وتكەن فەۆرال ءھام مارت ايلارىندا حالىق اراسىندا اڭگىمەدە بولسىن، ءھام گازەتتەردە بولسىن سوعىس بولادى بىلەمىن دەگەن لاقاپ جايىلىپ كەتتى. بۇل سوزدەر ءبىزدىڭ قازاق اراسىنا دا جايىلدى. سونىڭ ءۇشىن ءبىز سول لاقاپ نەدەن شىقتى، ءىس مازمۇنى قالاي بولدى، بىرازىراق جازايىق.

قىتاي پاتشاسى مەنەن ءبىزدىڭ پاتشانىڭ اراسىندا 1881 جىلى جاسالعان ءبىر ماملە بار. بۇل ماملە بويىنشا ءبىزدىڭ پاتشالىققا قاراعان ساۋداگەرلەر قىتاي قولاستىندا قىتاي تۇركىستانى، مونعوليا دەگەن جەرلەردە سالىق تولەمەي ساۋدا قىلۋعا ىقتيارلى بولعان. قىتايدىڭ «سۇڭقارى» دەگەن وزەنىندە روسسيا كەمەلەرى توقتاۋسىز جۇرەشىك. ءبىزدىڭ حۇكىمەت جوعارىدا ايتىلعان جەرلەردەگى شاھارلەرگە كونسۋل وويارعا ىقتيارلى ەكەن.

نە سەبەپتەن-دۇر بيىل جىل باسىنان بەرى قىتاي حۇكىمەتى ءبىزدىڭ روسسيا ساۋداگەرلەرىنە مونعوليادا ەركىن ساۋدا ەتۋىنە تىعىزدىق ەتە باستادى. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىز قىتايدىڭ «قوبدا» دەگەن شاھارىنە كونسۋل قويماقشى ەدى. بۇعان دا قىتاي حۇكىمەتى ريزاشىلىق كورسەتپەدى. ەكى اراعا وسىنداي ازىراق سالقىن تۇسە باستاعان سوڭ، ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىز 3 فەۆرالددا قىتاي حۇكىمەتىنە ءوزىنىڭ سۇراعانىن قابىل ەتۋىن اشىقتان جازىپ قاعاز بەردى. مۇنداي قاعازداردى حۇكىمەت ادامدارى «ءۇلتيماتۋم» دەپ اتايدى. بۇل ۋلتيماتۋمعا دا قىتاي تەزدىكپەنەن جاۋاپ بەرە قويمادى. ول ەكى ورتادا ءوزى عاسىكەرىن ءبىزدىڭ شەكاراعا اقىرىنداپ جيناي باستادى. ءبىرازدان سوڭ قايتارعان جاۋابى ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىزدى ريزا تاپتىرعانداي بولمادى:

وتكەن فەۆرال ءھام مارت ايلارىندا حالىق اراسىندا اڭگىمەدە بولسىن، ءھام گازەتتەردە بولسىن سوعىس بولادى بىلەمىن دەگەن لاقاپ جايىلىپ كەتتى. بۇل سوزدەر ءبىزدىڭ قازاق اراسىنا دا جايىلدى. سونىڭ ءۇشىن ءبىز سول لاقاپ نەدەن شىقتى، ءىس مازمۇنى قالاي بولدى، بىرازىراق جازايىق.

قىتاي پاتشاسى مەنەن ءبىزدىڭ پاتشانىڭ اراسىندا 1881 جىلى جاسالعان ءبىر ماملە بار. بۇل ماملە بويىنشا ءبىزدىڭ پاتشالىققا قاراعان ساۋداگەرلەر قىتاي قولاستىندا قىتاي تۇركىستانى، مونعوليا دەگەن جەرلەردە سالىق تولەمەي ساۋدا قىلۋعا ىقتيارلى بولعان. قىتايدىڭ «سۇڭقارى» دەگەن وزەنىندە روسسيا كەمەلەرى توقتاۋسىز جۇرەشىك. ءبىزدىڭ حۇكىمەت جوعارىدا ايتىلعان جەرلەردەگى شاھارلەرگە كونسۋل وويارعا ىقتيارلى ەكەن.

نە سەبەپتەن-دۇر بيىل جىل باسىنان بەرى قىتاي حۇكىمەتى ءبىزدىڭ روسسيا ساۋداگەرلەرىنە مونعوليادا ەركىن ساۋدا ەتۋىنە تىعىزدىق ەتە باستادى. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىز قىتايدىڭ «قوبدا» دەگەن شاھارىنە كونسۋل قويماقشى ەدى. بۇعان دا قىتاي حۇكىمەتى ريزاشىلىق كورسەتپەدى. ەكى اراعا وسىنداي ازىراق سالقىن تۇسە باستاعان سوڭ، ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىز 3 فەۆرالددا قىتاي حۇكىمەتىنە ءوزىنىڭ سۇراعانىن قابىل ەتۋىن اشىقتان جازىپ قاعاز بەردى. مۇنداي قاعازداردى حۇكىمەت ادامدارى «ءۇلتيماتۋم» دەپ اتايدى. بۇل ۋلتيماتۋمعا دا قىتاي تەزدىكپەنەن جاۋاپ بەرە قويمادى. ول ەكى ورتادا ءوزى عاسىكەرىن ءبىزدىڭ شەكاراعا اقىرىنداپ جيناي باستادى. ءبىرازدان سوڭ قايتارعان جاۋابى ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىزدى ريزا تاپتىرعانداي بولمادى:

قىتاي حۇكىمەتىنە ايتقانىن تىڭداتار ءۇشىن ءبىزدىڭ حۇكىمەت تە عاسكەر جيناۋعا قول قويدى. جەتىسۋ وبلىسىندا پروبنىي موبيليزاتسيا اعىلان ەتىلىپ (حابارلاندىرىلىپ) ءبىر وبلىستاعى عاسكەر قىتاي شەكاراسىنداعى ءبىزدىڭ جاركەنت شاھارىنە جينالدى. تاشكەنتتەن دە جاركەنتكە عاسكەر جىبەرىلدى.

ءبىر جاعىنان قىتاي حۇكىمەتى 3 فەۆرالدا بەرىلگەن ۋلتيماتۋمعا ريزالىعىڭدى ءبىلدىرىپ ون بەسىنشى مارتقا دەيىن جاۋاپ قايتار. وعان دەيىن قايتارماساڭىز، ءبىزدىڭ نە ىستەرگە دە قولىمىز بوس بولادى دەگەن ماعىنادا، ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىز قاعاز جىبەردى.

البەتتە، قىتاي حۇكىمەتىنىڭ ناق وسى كۇندە ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىزبەن سوعىسۋعا شاماسى كەلمەيدى. ءبىر ايدان تۋرا جاۋاپ بەرمەي قيساڭداپ عاسكەرىن جيعىشتاعان بولعانى، ءسىرا ءوز قولاستىنا ازىراق ساۋلەت كورسەتكەنى بولعان بىلەم. ءبىزدىڭ حۇكىمەتىمىزدىڭ سوڭعى ءسوزىن العان سوڭ، ون ءتورتىنشى مارتتا قىتاي حۇكىمەتى ءبىزدىڭ نە ايتقانىمىزدى قابىلداپ، جاۋاپ قايتاردى. سونىمەنەن روسسيا مەنەن قىتاي اراسى تاعى دا دۇرىستالىپ سوعىس قاۋپى باسىلدى. ءىستىڭ بۇلاي  تىنىش بىتكەنىنە ەكى جاقتىڭ حالقى دا وتە ءسۇيىندى. اسىرەسە، ءبىزدىڭ قازاق ءۇشىن وتە جاقسى بولدى. اللا ساقتاسىن! ەگەر جازاتايىمسوعىس شىعىپ كەتسە، سوعىستىڭ كۇشتى جەرلەرى قۇلجا ماڭايىندا بولار ەدى. ول جاقتا قىتايعا قاراعان ءبىزدىڭ قازاق از با؟! «ەكى نار سۇيكەنسە، شىبىن ولەدى» دەگەن عوي.

قىتايمەنەن ءىس بىرىڭعايعا قويىلماي جاتقاندا باس حاكىمدەرىمىزدە بىرازىراق اڭگىمە قوزعالىپ قالدى. بۇل ءىستىڭ مازمۇنى بىلايشا: حۇكىمەت كۇنباتىس جاقتاعى ورىس حالقى مەن پولياك حالقى ارالاس مەكەن ەتكەن التى (گۋبەرنادا شارۋاشىلىقتى حالىق ءوزى قارايتۇعىن زاكون) گۋبەرناعا زەمستۆو كىرگىزبەكشى بولىپ جوسپار تۇزەپ دۋمانىڭ قاراۋىنا تاپسىردى. دۋما بۇل جوسپاردى قابىلدادى. ەندى بۇل جوسپار زاكون بولىپ شىعۋ ءۇشىن گوسۋدارستۆەننىي سوۆەتنيك قارالاشىق بولعان.  گوسۋدارستۆەننىي سوۆەت بۇل زاكوندى قاراپ، مۋافىق كورمەگەن سوڭ، قابىلدامادى. تاپقان ءمىنى، زاكوندا ءار حالىق ءوز الدىنا ءبولىنىپ، زەمستۆو مۇشەلەرىن بولەك-بولەك سايلاۋ بولادى دەپ جازىلعان ەكەن. بۇل زاكون گ. سوۆەتتە قابىلدانباعان سوڭ، باس مينيستر ستولىپين وتستاۆكا سۇراپ ارىز كىرگىزگەن، بۇل وقيعا تۋرالى مارت ىشىندەگى گازەتتەر ارقايسىلارى ءارتۇرلى جازىپ، ستولىپين وتستاۆكاعا قابىلداندى.  ورنىنا كاكوۆسوۆ باس مينيستر بولادى دەگەن سوزدەردە سويلەنە باستادى. ون ەكىنشى مارتتا پاتشا اعزام تاراپىنان ۋكاز بولىپ، گ. سوۆەتى مەنەن گ. دۋما جينالىسى ون بەسىنشى مارتقا شەيىن ياعني ءۇش كۇنگە توقتاتىلدى. ون ءتورتىنشى مارتتا ماناعى التى گۋبەرناعا زەمستۆو جۇرگىزىلەدى دەپ نەگىزگى ء(تۇپ) زاكوننىڭ 87 ستاتياسىنا مۋافىق ۋكاز جاريا ەتىلدى. ستولىپين حازىرەتتەرى بۇرىنعى قالپىنشا باس مينيسترلىك ورنىندا قالدى. وتستاۆكاسى قابىلدانبادى.

«ايقاپ» جۋرنالى