اپتا باسىندا الماتىداعى «الاتاۋ» اق شيپاجايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتى، مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتى «وركەنيەتتەر ديالوگى» الەمدىك قوعامدىق فورۋمىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ستراتەگيالىق ارىپتەستىگىمەن «مادەني مۇرا» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا «تاريحي - مادەني مۇرانىڭ وركەنيەتتەر ديالوگىنداعى ءرولى» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا ءوز جۇمىسىن باستادى. كونفەرەنتسياعا قازاقستاننىڭ يۋنەسكو-داعى تۇراقتى وكىلى ولجاس سۇلەيمەنوۆ، «وركەنيەتتەر ديالوگى» الەمدىك قوعامدىق فورۋمىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير ياكۋنين، مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، ساياساتتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ەرلان سايروۆ، «م.اۋەزوۆ» قورىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى مۇرات اۋەزوۆ، قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مادەنيەت كوميتەتىنىڭ توراعاسى ارمان قىرىقباەۆ تاعى باسقا دا قوعام قايراتكەرلەرى مەن عالىمدار، شەتەلدەن كەلگەن قوناقتار قاتىستى. حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيادا ءا دەگەننەن «مادەني مۇرا» ۇلتتىق جوباسىن حالىقارالىق دارەجەدە ناسيحاتتاۋ، قازاقستاندى الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق وزەكتى ماسەلەلەردى شەشەتىن، حالىقارالىق وركەنيەتتەر ديالوگىنىڭ الاڭىنا اينالدىرۋ، سونداي-اق قازاقتىڭ ۇلتتىق تاريحي-مادەني مۇراسىن دۇنيەجۇزىلىك عىلىمي اينالىسقا ەنگىزۋ مىندەتتەرى كۇن تارتىبىنە قويىلدى. «م.اۋەزوۆ» قورىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى مۇرات اۋەزوۆ وسى ورايداعى تاريحي بۇرمالاۋشىلىقتارعا ەرەكشە توقتالىپ ءوتتى. «مۇنىڭ ءبارى دە ءسابيدىڭ جاڭا عانا ءتاي-ءتاي باسىپ كەلە جاتقانىمەن بىردەي پروتسەسس. مىسالى، قازىر قىرعىزدار جازىپ جاتقان تاريحتا قازاققا دۇرىس ورىن جوق دەۋگە بولادى. سوندىقتان مەملەكەتتىڭ «سابيلىك» كەزىندە تاريحي بۇرمالاۋشىلىقتار ورىن الادى. ونداي بىزدە دە بار: قازاعىڭ دا ءبىراز دۇنيەنى جازىپ تاستادى. بىراق مۇنىڭ ءبارىن رەتكە كەلتىرۋىمىز كەرەك، – دەي كەلە: ارينە، رەسەيدە دە تاريحي بۇرمالاۋشىلىق بار. سوندىقتان وسىنداي باسقوسۋلار وتكىزىلۋى كەرەك»، – دەدى. قوعام قايراتكەرىنىڭ ايتۋىنشا، رەسەيمەن بىرگە وتكەن تاريحتى ءسوز ەتكەندە، بۇرىنعى وتارشىل ساياساتتىڭ استارىن زەردەلەپ، جالپى وتكەندى ۇمىتۋعا بولمايدى. ءوز كەزەگىندە كونفەرەنتسيا قوناقتارى بولىپ وتىرعان شەتەل عالىمدارى الەمنىڭ ءاربىر ەلىندە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى سەكىلدى باعدارلامالاردى قۇراۋ ماڭىزدىلىعى جونىندە ءسوز قوزعادى. وسى جونىندە جانە تاريحي-مادەني مۇرانىڭ وركەنيەتتەر ديالوگىنداعى ءرولى تۋرالى اڭگىمەلەپ كەڭگە كەتكەن عالىمدار: «جاھاندانۋ – مادەني ءارالۋان-دىلىققا ءبىرىنشى ءنومىرلى قاتەر»، – دەستى. ودان ءارى قاراي ءبارى دە ءبىر اۋىزدان: «سوڭعى ۋاقىتتا دۇنيە- ءجۇزىنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى ۇلتتىق مادەنيەتكە عالامداسۋدىڭ تيگىزىپ وتىرعان زالالدى ىقپال-اسەرلەرى تۋرالى ويلانىپ تولعانۋدى شىعاردى. وسىناۋ تولقۋ اراسىندا قازاقستان ۇلگىسىندەگى «مادەني مۇرا» سەكىلدى باعدارلامالار ءاربىر حالىقتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاپ قالۋىنا مۇرىندىق بولماق. مىنە، نەلىكتەن شەتەل عالىمدارى قازاق جوباسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر. ەگەر بۇل جوبا قولداۋ تاۋىپ كەتەر بولسا، وندا الداعى ۋاقىتتا مادەني مۇرا بالامالارىنىڭ ەۋروپا ەلدەرىندە دە كورىنىس بەرىپ قالۋى عاجاپ ەمەس»، – دەپ شىنايى جاعدايدى ءبىر تۇيىندەي كەتتى. بۇعان قاتىستى «LUISS» حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ماركەتتي رافاەلە: «باعدارلامانىڭ ۇستىنى وتە كەرەمەت ەكەن. بىرەگەي دە قايتالانباس دەۋگە بولادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل جوبا ءبىزدىڭ جوعارى تەحنولوگيالى زامان ءۇشىن اۋاداي قاجەت. ەڭ باستىسى، قازاقستاننىڭ «مادەني مۇراسى» وركەنيەتتەر سۇحباتى تۇعىرناماسىمەن ۇيلەسىمدى كورىنەدى»، – دەدى. وتىرىس بارىسىندا «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا 50-گە جۋىق تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن جادىگەرلەردىڭ قايتا قالپىنا كەلتىرىلەتىنى باسا ايتىلدى. قۋانتارلىق ءبىر جايت، الداعى ۋاقىتتا تۇركىستاندا قازاقتىڭ بي-باتىرلارىنىڭ، حاندارىنىڭ پانتەوندارى اشىلاتىن بولىپتى. تاعى ءبىر سىلكىنىپ تۇرعان جوبا رەتىندە، قىتايعا، رەسەيگە، تۇركياعا، اقش-قا جانە باتىس ەۆروپا ەلدەرىنە ەكسپەديتسيالار جاساۋ يدەياسى قولداۋ تاپتى. سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، اتالعان اۋماقتاردا 5000-عا جۋىق جازبا جانە ماتەريالدىق ەسكەرتكىشتەر بار كورىنەدى. مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، ساياساتتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ەرلان سايروۆ قولعا الىنعالى وتىرعان سونى جوسپارلار جونىندە بىلاي دەدى: «ءبىز قازىر ەۋروپا ەلدەرىنە جەكەلەگەن ەكسپەديتسيالار جاساۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ونداعى ماقسات، تەككە قىدىرىپ، باتىس قوناقجايلىعىن قىزىقتاۋ ەمەس، ناقتى جوسپارىمىزعا كوپتەگەن ساپارنامالىق كىتاپتار جازىپ، ولاردى ءار ەلدىڭ تىلدەرىندە باسپاعا شىعارۋ، دەرەكتى فيلمدەر شىعارۋ… ءوز مادەنيەتىڭنىڭ تانىلعانىن قالايدى ەكەنسىڭ، ەندەشە، باسىلىمعا دا كوبىرەك شىققان ابزال. ارينە، وتاندىق ەمەس، شەتەلدىك باسىلىمدار بۇل رەتتە تاپتىرمايتىن قۇرال بولا الادى. ءبىز قازىر وسى ويىمىزدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولدارىن قاراستۋدامىز». ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان ءسوز العان قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مادەنيەت كوميتەتىنىڭ توراعاسى ارمان قىرىقباەۆ: «مادەني مۇرا» ۇلتتىق جوباسى ەلىمىزدىڭ ارعى-بەرگى تاريحىنا بايلانىستى دەرەكتەردى جۇيەلەندىرۋگە ارنالعان. ونداعى باستى ماقسات – «ءبىز كىمبىز؟» دەگەن سۇراققا جۇيەلى جاۋاپ بەرۋ. جالپى، ديالوگ بولۋ ءۇشىن جانە وعان قاتىسۋ، الدىمەن، وسى سۇراققا جاۋاپ بەرۋدەن تۋىندايدى. سول سەبەپتى دە «مادەني مۇرا» جوباسىن ەلباسىنىڭ كەمەل شەشىمى دەۋگە بولادى»، – دەي كەلىپ، 2011 جىلعا قاراي تولىقتاي جۇزەگە اسىپ بىتەتىن «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ قازاق رەنەسسانسىنا كەلەلى ۇلەس قوساتىندىعىنا سەنىمى مول ەكەندىگىنە ەرەكشە ەكپىن بەردى.

ابىلايحان مامىرايحان
«ۇشقيان» گازەتى 11 ماۋسىم 2009 جىل