بەكجان تورەبەكۇلى اشىرباەۆ. 1974 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ماقتاارال اۋدانىندا ومىرگە كەلگەن. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. سول جىلدان بەرى اتالعان وقۋ ورنىندا اعا وقىتۋشى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى» گازەتىندە باس رەداكتور، «ازامات.kz» گازەتىندە ورىنباسار، «ەل مەن جەر» گازەتىندە باس رەداكتور، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىندە ورىنباسار، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ورىنباسارلىق قىزمەتتەر اتقارعان. قازىر «زاڭ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى. قازاقستان جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداعىنىڭ، «قازاق اۆتورلارى قوعامىنىڭ» مۇشەسى. «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. «قوڭىر اۋەن» جىر جيناعى جارىق كورگەن.

ءتۇر-تۇلعاسىنا قاراپ «ناعىز قازاق وسىنداي بولعان شىعار» دەگەن ويعا قالاسىز. سابىرلى، سالقام. ايبەرگەنوۆ اتىنداعى ساعىنىشى بار. ماقاتاەۆ اتىنداعى مۇڭى بار. قوڭىر كوستيۋمى بار. سونىمەن كوپ كورگەندىكى مە، كوز الدىمىزعا ۇنەمى سولاي كەلەدى. سوزگە ساراڭ، ويعا باي. كولىك جۇرگىزگەنى دە قىزىق، ينتەللەكتۋالدى قوزعالىس.

- اقىن مەن وقىتۋشىلىق، اقىن مەن «قازاق ادەبيەتى»... اقىن مەن «زاڭ»... بۇل شىعارمانىڭ اتى - بەكجان اشىرباەۆتىڭ قوعامدىق ءومىرى، ال جانرى قانداي؟

بەكجان تورەبەكۇلى اشىرباەۆ. 1974 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ماقتاارال اۋدانىندا ومىرگە كەلگەن. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. سول جىلدان بەرى اتالعان وقۋ ورنىندا اعا وقىتۋشى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى» گازەتىندە باس رەداكتور، «ازامات.kz» گازەتىندە ورىنباسار، «ەل مەن جەر» گازەتىندە باس رەداكتور، «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىندە ورىنباسار، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ورىنباسارلىق قىزمەتتەر اتقارعان. قازىر «زاڭ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى. قازاقستان جازۋشىلار جانە جۋرناليستەر وداعىنىڭ، «قازاق اۆتورلارى قوعامىنىڭ» مۇشەسى. «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. «قوڭىر اۋەن» جىر جيناعى جارىق كورگەن.

ءتۇر-تۇلعاسىنا قاراپ «ناعىز قازاق وسىنداي بولعان شىعار» دەگەن ويعا قالاسىز. سابىرلى، سالقام. ايبەرگەنوۆ اتىنداعى ساعىنىشى بار. ماقاتاەۆ اتىنداعى مۇڭى بار. قوڭىر كوستيۋمى بار. سونىمەن كوپ كورگەندىكى مە، كوز الدىمىزعا ۇنەمى سولاي كەلەدى. سوزگە ساراڭ، ويعا باي. كولىك جۇرگىزگەنى دە قىزىق، ينتەللەكتۋالدى قوزعالىس.

- اقىن مەن وقىتۋشىلىق، اقىن مەن «قازاق ادەبيەتى»... اقىن مەن «زاڭ»... بۇل شىعارمانىڭ اتى - بەكجان اشىرباەۆتىڭ قوعامدىق ءومىرى، ال جانرى قانداي؟

- قولىمىزعا قالام ۇستاعان سوناۋ بالاڭ ساتىمىزدەن قازمۇۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن كوزدەيتىنبىز. سوعان تۇسسەك، سول ورتاعا ارالاسساق دەپ. كەز كەلگەن ادەبيەتشىنى ورتا تاربيەلەيدى. الايدا اقىندىقتىڭ ارنايى ماماندىعى جوق، ونى ەشقانداي ءبىلىم ورداسى بەرە المايدى. قالىپتاسۋىڭا، تولىسۋىڭا، ازاماتتىق جانە ادامدىق كوزقاراستارىڭنىڭ بەكي تۇسۋىنە سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن. ءوزىڭ جوعارىدا اتاپ وتكەن دۇنيەلەر - قىزمەت بابى. اقىندىق سەنىڭ ماماندىعىڭا بايلانىستى ەمەس شىعار. وسى ادەبيەتتىڭ توڭىرەگىنەن ىزدەسەك، ولجاس تا، يران عايىپ تا، شىڭعىس ايتماتوۆ تا باسقا ماماندىق يەلەرى. سول تۇرعىدان كەلگەندە، اقىندىق جۇرە ەمەس، تۋا بىتەتىن قاسيەت، مىنەز بولۋى كەرەك. ويىڭدى ءتۇسىنىپ وتىرمىن، ادەبيەتتىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەن ادامنىڭ «زاڭ» گازەتىنە كەلۋىن مەڭزەپ وتىرسىڭ عوي. بۇل جەردەن سالالىق جۋرناليستيكا دەگەن شىعادى. قازىرگى جۋرناليستيكانىڭ تەورياسى مەن پراكتيكاسىن زەرتتەپ جۇرگەن كىسىلەردىڭ ورتاسىندا دا جۋرناليستيكانى ارنايى ماماندىق رەتىندە وقىتۋدىڭ كەرەك-كەرەك ەمەستىگى جونىندە پىكىرتالاستار بار. جۋرناليستيكانى ارنايى ماماندىق رەتىندە وقىتۋ - گەرماندىق جۇيە. بىزگە رەسەي ارقىلى ەندى. الەمدە مۇنى باسقا سالالار ماماندارى اراسىندا ارنايى كۋرس رەتىندە عانا وقىتۋ بار. ەكى پىكىردىڭ ءبىرى وسىنى ايتسا، ەكىنشىسى جۋرناليستكە اكادەميالىق، ۋنيۆەرسيتەتتىك نەگىزى بار بازالىق ءبىلىم كەرەك دەگەندى العا تارتۋدا. قازىرگى قازاقستاننىڭ جاعدايىندا قاراپ وتىرسام، كاسىبي ەمەس مامانداردىڭ، ياعني ەسترادا، سپورت جۇلدىزدارىنىڭ ەفيرگە شىعىپ كەتۋى ءسوزدىڭ قادىرىن قاشىرعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. وزدەرى سۇحبات الىپ وتىرعان كىسىلەرىنەن دەڭگەيىنىڭ كوپ تومەندىگى قويعان سۇراقتان عانا ەمەس، سويلەۋىنەن دە كورىنىپ تۇرادى. جۋرناليستيكانى ماماندىق رەتىندە وقىتۋدىڭ قاجەتتىلىگىنە ءبىر مىسال ايتايىن، كەزىندە ءبىز «ازامات. kz.» اتتى گازەت شىعارىپ تۇردىق. سوندا ءبىر پراكتيكانت ءجۋرناليستى مەرۋەرت وتەكەشوۆا اپايىمىزدان سۇحبات الۋعا جىبەردىك. ءبىر ساعاتتىڭ كولەمىندە پراكتيكانت كوزى جاساۋراپ قايتىپ كەلدى. وتەكەشەۆا ۇيىنەن قۋىپ شىققان ەكەن. نەگە دەسەك، مۇنىڭ اپايىمىزعا قويعان سۇراعى مىناداي: «ءسىز قانداي كينوعا ءتۇستىڭىز؟». قازاقتىڭ قىز جىبەگىن بىلمەي بارۋ دەگەن ءسوز جۋرناليستىك بىلىكتىڭ تومەندىگىن كورسەتەدى. «ايقاپ» جۋرنالى جانە «قازاقستان» گازەتىنىڭ 100 جىلدىعىنا بايلانىستى وتكەن كونفەرەنتسيادا دا بۇل ماسەلە كوتەرىلدى. ۋنيۆەرسيتەتتەردە گۋمانيستىك سالالاردا، اسىرەسە، وسى جۋرناليستيكادا ادەبيەتكە، تىلگە، ءباسپاسوز تاريحىنا قاتىستى دارىستەر قىسقارىپ كەتتى. قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى جانە ءباسپاسوز تاريحى ءبىر سەمەستر عانا وقىتىلاتىن بولدى. بار-جوعى 30 ساعات. وسىنىڭ بارلىعى قازىرگى وقۋ باعدارلاماسىن قايتا قاراۋ كەرەكتىگىن كورسەتەدى. عىلىم جۇيەسىنە ەنىپ جاتقان phd-گە قاتىستى دا حالىقتىڭ پىكىرى ەكى ۇدايعا ءبولىندى. ماسەلەن، ءسىز ادەبيەت، تاريح، ءباسپاسوز قايراتكەرلەرى توڭىرەگىندە عىلىمي جۇمىس جازاتىن بولدىڭىز دەلىك. ونىڭ شارتى بويىنشا، ءسىز شەتەلدەن ءبىر عىلىمي جەتەكشى بەكىتۋىڭىز كەرەك بولادى. ال ول ءسىزدىڭ تاقىرىبىڭىزدىڭ كوتەرگەن جۇگى مەن ءمان-مازمۇنىن تۇسىنە مە؟ ءبىز جىلت ەتكەن دۇنيەنى كوشىرىپ الا قويۋعا اۋەس سياقتىمىز. ءبىراز عالىم اعالارىمىزبەن پىكىرلەستىم، phd - عىلىم ەمەس، وقۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسى عانا. تاريحىمىزدى، ادەبي تۇلعالارىمىزدى تۇگەندەۋ ويىمىزدا بار بولسا، بۇل جۇيەنى دە قايتا ءبىر قاراۋ كەرەك. تاۋەلسىزدىك الدىق دەگەنىمىزبەن، ءالى شەشىمىن تاپپاعان وتكىر ماسەلەلەرىمىز بار عوي. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جۇرگەن كەزىمىزدە قابدەش ءجۇمادىلوۆ اعامىزدىڭ ءبىر ماتەريالىن باستىق. قالامگەر اعامىزعا تۇركياعا بارعان كەزدەسۋىندە وقىرماندار مىناداي سۇراق بەرىپتى: «ءسىز قانداي تاقىرىپتا جازاسىز؟». «تاريحي تاقىرىپتا جازامىن» دەگەن اعامىزدىڭ ءسوزىن ول وقىرماندار تۇسىنە الماي: «ءسىز جازۋشى ەمەسسىز بە؟ نەگە تاريحي تاقىرىپتا جازاسىز؟ تاريحتى تاريحشى جازۋى كەرەك» دەگەن ەكەن . ياعني وسمان يمپەرياسىنىڭ 800 جىلدىق تاريحىنىڭ قاتپار-قاتپارىن زەرتتەپ قويعان ەلدىڭ وقىرمانى قازاق جازۋشىسىنىڭ تاريحي تاقىرىپتا نەگە جازاتىنىن تۇسىنە الماعان. ال ءبىزدىڭ ادەبيەت بۇل تاقىرىپقا حالىقتىڭ تاريحي جادىن وياتۋ ءۇشىن كەلگەن ەدى. ادەبي شىعارمالار ارقىلى تاريحي سانادا سىلكىنىس تۋدىرۋدى ماقسات تۇتتى. قادىر اعامىزدىڭ «ءبىزدىڭ تاريح - بۇل ءوزى قالىڭ تاريح، وقۋلىعى جۇپ-جۇقا بىراقتاعى» دەگەنى وسىنىڭ نەگىزگى سەبەبىن اشسا كەرەك. مەملەكەت قۇرۋ پروتسەسىن باستان كەشىرىپ جاتقان ءبىز سەكىلدى ەل ءۇشىن ادەبيەت، كينو، سۋرەتشىلەر، مۋزىكانتتار شىعارماشىلىعى ارقىلى وزىمىزدەگى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ قاجەتتىلىگى بايقالادى. تاۋەلسىزدىك يدەياسىن، تاۋەلسىزدىك ۇرپاعىنىڭ بەت-بەينەسىن سول نەگىزدە قالىپتاستىرۋ - بۇگىنگىنىڭ تاقىرىبى دەپ ويلايمىن.

- دۇرىس ايتىپ وتىرسىز. ءبىر عانا مىسال، بەكماحانوۆتىڭ باسىنداعى قارا بۇلت قانشا تاريحشىنى ۇنسىزدىككە ۇيرەتتى. سوعان دەيىن دە، كەيىن دە تاريحشىلار ايتا الماعان شىندىقتى، ادەبيەتشىلەر كوركەم شىندىق ارقىلى بەرە باستادى عوي. بىراق بۇگىن تاريحشىلار بەرگى تاريحتى بىلاي قويعاندا، قىتاي، يران، رەسەي ارحيۆتەرىنە كىرە الاتىن مۇمكىندىكتە. وسى جاعىنان كەلگەندە، ەندى ادەبيەتتىڭ ءوز ىسىمەن اينالىسار ۋاقىتى كەلگەن سەكىلدى...

- ءوزىم وسى باعىتتا جۇرگەندىكتەن، ونىڭ ۇستىنە ادەبيەتتىڭ باس گازەتىندە قىزمەت اتقارعاندىقتان، ماعان بۇل ماسەلە تانىس. قازىرگى جاس قالامگەرلەردىڭ شىعارماشىلىعىن دا قالت جىبەرمەي قاراپ وتىرامىن. ەركىن سانانىڭ، بوستان ويدىڭ لەبى سەزىلەدى.وسى تۇستا ەكى فەنومەندى سالىستىرىپ كورەلىك: اباي مەن جامبىل. جامبىل فەنومەنى قالاي قالىپتاستى؟ مىسالى، ول اتامىزعا دەيىن قازاقتا وداق كولەمىنە تانىلعان مايىمبەت دەگەن جىراۋ بولعان ەكەن. ورىستىڭ ۇلكەن قالامگەرلەرىنىڭ اۋدارماسىمەن بۇكىل وداققا تاراپ وتىرعان. سوتسياليستىك قۇرىلىس، سوۆەت ادامى تۋرالى جىرلار. 1936 جىلى ماسكەۋدە قازاق ونەرى مەن مادەنيەتىنىڭ دەكاداسى بولار تۇستا بيلىك مايىمبەت جىراۋدى ىزدەگەن. ەڭ قىزىعى، مايىمبەت دەگەن اقىن ومىردە جوق بولىپ شىقتى، بولماعان دا. ومىردە بار ناقتى ادامدى تابۋ قاجەت بولعاندا، ءابدىلدا تاجىباەۆ اعامىز ءوزىنىڭ اقىندىعىمەن، يمپروۆيزاتورلىعىمەن تانىلعان، دالا جىرشىسى جامبىل اتامىزدى ۇسىنعان. ونىڭ بەدەلدى توپتان تۇرعان ادەبي حاتشىلارى دا بولدى. نەگە سوندا سوۆەتتىك يدەولوگيا مۇنداي قادامعا باردى. دەمەك، ادەبيەتتىڭ يدەولوگيانىڭ قۇرالى رەتىندە پايدالانۋ قاجەتتىگى تۋعان. مايىمبەتتى ويلاپ تابۋ دا، سول اقىن ارقىلى حالىقتى يدەولوگيالىق تۇرعىدان تاربيەلەۋدى كوزدەگەن. بۇرىن ديپلومدىق جۇمىسىم جامبىل جاباەۆ شىعارماشىلىعى بولعاندىقتان، مۇراعاتتارداعى، ۇلتتىق كىتاپحاناداعى ەسكى قۇجاتتاردى كوتەرۋگە تۋرا كەلدى. سوندا لاتىن ارپىمەن جازىلعان ول كىسىنىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىن كوردىم. سونداعى تۇپنۇسقا ولەڭدەرىندە «حالىق جاۋى»، «ورتامىزدا سۇر جىلاندار ءجۇر» دەگەن تىركەستەر كەزدەسەدى. كەيىنگى تەكستولوگيالىق تۇزەتۋلەر مۇنىڭ ءبارىن «پارتيا»، «لەنين» دەگەن ۇعىمدارمەن الماستىرعان. بىزگە شىن جامبىلدى تانۋ ءۇشىن ونىڭ وعان دەيىنگى ايتىستارىن، ولەڭدەرىن زەرتتەۋ كەرەك. سوۆەت ماشيناسى وزىنە كەرەك جامبىلدى اشتى، بىراق ءبىزدىڭ دالا جىراۋىنىڭ دۇنيەتانىمى مەن تابيعاتى باسقاشا ەدى. سوۆەت جامبىلى ەمەس، قازاق جامبىلىن اشۋ كەرەك. ادەبيەت ءوزىنىڭ كەڭەستىك ميسسياسىن تولىق اتقاردى دەپ بىلەمىن. سول سەكىلدى، سول باعىتتاعى اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىن بولمىسىن تانۋ ءۇشىن ءالى كوپتەگەن زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى كەرەك. تاريحتىڭ بەتىن جابا سالۋ وڭاي، قايتا اشۋ قيىن. ءستاليننىڭ تۇسىنداعى ءبىر قىزىق دەرەكتى تاپتىم. ستالين ءوزىنىڭ جەكە بۇيرىعىمەن اقىن-جازۋشىلارعا بەرىلەتىن پاتەرلەردىڭ باسقا پاتەرلەردەن 20 شارشى مەترگە دەيىن ۇلكەن بولۋىن تالاپ ەتكەن. ياعني شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىنا تولىق مۇمكىندىك جاساۋدى ويلاعان. وكىنىشكە قاراي، ءبىز تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلداردا ءسوزدىڭ قادىرىن ءتۇسىرىپ الدىق. ءوزىم ادەبيەتكە اۋەلدە ايتىس ارقىلى كەلدىم. 89 جىلدارى ءبىر اعامىزدىڭ مەرەيتويىنا بايلانىستى رەسپۋبليكالىق ايتىس وتەتىن بولىپ، ءبىزدىڭ اۋداننان مەن ۇسىنىلدىم. مەكتەپ وقۋشىسىمىن. ءبىر كۇنى مەكتەپ ديرەكتورى شاقىرىپ الىپ، ايتىسقا بارۋدىڭ ۇلكەن ابىروي، ۇلكەن مىندەت ەكەنىن ايتا كەلە، ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ تاريحى تۋرالى، مەكتەپتەن شىققان تۇلعالار جونىندە ءبىر بۋما قۇجاتتى ۇستاتتى، ءبىراز كۇننەن كەيىن سوۆحوز ديرەكتورى اۋىل تاريحى، بۇگىنگى ءومىرى جايلى ءداۋ پاپكانى بەردى، ىلە-شالا اۋداننىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى شاقىرىپ الىپ، بۇكىل اۋداننىڭ تاريحى مەن جەتكەن جەتىستىگى تۋرالى كىسى كوتەرمەس قالىڭ تومدى قولىما ۇستاتتى. سوڭىمنان ءبىر ەلى قالماي كىتاپحاناشىسى بار ما، بۋحگالتەرى بار ما، ماقتادان تاپقان تابىسىنا دەيىن ايتىپ ءجۇردى. ءبارى جينالىپ، اقىننىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەنىنە نازار اۋدارىڭىز. ادەبي اگەنتتەرىم سەكىلدى. سوندا، مەن كادىمگىدەي سەسكەنىپ قالدىم. ادەبيەتتىڭ جۇگى... مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، سونداعى ادەبيەتتىڭ، حالىقتىڭ الدىنا شىعۋدىڭ، ءسوز ايتۋدىڭ سونشالىقتى جاۋاپتىلىعى. مەنىڭ ابىرويىم - اۋداننىڭ ابىرويى بولعان ەكەن. ءبىز وسىنى جوعالتىپ الدىق.

- ايتىس ارقىلى كەلدىم دەپ وتىرسىز. تەلەديداردان «وكتيابرياتتار ورنىنا اقپاقۇلاقتار كەلدى عوي، پيونەرلەر ورنىنا زيانكەرلەر كەلدى عوي، كومسومولدار ورنىنا نانسوعارلار كەلدى عوي» دەگەنىڭىز ەسىمىزدە قالىپتى. ايتىستاعى سول ءبىر تاپقىرلىق، ۋىتتى ساركازم كەيىن جازبا پوەزياڭىزدا «...اقىن تاعدىرى قيىن تريۋك قوي، ءۇي جاعدايىندا قايتالاماڭدار» دەگەن ۇتقىر ويلارعا اۋىستى. اقىن رەتىندە ىشكى وسۋلەر مەن قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىڭىز جونىندە ايتساڭىز.

- اقىندىقتىڭ قۇپياسىن اشىپ بەرگەن عىلىم جوق. شابىتتىڭ ءوزىنىڭ ءالى ءبىر دەنى دۇرىس انىقتاماسى بەرىلمەدى. لەرمونتوۆ «شابىت دەگەن - اۋرۋ ادامنىڭ ساندىراعى» دەيدى. ۇلى اقىن. 27 جىل عانا ءومىر سۇرگەن. بۇعان نە دەيسىز؟ فيلولوگيالىق بىلىممەن دە ولەڭ تەورياسى مەن تەحنيكاسىن مەڭگەرۋ ارقىلى اقىن بولۋعا بولادى دەيتىندەر بار. بۇل ەندى تىلسىمنىڭ شارۋاسى. ۇعار بولسا، ۇعىپ الماي ما؟ جالپى، اقىننىڭ ءوسۋى تۋرالى ايتقاندا، جۇمەكەننىڭ «تەمىرقازىعىنا» ءابىش اعامىزدىڭ جازعان العى ءسوزى ويىما ورالادى. ول كىسى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ شتانگيست اقىن ەكەنىن ايتادى. شتانگيستەر ءار سالماقتان كەيىن سالماقتى ارتتىرىپ وتىرادى. سول سەكىلدى، ولەڭنەن ولەڭگە ءوسۋ - ونەردىڭ تالابى. مەن تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ ءوزى ومىردەن ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن شىققان جيناعىنا قاراپ وتىرىپ، ەگەر ءوزى رەتتەسە مىنا ءبىر ولەڭدەرىن سالماس ەدى-اۋ دەگەن ويعا قالدىم. ءبىز بىلەتىن تولەگەنگە قيمايتىنداي ولەڭدەر ءجۇر ەكەن. بىراق مەن سول ارقىلى تولەگەننىڭ از جىلدىڭ ىشىندە سۇمدىق وسكەنىن كوردىم. باس-اياعى بەس-التى جىلدىڭ ءىشى. جاستارعا ديناميكانى تولەگەننەن ۇيرەنۋ ارتىق ەتپەس ەدى. رەسپۋبليكا سارايىندا وتكەن ايتىستاردىڭ بىرىندە ءجۇرسىن ەرمان اعامىز: «بەكجان اشىرباەۆتىڭ دۇيسەنبىدە ايتقان ولەڭىن سارسەنبى كۇنى تۇسىنەمىز» دەگەنى بار ەدى. ايتىس - ەسترادالىق جانر. ۋاقىت وتە كەلە مەنىڭ ىشكى ءوسۋىم ءبىرجولا جازبا پوەزياعا كەتۋىمدى قاجەتسىنەتىنى سەزىلە باستادى. كەتتىم. سوندا وزىمە-ءوزى سۇراق قويدىم: پوەزيا دەگەنىمىز نە؟ ماسەلەن، ءبىر اقىن الاتاۋعا قاراپ ولەڭ شىعارادى: و، الاتاۋ، نە دەگەن كوركەم ەدىڭ؟ سەنى كورسەم جانامىن، ورتەنەمىن!.. مەن وزىنە ەركەلەدىم» بۇل نە، پوەزيا ما؟ بۋىن بار، ۇيقاس بار، فورما بار. ەگەر ۇيقاستارىن الىپ تاستاساڭىز، بۇل جاي عانا اقپارات: الاتاۋدىڭ بيىكتىگى، كوركەم ەكەنى، سەنىڭ وعان قاراپ تۇرعانىڭ. بۇل جەردە ءالى پوەزيا باستالعان جوق. ەندى ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆتىڭ ءبىر جولىنا قاراڭىز: «جەلكەسىن بۇلت قاسىعان الاتاۋداي». وسى ءبىر ەشقانداي اقپاراتتىق ءمانى جوق ءبىر جولدان تاۋدىڭ بيىكتىگى، ماڭعازدىعى، جالعىزدىعى، سۇلۋلىعى، ول تەڭەگەن دۇنيەسىنىڭ تاۋداي تاكاپپارلىعى كورىنىپ تۇر. مەنىڭ ويىمشا، ولەڭ وسىنداي بولۋى كەرەك. ادەبيەتتە ءسوز دە، وبراز دا تۇسپالمەن ايتىلۋى قاجەت بولار. وسى جىلدارى جازبا پوەزيانىڭ وكىلىمىن دەپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرشاماسى ونى جۋرناليزممەن، پۋبليتسيستيكامەن شاتاستىرىپ الاتىنىن بايقادىم. ۇيقاسى بار ماقالا. وزىڭە دەيىن ەشكىم ايتپاعان دۇنيەنى ايتا الماساڭ، جازۋدا ءمان بار ما؟ حافيز «قىزدى ەڭ ءبىرىنشى گۇلگە تەڭەگەن اقىن - اقىن، ال ەكىنشى تەڭەگەندەردىڭ اقىندىق قابىلەتى كۇمان تۋدىرادى» دەيدى. كوركەمدىكتىڭ قۇپياسى وسىندا جاتقان سەكىلدى. قازىر مۇحتار شاحانوۆقا پاروديا جاساۋ وڭاي. سونىڭ ۇلگىسىمەن جازۋعا بولادى. بۇل مۇحتار اعامىزدىڭ وزىنە عانا ءتان ءستيلى بار ەكەنىن كورسەتەدى. سول كوركەمدىك الەمىنە العاش تۇرەن سالعان شاحانوۆ بولىپ شىعادى. ابايدىڭ، مۇقاعاليدىڭ، تولەگەننىڭ، جۇمەكەننىڭ قاي ولەڭى وقىلماسىن، ونىڭ اۆتورىن بىردەن تانيسىز. بۇل دا سونىڭ بەلگىسى. وقىلعان ولەڭىڭدى جۇرت بىردەن تاني الماسا، ول قىزدى گۇلگە تەڭەگەن ەكىنشى اقىننىڭ ءىسى سەكىلدى. جاس كەلگەن سايىن بۇرقىراتىپ ولەڭ جازا بەرۋگە دە قورقا باستايدى ەكەنسىڭ.

- اڭگىمە اۋانى كوركەم وبراز، كوركەم شىندىققا اۋىپ بارا جاتقانداي. بۇگىنگى كۇننىڭ كوركەم شىندىعى نە؟ كەشەگى «دەمالا دا المايتىن، تۇنشىعا دا» كەزەڭنەن وتكەننەن كەيىن، جالپى شىندىق اتاۋلى قانشالىقتى اشىلدى. الدە ءار تاريحي كەزەڭنىڭ شىندىعى ەلۋ نەمەسە ءجۇز جىلدان كەيىن عانا ايتىلا باستايدى دەگەننىڭ جانى بار ما؟

- ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - بۇگىنگى كۇننىڭ كەيىپكەرى. ول كىم؟ ول كاسىپكەر مە، سوت پا، الدە بازاردا الا قاپ كوتەرگەن ايەل مە؟ ىلگەرىدە ءبىر ايتىستا ايتقان ەدىم: «راۋشان كوممۋنيستىڭ زامانى ءوتىپ، راۋشان كوممەرسانتتار كەلدى بۇگىن» دەپ. ايتىستا ايتقان ءبىر شۋماقتارىم الدىندا ايتسام با، ايتپاسام با، دەڭگەيىمە كەلە مە، دەپ جۇرگەندەرىم ەدى. قازىرگى تالعامدى تۇسىنە المايسىڭ. ايتىلسا دەگەنىڭ ايتىلماي، ايتىلماسا ەكەن دەگەنىڭ ەل ىشىنە تاراپ كەتەدى. وسى تالعاممەن قالاي جۇمىس جاساۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىنىپ الۋعا قانشا ادام ۇمتىلىپ ءجۇر. يا كوڭىلى قالىپ تىنادى، يا جەڭىلدىككە ۇرىنادى. قازىر اقىنعا كەرەك ءبىر نارسە - ءوزىن ساقتاپ قالۋ. قىزىلدى-جاسىلدى دۇنيەدەن. وسى كەزەڭدە ءوزىنىڭ ارىن، بيىكتىگىن، جانىنىڭ تازالىعىن ساقتاپ تۇرۋ كەرەك. قازىر ادەبيەتتەن جۋرناليستيكا العا شىعىپ كەتتى دەگەن پىكىرلەر بار. ونىڭ تۋ سەبەبى - قوعامدىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى اۋەلى جۋرناليستيكا بايقاپ، تارازىلاپ، ساراپتاما جاساپ وقىرمانعا، تىڭدارمانعا، كورەرمەنگە ۇسىنادى. بۇل ادەبيەتتىڭ ارتتا قالۋىن ەمەس، ونىڭ جاڭا كەزەڭگە ءوتۋىن بىلدەرسە كەرەك. كوركەم شىندىق - ءومىردىڭ كوشىرمەسى ەمەس، ءومىردىڭ ءوزى. ال ءبىز ىزدەگەن شىندىق اقىنداردىڭ ولەڭدەرىندە قازىردىڭ وزىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ونى تانۋ ءۇشىن اۋەلى ولاردىڭ كىتاپتارىن شىعارۋ كەرەك، ونى حالىققا تاراتىپ، ناسيحاتتاي ءبىلۋ شارت. ولاي بولماعان جاعدايدا، ول شىندىق راسىندا دا ءجۇز جىلدان كەيىن اشىلادى، بىراق ءبىزدىڭ زامانىمىزداعى اقىنداردىڭ ولەڭدەرىنەن.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

سۇحباتتاسقان

ەرلان ءجۇنىس

كۇن جاڭبىرلى ەدى. توقسانىنشى جىلداردان الىستاعان سايىن، توقسانىنشى جىلداردىڭ ارعى جاعىندا قالىپ بارا جاتقانعا ادامنىڭ ءبىر قاراپ العىسى كەلەدى ەكەن. اڭگىمە تابيعاتى دا سوعان جاقىنداۋ بولدى. ەرتەڭ ءبارىن ۇمىتامىز، ەشقاشان ەسكە الماستاي. جوق، ءوزىمىز ۇمىتىلماۋ ءۇشىن، ۇمىتۋعا بولمايتىن سەكىلدى. قالاي بولعاندا دا، ءبىر اڭگىمەنىڭ تۋىنا سەبەپكەر بولعان ايتەۋىر ءبىر سەزىم بار. كۇن جاڭبىرلى ەدى...

«ايقىن» گازەتى