اناۋ ءبىر جىلى اباي دەپ اسقاقتاتىپ اۋزىمىزدان تاستامايتىن اقىنىمىزدىڭ اكەسى - قۇنانباي وسكەنبايۇلىنىڭ 200 جىلدىعىن  تەك زيالى قاۋىم (كىتاپ جازىپ، ماقالا جاريالاپ) اتاعان بولدىق. قانداي دا ءبىر ءدۇبىرلى ءىس-شارادان ماقۇرىم قالعانىمىز ەستەرىڭىزدە شىعار. اباي اۋىلىندا توي بولسا، كەلگەن قوناقتى سالىپ اپ، كۇرە جولمەن تۋرا تارتىپ، ۋاقىت بولسا بورىلىگە باس سۇعىپ، ءداستۇردى اتتاپ قوسىلىپ، قۇرباندىققا شالىنعان كەبەك پەن ەڭلىكتىڭ باسىندا اسىعىس-ۇسىگىس بەت سيپاپ، جيدەبايعا دىك ەتە تۇسەمىز. قاراۋىلدان ءدام تاتىپ، سەمەي قايدا دەپ تارتىپ وتىرامىز. كوپتەن بەرگى (مەن بىلەتىن) مارشرۋت وسى. جولداعى كيەلى مەكەن - اقشوقى قاشاندا قالىس قالا بەرەدى. كوزدەن تاسا بولعان سوڭ، كوڭىلدەن دە وشە بەرەدى ەكەن. كوپ جىلدار اراعا سالىپ، وسى ابايدىڭ 165 جىلدىعىندا جيدەبايلاتىپ تارتقان توپ ماشينەنىڭ ىشىنەن ءبولىنىپ، ادەيىلەپ اقشوقىعا بۇرىلدىم. ماعان بولىنگەن قوناقتارعا ۇسىنىستى ايتىپ ەم، قۇنانباي قورىمىن كورمەگەن ەسىمى الەمگە تانىمال بولعان ءانشى شاحيماردان ابيلوۆ پەن «جاس-اي» شىعىس-تيبەتتىك مەديتسينا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جاسان زەكەيۇلى قۋانا قۇپتاي كەتتى. كوپ كولىكتىڭ ىشىنەن سوڭىمىزدان تاعى ءبىر ماشينە ەردى. باقسام، ارىپتەسىم، ينستيتۋت پرورەكتورى تالتەنوۆ ابزال، قاسىندا جازۋشى شاربانۋ بەيسەنوۆا مەن كەشە عانا ارامىزدان كەتكەن اكادەميك رىمعالي نۇرعاليدىڭ جارى بار.  ەل، جەر، تاريح دەگەندى تانۋعا كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىن ابەكەڭ مەنىڭ مۇندا تەگىن بۇرىلماعانىمدى سەزگەن بولار. قۇنانباي قاجى جاتقان قالىڭ قورىمعا كەلدىك. قۇران وقىپ، بەت سيپادىق. كۇزدىڭ قارا سۋىعىن ەلەمەي سۇلق جاتقان مەڭىرەۋ دالانى ارقايسىمىز ويمەن شارلاعان بولامىز. باسقالارعا قاراعاندا ماعان بۇل جەر تانىسىراق. شامام كەلگەنشە بىلگەنىمدى ايتقان بولامىن. قۇنانبايدىڭ، ابايدىڭ، ماعاۋيانىڭ، كاكىتايدىڭ قىستاعى... ەڭلىك پەن كەبەك وقيعاسى.... ويقۇدىقتاعى العاشقا قازاق پەساسى... ءابدىراحماننىڭ سۇيەگىن الماتىدان اكەلىپ قويعان ورىن.... پۋشكين، لەرمونتوۆتار قازاقشا سويلەگەن... اتتىڭ سىنىنان باستاپ ءبىراز ولەڭدەر دۇنيەگە كەلگەن ولكە... ت.ب. سويلەپ جاتىرمىن. بۇل اراعا العاش كەلگەن قوناقتاردىڭ كوڭىلدەرى الابۇرتتى. ونەر ادامى تولقىدى، زيالىلار وي تۇڭعيىعىنا كەتكەندەي بىرازعا دەيىن ءۇنسىز قالدى. سالدەن كەيىن سۇراقتار، ساۋالدار، وي تاستاۋلار.... تاريحتى، جەردى، ەلدى ارالاپ كەلىپ، «وسى قۇنانباي قورىمىنا نەگە ءبىر ۇلكەن كەشەندى كەسەنە تۇرعىزىلماعان»،- دەگەن ماندەگى  ساۋالدارعا، ءدال بىزدەر، بۇگىنگى ۇرپاق جاسايتىن شارۋالاردىڭ ماڭىنداعى ماسەلەلەرگە كەلگەندە، قاشانداعى ۇيرەنگەن ادەتىمىزبەن «باسشىلار قارامايدى،  الگىلەر ويتپەدى، بەرگىلەر بۇيتپەدى»،- دەپ بىرەۋگە سىرا سالدىق، ونىڭ نەسىن جاسىرايىق.

شىنىن ايتۋ كەرەك 150 جىلدىقتا ابايعا الامانداي قىپ كەسەنە ورناتقاندا ونىڭ اكەسى قۇنانبايدىڭ ءتورت قۇلاقتى بەيىتىن كۇمبەزگە اينالدىرۋ ءاۋ باستان جوسپارلانباعان بولۋ كەرەك. ايتپەسە، قۇنانباي ابايدىڭ اكەسى عانا بولىپ، قارا جاياۋ كىسى دەسەك قانە؟ تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە قۇنانبايعا دا تيەسىلى باعا بەرىلىپ، تاريحي تۇلعا تۋرالى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى. ب.ساپارالىنىڭ، ت.جۇرتبايدىڭ ت.ب. عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرى، قاجىعا قاتىستى قورعالىپ جاتقان عىلىمي ديسسەرتاتسيالار قۇنانبايدىڭ شىنايى بولمىس-ءبىتىمىن اشۋدا. بۇل جاعىنان عالىمداردا گاپ جوق...

قۇنانباي ۇرپاقتارى جەرلەنگەن ۇلكەن قورىمىندا ەكى زيرات. كاكىتاي جاتقان جاق بولىگىندەگى زيراتتىڭ تورگى قابىرعاسى قۇلاعان ەكەن، سابان كىرپىشتەرى زيرات ىشىنە شاشىلعان. بەكەن يساباەۆ ءارحامنىڭ قىزى ءمىاشتىڭ قويىن كىتاپشاسىنداعى مىنا ءبىر دەرەكتەردى كەلتىرەدى: «سوعىس كەزى، كولحوز زيراتقا ءشوپ ۇيەدى ەكەن ىشىنە. بىراق اتالار باسى اشىق قالعان. جەردە پىشەن قالدىقتارى». سوعىس كەزىندە ءشوپ ۇيىلسە، ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەندە قابىرعاسى قۇلاپ، ءتىپتى شوپقورالىق قۇنى قالماعانىنا ءىشىڭ اشيدى ەكەن. مەنىڭ ءسوزىمدى كەشە عانا ابايدىڭ شوبەرەسى ماعاۋينا عازەل اپامىزدى اقشوقىعا جەرلەپ قايتقان جۇرت راستاي الادى. كەڭەستىك كەزەڭدە ابايعا قارسى سومدالعان قۇنانبايدىڭ ماڭگىلىك مەكەنىنە ءجوندى كوزقاراستىڭ بولماعانى تۇسىنىكتى عوي، ال قازىرتورت قۇبىلامىز تۇگەندەلىپ، توبەدەگىمىز كەلىپ تۇرعان مىنا زاماندا نە دەپ اقتالارىڭدى بىلمەيسىڭ.

كەرەكۋدە ەل ازاماتتارىمەن تالاي يگىلىكتى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن، ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ كەسەنەسىن سالۋدا دالادا تۇنەپ، جەتەكشىلىك ەتكەن ابزال دوسىم كۇيىپ كەتتى. بىلاي شىعا:

-باۋكە ەل بار، جۇرت بار ەستىمەگەندى قۇلاقتاندىرىپ، ەلەمەگەننىڭ ەسىنە سالۋ ءبىزدىڭ پارىز، مىنانى ءبىر ءىس قىلىپ، قۇنانبايدىڭ باسىنا دارەجە-داقپىرتىنا ساي ماڭگىلىك ءۇيىن تۇرعىزۋ كەرەك قوي،- دەدى.

-كەرەك،- دەدىم، ءدال ەرتەڭ ءوزىم تۇرعىزاتىنداي نىعارلاپ. كەرەگىن كەرەك-اق. جالعىز قۇنانباي ەمەس، سول جەردە جاتقان مۇحتار اۋەزوۆتى جەتەكتەپ ابايدان باتا الاتىن اۋەز اقساقال، قۇنانبايدى ارقالاپ قاسيەتتى قاعبانى اينالاتىن ىزعۇتتى، قىرشىن كەتكەن ءابدىراحمان، اقىن ماعاۋيا، ابايدىڭ ولەڭدەرىن ارقالاپ، پەتەربوردان جيناق ەتىپ شىعارعان كاكىتايلار ءۇشىن كەشەندى كەسەنە سۇرانىپ-اق تۇر. ءاۋ باستا ابايدىڭ دا جامباسى وسى جەرگە تيەدى دەپ شەشىلگەن كيەلى مەكەن عوي، اقشوقى.

بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ. ايتسە دە ايتايىن، «كوك تەڭىزدىڭ ۇستىندەگى الىپ كەمەگە ۇقسايتىن» اباي مەن شاكارىمنىڭ كەسەنەسى تىم سالا-قۇلاش. وڭتۇستىك جاقتاعى ويماقتاي كۇمبەزدەر جىلى تارتىپ تۇرسا، الگى كەمەڭىزدى ۇشاق، يا تىكۇشاقپەن كورمەسەڭىز بىلايعى قاراپايىم جۇرت ونىڭ كەمە ەكەنىن اڭعارماۋى دا مۇمكىن. ەسەسىنە قابىردىڭ ەڭسەسىن ەزىپ بەس مەتر بيىكتىك الاڭ جاسالىپ، كەسەنە تۇرعىزىلعان. اۋەلدە كىتاپحانا، وقۋ زالى ت.س.س. ەسەپتەلگەن ىشكى دالىزدەر قاڭىراپ بوس تۇر. كەسەنەنىڭ ءىشىن قانشالىقتى جاڭا تەحنولوگيامەن جابدىقتاپ، قۇندى كىتاپتارعا سىرەستىرىپ  قويساڭىز دا سوناۋ ەكى ءجۇز شاقىرىم جەردەن جيدەبايعا كىتاپحاناعا كەلەتىن وقىرماندى تابۋ قيىنداۋ بولار، قالاداعى كىتاپحاناعا سۇيرەپ اپارا الماي جۇرگەندە... ءتورت قۇبىلا، كەسەنە الدىنداعى ءمىناجاتحانا ءبارى جاقسى، بىراق اس پەن توي بولماسا، قۇلا تۇزدە قۇلازىپ قالعانداي. قالاي دەسەڭىز دە بابامىزدىڭ توپىراعىن سيپاپ، ءتاۋ ەتپەي، بەس مەتر بيىكتەن ءتونىپ تۇراتىنىمىز تابيعيلىقتان ادا تۇر. وسى ءبىر شاش-ەتەك شىعىندى سىعىمداپ، اباي مەن شاكارىمگە جەكە-جەكە شاعىنداپ كۇمبەز كوتەرگەندە، قالعان قارجى، يا بولماسا اقتاۋدىڭ اق تاسى قۇنەكەڭنىڭ قورىمىنا دا جەتىپ قالار ما ەدى؟ وسى اقىلسىماعىمدى «اقساق قوي تۇستەن كەيىننىڭ كەرى» دەسەڭىز كەلىسەرمىز. بىراق، ءبىز ءدال ۋاقىتىندا ماڭىراساق تا ونى قۇلاققا ىلەر ناۋقانشىل دوكەيلەردىڭ بولماسى انىق-تىن. ايتسە دە، اقشوقىدان العان اسەرمەن كەلە سالا اباي مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى جاندوس اۋباكىر دوسىما كىردىم:

- وسىلاي دا، وسىلاي قۇنانبايدىڭ باسى قاراۋسىز جاتىر، كاكىتاي زيراتىنىڭ قابىرعاسى قۇلاپ، ىشىندە مال ءجۇر،- دەسەم دوسىم بۇل جايدان حاباردار ەكەن، الايدا شاراسىز. سويتسەك، اقشوقى اباي مۇراجايىنىڭ مەنشىگىنە جاتپايدى ەكەن، ءبىر كىرپىش الساڭ دا، قالاساڭ دا سوتتالاسىڭ. كەزىندە توكەن اعام (يبراگيموۆ) ابايدىڭ ءبىر ۇرپاعىن اكەلىپ اقشوقىعا جەرلەپ، زيراتىن قورشاعان ەكەن ءبىتتى. «مۇراجايدىڭ اقشاسىن باسقا وبەكتىگە جىبەردىڭ»،- دەپ زاڭسوعارلار ال كەپ قىسپاقتاسىن. ايتەۋىر توكەن اعام ادۋىنىمەن توقتاتىپتى الگىلەردى...

شارۋاشىلىعى كۇيزەلىپ تۇرعان اباي اۋدانىنان دا، قازاندىعى تەسىلىپ قاقساپ وتىرعان قالادان دا قايىر جوق. «قۇنانبايعا زيرات سوعايىق» دەسەڭ ونسىز دا قىمباتشىلىقتان قانى قارايىپ وتىرعان حالىق ساعان سول مەزەتتە  قۇنەكەڭنىڭ قورىمىنان ورىن تاۋىپ بەرۋى ابدەن مۇمكىن. ەندىگى ءۇمىت وبلىستا. ابايدىڭ ەسكەرتكىشىمەن وسكەمەنگە قازاقىلىقتىڭ قازىعىن قاققان ۇلتجاندى ازامات بەردىبەك ماشبەكۇلى مەن سەمەيلىك مەتسەناتتاردىڭ نازارى وسى ىسكە اۋسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ءتىپتى بولماعان جاعدايدا وسى اقشوقىداعى تاريحي ورىندى اباي مۇراجايىنىڭ مەنشىگىنە بەرىپ، كومەكتى رەسپۋبليكادان، مادەنيەت مينيسترلىگىنەن كۇتۋ كەرەك. ايتپەسە ءبىر قۇنانباي ەمەس، ابايدىڭ اقىن بالالارى، جازۋشى م.اۋەزوۆتىڭ اتاسى جاتقان كيەلى قورىمنىڭ قالعان قابىرعالارى قۇلاپ، ۇيىلگەن توبەنى سيپاپ قالارىمىز انىق. اباي قورى (بالتاش اعامىز), مۇراجايى، قالانىڭ زيالى قاۋىمى بىرىگىپ وسى ماسەلەنى جوعارى جاققا جەتكىزسەك ءسوزىمىز اياقسىز قالمايدى دەپ ويلايمىن. اتا سىيلاعان ەلمىز عوي، ءولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى، اعايىن.

«سەمەي تاڭى» گازەتى