مۇقاعاليعا قاتىستى ءبىر ءجايت

جاقىندا «تۇركىستان» گازەتتىڭ  3-ءنشى اقپانداعى سانىنان «مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ بۇلتتى اسپانى» اتتى جازبانى وقىپ (مارقۇم جالەل كەتتەبەكتىڭ ەستەلىگىنەن ءۇزىندىنى), اقىن اعا جايىنداعى ءبىر ەسكى وسەكتىڭ سوندا تاعى قايتالانعانىنا وكىندىم. ول - كۇندەلىكتەگى: «...كەيىننەن ول كىسىنى ادەبيەت ينستيتۋتىنان شىعارىپ، جازۋشىلار وداعىنان قۋدى دەپ ەستىدىم. «ەستىدىم» دەپ وتىرعانىم، ءوسىتتى دەگەن ناقتى قۇجاتتى ءوز كوزىممەن كورگەن جوقپىن. وسىلايشا قازاقتىڭ ماعجاننان كەيىنگى ەڭ ارۋاقتى اقىنى رەسمي ادەبيەتتەن شەتتەتىلدى» دەگەن ەكىۇشتى ءسوز. مەن مارقۇم جالەلدى جازعىرۋدان اۋلاقپىن، بىراق «ناقتى قۇجاتتى ءوز كوزىممەن كورگەن جوقپىن» دەي تۇرا مۇقاعالي «رەسمي ادەبيەتتەن شەتتەتىلدى» دەپ تۇجىرۋى اعاتتىق بولعان. ءاتۇستى وقىعان كىسىگە بۇل تۇجىرىم شىندىق ىسپەتتەنەدى. وسى جونىندە كوزى قاراقتى اعايىندارعا پىكىر ايتۋىم كەرەك ءتارىزدى.

مۇقاعاليعا قاتىستى ءبىر ءجايت

جاقىندا «تۇركىستان» گازەتتىڭ  3-ءنشى اقپانداعى سانىنان «مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ بۇلتتى اسپانى» اتتى جازبانى وقىپ (مارقۇم جالەل كەتتەبەكتىڭ ەستەلىگىنەن ءۇزىندىنى), اقىن اعا جايىنداعى ءبىر ەسكى وسەكتىڭ سوندا تاعى قايتالانعانىنا وكىندىم. ول - كۇندەلىكتەگى: «...كەيىننەن ول كىسىنى ادەبيەت ينستيتۋتىنان شىعارىپ، جازۋشىلار وداعىنان قۋدى دەپ ەستىدىم. «ەستىدىم» دەپ وتىرعانىم، ءوسىتتى دەگەن ناقتى قۇجاتتى ءوز كوزىممەن كورگەن جوقپىن. وسىلايشا قازاقتىڭ ماعجاننان كەيىنگى ەڭ ارۋاقتى اقىنى رەسمي ادەبيەتتەن شەتتەتىلدى» دەگەن ەكىۇشتى ءسوز. مەن مارقۇم جالەلدى جازعىرۋدان اۋلاقپىن، بىراق «ناقتى قۇجاتتى ءوز كوزىممەن كورگەن جوقپىن» دەي تۇرا مۇقاعالي «رەسمي ادەبيەتتەن شەتتەتىلدى» دەپ تۇجىرۋى اعاتتىق بولعان. ءاتۇستى وقىعان كىسىگە بۇل تۇجىرىم شىندىق ىسپەتتەنەدى. وسى جونىندە كوزى قاراقتى اعايىندارعا پىكىر ايتۋىم كەرەك ءتارىزدى.

كسرو جازۋشىلار وداعى ادەبي قورىنىڭ قازاق بولىمشەسىنە ديرەكتورلىققا تاعايىندالعان كەزىم. 1975-جىل. ءبىر كۇنى بولمەمنىڭ ەسىگى ايقارا اشىلىپ، الىپ دەنەلى مۇقاعالي ءتىسى اقسيىپ كىرىپ كەلدى. ۇشىپ تۇرىپ، سالەم بەرىپ، قارسى قابىرعا ىرگەسىندەگى ديۆانعا جايعاسۋىنا يشارا جاسادىم. ول ديۆانعا ەمەس، ۇستەلىمدى جاناي تۇرعان بيىك ارقالىقتى ورىندىققا وتىردى. ۇستىندە -قوڭىرقاي جىلى كۇرتەشەسى، باسىندا -قاۋقيعان سارى مالاقايى. ءوڭى جۇدەۋ. انشەيىندە جىميىسىن جاراسىمدى ەتىپ ءتۇراتىن بەت شۇڭقىرى سۋالىڭقى جاعىنا ءسىڭىپ كەتكەندەي. مەن ىرگە جاقتاعى ورىندىقتاردىڭ ءبىرىن الىپ، مۇقاڭمەن دىزە تۇيىستىرە بەرە:

-ءيا، مۇقا، حال-احۋالىڭ قالاي؟ - دەدىم.

مۇقاڭمەن تانىستىعىمنىڭ باستاۋى 1970 جىلدا، مەن "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن تۇستا جاتقان جانە، قالايشا ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن ءاۋ دەسكەننەن-اق "سەن" دەپ  كەتكەنمىن-ءدى.

-ديۆانىڭا وتىرماعانىما سەن رەنجىمە، قىزتالاقتىڭ جۇمساعىن دا، قاتتىسىن دا كورىپ ءجۇرمىن عوي، اۋرۋحانادان كەشە شىقتىم، جارايدى، ونى قويشى، ساعان كەلگەن سەبەبىم: سەنىڭ اناۋ بۇعالتىرىڭ بار عوي، سول مەنىڭ "كوكقاعازىمدى" كورسە-اق جامان شوشيدى، ەي! سوعان ايتارىندى ايتشى! -     دەدى ول.

-شوشىعانى قالاي؟ - دەدىم، ەشتەڭە تۇسىنبەي.

-وزىنەن سۇرا، - دەپ ءسال جىميدى دا، مالاقايىن الىپ ديۆانعا تاستاي سالدى. قوبىراعان شاشىن قوس قولدىڭ ساۋساعىمەن ارتقا قاراي سالالاپ-سالالاپ تارادى. كەڭ ماندايى جارقىراي اشىلدى.

-قازىر سۇرايىن، - دەپ ورىنىما باردىم دا، بۋحگالتەرياعا تەلەفون شالىپ، باس بۋحگالتەر فاريدا مينيكەەۆانى شاقىردىم. مۇقاڭ:

-قىزىق، - دەدى.

-نە "قىزىق"?  قاي سۇلۋ ەسىڭە ءتۇستى؟ - دەدىم، ازىلدەسە بەرەتىن ادەتىممەن. سول ارەدىكتە كەلىپ كىرگەن فاكەڭ نە ءۇشىن شاقىرىلعانىن اڭعارسا كەرەك، قولىنداعى "كوكقاعازدى" - ەڭبەككە جارامسىزدىق جونىندەگى بيۋللەتەندى ماعان ۇسىنا جاقىنداپ، مۇقاعاليعا قاراپ:

- بۇلارىڭا  اقشا تولەۋگە پراۆومىز جوق دەسەم، مىنا تەنتەك ۇقپايدى، - دەدى.

-"پراۆومىز جوعى" قالاي؟ - دەدىم. "كوكقاعاز" ەكەۋ ەكەن.

-ليتفوندتىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعان، وزىنە ايتقانمىن.

-"شىعارىلعانى" قالاي؟! - دەدىم، ەرىكسىز تاندانىپ.

-پوستانوۆلەنيەنى الىپ كەلەيىن، كورىڭدەر، - دەپ فاكەڭ بۇرىلىپ جونەلە بەردى.

-ايتتىم عوي، «قىزىق» دەپ؟! - دەدى مۇقاڭ، ءتيىستى اقشاسىن ساناپ العان  كىسىشە جىلى كۇلىپ.

-"قىزىعىڭ"  بار  بولسىن!  -  دەدىم. "كوكقاعازدارىنا"  قاراسام: بىرەۋى جاقىندا عانا بەرىلىپتى، ەكىنشىسى ءتورت اي مولشەرى بۇرىندا جازىلعان.

فاكەڭ قايتادان كەلىپ، ءبىر پاراقتى الدىما قويدى. بولىمشەنىڭ رەسمي بلانكىسىندە "پوستانوۆلەنيە پراۆلەنيا" دەپ ورىس تىلىندە سايراپ تۇرعان قاۋلىنىڭ تۇجىرىمى: "مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعانى سسسر جازۋشىلار وداعى ادەبي قورىنىڭ مۇشەلىگىنەن دە شىعارىلعانى بولىپ تابىلادىنى" ايتىپ ايقۇلاقتانعان. بولىمشە ديرەكتورى ءابدىراشيت احمەتوۆ قول قويىپ، ءمور باسقان.

-قىزىق، ءا؟ - دەيدى مۇقاڭ، جايباراقات سويلەپ.  سوزى قيتىعىما ءتيىپ:

-مىنا قاۋلىنى ماسكەۋ بەكىتىپ قويسا، "قىزىق" سوندا بولادى، "قىزىقتىڭ" كوكەسىن سوندا كورەمىز! مۇقا، سەن تىرپ ەتپەي وتىر، مەن قازىر كەلەمىن، - دەدىم دە، ءانۋار الىمجانوۆقا  بارىپ كەلەتىنىمدى ايتىپ، ەسىككە بەتتەدىم.

-ءبىرىنشى سەكرەتارعا باراسىڭ با؟ ول سەكپەتارياتسىز  شەشەر مە ەكەن؟ - دەدى فاكەڭ، ماعان ىلەسە شىعىپ. ۇندەمەدىم.

ءانۋار تۇرلىبەكۇلى ءالىمجانوۆ - جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسى -   بولمەسىندە وڭاشا ەكەن. سالەمدەستىم دە، ءمان-جايدى ايتىپ، الگى قاۋلىنى ۇسىندىم:

-مۇقاعاليدى وداق مۇشەلىگىنەن شىعارعاندارىڭىز راس پا؟ قاشان بولدى؟ سەكرەتارياتتا شەشىلىپ پە ەدى؟ - دەپ سۇراقتى شۇبىرتتىم. انەكەڭنىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ، كوزى وتكىرلەنە قالدى. باسىن شايقاپ:

-اكاۋ، (انەكەندە وسىلاي "اكاۋ" دەيتىن وداعاي ءسوز بار-دى، - ع.ق.), ءبىر رەت سىرتىنان اقىلداسقانبىز ونىڭ ماسەلەسىن. ماسايىپ جۇرەتىنىن قويماعان سوڭ. ءبىرىمىز: "وداقتان شىعارايىق!" دەپ، ءبىرىمىز: "مۇشەلىگىن ءبىر جىلعا توقتاتىپ، شارتتى جازا قولدانايىق!" دەپ تالقىلاعانبىز. مەن ول ەكى ۇسىنىسقا دا كەلىسىم بەرگەن جوقپىن، ۇيات بولادى عوي! ول مۇقاعالي عوي، اكاۋ! ايتپاقشى، بىردە مۇقاعاليدىڭ ماسەلەسىن قاراپ، ءبىزدىڭ جىگىتتەر ۇياتقا قالىپتى عوي، وزدەرى وسى قىزىق! - دەپ يىعىن كۋجىڭ ەتكىزدى.

-"قىزىق" كوبەيدى، اقىرى قايىرلى بولسىن، ال انداعى قاۋلىنى زاڭسىز دەپ ماسكەۋگە حات جىبەرەمىن دە، ول جاقتىڭ جاۋابىن توسپاي-اق، مۇقاڭنىڭ بيۋللەتەندەرىنىڭ اقشاسىن تولەپ بەرەمىن، - دەدىم. انەكەڭ قاۋلىنى ماعان قايىرىپ:

-دۇرىس، دۇرىس!  - دەدى. مەن ۇستەلگە قاۋلىنى اۋدارىپ توسەدىم:

-انەكە، وسى ايتقاندارىڭىزدى مىنانىڭ سىرتىنا قازىر جازىپ قويامىن، - دەدىم.

-ءسويت، مەن قول قويىپ بەرەيىن،  - دەدى ول.

قىسقاسى: مۇقاعاليدىڭ «جازۋشىلار وداعىنا مۇشەلىكتەن شىعارىلۋى سەبەپتى  ادەبي  قور  مۇشەلىگىنەن  شىعارىلعانى  تۋرالى  قاۋلىنىڭ» جاڭساق ەكەنى جايىندا ماسكەۋگە حات جازدىم. ءسويتىپ تىنىشتالدىق.

ال  «ءانۋار  الىمجانوۆ  جازۋشىلار وداعىن باسقارىپ تۇرعانىندا مۇقاعاليدى وداق مۇشەلىگىنەن شىعارىپ تاستاعان بولاتىن» دەگەن  «جاڭالىق» مۇلدە بەكەر، ول - كادىمگى وسەك.

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇراعاتجايىندا باسقارما حاتشىلارى القاسىنىڭ 1974 جىلعى قاڭتاردىڭ 24-ءى كۇنى وتكىزگەن ءماجىلىسىنىڭ №3 «ا» قاۋلىسى بار. وندا مۇقاعالي ماقاتاەۆتى كسرو جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن شىعارۋعا شەشىم قابىلدانعانى جازىلعان. ول-جالعان شەشىم. سەبەبى: بىرىنشىدەن، سول ماجىلىستە قارالعان نەگىزگى ماسەلە - «ورىس ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ قازاقستانداعى ونكۇندىگى» جايىندا بايانداما جاساعان قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆتان (وداق باسقارماسىنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى) كەيىن سۇراعانىمدا ول جولى مۇقاعالي تۋرالى ەشقانداي ءسوز بولماعانىن ايتتى. ەكىنشىدەن، قجو باسقارماسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ءا. ءالىمجانوۆ ماسكەۋدە ءىسساپاردا جۇرگەن، ال ءبىرىنشى باسشى جوق كەزدە كىمدى بولسىن مۇشەلىكتەن شىعارۋ سياقتى كۇردەلى ماسەلە قارالمايتىنى وزىنەن ءوزى بەلگىلى. ەگەر ءتىپتى ءبىر شۇعىل سەبەپتەرمەن قاراۋ قاجەت بولعان كۇننىڭ وزىندە ءماجىلىستى ءبىرىنشى باسشىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى ەكىنشى باسشى - ءىلياس ەسەنبەرلين وتكىزىپ، شەشىمگە سول قول قويۋعا مىندەتتى ەدى. ولاي بولماعان. سىرتقى بايلانىس جونىندەگى حاتشى ء(تورتىنشى) ولجاس سۇلەيمەنوۆ قول قويىپتى. ۇشىنشىدەن، قاۋلىنىڭ ءوزىن «ا»، «ءا»، «ب»... دەپ نومىرلەۋ ەشقاشان بولعان ەمەس. قوسىمشا ماسەلە قارالعان بولسا، وندا سول قاۋلىنىڭ باپتارىنا: «ا»، «ءا»، «ب»... دەپ تارماق ەنگىزىلەدى. ياعني مىناۋ «№3 «ا» قاۋلى» الدەكىمگە نە مۇقاعاليدى مۇقاتۋ ءۇشىن، نە ءانۋاردى ارانداتۋ ءۇشىن كەرەك بولعان دا، كەيىن جانە ساۋاتسىز جازىلعان، دەمەك، جالعان قۇجات ەكەنى داۋسىز. جالعاندىعىنا جانە ءبىر دالەل-ول ماجىلىستە مۇقاعاليدىڭ ءتارتىبى قارالسا، شەشىم قابىلدانباستان بۇرىن تالقىلاۋ، پىكىرلەسۋ بولۋى، حاتشىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرىنەن كىم-كىمنىڭ سويلەگەنى، نە دەگەنى، شەشىمنىڭ نەشە داۋىسپەن ماقۇلدانعانى ايتىلۋى تالاپ ەتىلەدى عوي، مۇندا ونداي قۇجات ء(ماجىلىس حاتتاماسى) جوق، پالەنباي ءماجىلىس ءوتتى، تۇگلەنباي شەشىم قابىلداندى دەگەن جارتى پاراق جازبا عانا بار.

2009-جىلعى مامىردا  پرەزيدەنت مۇراعاتجايىنان ءانۋار الىمجانوۆقا قاتىستى اقپارلار ىزدەپ، ماقالالارى، سۇحباتتارى، اۋدارمالارى، حاتتارى بار ون شاقتى پاپكانى اقتاردىم. انەكەڭنىڭ تۋعانىنا 2010-جىلدىڭ مامىرىندا 80 جىل تولاتىن ەدى دە، سوعان وراي جازۋشىنىڭ بۇرىن جارىق كورمەگەن ماقالالارىن، حاتتارىن كىتاپ ەتىپ شىعارۋدى قولعا العانمىن. ءسوز رەتىنە قاراي ايتا وتىرايىن: انەكەڭنىڭ 70 جىلدىعى جەتىم قىزدىڭ تويىنا ۇقساپ اۋدانىندا عانا وتكىزىلگەن. ال 80 جىلدىعى الماتىدا، م، اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىندا «وتكىزىلدى»  دەۋ ءۇشىن عانا وتكىزىلدى، اتىنا زاتى ساي بولعان جوق. الەمنىڭ الپىس بىردەڭە ەلىندە بولعان، قازاقستانىن، قازاعىن مەيلىنشە ناسيحاتتاعان، كسرو ادەبيەتشىلەرى، جورنالشىلارى تۇگەل دەرلىك تانىعان، قۇرمەتتەگەن، كۇنى كەشە كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ رەسپۋبليكالار كەڭەسىن باسقارىپ، كەڭەس وداعىن ىدىراتۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويعان اتاقتى قالامگەرىنىڭ ارۋاعىنا الماتى وبلىسىنىڭ باسشىلارى ءالى دە تاعزىم ەتەر ەمەس. «ەستەلىك جيناقتى شىعارىپ بەرەمىز» دەپ الداعاندارى ءوز الدىنا، انەكەڭنىڭ ءمۇسىنىن جاساتۋدى تاۋسىلماس جىرعا اينالدىرىپ، وعان «قارجى تاپپاي قينالىپ»، مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە سالماق سالىپ جۇرگەن كورىنەدى. كوزى ءتىرى جازۋشىلارىنىڭ 60, 70 جىلدىعىن دۇركىرەتىپ وتكىزىپ، اۆتوكولىك باستاعان سىي-سياپاتتى ءۇيىپ-توگەدى. «ايتىس جەڭىمپازدارىنا» اۆتوكولىكتى ءتىزىپ تاستايتىن ماقتان-ادەت تە بار. ال مۇحتار اۋەزوۆ العاشقى كىتابىنا العىسوز جازعان، كەيىندە: «ەگەر ءبىرىنشى پەتر ەۋروپاعا تەرەزە تەسكەن بولسا، ءانۋار ءالىمجانوۆ ازياعا ايقارا اشتى» دەپ ماقتانىش تۇتقان انەكەڭە «ءوزى جوقتىڭ كوزى جوق» جاسالىپ كەلەدى. ستۋدەنت ءانۋاردىڭ 1953-جىلدىڭ كوكتەمىندە ۇستازى مۇحتار اۋەزوۆتى كگب دەگەن پالەكەتتىڭ قاقپانىنا تۇتىلۋدان ساقتاپ، قۇتقارىپ جىبەرگەن ەرلىگى كوپكە ءمالىم بولسا دا، ءبىزدىڭ ۇلىقتارعا بەيمالىم سياقتى.

ەندى اتالعان مۇراعاتجايدان تابىلعان مىنا حاتقا ۇڭىلەلىك:

«ءانۋار!

ايىپ ەتپە، سەنىڭ الدىڭا بارىپ بارلىق جاعدايىمدى ايتۋعا ارلانىپ وتىرعانىم جوق. سەن قابىلدامايدى، تىڭدامايدى دەگەن دە ويدان اۋلاقپىن. سەنىڭ قازىرگى جۇمىسىڭ قاۋىرت، ونى دا تۇسىنەم. سوندىقتان مەنىڭ جاڭا جىلدان بەرگى جاعدايىمدى ءوزىڭ بىلەسىڭ بە، جوق پا دەپ حات جازۋىما تۋرا كەلدى. مەنىڭ، سەميامنىڭ قازىرگى ءحالى وسىعان مويىن ۇسىندىردى مەنى. ۇيىڭە بارىپ جولىعۋدى ۇيات كوردىم. تاعى دا وتىنەم، ايىپقا بۇيىرما.

وزىڭە بەلگىلى بولار، بيىلعى جىل (1973) ماعان ونشاما قۋانىش اكەلە قويعان جوق ازىرشە. «جۇلدىزدان» مەنى بوساتقان، ول كەزدە سەن وار جاققا كەتكەن ەدىڭ. سەنىڭ كەلىسىمىڭ بولدى ما، جوق پا، ول جاعى ماعان ءالى بەلگىسىز. ءوزىم دە كىنالىمىن، ارينە، دەگەنمەن دە، ءدال جاڭا جىل كەلگەندە، بالالارىمنىڭ جەپ وتىرعان قورەگىنەن اجىراتاتىنداي ەشكىمگە ەشنارسە ىستەي قويعان جوق ەدىم...

جاسىراتىنى جوق، بايقايمىن، سەن ماعان سۋىق قارايسىڭ. سەن مەنى، مەنىڭ بولمىسىمدى تانيتىن سياقتى ەدىڭ عوي. تۇسىنبەيمىن، قانداي عانا وسەكشىنىڭ تىلىنە ەردىڭ؟! ارامدىق، ادامعا دەگەن جاۋىزدىقتان بويىن اۋلاعىراق ۇستايتىن ءبىر ادام مەندەي-اق بولار (وسىلاي دەۋگە ۇيالمايمىن!). ەگەر مەن تاراپىمنان كوبىك ەزۋ بىرەۋلەر ساعان بىردەڭە دەپ جەتكىزسە، ونىڭ ءبارى جالعان ەكەندىگىن ءتۇسىنۋىڭدى وتىنەم.

ال الگى دەرت، ىشىمدىك ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، ەندى ونىڭ ءيىسىن سەزدىرىپ، ءىزىن دە بىلدىرمەۋگە بەل بايلاعام. ەسىڭدە بولسىن، بۇل -مەنىڭ ازاماتتىق ءسوزىم!

ادامنىڭ ءبارىن دوس ساناپ، كوڭىلدەرىن جىقپاي، كولگىرسىپ كەلىپپىن. بايقاسام، مەندە دوس جوق ەكەن. دۇشپانىم بار ما، جوق پا -بىلەيمىن. مەندەگى بار ايىپ -جەككورەتىن، قۇلقىم سۇيمەيتىن ادامعا جەككورەتىنىمدى، قۇلقىم سۇيمەيتىندىگىن سول ادامنىڭ الدىندا وپ-وڭاي ءبىلدىرىپ الاتىندىعىم (ىشسەم دە، ىشپەسەم دە).

ءانۋار! بۇگىننىڭ قىزىعىنان، راحاتىنان، بايشىلىق-بارشىلىعىنان قانشاما بەزىنىپ، بولاشاق ءۇشىن، قاۋىم ءۇشىن، بولاشاقتىڭ ادەبيەتى ءۇشىن ءومىر سۇرەيىن دەسەم، مەنىڭ قازىرگى بولمىس-تۇرمىسىم سونشاما ەزىپ، جانشىپ، جۋاسىتىپ بارادى. ءوزىم جارىق دۇنيەگە اكەلگەن بالالارىمنان ارتىق باقىت جوق ماعان. سولاردى ويلايمىن، قيىنداپ كەتتى...

ءوتىنىش: ەگەر مەنەن ءۇمىتىڭدى ءبىرجولا ۇزبەسەڭ، مەنى ءوزىڭنىڭ قاراۋىڭا جۇمىسقا ال. اقىندىعى دا، تالانتى دا، اتاعى دا قۇرىسىن، بالالارىمنىڭ جوقشىلىقتا بولۋىن كورگىم كەلمەيدى. ءبارى دە ەرجەتىپ، ەستەرى كىرىپ قالىپتى، ۇيالىپ ءجۇرمىن سولاردان... ءوزىڭ بىلەسىڭ، قىرىقتان اتتانىپ بارام عوي، ەندى قانداي بالانىڭ قاراۋىنا بارىپ ادەبي قىزمەتكەر بولماقپىن. نە دە بولسا، ءوز قاراۋىڭا ال، باتىر! قيىنداپ كەتتى. سەنەن العاشقى دا، اقىرعى دا ءوتىنىشىم وسى. قالعانىن ازاماتتىعىڭنان، قۇربىلىعىڭنان كۇتتىم!

سالەممەن، مۇقاعالي.

20. 03. 1973 ج.

پانفيلوۆ، 147, كۆ.95. تەلەف. 27497».

بۇل حاتتان كەيىن ەكەۋى جاقسىلاپ اڭگىمەلەسكەن بولار. كوپ كەشىكپەي  مۇقاعالي ماسكەۋگە، ادەبيەت ينستيتۋتىنا وقۋعا جىبەرىلگەن. ول ءانۋاردىڭ: مۇنداعى «دوستارىنان» ۋاقىتشا بولسا دا قول ءۇزسىن، ۇلكەن ورتانى كورسىن، وقىسىن، ويلانسىن دەگەن قامقورلىق نيەتى عوي. بىراق مۇقاعالي تياناقتاپ وقي المادى. سول تۋرالى انۋارعا ينستيتۋتتان 1973-جىلعى قاراشادا حات كەلىپتى. جولداعان كىسى اتى-ءجونىن انىق جازباستان يىرلەپ قول قويا سالعان. ول ءبىزدىڭ اقىندى «ستيحينايا ودارەننوست كوتوروگو نەسومنەننا» دەپ باعالاي كەلىپ، وقۋدان شىعارۋعا ءماجبۇر بولعاندارىن وكىنە مالىمدەپتى. ال ءانۋار حات يەسىن ابدەن تانيتىن بولسا كەرەك، جاۋابىن: «ۋۆاجاەمىي الەكساندر پەتروۆيچ!» دەپ باستاپ، مۇقاعاليدى ءوزىنىڭ جوعارى قۇرمەتتەيتىنىن ايتىپ (مۇراعاتجايداعى ورىسشا نۇسقاسىنان سول جەردە  قازاق تىلىنە اۋدارىپ جازىپ العانىمدى ۇسىندىم): «...مۇقاعالي ماسكەۋدەن قايتىپ كەلگەندە مەن شەت ەلدە ەدىم، ول ورنىمدا قالعان حاتشىعا: - جازۋشىلار وداعى الدىندا ۇياتتىمىن. ەندى مۇندا جۇرە المايمىن، اۋىلىما كەتىپ بارامىن، جاڭا جىر جيناعىمدى دايىنداپ بولعان سوڭ كەلەمىن، - دەپ كەتىپتى... تالانتتى اقىننىڭ وداققا تانىلۋى ءۇشىن كىتابىن ماسكەۋدە ورىس تىلىندە شىعارعىمىز كەلەدى، ءسىز كومەكتەسسەڭىز جارار ەدى»، دەپ جازىپتى. كەيىندە اقىنىمىزدىڭ ماسكەۋدە «زوۆ دۋشي» دەگەن اتپەن شىققان (ورىسشالاعاندار -يۋ.الەكساندروۆا مەن م. كۋرگانتسەۆ) ءۇش داستانى مەن 55 ولەڭى ەنگىزىلگەن جيناعىنا العىسوزىن ءانۋار: «...تۆورچەستۆو مۋكاگالي ماكاتاەۆا - ياركايا سترانيتسا كازاحسكوي پوەزي  شەستيدەسياتىح-سەميدەسياتىح گودوۆ ناشەگو ستولەتيا»، دەپ باستاپ: «پوروي ون بىۆال گرۋستەن، پوروي بەسپوكوەن، زاديريست ۆ سپورە. نو ۆسەگدا وستاۆالسيا جيزنەليۋبوم ي وپتيميستوم...  دوبروتوي ناپولنەنى ەگو ستروكي، دوبروتوي ي ليۋبوۆيۋ ك چەلوۆەكۋ»، دەپ تۇجىرىپتى. وسىنداي ادال پىكىرلى ءانۋاردىڭ مۇقاعاليعا قاشاندا وڭ كوزىمەن قاراعانىنا بۇل - جانە ءبىر دالەل. ءانۋار بولماسا، بۇل جيناق شىقپاس تا ەدى ء(سوز ىڭعايىنا قاراي ايتا وتىرۋعا بولار ءبىر ءجايت: سول جىلدارى لەنينگراد باسپاسىنان جارىق كورگەن «پوەتى كازاحستانا» جيناعىن مۇحتار  ماعاۋينگە قۇراستىرتىپ، جولىن اشقان دا ءانۋار ەكەن).

ءانۋاردىڭ حاتىنداعى الەكساندر پەتروۆيچتىڭ  ايگىلى اقىن، اۋدارماشى مەجيروۆ ەكەنىن وتەگەن كۇمىسباەۆتىڭ «ماسكەۋگە سيماعان مۇقاعالي» دەپ جازعان  ەستەلىگىنەن  ءبىلدىم ( «ايقىن» گازەتى، 14-تامىز، 2010-جىل).  وتەگەن اقىننىڭ ماسكەۋمەن حوش ايتىسقان ولەڭىنەن مىنا  جولداردى كەلتىرىپتى:

...ۇيرەنىپ قالعان ۇيامداي،

ماسكەۋدى بارام قيا الماي.

ميلليونداردىڭ ىشىندە

ءبىر باسىم مەنىڭ سيا الماي.

ەڭسەمدى ءبىر ءسات جيا  الماي.

نە بەتىمدى ايتتىم، الماتىم،

نە دەيمىن ساعان، ۇيالماي؟!.

تاڭعى شىق.

اياز سورىپ تۇر.

سوعىپ تۇر بوران،

سوعىپ تۇر.

اق قۇسىم، مەنى امان-ساۋ

الماتىممەن جولىقتىر!

مۇقاڭنىڭ انۋارمەن جۇزدەسە الماي، حاتشىسىنا: «اۋىلىما كەتىپ بارامىن» دەگەنى وسى كوڭىل كۇيىنىڭ جالعاسى ەكەن-اۋ!..

جالپى مۇقاعاليدىڭ اسپانى ەرەكشە بۇلتتى بولعان جوق. ولەڭدەرى گازەت-جورنالداردا دا، كىتاپ بولىپ تا شىعىپ جاتتى. ال قايسىبىر جيناعىنىڭ  باسپادان ءبىر جىل، ەكى جىل كەشىگىپ شىعۋى - اقىن-جازۋشىلاردىڭ كوبى دەرلىك كورگەن ءجايت..

انەكەڭنىڭ: «...ءبىزدىڭ جىگىتتەر ۇياتقا قالىپتى عوي، وزدەرى وسى قىزىق» دەگەنىنە ورالايىن.

ءبىر كۇنى وداقتىڭ كاسىپوداق كوميتەتى جالپى جينالىسىن شاقىردى. قارالماق ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ءتارتىبى. جينالىستى ولجاس سۇلەيمەنوۆ  اشىپ، جۇرگىزىپ وتىردى. نەگىزگى ماسەلە بويىنشا بايانداما جاسالىپ، ءجارىسسوز بولىپ، شەشىم قابىلدانىپ، ودان سوڭ كۇنتارتىبىندەگى باسقا ماسەلەلەردى قاراۋعا كەزەك كەلدى.  ولجاس ارقاشانعى  ادەتىنشە مۇقاعاليعا ءشۇيىلىپ ءبىراز سويلەپ: - ماقاتاەۆتى كاسىپوداق مۇشەلىگىنەن، ءتىپتى جازۋشىلار وداعىنان شىعارۋ دا كەرەك! - دەپ كوسىلدى. مىنبەرگە شىققانداردىڭ ءبىرسىپىراسى قوستادى. ەكى-ءۇش كىسى قارسى سويلەدىك. مەن: - مۇقاعاليدىڭ اندا-ساندا ماساڭداۋ جۇرەتىنى راس، بىراق، ەشكىمنىڭ باسىن جارعان جوق، كوزىن شىعارعان جوق.  ساكەنىنەن، ءىلياسىنان، بەيىمبەتىنەن، مۇحتارىنان، سابيتىنەن، باسقا دا ۇلكەن-كىشى تۇلعالارىنان ايىرىلعان قازاق ادەبيەتىنە ەندى جەتپەي تۇرعانى مۇقاعاليدى  كۋىپ تاستاۋ ما؟ - دەپ، ورىنسىز ۇسىنىسقا مۇلدە قارسى ەكەنىمدى ايتتىم. يۋ-قيۋ ءورشىدى. و تۇستان، بۇ تۇستان الا-قۇلا ءسوزدى ايقاي شىقگى. سول كەزدە الدەكىم:

-مۇقاعالي كاسىپوداقتىڭ مۇشەلىك جارناسىن ۋاقتىلى تولەپ ءجۇر مە، سونى ايتسىنشى ءوزى! - دەدى.

مۇقاعالي زالدىڭ ورتا شەنىندە وتىرعان-دى. ءجۇرت: ء"يا، ءيا، ايتسىن!" دەسىپ، مۇقاعاليعا جالت-جالت قاراستى. ول ءتىسى اقسيا كۇلىپ وتىر. قولىن سىلتەيدى. سوندا ءبىر جازۋشى: "ونىڭ ايتقىسى كەلمەسە، كوميتەتتىڭ جارنا جيناۋشىسى كىم ەدى، سول ايتسىن!" دەپ تالاپ ەتتى. كوميتەت توراعاسىنىڭ تۇرمىس ماسەلەلەرى جونىندەگى ورىنباسارى بۋحگالتەر فاريدا مينيكەەۆا ەدى، سول كىسى ورنىنان تۇردى دا: مۇشەلىك جارناسىن ءۇش جىل بويى تولەمەگەندىگى سەبەپتى ماقاتاەۆ جولداس مۇشەلىكتەن الدىڭعى جىلى شىعىپ قالعان بولاتىن، - دەدى. قارق-قارق كۇلكى زالدى جارىپ جىبەرە جازدادى. قىزىل شەكە بولا باستاعان كوپشىلىك سول كۇلگەن بويى تاراپ كەتە باردى. «ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ قىزىعى» - سول!

ءسوز سوڭىندا مىنا ءبىر ويدى ورتاعا سالعاندى ءجون كوردىم. بۇرىن دا كاپەرىمدە بار جايتكە جالەلدىڭ مۇقاعالي تۋرالى: «...قازاقتىڭ ماعجاننان كەيىنگى ەڭ ارۋاقتى اقىنى...» دەگەنى جەتەكشى بولدى. سوڭعى جىلدارى ادەبي باسپاسوزدە جاريالانىپ جۇرگەن ماقالالاردان: ابايدان كەيىنگى ەڭ پالەندەي دە تۇگلەندەي اقىن ماعجان جۇماباەۆ...  ءىلياس جانسۇگىروۆ... قاسىم امانجولوۆ... مۇقاعالي ماقاتاەۆ...  دەپ ءتۇرلى-ءتۇرلى انىقتاما بەرۋ ءجيى كەزدەسەتىن بولدى. بۇل قانشالىقتى قاجەت؟ ۇلكەندى-كىشىلى مارقۇم اقىندارىمىزدىڭ ادەبيەت تاريحىمىزدا ءوز ورىنى، ءوز دەڭگەيى بار ەمەس پە؟ ولاردى «قازاقتىڭ باس اقىنى» ابايدان (احمەت بايتۇرسىنوۆ) كەيىنگى «ەكىنشى ورىنعا» قويۋعا قۇمارلىق كىمگە، نەگە قاجەت؟ ءتىپتى كەيدە ابايمەن يىقتاستىرۋ سەكىلدى ورەسكەلدىك تە قىلاڭ بەرەدى.

سونداي-اق، كەيبىر كوپە-كورىنەۋ جاندايشاپ ساياساتكەرلەرشە، اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ ارامىزدا جوعىنا دا، بارىنا دا: «ۇلى; كەمەڭگەر; اۋليە; پايعامبار...» دەپ  اتاق ۇلەستىرەتىن ويسىزدىق، داراقىلىق ءورشىپ بارادى. مەنىڭشە، بۇل - ادەبي سىن بەتىن باسىپ، اۋزىن جاپقان سوڭ  جول العان، بەتىمەن كەتكەن بەيپىلاۋىزدىق! اتاق ۇلەستىرگىشتەر - نە ءوزىن ادەبيەتتىڭ بىلگىرى، تورەشىسى سانايتىندار، نە «باتىل پىكىرايتقىشتار»، نە جاعىمپازدار، نە  «مەن دە ايتا سالايىندار».

قالاي دەسەك تە، بۇل «جاڭالىقتار» ەسەن-ساۋ اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ، ەڭ الدىمەن ادەبيەتىمىزدىڭ  مەرەيىن، بەدەلىن ارتتىرمايدى، كەرىسىنشى - نۇقسان كەلتىرەدى، كەمىتەدى.

«اباي-اقپارات»