كۇنى بۇگىن دۇنيەدە ھەش نارسەنىڭ اسىلى بىلىنبەي قالعان جوق. ءھار نارسەنىڭ ءتۇبى تەكسەرىلدى، اسىلى ءبىلىندى. ءبىلىمى ارتىق، كوزى اشىق جۇرتتار دۇنيەدەگى ادام بالاسىنىڭ اسىلىن، ءناسىلىن تەكسەرىپ بولىپ، بارلىعىن كىتاپقا جازىپ شىعاردى. بوتەن جۇرتتار قاتارىندا الا-بوتەن - ءبىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ اسىلى تەكسەرىلىپ، تاريحى جازىلعان جوق.

بۇ كۇن ازيا كارتاسىنىڭ تورتتەن بىرىنە يە بولىپ تۇرعان قانشا ميلليون قازاقتىڭ تاريحى كومەسكى قالىپتا تۇرعان جايى بار. تاريح عىلىمىندا قانشا تاريح جازۋشىلار شىعىپ، قانشاما كىتاپ جازىپ شىعاردى. سولاردىڭ اراسىندا قازاقتىڭ اسىلىن انىق قىپ ايتاتىنى جوق. ارابشا، تۇرىكشە، ورىسشادا ءبىز كورگەن كىتاپتاردا قازاق تۋراسىندا جازىلعان سوزدەردىڭ ءبارى دە حاقيقاتقا حالاف - ءشىپ-شيكى وتىرىك، قاناعات تابارلىق ھەش ءبىر ءسوز جازىلعان جوق.

تاريح كىتاپتارىنداعى كوپ حاتانىڭ ءبىرى - تاريح جازۋشىلاردىڭ ھەش ءبىرى قازاق پەن قىرعىزدى ايىرمايدى. قازاق - قازاق، قىرعىز ءوز الدىنا قىرعىز، بۇلاردىڭ اراسىندا اسىلار ىلگى جوق. تۇركىمەن مەنەن باشقۇرت قانداي باسقا-باسقا ەل بولسا، قازاق پەن قىرعىز دا سونداي باسقا-باسقا ەل. ورىستاردىڭ، اسىرەسە ۇكىمەتتىڭ، قازاقتى قازاق دەمەي، قىرعىز دەپ جۇرگەنى راس، بىراق ولار ءوزىنىڭ اتتى «كازاچي» اسكەرىنەن ايىرۋ ءۇشىن - جاڭىلىس بولسا-داعى - قازاقتى قىرعىز اتاپ ءجۇر. ءوزىمىزدىڭ تۇرىك قاۋىمدارىنىڭ، اسىرەسە باسشىلارىنىڭ، قازاق پەن قىرعىزدى ايىرماعانى حاتا، كەشپەستىك ايىپ (!).

كۇنى بۇگىن دۇنيەدە ھەش نارسەنىڭ اسىلى بىلىنبەي قالعان جوق. ءھار نارسەنىڭ ءتۇبى تەكسەرىلدى، اسىلى ءبىلىندى. ءبىلىمى ارتىق، كوزى اشىق جۇرتتار دۇنيەدەگى ادام بالاسىنىڭ اسىلىن، ءناسىلىن تەكسەرىپ بولىپ، بارلىعىن كىتاپقا جازىپ شىعاردى. بوتەن جۇرتتار قاتارىندا الا-بوتەن - ءبىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ اسىلى تەكسەرىلىپ، تاريحى جازىلعان جوق.

بۇ كۇن ازيا كارتاسىنىڭ تورتتەن بىرىنە يە بولىپ تۇرعان قانشا ميلليون قازاقتىڭ تاريحى كومەسكى قالىپتا تۇرعان جايى بار. تاريح عىلىمىندا قانشا تاريح جازۋشىلار شىعىپ، قانشاما كىتاپ جازىپ شىعاردى. سولاردىڭ اراسىندا قازاقتىڭ اسىلىن انىق قىپ ايتاتىنى جوق. ارابشا، تۇرىكشە، ورىسشادا ءبىز كورگەن كىتاپتاردا قازاق تۋراسىندا جازىلعان سوزدەردىڭ ءبارى دە حاقيقاتقا حالاف - ءشىپ-شيكى وتىرىك، قاناعات تابارلىق ھەش ءبىر ءسوز جازىلعان جوق.

تاريح كىتاپتارىنداعى كوپ حاتانىڭ ءبىرى - تاريح جازۋشىلاردىڭ ھەش ءبىرى قازاق پەن قىرعىزدى ايىرمايدى. قازاق - قازاق، قىرعىز ءوز الدىنا قىرعىز، بۇلاردىڭ اراسىندا اسىلار ىلگى جوق. تۇركىمەن مەنەن باشقۇرت قانداي باسقا-باسقا ەل بولسا، قازاق پەن قىرعىز دا سونداي باسقا-باسقا ەل. ورىستاردىڭ، اسىرەسە ۇكىمەتتىڭ، قازاقتى قازاق دەمەي، قىرعىز دەپ جۇرگەنى راس، بىراق ولار ءوزىنىڭ اتتى «كازاچي» اسكەرىنەن ايىرۋ ءۇشىن - جاڭىلىس بولسا-داعى - قازاقتى قىرعىز اتاپ ءجۇر. ءوزىمىزدىڭ تۇرىك قاۋىمدارىنىڭ، اسىرەسە باسشىلارىنىڭ، قازاق پەن قىرعىزدى ايىرماعانى حاتا، كەشپەستىك ايىپ (!).

قازاقتىڭ قىرعىز اتانباي قازاق اتانعانىن ءتاۋىر كورۋى ورىستىڭ قازاققا ۇقساۋى ءۇشىن دەگەن نوعايلاردا بار. مۇنىسى بەت الدىنا ىلاققان ءسوز. تاريحتىڭ كورسەتۋى بۇعان ەرەۋىل كەلەدى. ورىستا بۇرىن اتقا ءمىنۋ ادەتى بولماعان. وسى كۇنگى حوحولشا سيىر جەگىپ، وگىز ءمىنىپ كۇن كورگەن.

ءبىر سىپىرى حالقى، تۇرىكتەردەن كورمەكشى، سالت-ادەت ايتىپ، ءبىزدىڭ قازاققا ۇقساعاننان سوڭ «كازاشي» («كازاچە ۆويسكو») اتانىپ كەتكەن. ورىستىڭ اتتى اسكەرى قازاقپىن دەسە، ءبىزدىڭ قازاق ءوزىنىڭ اتىنان ايرىلىپ، قىرعىز اتانىپ جۇرمەكشى  ەمەس. قيامەتكە شەيىن قازاق قازاق بولىپ جاساماق. وسى عاسىرداعى الەم جارىعىنا قازاق كوزىن اشىپ، بەتىن تۇزەسە، ءوزىنىڭ قازاقشىلىعىن جوعالتپاعانداي، جانە ءوزىمىزدىڭ شارق ادەتىنە ىڭعايلى قىلىپ «قازاق مادەنيەتى» (كازاكسكايا كۋلتۋرا) قۇرىپ، ءبىر جاعىنان «قازاق ادەبيەتى» (كازاكسكايا ليتەراتۋرا) تۇرعىزىپ، قازاقشىلىعىن ساقتاماقشى.

ورىسشا وقىعان قازاق جاستارىنىڭ موينىنا الاتىن ءبىر جۇمىسى: مەكەمەدەن شەتكەرى بولعان ءھار ءبىر ءىستى ورىندا، ءھار ءبار ىستە «كيرگيز» دەگەن جاڭىلىس اتتى قويىپ «كازاك» دەگەن اتتى قولداۋى ءتيىس. بۇل بولمايتىن ءىس، اعىنعا قارسى (پروتيۆ تەچەنيا) دەگەن ءسوز - ءسوز ەمەس، ءبىز - سۋدى تەرىس اعىزعان اتانىڭ بالاسىمىز!

قازاقتىڭ تاريحى تۋراسىندا جانە ەكىنشى حاتا: وسى كۇنگى قازاقتى ۇلىق شىڭعىس حاننان بۇرىنعى زامانداردا بولعان قىرعىز قاۋىمىنىڭ ناسىلىنەن دەپ ءتۇسىنۋ (!). ولاي ءتۇسىنۋدىڭ حاتا ەكەندىگى از ويلاۋ مەنەن بىلىنەتىن نارسە. وسى كۇنگى قازاق(تىڭ) ول قىرعىزدىڭ ناسىلىنەن ەمەس ەكەندىگىنە دالەل تولىپ جاتىر.

وسى كۇندە قازاقتا قىپشاق، ارعىن، كەرەيىت، نايمان، قوڭىرات دەگەن رۋلار بار. بۇل رۋلار اناۋ قىرعىزداردان باسقا بولىپ، ولار مەنەن قاتار ءجۇرىپ، قاتار تۇرعان ەلدەر ەدى. ەندى قىرعىزبەنەن قاتار جۇرگەن نايماندى قالاي بۇرىنعى قىرعىزدىڭ ناسىلىنەن دەپ ايتۋعا بولادى؟!

قىرعىز بەن قازاق اراسىندا قانداي باسقالىق بارلىقتى، ءسوزدىڭ رەتى كەلگەن سايىن بايانداپ تۇرماقپىز. ءازىر ۇعاتىنىمىز مىناۋ: قازاق بەن قىرعىز باسقا قاۋىم; بۇل قازاق حازىرەت عايسانىڭ (يسا) ار جاق، بەر جاعىنداعى قىرعىزدىڭ ناسىلىنەن ەمەس، قازاق «كيرگيزدىكتى» قويىپ، قازاقتى قۋاتتاۋى ءتيىس.

«قازاق» گازەتاسىنىڭ ەكىنشى نومىرىنەن باستالىپ «قازاقتىڭ تاريحى» جازىلىپ تۇرماقشى. بۇل جازاتىن تاريحىمىز ونان-مۇنان قۇرالعان تاريحقا ءتيىستى سوزدەر ەمەس، ناعىز شىن، جەتە تاريح دارىستەرى بولادى. «قازاق» گازەتاسىن ۇزبەستەن وقىپ تۇرعان ادام قازاقتىڭ تاريحىن جەتە بىلۋگە بولادى.

قازاقتىڭ تاريحىنا ءتيىستى سوزدەر، ماتەريالدار جازىپ باسقارماعا جىبەرۋشى بولسا، «قازاقتىڭ تاريحىن» جازعاندا پايدالانىپ تۇرماقپىز، ءھار كىمنىڭ ىستەگەن-بىلگەنى بولسا، جازىپ تۇرۋىن وتىنەمىز.

«عاليا» شاكىرتتەردەن قۇل مۇحاممەد اپەندى ورازاەۆ جانە بالالارى ءماشھۇر «اسان قايعى» تۋراسىندا ەسىتىپ-بىلگەندەرىن جازىپ باسقارماعا جىبەرىپتى. مۇنىڭ ىشىندە ءبىز پايدالانارلىق سوزدەر كوپ.

تۇرىك بالاسى.

«قازاق» گازەتى، № 3, 1913 جىل.