رەداكتسيادان. ازاماتتىق قوعام سالتانات قۇرعان ەلدە جەمقورلىق بولمايدى. ال، سول جەمقورلىقتىڭ باستى باسپالداعى قاعازباستىلىق بولىپ وتىرعان بۇگىنگى كۇنى مۇنىمەن كۇرەسۋدىڭ تۋرا جولىن تاپپاق ءلازىم. ءبىزدىڭ اۆتور وسى ماسەلە جايىندا تولعانىپ كورگەن ەدى. 

جەمقورلىقتىڭ باستى باسپالداعى - قاعازباستىلىق. مەن وسىلاي اتار ەدىم. ويتكەنى، بۇرىن «قاعاز كەمىرگەندەر» - بۋحگالتەر مەن ەكونوميستەر ء(وزىم ەكونوميستپىن) بولاتىن. قازىرگى تاڭدا قاعازباستى ەمەس ءبىر ماماندىق يەسىن ايتا الاسىز با؟ كەز كەلگەن مەكەمەدە، كەز كەلگەن ورتادا، كەز كەلگەن سالادا قاعازباستىلىقتىڭ ۇستەمدىك ەتىپ تۇرعان شاعى. بۇل قاعازباستىلىق نەگىزگى مىندەتتىڭ شالا-شارپى ورىندالۋىنا اكەلىپ سوقتىراتىنى اقيقات. ەندەشە دەرت دەمەي، نە دەيمىز؟..

ءبىر ءىستى بىتىرەم دەسەڭ، ون قاعاز كەرەك. ال، ءبىر قاعازدى دايىنداۋ ءۇشىن ءبىر كۇنىڭ، ءتىپتى ءبىر اپتاڭ كەتەدى. سول قاعاز جۇمىستارىن بىتىرەمىن دەپ ارەكەت جاسۋدىڭ ارتى پارا بەرۋگە اپارىپ سوقتىرادى...

ءسوزىم دالەلدى بولۋ ءۇشىن ەكى-ءۇش سالانىڭ قىزمەتىنە توقتالا كەتەيىن. كەز كەلگەن باسقا سالا سياقتى پوليتسيا دا وسى «دەرتكە» ۇشىراعالى دا بىرنەشە جىلدار بولدى. كەزىندە ورىس اقىنى ۆلاديمير ماياكوۆسكي: «مەنىڭ ميليتسيام مەنى قورعايدى» دەپ جازىپ ەدى. قازىرگى قازاقستاندىق پوليتسايلار (باسقا ەلدەردە قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن) مەنى مەن سەنى ەمەس، قاعازدى «قورعايدى»...

قۇرمەتتى وقىرمان، ءسىز دە كوشەدە جۇرەتىن شىعارسىز، سوندا پوگونىندا جۇلدىزى بار پوليتسيا قىزمەتكەرىن كورەسىز بە؟  ارينە كورەسىز: تاڭەرتەڭ جۇمىسىنا، تۇستە تۇستىك اسقا، كەشكە ۇيىنە بارا جاتقان. سوندا ولاردىڭ بۋحگالتەر، ەكونوميستەن ايىرماشىلىعى قانداي؟ ايىرماشىلىعى - بولار ءىس بولىپ، بوياۋى سىڭگەننەن كەيىن «رازبوركا» جاساپ، «پروتوكول» تولتىرادى. قىلمىستىڭ الدىن الۋ ءىس-شارالارى تۇگىلى، ىستەلگەن قىلمىسقا شاقىرتىپ الۋدىڭ ءوزى وڭايعا تۇسپەيدى. مەن بۇل جەردە ءوزىمىز سياقتى ەت پەن سۇيەكتەن جاراتىلعان پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن سىناپ-مىنەپ وتىرعام جوق، قايتا نەگىزگى مىندەتتەرى قاعازباستىلىققا ايىرباستاپ العانىن ايتقىم كەلدى...

ال، جارايدى دەلىك، ءسىز باسقا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن قويىپ، ءوز ۋچاسكەلىك ينسپەكتورىڭىزدى (قالانى ايتام س.ح.) تانيسىز با؟ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەي الاسىز با؟ جوق. سايكەسىنشە، جۇمىسىن دا باعالاي المايسىز. بۇلاردى «جەردە جۇمىس ىستەيتىندەر» دەپ تە اتايتىن كورىنەدى. بىراق ولار جەردە بولعانىمەن قاعازبەن جۇمىس ىستەيدى، قاعازباستىلار. قاراپايىم حالىققا سەنىڭ قاعازباستىلىعىڭ ەمەس، قىلمىسپەن كۇرەس جۇرگىزۋ، قوعام تىنىشتىعىن ساقتاۋ، ناقتى ءىس قاجەت. وعان ەشكىمنىڭ ميى جەتپەگەندەي. پوگونىندا جۇلدىزى بار پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى سەگىز ساعاتتىڭ (ولار جۇمىستا سەگىز ساعاتتان دا كوپ بولادى، كوبى سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى دە جۇمىستا) ءۇش-ءتورت ساعاتىن كوپشىلىك شوعىرلانعان جەردە جۇرگەنىنىڭ ءوزىن قاراپايىم ادامدار شىنىندا دا «مەنىڭ ميليتسيام مەنى قورعايدى ەكەن» دەسە، جامان پيعىلداعىلار ءبىر ۋاقىت سەسكەنەر ەدى. كوپشىلىك شوعىرلانعان جەردىڭ ءبىرى – بازار. اينالايىن اعايىن ايتا قويشى، بازاردا ءبىر پوليتسيا قىزمەتكەرىن كورگەندەرىڭ بار ما، كورسەڭدەر ولار دا سەن سياقتى ءوز قاجەتىن ىزدەپ جۇرگەندەر...

جوعارىداعى ۇلكەن باسشىلاردىڭ بىرەۋى كەلەدى دەگەن كۇنى كوشەگە پوگوندارىندا جۇلدىزى بارلار (وفيتسەرلەر) قاپتاپ كەتەدى. سوندا بۇلار وسى ۋاقىتقا دەيىن قايدا «تىعىلىپ» وتىرعان دەپ قايران قالاسىڭ؟ ال، شىنىندا ولار «تىعىلىپ» وتىرعان جوق، قاعازبەن وتىرعاندار. «راحمەت!» جوعارىدان كەلەتىندەرگە، پوليتسايلاردىڭ بەتىن دە ءبىر ۋاقىت كۇن قاقتى...

ەندى ءبىر ءسات مەديتسينا مەكەمەلەرىنە كەلەيىك، دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنا ەمەس، ولار ءوزى دە قاعازدان باس الا الماي جاتقاندار، پوليكلينيكانى (ەمحانا) ايتام. سەنىڭ اۋرۋىڭدى سۇراپ قاعاز تولتىرعانى ءوز الدىنا، سۇيەگىن ازەر سۇيرەپ جۇرگەندەردى كابينەتتەن كابينەتكە جۇگىرتكەنىن قايتەرسىڭ؟ ءبارىنىڭ سۇراۋى: «نەمەن اۋىراسىڭ؟»، سوسىن قاعاز تولتىرۋ...

ۋچاسكەلىك تەراپەۆتكە كەستە بويىنشا اۋرۋلاردى ءتورت-بەس ساعات قابىلداۋ كەرەك بولسا، ءۇش ساعاتقا عانا تالون بەرىلەدى، قالعان ەكى ساعاتىن جازۋمەن وتىرادى. ولاردىڭ الدىنداعى باستى مىندەت اۋرۋدى ەمدەۋ ەمەس، جوعارىداعىلارعا قاعاز جۇزىندە تولىق ەسەپ بەرۋ...

جاقىندا ءبىر تانىس ايەل كەزدەسىپ: «قايدا بارسام (پوليكلينيكانى ايتادى) اۋرىمدى سۇراپ، قاعاز تولتىرۋ. جاتتاپ العانىم سونشالىق، سۇراقتارىن قويماي-اق جاۋاپ بەرىپ وتىردىم. مەنىڭ اۋرۋىمدى ويلاپ جاتقان ەشكىم جوق سياقتى. جىلاپ جىبەردىم!» مىنە، اۋرۋىڭا شيپا بولىپ، ەمدەيدى دەگەن مەكەمەلەر قاعازدىڭ استىندا جاتىر. قاعازداردى تۇگەندەپ جۇرگەندە ءولىم دە جاقىنداپ قالادى...

ءاربىر جاڭا مينيستر وزىنشە جاڭالىق، وزگەرىس اكەلگەن سايىن مۇعالىمدەر دە قاعازدىڭ استىندا قالدى...

ءالى كۇنگە دەيىن بيۋروكراتيالىق بوگەت پەن اكىمشىلىك اۋرەسى، كوپ قۇجات اينالىمى قاراپايىم جۇرتتى تابانىنان تاۋسىلتسا، كاسىپكەرلەردىڭ دە ىسىنە كەدەرگىسىن كەلتىرۋدە. كاسىپكەرلەرگە قانشا قولداۋ جاسادىق دەگەنىمىزبەن، قاعازباستىلىقتان قۇتىلۋعا مۇمكىندىك بەرە الماي كەلەمىز. ىستەرى ىلگەرىلەمەي وتىرعان شارۋالار مەملەكەت بەكىتكەن قۇجاتتاردى جيناۋدىڭ وزىنە ۇزاق ۋاقىتىن، قىرۋار قارجىلارىن جوعالتىپ جاتقانىن ايتىپ ازار دا بەزەر. كاسىپكەرلىكپەن جاڭا اينالىسا باستاعان ءبىر باۋىرىمىز: «اعا، قاعازدار مەنى شارشاتتى» - دەدى.

وسى قاعازباستىلىق جايلى ەلباسى ايتپاي جۇرگەن جوق. وتكەن جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «مەملەكەت قىرۋار قارجى جۇمساپ مەكتەپ، اۋرۋحانا، بالاباقشا تۇرعىزدى، ال ول جەرلەردە بالا وقىتىپ، ادام ەمدەۋدىڭ ورنىنا شارۋانىڭ كوبى باعىنىشتى ورگانعا ەسەپ بەرۋمەن وتەدى» دەپ اكىمدەرمەن وتكىزگەن جيىندا قاپتاعان قاعازباستىلىقتان قۇتىلۋدىڭ امالىن تابۋدى ۇسىنعان بولاتىن. جالپى قىزمەتكەرلەردىڭ ساپالى قىزمەت ەتۋىنە كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعان ارتىق جۇمىستان ارىلۋ جايىن بيىل مەملەكەت باسشىسى تاعى ايتتى. «ءبىز اكىمشىلىك رەفورمانى جۇرگىزۋدەمىز. بۇل قاجەت ەمەس قاعازباستىلىق پەن قۇجات اينالىمىنىڭ قولايسىز ۇدەرىسىنە اينالماۋى ءتيىس. بۇگىندە اكىم جۇمىسىن باعالاۋ ميلليونداعان قۇجاتقا اينالدى. مەن ءبىلىم جانە عىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىكتەرىندە قانشا قۇجات اينالىمى بولىپ جاتقاندىعى تۋرالى ايتقان بولاتىنمىن. وسى ماسەلەنى قاراڭدار دا، بۇل قاعازدىڭ بارلىعىن جويىڭدار. وسى قاعازداردىڭ ار جاعىندا كابينەتتەردى يەلەنىپ وتىرعان ادامدار وتىر. ۇكىمەت اپپاراتى پرەزيدەنت اپپاراتىمەن بىرگە وسى باعىتتا جۇمىس ىستەۋى قاجەت»، – دەدى پرەزيدەنت.

قاعازباستىلىق قايدان شىقتى دەگەن سۇراق تۋىنداۋى زاڭدى. مەنىڭ ءوز تۇسىنىگىم بويىنشا الدىمەن قاعازباستىلىقتىڭ تۋىنداۋىنا جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاق سياقتى قاپتاعان مينيستىرلىكتەردە، ۆەدومستۆولاردا بىرنەشە قابات عيماراتتارعا ازەر سيىپ وتىرعان شەنەۋنىكتەر مەن شەنەۋنىكشەلەر سەبەپ بولىپ وتىر. اقشا الىپ وتىرعان سوڭ باسقا ىستەر ءىس جوق، قاعازدى قارشا بوراتادى، بۇرىشىنا «باقىلاۋعا» دەگەن تاڭبا قويادى.

«18 ميلليون حالقى بار قازاقستاندا 100 مىڭ شەنەۋنىك بار، نەمەسە بارلىق جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ 21 پايىزى شەنەۋنىك. بۇل كورسەتكىش اقش پەن گەرمانيادا – 14 پايىز، قىتايدا – 9 پايىز، ال جاپونيادا – 8 پايىز. مىنە، سول جاپونيادا 14 مىڭ ادامعا 1 شەنەۋنىك، ال بىزدە 180 ادامعا 1 شەنەۋنىك كەلەدى. ياعني، ەلىمىزدەگى شەنەۋنىكتەر سانى جاپونيامەن سالىستىرعاندا 80 ەسە كوپ. بۇل نە دەگەن سۇمدىق! ال، ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋ ناتيجەسىن سالىستىرىپ كورىڭىزدەر» – دەيدى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ.

مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ مامانىمىن. اۋىلدا تۋىپ-ءوستىم، اۋىلدا قىزمەت اتقاردىم. ال، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىندە وتىرعانداردىڭ ءبارى اۋىل تۇرمىسىن جاقسى بىلەدى دەپ ايتا المايمىن. كوبى قالادا تۋىپ، وسكەن، قاي وقۋ ورنىندا، قاي فاكۋلتەتتە كونكۋرس از بولسا سوعان تۇسە سالعان «پاپكين پاركەتنىي مالچيكتەر». ولار جايلى كەزىندە «اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ «بىلگىر» مامانى»  دەگەن ءازىل-شىنى ارالاس سىقاق اڭگىمە دە جازعام. مىنە، وسىلار قاعازدى «بالالاتاتىندار».

وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىندا ءوز ماماندىعىم بويىنشا (ەكونوميست) قىزمەت ىستەپ جۇرگەم، بىردە باستىق شاقىرىپ الىپ، باسقارماعا سۋمەن قامتۋ ماسەلەسى جۇكتەلگەنىن ايتىپ، ونىمەن اينالىسۋدى ماعان لايىق دەپ تاۋىپتى. امال جوق، كونىۋگە تۋرا كەلدى. ءسويتىپ، زەينەتكەرلىككە شىققانشا ءتورت جىلداي سۋ مامانى بولىپ كەتتىم. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىندە سول كەزدە سۋ رەسۋرستارى جونىندەگى كوميتەت بولدى. مۇندا 40 شاقتى جامبىل گيدرومەليوراتيۆتىك ينستيتۋتىن بىتىرگەن ماماندار جۇمىس ىستەدى، مەن وبلىستا جالعىزبىن. سوندا كوميتەتتەن كۇنارا تۇسكەن قاعازداردى كورسەڭىزدەر، قاعازدىڭ استىندا قالدىم. سوندىقتان قاعازدىڭ قالاي تۋىندايتىنىن بىلەمىن...

بيۋروكراتيا، قاعازباستىلىق، اۋرە-سارساڭ بار جەردە جەمقورلىق ارەكەتتەرگە جاعداي تۋادى. قاعازباستىلىق سترەسس، جۇيكە جۇقارتۋ، ۋاقىتتى بوسقا جوعالتۋ، اقشا شىعىنى ەكەنى ايدان انىق. بىراق، بۇل كەيبىرەۋدىڭ ايىن وڭىنان تۋعىزىپ، مانساپ باسپالداعىمەن جوعارىلاپ بارا جاتقانداردى دا بىلەمىز...

اۋىلدان كەلگەن اعامىزدى ءبىر مەكەمەگە اپارۋعا تۋرا كەلدى. جازدىڭ ءبىر ىستىق كۇنى بولاتىن،  قاتار-قاتار كابينەتتەردىڭ ەسىگى اشىق. ءبىر كابينەتتە ءتورت-بەس ستول، بارىندە كومپيۋتەر، ءبىر ستولدا ءبىر قىزمەتكەر.

-  بۇلار نە ىستەپ وتىر – دەدى اعامىز.

- جوعارىداعىلار بارىنە جۇمىس تاۋىپ بەرگەن. سەگىز ساعاتتا دا دايىنداپ ۇلگەرمەي جاتادى – دەدىم.

- قۇداي اياسىن – دەدى اعامىز، شىن جاناشىرلىق بىلدىرگەندەي.

اۋىلعا نە ايتىپ باراتىنىن ءوزى ءبىلسىن...

سوۆەت حاميتۇلى، ەڭبەك ارداگەرى، ەكونوميست

Abai.kz