بىردە شىمشىق پەن كوكەكتىڭ اراسىنداعى تاڭعالارلىق وقيعانى سۋرەتتەگەن بەينەجازبانى كوردىم. شىمشىق جوقتا، ونىڭ ۇياسىنا باسىپ كىرگەن كوكەك، شىمشىقتىڭ ءبىر جۇمىرتقاسىن جەپ كورەدى دە، سول ينفورماتسياعا ساي كەلەتىن ءوزىنىڭ ءبىر جۇمىرتقاسىن شىمشىقتىڭ ۇياسىنا تاستاپ كەتەدى. اي-كۇنى جەتىپ الدىمەن قابىرشىق جارىپ، ومىرگە كەلگەن كوكەكتىڭ بالاپانى، كوزىن اشار-اشپاس ءالى دە قاۋاشاعىن جارىپ ۇلگىرمەگەن شىمشىقتىڭ جۇمىرتقالارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن، ولەرمەندىكپەن قۇلاتىپ ءولتىرىپ، ۇيادا جالعىز ءوزى قالادى. جەم اكەلگەن شىمشىقتار ءوزىنىڭ ناسىلىنەن وزگە، ءىرى دە، سۇرىقسىز تىرشىلىككە قاراپ اڭ-تاڭ كۇي كەشىپ از-كەم تۇرادى دا مەيىرىمدىلىگى بارلىق كۇمان مەن جاتىرقاۋدى جەڭىپ ونى تاماقتاندىرا باستايدى. كوكەكتىڭ بالاسى ۇلكەيىپ ءوزى جەم تاۋىپ جەۋگە جاراسا دا، سول ماسىلدىلىعىنا باسىپ، جاتا بەرەدى. ال اتا-انا ەكى شىمشىق ونىڭ تابەتى ارتقان سايىن، ونان بەتەر شارشاپ، وعان قىزمەت ەتە بەرەدى. بۇدان نەنى تۇيۋگە بولادى؟ مەنىڭ پايىمىمدا: ۇيا- ءبىزدىڭ اقىل ويىمىز بەن سانامىز مەكەندەگەن ميىمىز. ال، شىمشىق تا، كوكەكتە ولار - مادەنيەتتەر. مادەنيەت دەگەنىمىز اۋقىمدى ۇعىم، ول - ءتىل، ءدىن، ءدىل جانە ۇلتتىق سالت پەن ونەر. ال جۇمىرتقا جارىپ شىعاتىن بالاپاندار شە؟ مىنە ناعىز ماڭىزدى دۇنيە. ولار - تىلدەر. قاي ءتىل سانادا ورنىعا باستاسا، سوعان ساي مادەنيەت “مەكەندەي” باستايدى. سوندىقتان قازاقتار “بالانىڭ ءتىلى شىقتى” -دەيدى. ء“تىل قالىپتاستى نەمەسە ءتىلى پايدا بولدى”-دەمەگەن. دەمەك، ءتىل - گەنەتيكالىق ءارى رۋحاني قاسيەت. ال ونىڭ بويىندا ءبىز “مادەنيەت”-دەپ اتايتىن بارلىق قۇندىلىقتىڭ ينفورماتسياسى جيناقتالعان.

ء“بىر قازانعا ەكى قوشقاردىڭ باسى سىيمايدى”-دەگەندەي، ءبىر باستا ەكى ءتۇرلى ءتىل مەن ەكى باسقا مادەنيەت تەڭ دارەجەدە جاسامايدى. ءسوز جوق، بىرەۋى باسشى، ەكىنشىسى باعىنىڭقى ورىندا تۇرادى. ەگەر، الگى وقيعاداعى جاعدايدى بىلايشا ەلەستەتەيىك، شىمشىق بالاپاندارى كوكەك بالاپانىنان بۇرىن نەمەسە ءبىر ۋاقىتتا كوزىن اشىپ، تىرىلسە قايتەر ەدى؟ وندا، ءبىر ۇياداعى ءۇش شىمشىق پەن ءبىر كوكەك بالاپانى اراسىندا “كەسكىلەسكەن” كۇرەس بولار ەدى. ال ءبىز ءوز ۇياسىندا شىمشىق بالاپاندارىنىڭ قالعانىن تىلەيمىز عوي. دانا ابايدىڭ:

-ءبىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس،

كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس -دەۋى. تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ: “تۇركى تىلدەس، تۇگەل بول!”-دەۋى وسىدان شىعار؟

كوزى قاراقتى وقىرمان سەزىپ وتىرعان بولار، مەملەكەت ءتىل سانالاتىن - انا ءتىلىمىزدىڭ ءوز دەڭگەيىندەگى مارتەبەگە جەتە الماۋى، باسقا ەمەس، زامان وزگەرگەنمەن، وزگەرمەگەن سانامىزدان بولىپ وتىر. سانامىزدا كەڭەس كەزىنەن قالعان ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىنا جات دۇنيەلەر كوپ. ولار بەينە كوكەك بالاپانىنداي سانامىزدا ءالى وتىر. ولاردان ارىلۋ ءارى وركەنيەتتى قوعامعا ءتان قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ قازىرگى زامان تالابى. ەلباسىمىز “رۋحاني جاڭعىرۋ”-اتتى ماقالاسىندا: “ەلىمىز جاڭا تاريحي كەزەڭگە اياق باستى....ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ سانامىز ىسىمىزدەن وزىپ ءجۇرۋى، ياعني ودان بۇرىن جاڭعىرىپ وتى­رۋى ءتيىس”-دەپ اتاپ كورسەتتى. دەمەك، وتكەن كۇننىڭ ەلەسىنەن تازارمايىنشا، بولاشاقتا جارقىن دۇنيە جاسايمىز دەۋدىڭ ءوزى باسى ارتىق ءسوز.

اعا ۇرپاق پەن جاس ۇرپاق اراسىنداعى قاراما-قارسىلىقتىڭ بىرلىگى سانالاتىن زاڭدىلىق زاماندار بويى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. بىراق جاۋاپكەرشىلىك قاشاندا اعا ۇرپاقتىڭ موينىندا. سوندىقتان، كەڭەستىك تاربيەنىڭ “قازانىندا” مىقتاپ قايناعان كوپتەگەن بۇگىنگى اعا بۋىن وزدەرى انا ءتىلىن بىلمەگەنمەن قويماي، بالالارىن، نەمەرەلەرىن انا تىلدەن الشاق ەتىپ تاربيەلەۋدە. ولار ونى ماقساتسىز، تەك وزدەرىنە قولايلى بولعاندىقتان ىستەپ وتىر دەپ ويلايمىن. الايدا، ولار وزدەرىنىڭ جاۋاپسىزدىعى، جالقاۋلىعى ارقىلى، بەرى بولعاندا، ءوز ۇرپاعىن، ارى ايتقاندا ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا جاۋاپكەرسىزدىك تانىتىپ وتىر. اعا ۇرپاق نە ىستەۋى كەرەك؟ - وزگەرىستى وزدەرىنەن باستاپ، ساناسىنداعى “شىمشىقتاردان” ارىلۋى جانە سول شىمشىقتاردىڭ ۇرپاعىنىڭ ساناسىنا “كوشۋىنە” جول بەرمەۋى قاجەت. بۇل تۇرعىدا ءوز تاجىريبەمدى ايتسام: العاش اكە اتانعانىمدا، بالاپانىما ءوزىمدى “اكە”، شەشەسىن “انا”-دەپ شاقىرتىپ ۇيرەتتىم. كەيىنگى بالالارىم قامشى سالدىرماي سولاي اتاپ كەتتى. بىردە مىناداي قىزىق وقيعا بولدى. ول كەزدە تۇڭعىش بالام 5 جاسار ەدى. جۇمىستان ۇيگە تەلەفون شالعان ارىپتەسىم:

- پاپا بار ما؟-دەپتى ەركەلەتىپ. سول كۇنگە دەيىن “پاپا” ءسوزىنىڭ ءمانىن تۇسىنبەيتىن قىزىم:

- پاپا دەگەن ادام جوق- دەپتى. سوندا تاعى ءبىر ارىپتەسىم:

- ونىڭ بالالارى “اكە”-دەپ ايتادى-دەپ ەسكەرتىپتى. سودان الگى ارىپتەسىم: “اكەڭ ۇيدە مە”-دەگەن ەكەن، قىزىم: ءيا، ۇيدە-دەپ تەلەفوندى ماعان اكەلىپ بەردى. ارىپتەستەرىم كۇلىپ:

-قىزىڭ ءبىزدى ابدەن ۇيالتتى-دەگەنى ءالى ەسىمدە. قازىر سول قىزىم مەكتەپتى ۇزدىك وقىپ جاتىر. انا تىلىنەن شىعارما، ولەڭ جازىپ، تالاي ماراپاتتارعا يە بولدى. اعىلشىن، ورىس تىلدەرىن دە وتە جاقسى مەڭگەردى. باستىسى، قازاقى مادەنيەت پەن دۇنيەتانىمى قالىپتاستى. بۇلار قىزىمنىڭ ساناسىنىڭ ىرگەتاسىنداي نەمەسە ارمانىنىڭ تەرەڭگە تارتقان تامىرىنداي ءومىر بويى سەرىك بولارىنا سەنەمىن.

بىردە اعىلشىن داناسىنىڭ قۇلىپتاسىنداعى ءسوزىن وقىعانىم بار. وندا: “مەن جاس كۇنىمدە الەمدى وزگەرتەم دەدىم، كەيىن انگليانى وزگەرتۋدى ارماندادىم، قارتايعاندا ءبىلدىم، ادام الدىمەن ءوزىن وزگەرتۋ كەرەك ەكەن، ءبارى كەش”-دەپ جازىلىپتى. سوندىقتان “ەشتەن، كەش جاقسى”-دەگەن دالا فيلوسوفياسىمەن بالالارىڭىزدىڭ، بولماعاندا، نەمەرەلەرىڭىزدىڭ العاشقى ءتىلىن “اكەم، اناشىم”، “اتام، اجەم”- دەگەن قاسيەتتى قازاق تىلىمەن شىعارىڭىزدار. “ون مىڭ شاقىرىمدىق الىس جول، العاشقى قادامنان باستالاتىنىن” ۇمىتپاڭىزدار اعايىن.

قاستەر سارقىتقان

اباي اتىنداعى قازۇپۋ ۇستازى

Abai.kz