بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز ايتقانداي، «شىنايى ونەردى جانى سۇلۋ ادامدار جاسايدى. بىراق قازىرگى كۇنى، بايىپتاساڭىز، ونەر تۋىندىسىن جاساۋ، شىعارماشىلىق دۇنيە تۋدىرۋ از ەكەن. جاھاندانۋ داۋىرىندە اقپارات تاسقىنىنىڭ استىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان سوڭ، جاقسى دۇنيەنى ەلدىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ ءۇشىن كۇرەسكەرلىك تە قاجەت ەكەن. جالپى، مىنەز بولماسا، ادام ءوز يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولىن تابا الار ما ەدى؟ 
ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق مۋزىكالىق-دراما تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، رەجيسسەر، كينوستسەناريست تالعات تەمەنوۆپەن سۇحبات ۇستىندە وسىنداي وي كەلگەن…

قاشان قاراساڭ بايگەگە تۇسكەلى تۇرعان سايگۇلىكتەي تىپىرلاپ، ادۋىن مىنەزىن تانىتىپ تۇراتىن تۇلعامەن ءبىز از-كەم اڭگىمەلەسىپ، تۇشىمدى وي-پىكىرلەرىنە قانىق بولدىق.

العاشقى ولەڭىم 5-ءشى كلاستا جارىق كورگەن

– وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ونەرتانۋشى وتەن احمەت «استانا اقشامى» گازەتىنە ءسىز تۋرالى «تانىس تا بەيتانىس تەمەنوۆ» دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جازعان ەكەن. سوندا ءسىزدىڭ بالا كۇنىڭىزدە بىرەسە جۋرناليست، بىرەسە جازۋشى، ەندى بىردە فيلوسوف بولعىڭىز كەلگەنىن ايتادى… كينو تۇسىرمەس بۇرىن پروزا جازىپ، ونەرگە ادەبيەت ارقىلى كەلگەنىڭىزدەن حاباردار ەدىك. بىراق وتەن اعامىزدىڭ ماقالاسىن وقىعان سوڭ تۇيگەنىم: ءسىز الدىڭىزعا ءبىر بيىك ماقسات قويعان سياقتىسىز، سول بيىككە شىعار ءۇش جولدى كورگەن سياقتىسىز… ەندەشە ول بيىك قانداي بيىك؟ ءسىزدىڭ ومىرلىك مۇراتىڭىز نە؟

– قيىن سۇراق… شىڭعىس ايتماتوۆ: «ەڭ ۇلكەن قيىندىق – ءاربىر كۇنىڭدى ادام بولىپ وتكىزۋ» دەيدى. مەن ءۇشىن دە ءاربىر كۇنىمدى ادامگەرشىلىكپەن وتكىزسەم، ودان ارتىق مۇرات جوق. «ادام بوپ كەلدىم ومىرگە، ادام بوپ كەتسەم – تىلەگىم» دەيتىندەي.

نەگىزگى مۇرات – سول. ادام ءوزىنىڭ شۋاعىن، جاقسىلىعىن ماڭايىنا شاشا ءبىلۋى كەرەك. شىعارماشىلىق ادامى بولۋ ماڭىزدى ەمەس. تاكسيست بولساڭ دا، ادال، ادامدارعا جاقسىلىق ويلاپ تۇراتىن تاكسيست بول. اسپاز بولساڭ بارماعىڭنان بال تامعان، ءار جۇمىسىن ادال، ىقىلاسپەن ىستەيتىن اسپاز بول. مۇنىڭ ءبارى – ادامدىقتىڭ بەلگىسى. ادامنىڭ نەگىزگى مۇراتى ءۇش نارسەدەن تۇرادى. بىرىنشىدەن، ءوزىڭ ادامشىلىعىڭدى ساقتاي ءبىلۋىڭ كەرەك. ەكىنشىدەن، ۇرپاق قالدىرا ءبىلۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، ءوزىڭنىڭ قولىڭنان كەلگەن دۇنيەنى، جاقسىلىقتى، ىزگىلىكتى نۇرىڭدى الدىمەن ءوز باسىڭا، سوسىن ماڭايىڭا، سودان كەيىن حالقىڭا تيگىزە ءبىل. ال تالانت – اللانىڭ ادامعا بەرگەن سىيى. اللانىڭ بەرگەن سىيىن سەن ەلدىڭ، حالىقتىڭ يگىلىگىنە جۇمساي بىلسەڭ، ول تۇگەسىلمەيدى. ءار ادام ومىرگە كەلگەن سوڭ قولىنان كەلگەنشە ونى جاڭارتىپ، جاقسارتىپ كەتۋى كەرەك.

– جاڭاعى جۋرناليست، فيلوسوف، جازۋشى كاسىبىنەن ءسىز قانداي ۇقساستىق كوردىڭىز؟ نەلىكتەن بيىك مۇراتىڭىزعا وسى ءۇش جول عانا اپارادى دەپ ويلادىڭىز؟

– مەن ونەرگە پوەزيا ار­قىلى كەلگەنمىن. العاشقى ولەڭىم 5-ءشى كلاستا وقىپ جۇرگەنىمدە جارىق كورگەن ەدى. بالا كۇنىمنەن ادەبيەتكە قۇمار بولدىم. ودان كەيىن ىلعي وي قۇشاعىندا جۇرگەن سوڭ فيلوسوف بولامىن دەدىم… سودان كەيىن ونەر جولىنا ءتۇستىم. تاعدىردىڭ ادامدى اينالدىرىپ-اينالدىرىپ، شيىرلاتىپ الىپ كەلىپ، ءوز جولىنا سالاتىنى بولادى. مىسالى، ورالحان بوكەەۆ اكتەرلىكتى وقىعان. الەكساندر ۆامپيلوۆ تا اكتەرلىك فاكۋلتەتكە تۇسكەن. بۇلاردىڭ ءبارى – ءومىر قاقپايلاپ-قاقپايلاپ كەلىپ، ءوزىنىڭ جولىنا تۇسىرگەن تۇلعالار. مۇنى قازاقتار «جولى بولعان، پەرىشتەسى بار ادامدار» دەپ ايتادى. ادام رەتىندە، كەيىپكەر، تۇلعا رەتىندە تاعدىرىم مەنى دە وسى­­لاي ونەرگە الىپ كەلدى. مەن وسىعان قۋانام. بو­يىمداعى جاقسىلىققا، سۇلۋلىققا، ونەرگە، پوە­زيا­عا قۇمارلىق، ىشتە جانىپ تۇرعان ءبىر شام بولماسا، مەن قايتكەندە دە بۇل سالاعا كەلمەيتىن ەدىم.

«تەاتر كوبەيسە، تۇرمە ازايادى»

– ءسىز ستۋدەنت كۇنىڭىزدە اكە-شەشەڭىزگە كو­مەكتەسۋ ءۇشىن اۋلا سىپىرۋشى بولعان ەكەنسىز.

– اۋلا سىپىرۋشى بولىپ ماسكەۋگە وقۋعا كەتەرىمدە جۇمىس ىستەدىم. الماتىدا 105 مەكتەپتە قاراۋىل بولىپ ىستەدىم.

– ءيا، تازالىقتى ساق­تاۋ­عا جۇمىس ىستە­دىڭىز… ادەبيەت، كينو، تەاتر – بۇلار دا ادامنىڭ جان تازالىعىن ساقتاۋعا باعىتتالعان ونەر. ەندى وسى ونەر قوعامدى ىزگىلەندىرۋگە، قوعامداعى ادام جانىن تازالاۋعا ىقپال ەتە الىپ وتىر ما؟

– كەشە عانا دۇنيەدەن وزعان شەرحان مۇرتازانىڭ «تەاتر كوبەيسە، تۇرمە ازايادى» دەگەن ءسوزى بار ەدى. ونىڭ ەكىنشى جاعى، تەاتر ادامدى ەستەتيكاعا، سۇلۋلىققا، پوەزياعا، ونەرگە، جاقسىلىققا جەتەلەيتىن جەر. مەشىتتە تەك ۋاعىز ايتىلاتىن بولسا، بۇل جەردە سونىڭ ۇزىندىلەرى ساحنادان كورسەتىلەدى. كەزىندە كينو شىققان كەزدە، ەلدىڭ كوبى بۇدان كەيىن تەاترعا ەشكىم بارمايدى دەپ ويلادى. الەمدى كينو جاۋلاپ الادى دەدى. ودان كەيىن تەلەديدار شىقتى. ول كەزدە كينو دا ولەدى دەدى. شىندىعىندا، ولمەيدى ەكەن. ونەر اتاۋلى سالا-سالاعا ءبولىنىپ، ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ تۇرادى ەكەن. ولاردىڭ بارلىعى ءبىر-بىرىمەن ۇندەس. ءبارى دە ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن بايىتىپ، جان-جۇرەگىنە اسەر ەتەدى. رۋحاني دەڭگە­يىن وسىرەدى. ادامدار ايت مەرەكەسىندە ايتتايتىن كەزدە ۇيىنەن جۋىنىپ-شايىنىپ، تازالانىپ، جاقسى كويلەگىن كيىپ شىعادى. ول رۋحاني-فيزيولوگيالىق تازالىقتان وتەدى. ال تەاتر ادامنىڭ جانىن، جۇرەگىن، ويى مەن سەزىمىن تازالاپ وتىرادى. سوندىقتان، ول قوعامدا ۇلكەن ءرول اتقارادى. سونى تۇسىنگەندىكتەن، رەسەي «2019 جىل – تەاتر جىلى» دەپ جاريالادى. ويتكەنى تەاتردىڭ الاتىن ورنى وراسان. بەلينسكيدىڭ «توبىردى حالىق ەتەتىن – تەاتر» دەگەن ءسوزى بار. كونە گرەك زامانىنان بەرى تەاتردىڭ بولۋى ونىڭ قاشان دا ادامدى تاربيەلەۋ مەكەنى بولعانىن كورسەتەدى. قوعام وزگەرىپ وتىرادى، تەاتردىڭ فورمالارى دا وزگەرۋى مۇمكىن، بىراق نەگىزگى ميسسيا­سى – ادامنىڭ جانىن، ادامنىڭ سەزىمىن، اقىل-ويىن تازالاپ، دامى­تۋ مىندەتى ساقتالىپ قالادى. سون­دىقتان قانشا قوعامدىق فورماتسيا وزگەرسە دە، وزگەرمەيتىن ەكى نارسە بار: ونىڭ ءبىرى – ءدىن. قانشا عاسىر وتسە دە، حاق دىندەر وزگەرگەن جوق. راس، ونىڭ دا اعىمدارى پايدا بولدى، بىراق ءداستۇرلى دىندەر ادامدى قاشان دا جامان جولدان، ارامدىقتان، قىلمىستان اراشالاپ كەلە جاتىر. ال وزگەرمەيتىن ەكىنشى نارسە، ول – رۋحانيات. مىسالى، كەز كەلگەن ادام ومىرگە كەلەدى، وسەدى، مەكتەپكە بارادى، وقيدى، جۇمىس ىستەيدى… بىراق ادامنىڭ الدىندا بىلاي جۇرسەڭ – سوت، بىلاي جۇرسەڭ – پروكۋراتۋرا، بىلاي جۇرسەڭ – ۇقك، بىلاي جۇرسەڭ – اسكەر، بىلاي جۇرسەڭ – قارجى پوليتسيا­سى، بىلاي جۇرسەڭ – ىشكى ىستەر مينيسترلىگى… بۇلاردىڭ بارلىعى – ادامدى قورقىتىپ، ۇركىتىپ تۇراتىن ماشينا. ونى ورىسشا «ماشينا داۆلەنيا» دەيدى. ولار دا – قوعامدا ءتارتىپتى، قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋعا جۇمىس ىستەيتىن ورىندار. بىراق بۇل قىزمەتتى اتقاراتىن كەلەسى سالا – ونەر مەن عىلىم. ونەر مەن عىلىم ءوز ميسسياسىن دۇرىس اتقارماعان كەزدە وعان ءدىن كەلىپ قوسىلادى. وعان ءداستۇرلى دىندەر عانا ەمەس، ءارتۇرلى اعىمداعى دىندەر دە ارالاسىپ جاتىر. ءبىزدىڭ كەي جاستارىمىزدىڭ ءداستۇرلى دىنىنەن، اتا جولىنان اداسىپ، باسقا اعىمدارعا كەتۋى – سول ءبىلىم مەن ونەردىڭ جەتىسپەگەنىنەن. ول ادامداردىڭ ونەر مەن بىلىمنەن، عىلىمنان الىس تۇرعانىنان. سوندىقتان، ونەر بۇرىننان بار، بولعان جانە بولادى دا. اباي دا «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ، ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ» دەگەنى سوندىقتان.

– جاڭا جاستاردىڭ وزگە ءدىني اعىمدارعا كەتىپ قالىپ جاتقانىن ايتتىڭىز. جالپى سوڭعى جىلى ءبىزدىڭ قوعامدا قىلمىس از بولعان جوق. دەنيس تەننىڭ ءولىمى، بالا زورلايتىنداردىڭ كوبەيۋى، ۇرلىق، توناۋ، كىسى ءولتىرۋ… وسىنىڭ ءبارى ونەر مەن ءبىلىمنىڭ قوعامعا جەتپەي جاتقانىنان با؟

– جەتپەي جاتقانىنان. ويتكەنى قازىرگى ۇرپاق – كىتاپ وقىمايتىن ۇرپاق. بارلىعىنىڭ وتىراتىنى – ينستاگرامم مەن فەيسبۋك. بارلىعىنىڭ الدانىش ەتكەنى – كومپيۋتەر ويىندارى. كىتاپ وقۋ بۇل ونەردىڭ ونەرى، قيىننىڭ قيىنى بولىپ كەتتى. ادامعا نە­عۇرلىم تەحنيكالىق مۇمكىندىك كوبەيگەن سايىن ادام سوعۇرلىم جالقاۋلانا باستادى. قانشاما كىتاپحانالار تۇر. بىراق جاستار وعان بارىپ، كىتاپ وقىعىسى كەلمەيدى. راس، كەرەك اقپاراتتى ينتەرنەتتەن-اق تابا الادى. بۇل ينتەرنەتتىڭ دامىعانى ءبىر جاعىنان جاقسى، بىراق ەكىنشى جاعىنان، مۇنىڭ ءبارى ادامدى جالقاۋلىققا، سايرانقۇمارلىققا، داڭعازالىققا، داراقىلىققا اپارىپ جاتىر. ادامنىڭ قولىن بايلاپ، كوزىن بايلاپ وتىر. ادام تەحنيكالىق جاعىنان قانشا بيىككە كوتەرىلسە، رۋحاني جاعىنان سوعۇرلىم تومەندەپ بارادى.

كوركەم ونەردى تۇسىنبەيتىن بالادان قاتىگەز ادام شىعادى

– جاستار قازىر ينس­تاگرامنان حايپ، تاعى باسقا بىردەڭەلەر كورەدى. كەشكە دەيىن ينتەرنەتتى قىزىقتاپ وتىرۋعا بار. ولاردىڭ بەتىن بەرى قاراتىپ، شىنايى ادەبيەتكە، ونەرگە، تەاتر­عا تارتۋدىڭ جولى قايسى؟

– 2000 جىلداردان باستاپ «تەاترعا، بالالار سپەكتاكلىنە بيلەت ماجبۇرلەپ ساتپاڭدار، بالالاردى زورلاپ اپارماڭدار» دەگەن ءۇردىس پايدا بولدى. بالا جەتى جاسقا كەلگەندە ءبىز بالاعا ۇناي ما، ۇناماي ما، ۇيقىسى قانا ما، قانباي ما، بارعىسى كەلە مە، كەلمەي مە – وعان قاراماي، بالالاردىڭ ءبارىن مەكتەپكە الىپ بارامىز. نەگە؟ بالالار ءارىپ تانىپ، ءبىلىم الۋى كەرەك. سول سەكىلدى نەگە بالالاردى مەكتەپتەن باستاپ ونەرگە تاربيەلەمەيمىز؟ كەزىندە پاتشا زامانىندا نەگە بالالاردى بالەت، سۋرەت سالۋ، ءتىل ۇيرەتۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ كۋرستارىندا وقىتتى؟ ولارعا نەگە بالا كەزىنەن وسىنداي ساباق بەردى؟ ءويت­كەنى بۇلاردى بالا كەزدەن وقىتپاسا، ۇلكەيگەندە قيىن بولادى. قازاقتا «كارى ورىستان مۇسىلمان شىقپايدى» دەگەن ءسوز بار. ءوسىپ، دەنەسى قاتىپ كەتكەن بالانى بالەتكە تاربيەلەۋ قانداي قيىن بولسا، ادامنىڭ جانى مەن جۇرەگى دە ءوسىپ، قاتايىپ كەتكەننەن كەيىن كوركەم ونەردى قابىلداي الماۋى مۇمكىن.

سوندىقتان ءبىز ۇرپاققا بالا كۇنىنەن جانىنا نۇر ءسىڭىرىپ ۇيرەتۋىمىز كەرەك. شەت ەلدەردە، بايقاساڭىز، مۋلتفيلم­دەرگە ءبىر عىلىم سالاسى سەكىلدى قارايدى. ول اقىماق­تىعىنان ەمەس. بالانى كىش­كەنتاي كۇنىنەن مۋلت­فيلممەن تاربيەلەيدى.

مۋلتفيلم­دى كورىپ وتىرىپ، ولار سۇلۋلىققا، كوركەمدىككە ءۇيىر بولادى. سونىمەن بىرگە ەسەيەدى، جەتىلەدى. قازاقتا بۇرىن اجەلەرى نەمەرەلەرىنە ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن. ەرتەگى تىڭداپ جاتىپ بالالار ۇيىقتاپ كەتەتىن. سوسىن سول ەرتەگىنى تۇسىندە كورەتىن. ول ءتۇس بالانى ارمانداۋ­عا ۇيرەتەتىن. اللانىڭ ادامعا بەرگەن ەڭ ۇلكەن سىيىنىڭ ءبىرى – ارمان، ارمانداۋ، ياعني، جاقسىلىققا ۇمتىلۋ. مۇقاعاليدىڭ «ارماندا جانىم، ارماندا» دەپ جازعانى دا سوندىقتان. بىراق بالالار نە كورىپ وسسە، سونى ارماندايدى.

ءبىز شەكارانى بەكىتكەنمەن، اقپاراتتىق كەڭىستىككە شەكارا قويعان جوقپىز. قانشاما اقپارات سىرتتان كەلىپ جاتىر. باسقانى ايت­پاي-اق، كورشى مەملەكەت قىتايدى الايىقشى. ولار جىلىنا مىڭداعان كينو تۇسىرەدى. بىراق وزدە­رىنىڭ تەرريتورياسىنا سىرتتان بار بولعانى ون-اق كينو كىرگىزەدى.نەگە؟ ويتكەنى بولاشاق ۇرپاق قىتايدىڭ ءداس­تۇ­رىمەن، ادەت-عۇرپىمەن، قىتاي مۋزىكاسىمەن، قى­تاي مەنتاليتەتىمەن تاربيەلەنەدى. بۇل – ۇلكەن مەملەكەتتەر­دىڭ ۇلكەن سايا­ساتى. ءبىز – جاس مەملەكەتپىز. بىراق ءبىز دە ونەردىڭ ميسسياسىن دۇرىس پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك.

– ءسىز «تەاترعا بالالاردى زورلاپ اكەلمەۋ كەرەك» دەگەن دۇرىس ەمەس دەپ وتىرسىز. بۇل ءسوزدى «ءوزى تەاتر باسشىسى بولعان سوڭ تەاترعا كورەرمەن جيناۋ ءۇشىن عانا ايتىپ وتىر»، ياعني ءوز مۇددەسى ءۇشىن تۋعان وي دەپ ويلاۋى مۇمكىن.

– «بيدايدىڭ باراتىن جەرى – ديىرمەن» دەمەكشى، ءبىز سپەكتاكلدىڭ ءبارىن كورەرمەن ءۇشىن قويامىز. ول وتىرىك ەمەس قوي. ال كورەرمەننىڭ ۇلكەن-كىشىسى بولمايدى. بۇگىنگى جاس بالالار – ەرتەڭگى ۇلكەن كورەر­مەن. ولارعا بالا كۇنىنەن تەاتر ارقىلى جانىن تاربيەلەپ ۇيرەتۋ كەرەك. ول وزدەرىنە دە، قوعامعا دا جاقسى. بۇرىن بالالاردى مولدالار وقىتقان، ودان كەيىن گيمنازيالاردا وقىتتى. بۇگىن مەكتەپ بار. سول سەكىلدى بالالاردى جاس كەزىنەن ونەرگە تاربيەلەمەسە، بولمايدى. حورەوگرافيا ۋنيۆەرسيتەتىندە نەگە ولاردى 9-10 جاسىندا بيگە ۇيرەتەدى؟ ويتكەنى ودان كەيىن سۇيەگى قاتايىپ كەتەدى. تەاتر دا سولاي. بالالار بالا كەزىنەن رۋحانياتقا، ادەبيەتكە، ونەرگە جاقىن بولماسا، كەيىن ودان قاتىگەز ادام شىعۋى مۇمكىن. بالانى دا، ۇلكەندى دە گازەت-جۋرنالعا جازىل، كىتاپ وقى دەپ ۇگىتتەۋ، كۇشتەۋ، مەنىڭشە، دۇرىس قادام.

ەكى ءتولدى قاتار ەمگەم

– تەاترعا كەتكەلى كينودان قول ءۇزىپ قالعان جوقسىز با؟

– نەگە؟! جازدا مەنىڭ ستسەناريىممەن جازىلعان «ءبىزدىڭ قالانىڭ كىشكەنتاي حانزاداسى» ءفيلمى قىتايدىڭ تسينداو قالاسىنداعى كينوفەستيۆالدە كورسە­تىلدى. سول فيلمدە باستى كەيىپكەردى سومداعان ارالباي تولەۋبەك «ۇزدىك اكتەر» اتاندى. قازىر دە ستسەناري جازىپ وتىرمىن.

– قازىر قانداي ستسەناري جازىپ وتىرسىز؟

– مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز» دراماسى نەگىزىندە «ايقاراگوز» دەگەن كوركەم ءفيلمىنىڭ ستسەناريىن جازىپ وتىرمىن. سوسىن سوفى سماتاەۆ ەكەۋ­مىز بىرگە جازعان «كوگىلدىر تاكسي» دەگەن پەسانى سەگىز سەريالى كينوستسەناريگە اينالدىرۋدامىن.

– «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ تاپسىرىسىمەن با؟

– ءيا.

– وسى ارنادا «سۋداعى ءىز» دەگەن كينوسەريالى­ڭىز كورسەتىلىپ ەدى. كورەرمەن جاقسى قابىلداعان. بىراق ول 12 بولىمنەن كەيىن توقتاپ قالدى. نەگە؟

– ونىڭ توقتاپ قالۋىنا سول كەزدە يدەولوگيا سالاسىن باسقارعان تۇلعالار كىنالى. «تەمەنوۆتىڭ كينوسىنا اقشا ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق» دەپ، كينونى ءتۇسىرىلىپ جاتقان جەرىنەن توقتاتىپ تاستاپتى. ايتپەسە، ول تەلەحيكايا ەمەس، كوپ سەريالى كوركەم فيلم بولاتىن. ستسەناريى تولىق دايىن، قابىلدانىپ قويعان. ءار سەرياسى شەتىنەن ءتۇسىرىلىپ، دايىندارى ەفيرگە جىبەرىلىپ وتىرعان ەدى. مۇنداي كوركەم فيلمدەر سەرياسىن بىزدە مەنەن باسقا ەشكىم جاساعان ەمەس. ونىڭ «ۋكلادكاسىن» بولەك جاساپ، دىبىسىن قايتادان جازىپ شىققام. ول ەرەكشە فيلم بولاتىن. ەگەر «قازاقستان» ارناسىنىڭ قازىرگى باسشىلارى سول سەريالدىڭ جالعاسىن تۇسىرەيىك دەپ ۇسىنىس ايتسا، مەن قارسى بولماس ەدىم.

– ساتىبالدى نارىمبەتوۆ اعامىز «مەنىمەن بىرگە وقىعان كەيبىر كۋرستاستارىم 33-34 فيلم ءتۇسىرىپ ۇلگەردى. ال مەن بار بولعانى جەتى-اق فيلم ءتۇسىرىپپىن. بۇل مەنىڭ جالقاۋلىعىمنان ەمەس» دەپ، كينو ونەرىنە بار قابىلەتىن ارناۋىنا مۇمكىندىك بەرىلمەي وتىر­عانىن ايتىپ ەدى… سىزدە قالاي؟ يدەيالارى­ڭىزدى جۇزەگە اسىرۋعا جاعداي جاسالىپ ءجۇر مە؟

– ساتىبالدى نارىمبەتوۆتەن، بولماسا، ەرمەك تۇرسىنوۆتان ايىر­ماشىلىعىم – مەن ەكى ءتولدى قاتار ەمگەن اداممىن. شىعارماشىلىق ادامىنا قاي سالانىڭ وكىلى بولساڭ دا، ەڭ نەگىزگىسى – ءوزىڭنىڭ ويىڭدى، ءوزىڭنىڭ نەگىزگى يدەياڭدى، ايتارىڭدى قانداي جولمەن بولسا دا حالىققا جەتكىزۋ. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، تەاتر دا ماعان مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. مەن سەكىلدى ەكى سالانى ءبولىپ-جارماي، قاتار ۇستاعاندار كوپ. مىسالى، يتاليالىق رەجيسسەر فرانكو دجەففيرەلي كينو دا، وپەرالىق سپەكتاكل دە قويا بەرەدى. رەسەيلىك مارك زاحاروۆ تەاتردا دا رەجيسسەر، كينو دا ءتۇسىرىپ ءجۇر. مەنىڭ ۇستازىم سولوۆەۆ تا – ءارى كينو، ءارى تەاتر رەجيسسەرى. اندرون كونچالوۆسكي دە سولاي. بۇل ەندى قاتىپ قالعان نارسە ەمەس. قانداي فورماتقا سۇيەنەتىنى اركىمنىڭ ءوز ويىنا، ءوز تالانتىنا بايلانىستى.

ءاجۋالاپ جاتقاندارى – قازاقتىڭ كەمپىر-شالدارى

– «پرەزيدەنت وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن تاريحي فيلمدەر ءتۇسىرىلسىن» دەپ تاپسىرما بەرگەن ەدى. ءسىز «توميريس»، «زارينا» تاعى باسقا ستسەناريلەرىڭىز بارىن ايتقانسىز. ولاردى كينو تۇرىندە قاشان كورۋىمىز مۇمكىن؟

– ونى قارجى بولەتىن ادامدار بىلەدى. ال مەن دايىنمىن.

– ءبىر سۇحباتىڭىزدا «تەاترعا زاماناۋي دراماتۋرگيا جەتپەيدى» دەگەن ەكەنسىز.

– كەڭەستىك كەزەڭدە تەاتر اشۋ ساياسات بولدى. شەتەلدىك پەسالاردى قويعىزدى، تاپسىرىسپەن ءوز قالامگەرلەرىمىزگە دە پەسالار جازدىردى. ولارعا تولەنەتىن قالاماقى مولشەرى جوعارى ەدى. ءبىر جاقسى پەسا جازعان دراماتۋرگ ونىڭ قالاماقىسىنا ءبىر ماشينا الا الاتىن. ال قازىر جاعداي وزگەرگەن. قا­لاماقى تىم از. ال ءبىز بۇرىنعى دراماتۋرگيالىق شىعارمالاردىڭ كوبىن قويا المايمىز.

– نەگە؟

– دراماتۋرگيا بۇگىنگى كۇنمەن ۇندەس بولۋى كەرەك. ال ءبىز تاپسىرىسپەن جازدىرايىق دەسەك، قالامگەرگە دۇرىس قالاماقى قويۋ كەرەك. ءبىزدىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىندە قازىر وتە جاقسى دۇنيەلەر بار. كونكۋرسقا ءبىراز دۇنيەلەر كەلگەن. دەي تۇرعانمەن، تەاترعا دەگەن كوزقاراس قازىر وزگەرىپ بارا جاتقان سياقتى. بۇگىن قاراساڭىز، ءار جەردە ءبىر-ءبىر ءازىل-سىقاق تەاترى بار. استانادا دا قاباتوۆتىڭ تەاترى اشىلدى. ويتكەنى ول – كورەرمەنگە شىعاتىن قىسقا جول. بىراق ولاردىكى ءبىر كۇندىك دۇنيەلەر. جاقىندا اكىمشىلىكتە بولعان جينالىستا دا ايتتىم، بۇگىندە ىرجاقاي-تىرجاقاي تەاترلار كوبەيگەن. ەكراننىڭ بارىندە ءاجۋالاپ جاتقاندارى – قازاقتىڭ كەمپىر-شالدارى. ولار ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز عوي. ولار ءومىرىن قيىنشىلىقتا، جوقشىلىقتا وتكىزگەن، ءبىز سولاردى كۇلكىگە اينالدىرىپ وتىرمىز. ءبىز نەگە ولاردى دارىپتەمەيمىز؟ نەگە الاقانعا سالىپ ايالامايمىز؟ دومالاق انالار، شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «تولعانايلارى» ەمەس پە وسى الەمدى ۇستاپ تۇرعان؟ ءبىز اتا-اجەلەرىمىزدى كۇلكىگە اينالدىرىپ وتىرىپ ۇرپاقتى نەگە تاربيەلەپ ءجۇرمىز؟ يۋموردىڭ، ساتيرانىڭ، ءازىل-سىقاقتىڭ دا ءبىر شەگى بولۋى كەرەك قوي. ءبىز ۇلكەندەرىمىزدى كۇلكىگە اينالدىرىپ، تەاتردا كەلەمەجدەپ وتىرساق، ءبىزدىڭ بالالارىمىز ەرتەڭ قاريالارىمىزدىڭ ۇستىنەن اتتاپ كەتە بەرەتىن بولىپ وسپەي مە؟ بۇل دا تاربيەنىڭ ءبىر ءتۇرى. ەكرانعا قاراساڭ، كىلەڭ اننان قاشقان، مىننان قاشقاندار. كينو دەپ ۇسىنىپ جۇرگەندەرىنىڭ كوبى – سابىننىڭ كوبىگى سەكىلدى ماعىناسىز اڭگىمەگە، ماعىناسىز كۇلكىگە تولى دۇنيەلەر… بۇعان توقتاۋ قويۋ كەرەك. رۋحانياتتان، ونەردەن، تازالىقتان جۇرداي ۇرپاق تاربيەلەيىك دەمەسەك، ءبىز تەاتر، ونەر دەگەن نارسەگە دۇرىس، جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراۋىمىز كەرەك.

اڭگىمەلەسكەن ءنازيرا بايىربەك

Abai.kz