وسى ۋاقىتقا دەيىن دە قازاقتىڭ ءتول ءالىپبيى قالىپتاسقان. ونى جاساعان احمەت بايتۇرسىنۇلى ەدى. بۇل ءالىپبي قازاقتىڭ 28 ءتول دىبىسىن تاڭبالايتىن اراب ارىپتەرىنە نەگىزدەلدى. وسى ءالىپبي قولدانىستا بولعان كەزدە (1914-1928) ونداعى دىبىستاردىڭ سانى مەن ساپاسى تۋرالى قازاق قوعامى اراسىندا ەشقانداي داۋ-داماي بولماپ ەدى. ءتىپتى 1926-1928 جىلدارداعى قازاق جازۋىن لاتىنشاعا كوشىرۋگە بايلانىستى تۋىنداعان داۋ-داماي كەزىندە دە قازاق ءتىلى دىبىستارى تۋرالى ۇلكەن اڭگىمە بولا قويعان جوق.

تەك ونى سول ارابشا قالپىندا قالدىرعان دۇرىس پا، الدە لاتىنشاعا كوشىرگەن ءتيىمدى مە دەگەن ماسەلە عانا كوتەرىلگەن-ءدى. ويتكەنى ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءالىپبيى ءمىنسىز بولاتىن. ونىڭ قازاق ءتىلى دىبىستىق جۇيەسىنە ءتان دىبىستار تۋرالى تۇجىرىمى مىناداي: «قازاق تىلىندە 24 ءتۇرلى دىبىس بار. ونىڭ بەسەۋى داۋىستى، ون جەتىسى داۋىسسىز، ەكەۋى جارتى داۋىستى. داۋىستى دىبىستار: ا، و، ۇ، ى، ە. داۋىسسىز دىبىستار: ب، پ، ت، ج، ش، د، ر، ز، س، ع، ق، ك، گ، ڭ، ل، م، ن. جارتى داۋىستى دىبىستار: شولاق ۋ، شولاق ي». بۇل دىبىستاردىڭ ىشىندە «ق» ءھام «ع» ىلعي جۋان ايتىلادى. «ك»، «گ» ءھام «ە» ىلعي جىڭىشكە ايتىلادى. وزگە 19 دىبىستاردىڭ ءھار قايسىسى بىردە جۋان، بىردە جىڭىشكە ايتىلادى» ء(تىل تاعىلىمى. – الماتى: انا ءتىلى، 1992, 324-ب.).
داۋىستى دىبىستاردىڭ سانىن بەسەۋ دەپ كورسەتۋىنىڭ سەبەبى – ولاردىڭ «ە» دىبىسىنان باسقالارىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ بۋىن ۇندەستىك زاڭىنا قاراي، ءا، ءو، ءۇ، ءى بولىپ جىڭىشكە دە دىبىستالاتىنىن ەسكەرگەندىگىنەن ەدى.

ا.بايتۇرسىنۇلى ءتۇزىپ بەرىپ كەتكەن ءالىپبيدىڭ وسىنداي ءمىنسىز ەكەنىن ەسكەرگەن ءبىز، ءبىر ماقالامىزدا: «الداعى ۋاقىتتا قازىرگى قابىلدانعان لاتىن ارىپتەرىنە نەگىزدەلگەن جاڭا ءالىپبيىمىزدى ۇلتتىق الىپبيگە اينالدىرمايىمىزشا، ەش وزگەرىسسىز قولدانىستا بولىپ كەلە جاتقان «ءتىلبۇزار» وزگەتىلدىك سوزدەردى ءتىلىمىزدىڭ تابيعي ءبىتىم-بولمىسىنا بەيىمدەپ جازا دا، ايتا دا المايمىز. ول ءۇشىن قازىرگى لاتىنشا ءالىپبيىمىز 1928 جىلعى لاتىنشا ءالىپبيىمىز سىقىلدى – احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ توعىز داۋىستى جانە ون توعىز داۋىسسىز دىبىستاردان تۇراتىن ۇلتتىق الىپبيىنە نەگىزدەلۋى كەرەك. سوندا عانا قازاق جازۋى ءوزىنىڭ ءتول تابيعاتىن تاۋىپ، ايتىلىم (ورفوەفيا) مەن ەملە (ورفوگرافيا) اراسىنداعى سايكەسسىزدىكتەن ارىلىپ، وزگەتىلدىك بۇكىل ءسوزدى «وزىلىك» ەتە الادى» دەپ جازعان ەدىك.

ەندى وسى قيىندىق الدىمىزدان شىعىپ وتىر. ويتكەنى ءبىزدىڭ لاتىنشاعا نەگىزدەپ قابىلداعان قازىرگى جاڭا ءالىپبيىمىز قازاق ءتىلى دىبىستىق جۇيەسىنە تولىق بەيىمدەلمەدى. ونىڭ قۇرامىنا «ۆ»، «ف»، «ح/ھ»، «چ» دەگەن جاتتىلدىك دىبىستار مەن سولاردى تاڭبالايتىن ارىپتەر ەنىپ كەتىپ، ۇلتتىق ءالىپبي بولماي قالدى. وسى دىبىستار قولدانىلاتىن وزگەتىلدىك سوزدەردى قازاقشالاپ جازىپ-وقۋدى (ايتۋدى) ءبىر جونگە كەلتىرۋ ازداي-اق، ءوز ءتىلىمىزدىڭ ءتول دىبىستارىنىڭ تىركەسىمىمەن ايتىلاتىن سوزدەردى دە دۇرىس جازا المايتىن جاعدايعا تاعى دا تاپ بولىپ وتىرمىز. بۇعان جول بەرىپ وتىرۋىمىزدىڭ باستى سەبەبى – لاتىنعا نەگىزدەلگەن جاڭا ءالىپبيىمىزدىڭ دۇرىس قۇراستىرىلماعانى بولسا، ەكىنشى سەبەبى – كيريلشە ءالىپبيىمىزدىڭ ەملە ەرەجەلەرىنە بايلانىپ قالعاندىعىمىز بولسا كەرەك. البەتتە، «بۇرىس الىپبيدەن دۇرىس ەملە شىقپايدى».

قازاق ءتىلىن زەرتتەگەن ۆ.ۆ. رادلوۆ، ن.ي. يلمينسكي، پ.ۆ. مەليورانسكي سياقتى ورىس عالىمدارىنىڭ جانە ا. بايتۇرسىنوۆ باستاعان كەيىنگى قازاق ءتىلشى عالىمدارىنىڭ عىلىمي تۇجىرىمدامالارى بويىنشا قازاق ءتىلى داۋىسسىز دىبىستارىنىڭ جەتەۋى (ل، م، ن، ڭ، ر، ي، ۋ) – ءۇندى داۋىسسىز دىبىستار. داۋىس ء(ۇن) «م» مەن «ن» دىبىستارىن جەكە ايتقاندا سوڭىنان قوسىلاتىن بولسا، قالعان بەسەۋىنىڭ الدىنا قوسىلادى. «ل»، «ڭ»، «ر»، «ي» دىبىستارى وزگە داۋىسسىز دىبىستارمەن ءسوز باسىندا، ءسوز ىشىندە، ءسوز سوڭىندا تىركەسكەندە ولاردىڭ الدىندا ۇنەمى قىساڭ داۋىستى دىبىستار «ءى/ى» ايتىلادى (دىبىستالادى). ولاردىڭ ايتىلۋى – «ءىل/ىل»، «ءىڭ/ىڭ («ءڭوڭ» ءسوزى تىلدىك قورىمىزعا قوسىلعان بولسا، ونىڭ دىبىستالۋى «ءىڭىر»، «ىڭعاي» دەگەن ت.ب. سوزدەر سياقتى ء[ىڭوڭ] بولۋى كەرەك)»، «ءىر/ىر»، «ءىي/ىي» بولسا، ال «ۋ» دىبىسىنىڭ جەكە تۇرىپ ايتىلۋى – «ءۇۋ/ۇۋ».

ءبىز كەزىندە قازاق ءتىلى جازىپ-سىزۋىندا (گرافيكاسىندا) ۇنەمدىلىك زاڭىن ساقتايمىز دەپ ورەسكەل قاتەلىككە جول بەردىك. ناتيجەسىندە «ي» مەن «ۋ» داۋىسسىز دىبىستارىنىڭ الدىندا كەلەتىن «ى، ءى، ۇ، ءۇ» دىبىستارىن ءسوزدىڭ بارلىق جەرىندە جازبايتىن بولدىق. سودان قانشالىقتى جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزگەنىمىزدى ەشكىم ناقتى ايتا المايدى. ايتا قالسا، «ميسسيسيپي»، «ميسسۋري» دەگەن سياقتى ورىسشا جازىلعان سوزدەردى قازاقشالاپ جازعان كەزدە تىم ۇزارىپ كەتەدى» دەپ اتام قازاقتىڭ كەز كەلگەن بالاسى بالەنباي جىلدا ءبىر رەت تە جازىپ قولدانبايتىن سوزدەردىڭ جازىلۋىنا باس اۋىرتادى. كەرىسىنشە، اتالمىش دىبىستاردىڭ قازاق سوزدەرىنىڭ بارلىق ورنىندا جازىلۋى كەرەكتىگى كۇنى-بۇگىنگە دەيىن وزەكتى بولىپ كەلەدى. وسىندايدا ۇلى اعارتۋشى ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ: «دۇرىس ەملە مەن قاتە ەملەنى ايىرۋعا مەنىڭ ويىمشا بىلاي قاراۋ كەرەك شىعار دەيمىن: ءتىل تابيعاتىنا قاراي ەملەنى ىڭعايلاۋ ما؟ جوق ەملە تۇرىنە قاراي ءتىلدى ىڭعايلاۋ ما؟ مەن ويلايمىن، ەملە – جازۋ ءۇشىن شىعارعان نارسە، جازۋ – ءتىل ءۇشىن شىعارعان نارسە. ولاي بولسا، ءتىلدى بۇزىپ ەملەگە ىڭعايلاۋ ەمەس، ەملەنى تىلگە ىڭعايلاۋ كەرەك، ءتىلدىڭ تابيعاتىنا قاراماي زورلاپ، ەملەگە تاڭىپ بايلاسا، قىتاي قاتىندارىنىڭ اياعى بولىپ شىعادى» (اتالعان ادەبيەت، 395-ب.) – دەگەن تۇجىرىمى ەسكە تۇسەدى.

ەكى ءتىلدىڭ دىبىستارى ارالاسىپ كەتكەن قازىرگى «ورىس-قازاق» الىمبيىمىزدەگى، اسىرەسە ءبارىمىزدى شاتاستىرىپ جۇرگەن «ي/ي»، «ۋ»، «ى» تاڭبالارى. شاتاستىرۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – ولاردىڭ دىبىستىق ماندەرى ەكى تىلدە ەكى ءتۇرلى ەكەنىنە ءمان بەرمەۋشىلىكتەن تۋىنداعان. «ي/ي» ورىس تىلىندە بىردە داۋىستى (دولگي), بىردە داۋىسسىز (كراتكي) بولسا، «ۋ» ورىس تىلىندە داۋىستى دىبىس، ال قازاق تىلىندە ءۇندى داۋىسسىز. «ى» – ەكى تىلدە دە داۋىستى دىبىس، بىراق ءار تىلدە ەكەۋى ەكى ءتۇرلى دىبىستالادى. قازاق ءتىلىندى «ى» دىبىسى كەلتە دىبىستالسا، ورىس تىلىندە «ىي» تۇرىندە دىبىستالادى. سوعان قاراماستان، كيريلشە قازىرگى «ورىس-قازاق» الىپبيىمىزدە ەكەۋىنە (ۋ، ى), قاساقانا بولار، بىردەي تاڭبا بەرىلگەن.

ەندى ەرىن-ەرىندىك (قوس ەرىن), جۋىسىڭقى، ءۇندى «ۋ» داۋىسسىز دىبىسىنا ارناي توقتالايىق. مۇنداي داۋىسسىز دىبىس اعىلشىن تىلىندە بار (w), ورىس تىلىندە جوق. سول سەبەپتەن كوپ ادامداردى شاتاستىرىپ ءجۇر. ماسەلەن، الەمگە اتى ايگىلى اقىن اعامىز ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ءوزى قازاق تىلىنە ءتان «ۋ» ءۇندى داۋىسىسىز دىبىسى كەلەتىن «اۋىل» سياقتى ت.ب. سوزدەردى ورىسشا قالاي جازىلسا، قازاقشا دا سولاي جازۋ كەرەك، «ۋ» دىبىسىنان كەيىن «ى» (ونىڭ ويىنشا، ورىسشا «ىي») دىبىسىن جازىپ، قازاق ءتىلى پروفەسسورلارى قاتتى قاتەلەسىپ ءجۇر. ولاردىڭ وزدەرى – ساۋاتسىز» دەپ قاعىس ايتىپ وتىرسا دا، قازاق تىلىندەگى «ۋ» دىبىسىنىڭ ەرەكشە ءبىر قاسيەتىن قازاقى تۇيسىكپەن تەرەڭ سەزىنگەن. ويتكەنى ول جاندى (اۋىزشا) تىلدەگى [اۋۇل] ءسوزىنىڭ ايتىلۋىن ءجيى ەستىگەندىكتەن، «اۋل» دەپ جازىلعانىن دۇرىس كورەدى. راس، «اۋل» دەپ جازىلعان قالپىنداعى «ۋ» دىبىسىن ورىس تىلىندەگى داۋىستى دىبىس رەتىندە وقىساق، قازاقشا جاندى تىلدەگى ايتىلىمىنا بارىنشا جاقىن كەلەدى. بىراق قازاق تىلىندەگى ونىڭ ايتىلىمى، دەمەك دىبىستالۋى [aۋۇل] ەكەنىن ول كىسى سياقتىلار قايدان ءبىلسىن. ولار تۇرماق قازاقتىلدىلەردىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلى دىبىستىق جۇيەسىنىڭ پروفەسسورلارىنىڭ وزدەرى وسى ءبىر «ەرىن-ەرىندىك، جۋىسىڭقى، ءۇندى «ۋ» داۋىسسىز دىبىسى ءوزىنىڭ الدىندا دا، ارتىندا دا قىساڭ ەزۋلىك داۋىستىلاردىڭ (ى، ءى) قولدانىلۋىن مۇلدەم جاتىرقايتىنىن بىلمەيدى-اۋ دەيمىز. دەگەنمەن قازاق تىلىندەگى بۇل دىبىستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن ناعىز ماماندار كەزىندە ايتۋىنداي-اق ايتقان، دالەلدەپ جازىپ كەتكەن.
ماسەلەن، بۇل تۋرالى قازاق ءتىلى دىبىستىق جۇيەسىنىڭ پروفەسسورى مىرزابەكتەن ساپارحان كەزىندە بىلاي دەگەن ەدى: «ەرىندىك داۋىستىلار عانا ەمەس، داۋىسسىز ۋ (تاۋ) دا وزىنەن كەيىن قىساڭ (ە، ى، ءى) داۋىستىلاردى جولاتپايدى. قازاق ءسوزىن العاش زەرتتەگەن ن.يلمينسكي اۋۇل، اۋۇز، اۋۇتقۋ تۇرىندە حاتقا تۇسىرگەنى ءمالىم. ۆ.رادلوۆتا: ءاۋو، ءاۋوس، ءداۋرون، ءداۋلوت، جاۋۇرۇندى، زاۋۇقشۇل، جولاۋشۇ، پ.مەليورانسكيدە: اۋۇزدۇق، بىرەۋدۇ، كۇيەۋدۇڭ، تاۋدۇڭ ت.ب.» (قازاق ءتىلىنىڭ ايتىلىم سوزدىگى. – الماتى: «سوزدىك-سلوۆار»، 2001, 11ب-ب.).

ەندى قازاق تىلىندەگى «اۋىل»، «جاۋىر»، «قاۋىن»، «تاۋىق»، «سۋىق» سياقتى ت.ب. سوزدەردە جازىلىپ جۇرگەن «ۋ»، «ى» ءارپى تۋرالى ورىسشا وقيتىنداردىڭ ءوز پىكىرلەرىن بەرسەك، وسى دابىس-ارىپتەردىڭ سول سوزدەردە قاتە تاڭبالانىپ جازىلىپ ءارى قاتە وقىلىپ جۇرگەنىنە كوزىمىز جەتە تۇسەدى: «... ستاراتەلنو سلەدۋيا مەتودۋ اۋديولينگۆيستيچەسكوگو وبۋچەنيا كازاحسكومۋ يازىكۋ، ۆى ۋجە پيشەتە ي گوۆوريتە كازىنا، بارىس. ۋ ناس ۋ كازاحوۆ، ەست پوسلوۆيتسا: «ەسلي توۆاريشش سلەپوي – زاجمۋر گلازا» («ەگەر جولداسىڭ سوقىر بولسا، كوزىڭدى قىس»). پوسلوۆيتسا يمەەت دۆوياكي سمىسل: يلي كاك سوليدارنوست ۆ پوددەرجكۋ بليجنەگو، يلي كاك ۋسمەشكا ناد بەسپولەزنەي زاتەەي سەردوبولنوگو توۆاريششا. نە زنايۋ، ۆ كاكوم سمىسلە پودراجايۋت ناشي رۋسسكويازىچنىە كازاحسكومۋ ناپيسانيۋ ي پرويزنوشەنيۋ سۆويح سلوۆ كاك كازنا، بارس. ەتي تيۋركسكيە سلوۆا، كاك وتمەچايۋتسيا ۆ رۋسسكيح ەتيمولوگيچەسكيح سلوۆارياح، ۆ پيسمەننىح يستوچنيكاح فيكسيرۋيۋتسيا س 16 ۆەكا. دا ي پو-كازاحسكي زۆۋچات ەتي سلوۆا توچنو تاك جە، كاك ۆ رۋسسكوم. تولكو ۆ نوۆەيشەە ۆرەميا ناشي فونەتيستى زاستاۆليايۋت كازاحوۆ پيسات ي گوۆوريت دليا رادي وتليچيا وت رۋسسكوگو كازىنا، بارىس، تسەنويۋ ۆۋلگاريزاتسي كازاحسكوگو يازىكا.
... سلوۆو «اۋل»، بىتۋيۋششەە وت كرىما دو التايا، چەرەز ترۋدى رۋسسكيح يستوريكوۆ، پيساتەلەي ي پوەتوۆ يزۆەستنو ۆسەمۋ ميرۋ. نو مى كازاحي ۆ پيكۋ ۆسەمۋ ميرۋ پيشەم «اۋىل». ولجاس سۋلەيمەنوۆ پو ەتومۋ پوۆودۋ پيسال: «...گۋلكوە، لەگكوە سلوۆو «اۋل» پرەۆراتيلوس ۆ بەزوبرازنوە، زاۆىۆايۋششەە «اۋىل». زدەس گورلوۆوە «ى» پوچتي نە زۆۋچيت، ەسلي كونەچنو ستاراتەلنو نە ۆىت. نو ۆەد، ەسلي نادو، موجنو سكولكو ۋگودنو تيانۋت: اۋ-ۋ-ۋ-ل، يلي ۆىت اۋ-ى-ى-ى-ل. ناشە، كازاحسكوە ىكانيە نەلزيا وبوسنوۆات وسوبەننوستيۋ نارودنوگو گوۆورا. ... ناشە ىكانيە نەلزيا وبوسنوۆات تاكجە ي فيزيولوگيەي كازاحوۆ» (http://yvision.kz/post/298102).

بۇل جەردە وسى ءماتىنىڭ اۆتورى قازاق ءتىلىنىڭ «ۋ»، «ى» دىبىستارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن جانە «ۋ» دىبىسىنان كەيىن «ۇ»، «ءۇ»، «ءو» دىبىسى ايتىلاتىنىن بىلمەيتىنى ءبىر باسقا، قازاق ءتىلىنىڭ «ى» دىبىس-ءارپىن ورىسشا «ىي» بولىپ دىبىستالاتىن ارىپپەن دە شاتاستىرىپ وتىرعانى اقيقات.

قالاي دەگەنمەن، قازاق جانە ورىس تىلىندەگى داۋىستى-داۋىسسىز دىبىستاردىڭ ساپالىق، ساندىق جاعىندا دا، ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن تىركەسۋىندە دە ۇلكەن ايىرماشىلىقتار بار. اسىرەسە «ى» مەن «ءى» قىساڭ داۋىستى دىبىستارىنىڭ قازاق سوزدەرىندەگى ورنى ەرەكشە. بۇل دىبىستار، جوعىرىدا ايتقانىمىزداي، قازاق ءتىلى داۋىسسىز دىبىستارىنىڭ بارلىعىمەن تىركەسىپ، سەلبەسىپ ايتىلادى. سوعان قاراماستان، ءبىز «جازۋدى ۇنەمدەيمىز» دەگەن جەلەۋمەن «ر» مەن «ل» دىبىستارى ءسوز باسىندا قولدانىلسا، ولاردىڭ الدىنداعى «ءى/ى» دىبىستارى جازىلمايدى. ال «ي» مەن «ۋ» دىبىسىنىڭ الدىندا بارلىق جەردە جازىلمايدى» دەپ قولدان ەملە (دۇرىسى – ەمىلە) ەرەجەسىن جاساپ، جاندى ءتىلدى جازۋعا بايلاپ قويدىق. وسىندايدى كورگەندە: «ەگەر جازۋداعى ۇنەمدىلىك زاڭىن ساقتايمىز دەسەك، «الا قويدى بولە قىرىققانداي» بولماي، وندا بارلىق ءۇندى داۋىسسىز دىبىستاردىڭ، ءتىپتى بارلىق داۋىسسىز دىبىستاردىڭ الدى-ارتىنان دىبىستالاتىن «ى» مەن «ءى» دىبىستارىن ءتىلىمىزدىڭ بۋىن ۇندەستىك زاڭىنا سۇيەنە وتىرىپ، بارلىق جەردە جازباي-اق قويساق، قايتەدى؟ ماسەلەن، «بىلىمدىلىكتىڭ، تىرشىلىكتىڭ، تىنىشسىزتىقتىڭ، قيىنشىلىقتتىڭ» دەگەن سياقتى بارشا ءسوز تۇلعالاردىڭ قۇرامىنداعى «ءى/ى» دىبىستارىن «بىلمدلكتڭ، تىرشلكتڭ، تىنشسزدقتڭ قىينشلقتڭ» دەپ تەك العاشقى بۋىندا عانا جازساق، بولماي ما؟» دەگەن دە وي كەلەدى. مىنە، جازۋداعى ناعىز ۇنەمدىلىك سوندا بولار ەدى-اۋ!

«ي» مەن «ۋ»-دىڭ الدىنداعى داۋىستىلاردىڭ جازىلماۋى ءبىر قاراعاندا جازىپ-سىزۋدىڭ (گرافيكا) ۇنەمدىلىك زاڭى بويىنشا دۇرىس سياقتى، ال تەرەڭىرەك بويلاپ، كەڭىرەك ويلاپ قاراساق، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مۇندا ورىس ءتىلىنىڭ داۋىستى «ي» مەن داۋىستى «ۋ» دىبىستارىن قازاق تىلىنە بىرتىندەپ ەنگىزۋدىڭ جىمىسقى ساياساتى جاتقانداي. ايتالىق، ءتۇر-تۇرپاتىن ەش وزگەرتپەي، ءتىلىمىزدىڭ دىبىستىق زاڭدىلىعىنا بەيىمدەلمەي ەنىپ، قولدانىستا جۇرگەن «ينستيتۋت»، «ۋنيۆەرسيتەت»، «ينستاگرام»، «ۋران» سياقتى ت.ب. سوزدەردىڭ اسا كوپ ەكەنى بەلگىلى. ەگەر ءبىز قازاق ءتىلىنىڭ ءۇندى داۋىسسىز دىبىستارىنىڭ الدىندا دىبىستالاتىن داۋىستىلاردى جازبايتىن بولساق، بىرتىندەپ ورىس ءتىلىنىڭ داۋىستى «ي»، «ۋ» دىبىستارىن قازاقشا ماتىندە ادەتتەگىدەي ورىس تىلىندە قالاي جازىلسا، سولاي جازىپ-وقي (ايتا) بەرەتىن بولامىز. بۇنىڭ ۋاقىت وتە كەلە، وسىنداي قاتەرلى تۇسى بولاتىنىن ق.جۇبانوۆ، س.امانجولوۆ ت.ب. ۋاقىتىندا اڭعارماعان سياقتى. البەتتە، توتە جازۋ كەزىڭىنىڭ اياعىنا تامان (1924 ج.) ەكى دىبىستى ء(ىي/ىي، ءۇي/ۇي) ءبىر ارىپپەن تاڭبالايىق دەگەن ۇسىنىستار بولدى. بىراق اراب ارىپتەرىنە نەگىزدەلگەن الىپبيمەن جازۋدا بۇنىڭ قاۋپى اسا جوعارى بولمادى. سودان بولار، ا.بايتۇرسىنۇلى بۇنى قوشتاعانداي بولدى. كەيىن كيريلگە كوشكەننەن باستاپ، ەندى لاتىنشا جاڭا الىپبيگە كوشۋ بارىسىندا ءوز دىبىسىمىزدان ءوزىمىز ايىرىلىپ قالاتىنداي جاعدايعا تاپ بولىپ وتىرمىز. سوندىقتان دا ەكى دىبىستى ءبىر ارىپپەن جازۋدىڭ تيىمدىلىگى بار ما، جوق پا دەگەنگە جاڭا الىپبيگە كوشكەن كەزدە جاڭا زاماننىڭ (رۋحاني جاڭعىرۋ) تالابىمەن جاڭاشا قاراۋىمىز كەرەك دەگەن ويدامىز.

يسحان بەيبىت جالەلۇلى، ف.ع.ك.، دوتسەنت،  ابىلاي حان اتىنداعى قازحقجاتۋ، قازاق فيلولوگياسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى

Abai.kz