تاياۋدا قازاقستان — بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتiندە “قايىم مۇحامەدحانوۆ اتىنداعى بiلiم جانە مادەنيەت ورتالىعى “قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن عالىم، پۋبليتسيست، قوعام قايراتكەرi قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ “تاعدىر جانە قارلاگ” اتتى كiتابىنىڭ تۇساۋكەسەرi بولدى. ۇستەل باسىنداعى اڭگiمە تۇرiندە وتكەن بۇل جيىندا عالىمدار: اكادەميك ر.سىزدىقوۆا، پروفەسسورلار — ا.يسماقوۆا، گ.سايىنقىزى، س.قوراباي، قالامگەرلەر: ع.قابىشەۆ، يران-عايىپ، د.ءاشiمحانۇلى، ايگiلi الاش كوسەمدەرiنiڭ بiرi مۇحامەدجان تىنىشباەۆتىڭ ۇلى داۋلەت تىنىشباەۆ ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، ەستەلiك اڭگiمەلەر ايتتى.
تومەندە وسى جيىندا سويلەگەن كبتۋ پروفەسسورى گۇلتاس سايىنقىزى قۇرمانبايدىڭ ءسوزiن نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردiك.

تاياۋدا قازاقستان — بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتiندە “قايىم مۇحامەدحانوۆ اتىنداعى بiلiم جانە مادەنيەت ورتالىعى “قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن عالىم، پۋبليتسيست، قوعام قايراتكەرi قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ “تاعدىر جانە قارلاگ” اتتى كiتابىنىڭ تۇساۋكەسەرi بولدى. ۇستەل باسىنداعى اڭگiمە تۇرiندە وتكەن بۇل جيىندا عالىمدار: اكادەميك ر.سىزدىقوۆا، پروفەسسورلار — ا.يسماقوۆا، گ.سايىنقىزى، س.قوراباي، قالامگەرلەر: ع.قابىشەۆ، يران-عايىپ، د.ءاشiمحانۇلى، ايگiلi الاش كوسەمدەرiنiڭ بiرi مۇحامەدجان تىنىشباەۆتىڭ ۇلى داۋلەت تىنىشباەۆ ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، ەستەلiك اڭگiمەلەر ايتتى.
تومەندە وسى جيىندا سويلەگەن كبتۋ پروفەسسورى گۇلتاس سايىنقىزى قۇرمانبايدىڭ ءسوزiن نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردiك.
حالقىمىزدىڭ اياۋلى پەرزەنتi, ابايتانۋشى عالىم، اۋدارماشى، جازۋشى قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ ەسiمiن ەستە ساقتاۋ از. قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ ءومiر جولى دا قازاق حالقى ءۇشiن اتقارعان ەڭبەگi دە تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ ەلجاندى ۇلاندارىن ارلى، نامىستى ەتiپ تاربيەلەۋگە كومەكتەسەتiن بiردەن بiر ۇلگi, بiردەن بiر جول. ەگەر بiزدiڭ حالقىمىزدىڭ قايىمداي ازاماتتارى بولماسا، ءدال بۇگiنگi تاۋەلسiزدiگiمiزدiڭ باياندى بولماعى دا ەكiتالاي ەدi. حح عاسىر — قازاق حالقى ءۇشiن، بiر جاعىنان شەر مەن مۇڭنىڭ دا عاسىرى بولدى. ەلiم، جەرiم دەگەندەر قامالعان، “اباي” دەگەندەر قارلاگ تۇرمەسiنە تۇسكەن، باستىلارى اتىلعان، تەكتiلەرi تەنتiرەگەن زامان بولدى. ۇلى جازۋشىلارىمىز مۇحتار اۋەزوۆتiڭ دە باسىنان بۇلت ارىلماعاندىعىن جاقسى بiلەمiز. سونداي ۇلى تۇلعانى قاجەت كەزiندە جانىمەن دە، ارىمەن دە قورعاي بiلگەن ادامدار بولعان. سولاردىڭ بiرi — قايىم مۇحامەدحانوۆ. ول ءوز ەستەلiگiندە:
“...تەرگەۋشiلەر بiر كۇنi مەنi جەكە بولمەگە قاماپ كەتتi. Iشiندە ەش نارسە جوق. تەك قانا ورتاسىندا تۋرنيك قۇرۋلى تۇر. بۇل نە، مەنi تۋرنيك ويناسىن دەپ قويعان با دەپ تاڭداندىم. بايقاسام، بiر ۋاقتاردا بولمەم قاتتى جىلىنىپ، بiرتە-بiرتە ىسىپ بارادى. تابانىم كۇيiپ بارادى. ساسا باستادىم. نە قىلارىمدى بiلمەي، جان قىسىلعان سوڭ، قۇرۋلى تۇرعان تۋرنيككە اسىلا كەتتiم. كوپ تۇرۋعا قولىم شىداماي بارادى. تۋرنيكتەن قولىمدى جiبەرەيiن دەسەم، تابانىم ىستىققا تيiپ كۇيەتiنiن سەزiپ تۇرمىن. جاندالباسامەن تۋرنيككە اسىلىپ، قولىم قارىسىپ قالىپتى. بiر كەزدە وزدەرi كەلiپ مەنi بوساتىپ الدى. تاعى دا ەسiم كiرگەن سوڭ، “قول قويدىڭ” اسىتىنا الدى. كونبەدiم. ەكi-ءۇش كۇن وتكەن سوڭ كەشەگi بولمەگە تاعى اپارىپ قاماپ قويدى. بiراق تۋرنيك جوق. ەندi ءۇي ىسىسا نە لاج تابامىن دەپ ويلانىپ تۇرعاندا، بولمەنiڭ سۋي باستاعانىڭ سەزدiم. بولمە سۋىعى ۇدەپ بارادى، تiسiم تiسiمە تيمەي قالتىراپ بارامىن. ولمەستiڭ قامىن جاساپ، ءۇيدiڭ iشiندە زىر جۇگiردiم. توقتاسام قاتىپ قالامىن. جۇگiرە-جۇگiرە، تالىپ تۇسسەم كەرەك. ەس-ءتۇسسiز جاتقاندا تاعى دا وزدەرi سۇيرەپ الىپ شىقتى. شاماسى سىرتتان باقىلاپ تۇرسا كەرەك. ارەڭ دەگەندە ەسiمدi جيىپ، باسىمدى كوتەرگەندە تاعى دا قاعازدى الدىما قويدى... تاڭەرتەڭ تاعى دا تەرگەۋ باستالدى. تەرگەۋشi تۇلكi بۇلعاققا سالدى. جىلى سويلەپ: ء“وز باسىڭدى، بالا-شاعاڭدى ويلاساڭشى” دەپ، قامقورسي ءتۇستi. “مىنا قاعازعا قول قوي دا، بiزبەن قوشتاسىپ ۇيiڭە كەتسەڭشi”، — دەپ قاعازدى نۇسقادى. مەنiڭ قويمايتىنىمدى بiلگەندە، بەلگi بەرەتiن تۇيمەسiن باسىپ قالىپ ەدi, ەڭگەزەردەي ەكi جiگiت كەلدi دە، رەزينا قاپشىقتى باسىمنان اياعىما قاراي كيگiزiپ جiبەردi, مەنi قۇلاتىپ، قاپشىقتىڭ اۋزىن بايلاپ تاستادى. ۇشەۋi تاياقپەن جابىلا ۇردى. ەسiمنەن تاڭدىم... تاعى تەرگەۋ، ماقساتتارى — قول قويعىزۋ. “مىنا قاعازعا قول قوي، سەنiڭ بiزگە كەرەگiڭ جوق، قولىڭدى قوي دا، ۇيiڭە كەتە بەر. بiزگە كەرەگi — مۇحتار اۋەزوۆ” دەيدi. قول قويماعان قايىم مۇحامەدحانوۆتى قارلاگقا 25 جىلعا قاماۋعا الادى. ازاپ تا، توزاق تا ۇلتىن سۇيگەن ۇلى جۇرەكتi تۇنشىقتىرۋعا شاماسى كەلمەيدi. جاستايىنان ۇلتجاندى قازاقتىڭ بiرتۋار ازاماتتارى: ا.بايتۇرسىنۇلى، ءا.بوكەيحانوۆ، ج.ايماۋىتوۆ، م.اۋەزوۆتەرمەن بiرگە حالىق تاعدىرىن، ەل ازاتتىعىن ويلاعان، اباي دانانىڭ دانالىعىمەن، شاكارiمنiڭ ۇلاعاتىمەن وي وسiرگەن قازاقتىڭ اردا ۇلدارى اڭساعان، ارمانداعان ەل تاۋەلسiزدiگiن كوزiمەن كوردi. تاۋەلسiزدiكتiڭ باعاسىن شىن تۇسiنگەن ەكi جان بولسا، بiرi قايىم اتامىز ەدi. جالعىز كiسi بولسا، ول دا قايىم مۇحامەدحانوۆ ەدi.
بiر سوزبەن ايتقاندا، تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ ۇلكەن پەرزەنتi, باتىر پەرزەنتi قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ ەكiنشi نۇرلى عۇمىرىن بۇگiنگi ۇرپاققا ءتۇسiندiرۋ، ۇعىندىرۋ، ۇلگi ەتۋ — بiزدiڭ پارىزىمىز. قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ مۋزەي ءۇيiن، ونىڭ اتىنداعى قوعامدىق قوردى قۇرۋعا مەملەكەت مۇرىندىق بولسا ەكەن دەگەن تiلەگiمiز بار. “كەشەگi كۇننەن الىس جوق، ەرتەڭگi كۇننەن جاقىن جوق” دەگەن بابالارىمىزدىڭ ءسوزiنiڭ وتiرiگi جوق. جىل ارتىنان جىل قۋىپ، كۇن ارتىنان كۇن قۋىپ، ءومiر وتە بەرەدi. كەلەشەك ۇرپاق تاريحىن iزدەسە، قايدان تابادى؟ تاريحتى ۇرپاققا امانات ەتۋ، جەتكiزۋ دە پارىز ەمەس پە؟

گۇلتاس سايىنقىزى
«تۇركىستان» گازەتى 4 ماۋسىم 2009 جىل