭ جۇمىسىمەن اينالىسىپ جاتقان ستۋدەنتتەر كوپ. سول كوللەدجەردىڭ ىشىندە ستۋدەنتتىڭ ءوز ماماندىعىنان تىس  قىزىعۋشىلعىمەن اينالىساتىن زەرتحانالار دا بار ەكەن. جاپلى ستۋدەنتتەرگە بارلىق مۇمكىندىك جاسالعان. بىزدە دە سوڭعى جىلدارى مەملەكەت جاعىنان   سونداي زەرتحانالار مەن زاماناۋي قۇرال جابدىقتارمەن جاساقتاۋ ءىسى قولعا الىنا باستادى،  دەگەنمەن ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى قازىر ولار ستۋدەنتتەرگە  ءدال جاپونياداعىداي مۇمكىندىك بەرىپ وتىر دەپ ايتا المايسىز. ەكىنشىدەن سول زەرتحانالاردى ىسكە قوساتىن بىلىكتى مامان جەتىسپەيدى.

- جاپونياعا ءبىزدىڭ ەلدەن بارىپ وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەر كوپ پە؟

- جاپونياعا بارىپ وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەرىمىز وتە از. نەبارى 127 قازاقستاندىق ءبىلىم الۋشى  وقىپ جاتىر ەكەن. ولاردىڭ از بولىگىگى كاسىبي تەحنيكالىق سالادا، ءبىراز بولىگى ءتىل ۇيرەنۋدە ودان كەيىنگىلەرى ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرادا وقيدى. بۇل تسيفىر وتە از دەۋگە بولادى.

قازاقستان مەن جاپون قارىم-قاتىناسى ەلىمىز  تاۋەلسىزدىك الا سالىپ باستالعانىمەن سونداي جاقسى دامىپ كەتە العان جوق. سەبەبى ون ولشەپ، ءبىر كەسەتىن جاپودار ورتالىق ازيا  مەملەكەتتەرى مەن قازاقستاندى گەوساياسي، ينۆەستيتسيالىق كليماتىق مۇمكىندىگى  جاعىنان كوپ زەرىتتەپ بارىپ، سوڭعى جىلدارى عانا  باتىل ىنتىماقتاستىق قادامعا كوشتى. ەكى ەلدىڭ ساۋدا-ەكونميكالىق،ينۆەستيتسيالىق  مۇمكىندىكتەرى دامىپ كەلەدى. بولاشاقتا بۇل قارىم-قاتىناس بۇداندا جاقسى داميدى دەپ ويلايمىن. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ ەلدىڭ يندۋستريالدى يناۆاتسيالىق باعدارلاماسى، تسيفىرلى قازاقستان باعدارلاماسى قاۋىرت ءجۇرىپ جاتىر، مەن ايتىپ وتىرعان كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى سولاردى ورىندايتىن كاسىبي بىلىكتى جاڭا بۋىن تەxنيكالىق ماماندار مەن قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ ماماندارىن كوپتەپ دايىنداۋدى قاجەت ەتەدى. ەندەشە ءبىز ايتىپ وتىرعان ىستەردى باياعىدا جاساپ العان  جاپونيا سەكىلدى  مەمىلەكەتپەن تىعىز قارىم-قاتىناستا بولعىمىز كەلەدى. ولاردان ۇيرەنەتىن نارسەمىز وتە كوپ. ويتكەنى ءبىزدىڭ مەملەكەت ءبىلىم بەرۋدىڭ كاسىبي تەحنيكالىق بولىمىنە ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. سوندىقتان ىنتىماقتاستىق كەرەك. ولاردان ۇيرەنەتىن، الاتىن  نارسە كوپ. سوندىقتان بۇل ستاتيستيكا الداعى ۋاقىتتا   وسەدى دەپ ويلايمىن.

- جاپون ەلى سياقتى بىرقاتار شىعىس ەلدەرىندە جوعارعى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ وقيتىنداردان كورى كاسىپتىك تەحنيكالىق ءبىلىم العىسى كەلەتىندەر كوپ. ال بىزدە كەرىسىنشە ءبارى جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ ديپلومىن الىپ شىققىسى كەلەدى. بۇل كوزقاراسىمىز قاشان وزگەرەدى؟

- بۇل ءالى دە بولسا حالىق ساناسىنداعى ءبىر سىلكىنىستى قاجەت ەتەدى. كوپ ادام بۇرىنعى جۇيەنىڭ قالدىق ساناسىنان تەك عانا جوعارى ءبىلىم الۋ كەرەك. ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرسە عانا جۇمىسقا تۇرۋ مۇمكىندىگى جوعارى دەگەن ۇعىم قالىپتاسىپ العان. ءىس جۇزىندە ولاي ەمەس، بىزگە جەتىسپەيتىنى كاسىبي-تەحنيكالىق باعىتتاعى ماماندار. ەكىنشىسى تۋريزم، اۋدارما، قوناق ءۇي شارۋاشىلعى، اسپازدىق سياقتى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنداعى ماماندار. بۇل سالالارعا دەگەن حالىقتىڭ كوزقاراسى ءالى دۇرىستالعان جوق. بۇل سالالاردى قيىن كاسىپ كورۋ مەن وعان بارساڭ قارا جۇمىسشى بولىپ قالاسىڭ دەيتىن سانا كەدەرگى بولىپ كەلە جاتىر. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ ەلدىڭ دامۋ ستراتەگيالارىنىڭ اقىرىنداپ جىلجۋىنا بايلانىستى توڭ ءجىبىپ  كەلە جاتىر. بۇعان ەندى كوپتەگەن ۇگىت ءناسيحاتار  جانە ناقتىلى مىسالدار ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. جاپون ەلىندە بۇل ماسەلە الدەقاشان شەشىلگەن. ەشكىم وندايعا قارامايدى. كەرىسىنشە جوعارعى وقۋ ورنىندا وقيتىنداردىڭ سانى پايىزدىق مولشەردە از ەكەن. ول جەردە جوعارعى وقۋ ورنىندا وقيتىندار ارنايى عىلىممەن شۇعىلداناتىندار سياقتى جوعارى ءبىلىمدى قاجەت ەتەتىندەر عانا بارادى ەكەن. كوپ ادامدار تەxنيكالىق سالادا جۇمىس ىستەيدى ەكەن. جاپونيادا 4,5 كوللەدجدەر توبى كورپوراتسياى  بار. جالپى 90 پايىزداي كوللەدج جەكە مەنشىك كوللەدج بولىپ تابىلادى ەكەن. مەملەكەتتىك وقۋ ورىندارى از، ولار تەك  ستراتەگيالىق ماقساتتا مامان دايىندايتىن ازداعان عانا كوللەدجدەر ەكەن. جالپى كوپ ساندى ستۋدەنتتەر جەكە مەنشىك كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىندا تاربيەلەنەدى ەكەن. سوندىقتان بۇل جاعى بىزگە ۇلكەن ونەگە.

- كاسىپتىك ءبىلىم الۋشىلار كوبەيدى دەيىك، سوندا بۇل سالاداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى زامان تالابىنا ساي ما؟ ءبىزدىڭ كوللەدجەردىڭ تۇلەكتەرى دەرلىكتەي جۇمىسقا ورنالاسا الادى ما؟

- بىزدىڭ ەلدە كاسبي-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرەتىن مىڭعا جۋىق كوللەدج جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ 82-ءسى الماتىدا. سول مىڭعا جۋىق كوللەدجدەردىڭ  ءبارى بىردەي دەڭگەيدە دەپ ايتا المايمىن. ءار وڭىردە ءارتۇلى كوللەدجدەر بار. دەڭگەيى ءارتۇرلى. دايىندايتىن باعىتتارى مينيسترلىكتەن بەرىلگەن ارنايى باعدارلاماعا سايكەس جۇرەدى. بارلىعىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى بىردەي دەپ ايتۋ قيىن. ءارى بىرىڭعاي دەڭگەيگە كوتەرىلگەن جوق. دەگەنمەن الماتىداعى كوللەدجدەر سالىستىرمالى تۇردە رەسپۋبليكا بويىنشا كوپ جاعىنان الدا كەلەدى. ونىڭ ىشىندە وسىنداي شەتەلدىڭ تاجىريبەسىن ەنگىزىپ جاقسى جۇمىس جاساپ جاتقان ۇزدىك كوللەدجدەر دە بار. ءدال قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ ەلدەگى ءبىر قيىنشىلىق كوللەدجەردە دايىندالعان تۇلەكتەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ ماسەلەسى ءالى تولىق شەشىلمەي كەلەدى. ارينە ۇمتىلىستار بار، كاسىپورىندار مەن كوللەدجدەر بىرىگىپ سولاردىڭ قاجەتتىلىگىنە دايىندايتىن ماماندىقتار بار. ەندى زاڭ جۇزىندە شەشىلمەگەن ماسەلەلەر بار. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كوللەدج تۇلەكتەرىن پراكتيكادان وتكىزەتىن، ەرتەڭگى كۇنى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى ءالى تۇبەگەيلى شەشىلگەن جوق. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وندىرىستەردىڭ وزدەرى از. قىزمەت كورسەتەتىن كاسىپورىنداردىڭ دەڭگەيى دە سونشالىق جەتىلگەن جوق. وسىعان بايلانىستى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر از ەمەس. ونىڭ كوبى زاڭ جۇزىندە شەشىلۋى كەرەك. بۇل جاقتاردان بىزگە جاپونيا، سينگاپۋر، اۆستراليا، گەرمانيا ادىستەرى ۇلگى بولادى. گەرمانيادا بۇل جاعى وتە جاقسى شەشىلگەن. ونى تەxنيكالىق - كاسىپتىك ءبىلىمنىڭ دۋالدىق جۇيەسى دەيدى، ستۋدەنت 60 پايىز ۋاقىتىن كومپانيادا نەمەسە ءوندىرىس ورنىندا وتكىزەدى. ول جەردە ستۋدەنت پەن اتا-انا، وقۋ ورنى، كاسىپورىن اراسىندا ءۇش جاقتى كەلىسىم-شارت جاسالادى. زاڭ بويىنشا ءبارى تولىقتاي شەشىلەدى. پراكتيكاعا بارعان ستۋدەنتكە كاسىپورىن ارنايى جەتەكشى ءبولىنىپ، جەتەكشى مەن ستۋدەنتكە ەڭبەكاقى تاعايىنداپ، ستۋدەنتكە بار جاعداي جاسالادى. ستۋدەنت 60 پايىز ۋاقىتىن كاسىپورىندا وتكىزىپ، 40 پايىز ۋاقىتىن وقۋ ورنىندا تەوريالىق ءبىلىم الۋعا جۇمىسايدى. سوندىقتان ولاردىڭ تۇلەكتەرى  ناعىز پراكتيكالىق شەبەرلەر ماماندار  بولىپ شىعادى. ءبىر جاعىنان وقىپ جاتادى، ءبىر جاعىنان ءوز قاجەتىن قامداپ جاتادى. بۇل جەردە مەملەكەت قولداۋ كورسەتەدى، زاڭ جۇزىندە ستۋدەنتتى قورعايدى.  مىنە سول ارقىلى گەرمانيانىڭ ساپالى ءوندىرىسى بۇكىل الەمگە ايگىلى.  سونىمەن بىرگە گەرمانيادا ءبىلىمدى تەگىن بەرەدى. ونى ءبىز دە قولدانا باستادىق، بىراق پراكتيكالىق ءبىلىم بەرەتىن شەبەر، كاسىپورىن ءالى ونداي زاڭ جۇزىندە مۇمكىندىككە يە بولعان جوق. تەك وقۋ ورنىنا جۇكتەپ وتىر. وقۋ ورنى مەن كومپانيا ءالى ىزدەنىس ۇستىندە تۇرمىز، وسىعان قاراي كەلە جاتىرمىز. بۇل ماسەلە جاپونيادا دا سولاي شەشىلىپتى. جاپونيانىڭ حالىق سانى 130 ميلليونعا جۋىق، سونىڭ 25 پايىزى جاسى ۇلعايعان ادامدار. سوندىقتان جاپونيادا ەڭبەككۇشىنىڭ تاپشىلىعىنا بايلانىستى شەتەلدەن بارىپ وقىپ، سول ءبىلىمدى الاتىن ستۋدەنتتەرگە جاقسى مۇمكىندىكتەر جاسالعان. وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن سوندا 5 جىلعا دەيىن قالىپ، جاپونيانىڭ كاسىپورىندارىندا ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىن مولايتۋعا جاقسى مۇمكىندىكتەر جاسالىپتى. ماسەلەن، ونىڭ ىشىندە جاپون اسحاناسىنىڭ اسپازدىعىن وقىعان جاستار   قالام دەسە، مەيرامحانالار تالاسقا تۇسەدى ەكەن. ال ولاردىڭ كوبى وندا قالماي، ءوز ەلدەرىنە بارىپ جۇمىس جاساۋعا مۇددەلى ەكەن. كوبى ەلىنە بارىپ بۇل جۇمىستى بيزنەسىنە اينالدىرادى ەكەن.

ال بىزدە قازىرگە ستۋدەنتتەردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، جۇمىس تاۋىپ بەۋ كوللەدجەردىڭ مويىنىندا، ءبىر جىلدا قانشا تۇلەك ءبىتىرىپ شىقسا سونىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ جاعدايىنان مينيسترلىككە ەسەپ بەرەمىز. جۇمىسقا ورنالاستىرۋ جاقتارى ەندى «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى ارقىلى قولعا الىنۋدا. ولار كاسىپكەرلەردى ۇيىمداستىرادى، ءبىز ستۋدەنتتەردى ۇيىمداستىرامىز. بىراق بۇل ءالى سونشالىق قاناعاتتانارلىق دارەجەگە جەتپەدى، ويتكەنى بىزدە كاسىبي دەڭگەيدە قاناعاتتانارلىق كاسىپ ورىنداردىڭ ءوزى تاپشى. ماسەلەن ءبىزدىڭ تۇلەكتەردى الار بولساق، ولار نارىقتا سۇرانىسقا يە. ولار اۋدارماشىلار، ولار تۋريزم ماماندارى. تۋريزم دەگەنىمىز ءبىزدىڭ ەكونوميكانىڭ باستى باسىمدىلىق بەرىپ وتىرعان سالاسى. تۋريزمدى جاقساترۋ ارقىلى ەلدىڭ ىشكى ءونىمىن ارتتىرىپ، حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا بولادى. تۋريستىك كوپانيالار دامىپ كەلەدى. تۋريزمنىڭ وزىندە دە بىزدە شەشىلمەگەن ماسەلەلەر بار. دەگەنمەن جىلدان جىلعا جاقسارىپ كەلە جاتىر. بىزدە ءالى ينفراقۇلىمدار جاقسارۋ كەرەك، قانشاما كورىكتى جەرلەرىمىز بار، ەتنوتۋريزي دامۋى كەرەك. ءبىزدىڭ تۇلەكتەرىمىز وسى سالانى دامىتۋعا، شەتەلدەن كەلگەن قوناقتارعا ساپالى قىزمەت كورسەتۋگە، ەلدىڭ تۋريزيم سالاسىن دامىتۋعا  ۇلەس قوسۋلارى  كەرەك.

- سىزدەردىڭ كوللەدجەردىڭىز اتى حالىقارالىق قازاق – قىتاي ءتىل كوللەدجى دەپ اتالىپتى. وقۋ باعدارلامالارىڭىزدىڭ ەرەكشەلىگى قانداي؟ قىتاي ءتىلىن ۇيرەتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان با؟

- بىزدە تىلدەر باعىتى. اۋدارما ءىسى جانە تۋريزم بولىپ ەكى باعىتتا ماماندىق دايىندايمىز. بۇل قىتاي تىلىمەن شەكتەلمەيدى. اۋدارما ىسىندە اعىلشىن، ورىس تىلىندە دە دايىندايمىز. تۋريزم باعىتىندا دا وسى سياقتى.  تۋريزم باعىتىندا قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى مۇمكىندىكتەر بارعان سايىن اشىلىپ كەلەدى، بۇكىل الەم تۋريزم سالاسىندا قىتايمەن جارىسا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ىرگەسىندە تۇرعان ءبىز ءالى بۇل ماسەلەنى اشا الماي وتىرمىز. بۇل جەردە باسقا فاكتورلار دا بار ارينە. ەكونوميكانى، تۋريزىمدى دامىتۋ ءۇشىن تۋريستەردىڭ نەگىزگى كوزى بۇكىل الەم ءۇشىن ەڭ الدىمەن قىتاي. مىنا رەسەيدىڭ ءوزى قىتايلارمەن تۋريزمدى ەرەكشە دامىتىپ وتىر. بىزدە ەندى ونشا ەمەس، وتكەن جىلى ەكسپو-نىڭ بىزدە وتۋىنە بايلانىستى بۇل اجەپتاۋىر العا جىلجىدى. بۇدان كەيىن دە دامي تۇسەدى. سول تۋريستەردى قابىلداۋ ءۇشىن سول ەلدىڭ جاعدايىن بىلەتىن، سول ەلدىڭ ءتىلىن بىلەتىن، قازاق ەلىنىڭ جاعدايىن بىلەتىن ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ماماندار دايىنداۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ءبىزدىڭ كوللەدجدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتى مەملەكەتتىك ءتىل قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋمەن قاتار اعىلشىن، قىتاي تىلدەرىن مىقتى مەڭگەرگەن، باسەگە قابىلەتتى، وتانسۇيگىش جاڭا بۋىن وتاندىق ماماندار دايارلاپ شىعارۋ بولىپ تابىلادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ تۇلەكتەر قازاق ەلى مەن قىتاي ەلىنىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاعى قاجەتتى سالالارعا وتاندىق بىلىكتى  ماماندار رەتىندە قىزمەت ەتەدى. ءبىزدىڭ كوللەدج 10 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى ەلىمىزدە وسى باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن جالعىز كوللەدج. بولاشاقتا جاپون، كوريا باعىتتارىندا دا مامان دايىنداۋ جوسپارىمىز بار. ءبىزدىڭ وسى سالادا جەتىستىكتەرىمىز كوپ، ءتۇرلى وليمپيادالار دا ستۋدەنتتەرىمىز توپ جارىپ كەلەدى.

- وتكەن جىلعى ەكسپو-دا تۋريستەردىڭ كوپتەپ كەلگەنىن ايتتىڭىز، سىزدەردىڭ ستۋدەنتتەرىڭىز بەن تۇلەكتەرىڭىز سوندا قىزمەت كورسەتتى مە؟ تۇلەكتەرىڭىزءدىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ كورسەتكىشى قالاي؟

- بىزدىڭ 2,3 - كۋرس ستۋدەنتتەرىمىز بەن تۇلەكتەرىمىز ول جەردە ەرىكتى بولىپ قاتىستى. «ازيادا» قىستىق وليمپيادا دا ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىز ەرىكتىلەر قاتارىنا قاتىسقان بولاتىن. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىز بەن تۇلەكتەرىمىز كوپ سالادا قىزمەت اتقارادى. تۋريستىك كومپونيالارىندا، قازاقستان مەن قىتايدىڭ بىرىككەن كومپانيالارىندا، جەكە كومپانيالاردا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءوز الدارىنا بيزەنس اشىپ جۇمىس ىستەيتىدەرى دە از ەمەس. مۇناي كومپانيالارىندا جۇمىس ىستەپ جاتىر. جالپى ءبىزدى بىتىرگەن تۇلەكتەر جۇمىسسىز قالعان جوق. سەبەبى ەكى ەلدىڭ اراسىندا تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەپ جاتقان سالالار بار، وندا ماماندارعا دەگەن قاجەتتىلىكتەر تۋىپ جاتىر، سول قاجەتتىلىكتەر وسىلاي شەشىلۋدە.

- كوللەدجدەرىڭىزگە مەملەكەتتىك گرانت بولىنەدى عوي، سىزدەردىڭ ستۋدەنتتەر پراكتيكادان قايدا وتەدى؟

- تۋريزم ماماندىعى بويىنشا مەملەكەتتىك گرانت بولىنەدى. سوڭعى 3,4 جىلدا گرانتتار كوبەيىپ كەلەدى. وتكەن جىلى ءبىزدىڭ كوللەدج 100 گرانت جەڭىمپازى بولدى. بىزدە وقىپ جاتقان گارانت يەگەرى ستۋدەنتتەرى بولسىن، اقىلى بولىمدەگىسى بولسىن پراكتيكالىق بىلىمگە وتە ءمان بەرىپ وتىرامىز. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جۇمىس جاسايتىن كاسىپورىنداردا پراكتيكادان وتەدى، سونىمەن بىرگە قىتايدىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىمەن، كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ وقۋورىندارىمەن بىرلەسىپ، سولاردىڭ بەلگىلەگەن ۋاقىتىندا قىتايعا 3 ايدان 6 ايعا دەيىن اپارىپ سول جەرلەردەگى كاسىپورىنداردا، تۋريستىك كومپانيالاردا  وندىرىستىك پراكتيكادان وتكىزەمىز. سول ارقىلى قىتاي ەلىمەن تانىس بولادى. تىلدىك مۇمكىندىكتەرى ارتادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ كوللەدج ءوزىنىڭ ينوۆاتسيالىق باعىتىمەن ءبىلىم بەرۋىمەن جاعىنان رەسپۋبليكاداعى وزىق كوللەدجەر قاتارىنان كورىنىپ وتىرمىز.

- تۇلەكتەرىڭىزدىڭ ىشىندە ەل ءىشى-سىرتىنداعى جوعارعى وقۋ ورىندارىنان ءبىلىمىن جالعاستىرىپ جاتقاندار بار شىعار؟

- كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدىڭ باعىتى تۇلەكتىردىڭ وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن بىردەن جۇمىس ىستەپ كەتىۋ ۇشىنجۇمىس جاسالادى. كوپ ساندى تۇلەكتەر وقۋ بىتىرگەن سوڭ جۇمىسقا تۇرادى. ال ەندى ءبىر بولىمدەرى جالعاستى وقىعىسى كەلەدى. باكلاۆردى، ءتىپتى ماگيستراتۋانى دا وقيتىندارى دا بار. ەندى ءبىر بولىگى شەتەلگە بارىپ وقيمىن دەيدى، امەريكاعا، ەۆروپا مەملەكەتتەرىنە، رەسەي، مالايزيا، سينگاپۋرعا باكالاۆەر باعدارلاماسىنا ءتۇسىپ وقىعاندارى دا ءبىراز. ونىڭ ىشىندە قىتايعا بارىپ وقىيتىندارى دا بار. بىزدە ول جەردە ارىپتەس ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن بىرقانشا بىرىكەن باعدارلامالار جاسالعان. سول ۋنيۆەرسيتەتتەرگە بارىپ ءوزىنىڭ قالاعان ماماندىعى بويىنشا وقي الادى. ولار ءبىرىنشى كەزەكتە ءتىلدىڭ نەگىزىن كوللەدج قابىرعاسىندا مىقتى قالاپ العاندىقتان بىردەن قىتاي ەلىندەگى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ وقي الادى. قىتاي ۇكىمەتىنىڭ سوڭعى 40 جىلدداعى ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى دامۋىنا بايلانىستى، الەمدەگى ىنتىماقتاس ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس قاجەتىنە سول ەلدىڭدەردىڭقىتايدا وقىعىسى كەلەتىن جاستارىنا  گرانتتار بولەدى. جاقسى وقىعان، ۇزدىك وقىعان ستۋدەنتتەر سول گرانتتارعا يە بولا الادى. وندايدا ستۋدەنتتەرىمىز بار. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىز ءتۇرلى حالىقارالىق وليپيادالارعا قاتىسىپ، حالىقارالىق گرانتتاردى دا ۇتىپ الادى. ال ەندى حالىقارالىق گرانت دەگەننەن تۋادى، مۇنداي گرانتتاردى تەك قحر عانا  بەرىپ وتىرعان جوق. حالىقارالىق ءبىلىم قاۋىمداستىعىنداعى ءوزىمىزدىڭ ىرگەمىزدەگى رەسەي دە، جاپون ەلى دە، امەريكا دا ۇلىبريتانيا دا ەۆورپانىڭ بارلىق مەملەكەتتەرى بەرىپ وتىرادى. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىز تەك قىتايدىڭ عانا ەمەس، وسىلاردىڭ دا گرانتتارىنا يە بولىپ وقىپ جاتىر. بۇگىنگى تاڭدا كەي كىسىلەردىڭ اراسىندا جاڭساق ۇعىم بار. قازاقستاننىڭ بالاسىنىڭ ءبارى قىتايعا بارىپ وقىپ، قىتاي گرانت بەرۋ ارقىلى وسىنىڭ ءبارىن ءوزىنىڭ يدەولوگياسىنا تاربيەلەپ جاتقانداي سەزىنەدى. ءىس جۇزىندە بۇل جاڭساق ۇعىم. بۇگىنگى تاڭدا بۇكىل جاھاندانۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. دامىعان ەلدىڭ بارلىعى، دامىعىسى كەلەتىن ەلدەر بىرىندەگى جەتىستىكتى ءبىرى قابىلداعىسى كەلەدى. جاڭا باعىتتى، جاڭا تەحنولوگيانى، جاڭا مەنەدجمەنتتى يگەرۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەلباسىمىزدىڭ العا قويىپ وتىرعان ۇلكەن ستراتەگياسى قازاقستان - 2050, 2050 جىلعا بارعاندا ءبىز دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءبىلىم-عىلىم سالاسىن دامىتۋ كەرەك. ەكونوميكا دامۋ كەرەك. ول دامۋلار قالاي كەلەدى؟ ەڭ الدىمەن جەتەمىز دەپ وتىرعان 30 ەلدىڭ قانداي جەتىستىكتەرى بار. سول جەتىستىكتەردى ۇيرەنىپ الىپ كەلۋ كەرەك، ولاردىڭ جاقسىلارىن ەلىمىزدىڭ جاعدايىنا ۇيلەسەتىنىن ەلىمىزگە ەنگىزۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ جاستارىمىز الەمدىك باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى كەرەك. الەمدىك باسەكەلەس دەگەن نە؟ ول الەمدەگى كەز كەلگەن مامانمەن تەڭ تۇرا الاتىن، ولاردان وزا شابا الاتىن بولۋ كەرەك دەگەن ءسوز. ول ءۇشىن شەتەلدەن وقۋ كەرەك، ءبىلىم الۋ كەرەك. بۇل بۇكىل قازاقستان جاستارىنىڭ ءبارى شەتەلگە شىعىپ كەتسىن دەگەن ۇعىم تۋمايدى. بەلگىلى ءبىر مولشەرى، بەلگىلى ءبىر بولىگى عانا بارادى. سونىمەن بىرگە ءوزىمىزدىڭ وتاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ۇزدىكسىز دامىتا بەرەمىز. ەلباسى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا-اق بولاشاق باعدارلاماسى مەن شەتەلگە ستۋدەنتتەردى شىعارا باستادى. قازىر سولاردىڭ باسىم بولىگى قايتىپ كەلىپ ەلىمىزدىڭ العا دامۋىنا بۇكىل سالالار بويىنشا ۇلكەن قوزعاۋشى كۇش بولىپ وتىر. ءبىزدىڭ ىستەپ جاتقانىمىز دا بولاشاقتىڭ قادامى بۇگىننەن باستالىپ دامىپ جاتىر.

- بۇل پىكىرىڭىز سوڭعى كەزدەگى قىتايداعى وقىپ جۇرگەن جاستار ەرتەڭ «قىتايدىڭ جۇمساق كۇشى» بولىپ قىتايعا جۇمىس جاسايدى دەپ جۇرگەن كوزقاراسقا جاۋاپ بولدى. قىتايدىڭ جۇمساق كۇشى كونفۋتسي ينيستيتۋتىن جابۋ كەرەك دەگەندەر دە بولدى. سىزدەردىڭ كوللەدجدى دە «قىتايدىڭ جۇمساق كۇشى» دەپ جۇرگەندەر بار شىعار؟

- قوعامدا ءارتۇرلى كوزقاراستاردىڭ بولاتىنى جاسىرىن ەمەس، ارينە وندايلار دا تابىلاتىن شىعار.  دەگەنمەن قازاقستان مەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى بۇگىنگى تاڭدا جان-جاقتىلى ستراتەگيالىق ارىپتەس. جان-جاقتىلى ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە كوتەرىلگەننەن كەيىن ءار سالادا قويان قولتىق ارىپتەستىك بولاتىنى شىندىق. ىنتىماقتاستىق بولاتىندىقتان ءبىزدىڭ قازاقستان ازاماتتارى دا ەڭ الدىمەنەن وزىمەن ارىپتەس بولعان ەلدەرمەن ەڭ كەمىندە ءوزىنىڭ ارالاستاتىن سالاسىمەن ولارمەن تەپە-تەڭ سويلەسە الۋ كەرەك. ول دەگەنىڭىز ولاردى جاقسى ءبىلۋ كەرەك دەگەن ءسوز. سول ەلدىڭ سول سالاسىن جاقسىلاپ زەرتتەي الاتىن، بىلەتىن مامان بولۋى كەرەك دەگەن ءسوز. سول سالادا وسىنداي مامان ءبىر ەكەۋى جەتىسپەيدى، ونىڭ وزىندە ساننان ساپا تۋادى. سول سالادا بىلىكتى ماماندار بولعادا ءبىز ولاردان ۇتىلمايمىز، ءبىزدىڭ ەلدىڭ مۇددەسى ۇتىلمايدى. وسىنداي تۇرعىدان قاراۋىمىز كەرەك. وسى مامانداردى دايىنداۋ ءۇشىن ارينە ارىپتەس ەلمەن جۇمىس جاساۋ كەرەك قوي، ول مامانداردىڭ ءبارىن ارىپتەس ەل كەلىپ دايىنداپ بەرۋ كەرەك پە؟ امەريكاعا قاتىستى جۇمىستى امەريكانىڭ، قىتايعا قاتىستى جۇمىستى قىتايدىڭ مامانى كەلىپ جاساپ بەرۋى كەرەك پە؟ ول قانشالىقتى ۇزاق بولاشاققا بارادى؟ سوندىقتان وسى سالالالر بويىنشا وتاندىق ماماندار بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ستراتەگياسى دا سول. بۇل سالاداعى ارىپتەستىك ەلدىڭ دامۋ ستراتەگياسىمەن، ەلباسىنىڭ ساياساتىمەن دۇرىس باعىتتا ءجۇرىپ كەلە جاتىر. ارينە بۇل جەتىلدىرىلەدى، تولىقتىرىلادى. جۇرە-جۇرە ءوز جەمىسىن بەرەدى. ال ەندى كونفۋتسي ينيستيتۋتى دەگەن قحر-نىڭ بۇكىل الەممەن مادەني-گۋمانيتارلىق قارىم-قاتىناس تەتىگى رەتىنە قولدانىسقا شىعىپ وتىر. ار ەلدە ءارتۇرلى دەڭگەيدە. سول ەلدەردىڭ مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەلىسىمدەرى نەگىزىندە ءجۇرىپ جاتىر. اتى "ينيستيتۋت" دەپ اتالعانىمەن كونفۋتسي ينستيتۋتتارى دەربەس اكادەميالىق ءبىلىم بەرەتىن ارنايى وقۋ ورنى  ەمەس، تەك ىنتىماقتاس ەلدىڭ  ءار دەڭگەيدەگى وقۋ ورىندارىنىڭ قارۋىندا مادەني تىلدىك كۋرىستارمەن سەمينارلار عانا جۇرگىزە الادى.  وندا دا تۇرعىلىقتى مەملەكەتتىڭ ءتۇرلى زاڭ شەڭبەرى ايااسىندا عانا جۇمىس اتقارۋعا مىندەتتى. كونفۋتسي ينيستيتۋتى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە  ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ جانىن دا قۇرىلىپ جاتسا، ءبىزدىڭ قازاقستان دا ءوز مۇددە تالاپتارىن قويۋ ارقىلى قحر-نىڭ 4 ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاقستاننىڭ «قازاقستان زەرتتەۋ» ورتالىقتارىن قۇردى. سوندىقتان، ماسەلە ولاردىڭ بىزدە جۇمىس جاساۋىندا ەمەس، ونى ءوز مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەلەرىمىزبەن ۇشتاستىرا الۋىمىزدا عوي. جالپى ايتقاندا ءار سالادا xالىقارالىق ىنتىماقتاستىق بۇگىنگى الەمدە وتە قاجەت، ونسىز توقىراۋ تۋىندايدى، دامۋ بولمايدى.

- جالپى ايتقاندا ءتىپتى سىزدەردىڭ كوللەدج پەن كونفۋتسي ينيستيتۋتىن سالىستىرۋعا كەلمەيدى عوي، سىزدەردىكى قازاقستاننىڭ وتاندىق وقۋ ورنى ەمەس پە؟

- يا، ءبىز، حالىقارالىق قازاق-قىتاي ءتىل كوللەدجى وتاندىق  جانە بۇل كاسىبي تەحنيكالىق باعىتتاعى وقۋ ورنى، ءبىزدىڭ باعدارلامالارىمىزدىڭ ءوزى قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بەكىتكەن ارنايى ستاندارتى نەگىزدە جاسالعان. ءتىل ۇيرەتۋ باعىتىندا ءبىز قحر وقۋ قۇرالدارىن تىكەلەي پايدالانا بەرمەيمىز، وزىمىزگە ىڭعايلاپ مينيسترلىكتىڭ بەكىتۋىمەن   ءوزىمىزدىڭ وتاندىق وقۋ قۇرالدارىن جاساپ وتىرمىز. ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىم ساپاسىن انىقتاۋدىڭ مەملەكەتتىك باقىلاۋ جۇيەلەرىنەن ءوتىپ تۇرامىز. بۇعان دەيىن مامادىقتار بويىنشا اتتەستاتتاۋ وتكەنبىز، الداعى ۋاقىتتا حالىقارالىق ءبىلىم باعالاۋ جۇيەسىندە اككرەديتتسيلاۋدان وتەمىز.

- جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتەرىندەي ەمەس سىزدەردىڭ تۇلەكتەر بۇعاناسى قاتپاعان جاسوسپىرىمدەر دەۋگە بولادى. ءبىلىم بەرۋمەن بىرگە تاربيەلىك جۇمىستارعا دا باسا ءمان بەرەتىن شىعارسىزدار؟

- حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ينتەگراتسيا ۇمتىلۋمەن بىرگە ءبىز قازاق دەگەن ۇلتتىڭ  دارالىعىن، بوگەنايىن جوعالتپاۋىمىز كەرەك. ول دەگەن ۇلتتىق سالت-سانا، ۇلتتىڭ تاريحى، ءتىلى، رۋقاني اسىل قازىنالارى. بىر سوزبەن ايتقاندا ەلباسى جولعا قويعان ۇلتتىق كودتى جوعالتپاۋىمىز كەرەك. بۇل ماسەلەگە ءبىزدىڭ وقۋ ورنىمىزدا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. ەڭ الدىمەن ەلىن-جەرىن، ۇلتتىن سۇيەتىن پاتريوتيزم تاربيەسى بويىنشا كوپ ءىس-شارالار وتكىزەمىز. ويتكەنى ءبىزدىڭ العا قويىپ وتىرعان مۇراتىمىز حالىقارالىق ىنتىماقتاسىتققا، باسەكەگە قاتىساتىن ماماندار دايىنداۋ. ول ازاماتتار ەڭ اۋەلى ءوز ەلىمىزدىڭ پاتريوتتارى بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن، ەل مەن جەر ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن تۇلعا رەتىندە تاربيەلەپ قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، ولار ەرتەڭ شەتەلگە بارادى. شەتەلگە بارعاندا ەلدىك مۇددەنى جوعالتىپ قويماۋى كەرەك. بۇل ماقسات بىزدە ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ستۋدەنت بىزگە قابىلدانعان كۇننەن باستاپ بۇل ىسكە ەرەكشە ءمان بەرەمىز.

- كوللەدجدەرىڭىزدى دامىتۋ بارىسىندا العا قويعان قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟

- جوعارىدا جاپون، كورەي تىلدەرىن قوساتىنىمىزدى ايتىپ ءوتتىم. مۇنان باسقا، تەحنيكالىق ماماندىقتاردى ماسەلەن ءىت، نونوتەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيا، روبوتەحنولوگيا سياقتى جاڭا دا وزەكتى سالالاداردى قوسۋ جوسپارىندامىز. ول ءۇشىن الدىمەن وقۋ ورننىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋىمىز كەرەك. بۇل جاعىن، تەحنيكالىق ماماندىقتار جاعىن ءوزىم جاقسى بىلەمىن. ءوزىم دە ەلەكترونيكا ءىت مامانىمىن، قىتايداعى رەفورمالاردىڭ العاشقى جىلدارىندا تۇڭعىش ءىت ماماندىعىن ءبىتىرىپ، ۋنيۆەسيتەتتە ون جىلدان اسا ۇستازدىق ەتكەن تاجىريبەم بار. سوندىقان تەحنيكالىق سالانى قالاي جۇزەگە اسىرۋ كەرەگىن، قالاي دامىتۋ كەرەگىن جاقسى بىلەمىن. اللا قالاسا الداعى ۋاقىتتا بۇل جوسپاردى دا بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرامىز دەگەن ويدامىن.

- جاپون ەلىنەن كورگەن-بىلگەندەرىڭىزدى، ويعا تۇيگەندەرىڭىزدى قازاق ماماندارىن دايىنداۋعا جۇمساي بەرىڭىزدەر، الداعى جوسپارلارىڭىز ساتتىلىكپەن ورىندالسىن، سۇحباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!

سۇحباتتاسقان: تۇردىبەك قۇرمەتحان

Jebeu.kz